Opracowanie pytań na kolokwium PEDAGOGIKA OGÓLNA

1. Po co studentowi (kandydatowi na nauczyciela - pedagoga) potrzebna jest dziś pedagogiczna świadomość teoretyczna? Ku rozumieniu czego ona go prowadzi? Przed czym chroni?Rozważ problem roli i znaczenia teorii w działaniu pedagogicznym nauczycieli?

Teoria pedagogiczna przyczynia się do zmiany świadomości przyszłych nauczycieli - pedagogów. „Wyzwala” z dotychczasowych presumpcji (błędnych przekonań, domniemań), pozwala dostrzegać własne ograniczenia w postrzeganiu i rozumieniu rzeczywistości pedagogicznej.

Teoria pedagogiczna uświadamia nauczycielom, że ich (pedagogiczna) misja będzie bardzo złożona, przepeł­niona czynnościami niepowtarzalnymi stąd też niezbędna jest znajomość i rozumienie praw i mechanizmów

wieloznacznych, niezdeterminowanych fenomenów, zjawisk i procesów pedagogicznych.

1. Teoria pedagogiczna dostarcza (w postaci kategorii pojęciowych) narzędzi analizy rzeczywistości.

Nie możemy radzić sobie z czymś nieznanym, niestandardowym bez szerokiego zasobu pojęć.

Nie dostrzegamy nietypowości zjawisk, gdy nasze zasoby pojęciowe są ograniczone, standardowe.

To może prowadzić do schematyzacji nauczycielskiej praktyki.

2. Teoria pedagogiczna umożliwia prowadzenie refleksji nad własnym działaniem

Teoria pedagogiczna pomaga nauczycielowi - pedagogowi oderwać się od twierdzeń empirycznych

(przyczynowo - skutkowych, chwytających „powierzchnię” zjawisk i procesów pedagogicznych) i dostrzegać

głębię i kontekst zjawisk i procesów pedagogicznych - rozumieć ich złożoność.

Teoria pedagogiczna dostarcza inspiracji intelektualnych, powoduje, że nasze dotychczasowe doświadczenia,

jako akty subiektywne, ciągle muszą być interioryzowane i przewartościowywane (internalizowane).

Tylko w ten sposób może powstać głębsze "widzenie" istoty rzeczy i lepsze jej rozumienie.

Teoria pedagogiczna stanowi podstawę budowania osobistej teorii pedagogicznej.

3. Teoria pedagogiczna stanowi podstawę wydawania sądów wartościujących. Teoria pedagogiczna nie może

nam powiedzieć, co może być, a co nie może być robione. To pozostaje w gestii indywidualnego nauczyciela,

on sam musi wartościować, wybierać.

4. Teoria pedagogiczna wzmacnia kompetencje interpretacyjne. Teoria pedagogiczna jest potrzebna po to,

by nauczyciel nabywał sprawność w interpretowaniu złożonej rzeczywistości pedagogicznej czyniąc ją

przez to bardziej zrozumiałą.

Teoria pedagogiczna pozwala wypracować swój warsztat poznawczy i samodzielnie tworzyć wiedzę.

5. Rola teorii w działaniu praktycznym przejawia się w rozumieniu faktu pedagogicznego,

a nie w sto­sowaniu dyrektyw (jakże często narzucanych "z góry" przez kogoś!)

6. Teoria pedagogiczna wspiera nauczycieli w sytuacjach niepewnych, w także niepewnych czasach,

powinna wskazywać na różne drogi poszukiwań, na różne metody eksploracji i uzasadniania,

a nade wszystko na sens wielu "języków" pedagogiki.

7. Teoria pedagogiczna przyczynia się do promowania tych sposobów działania pedagogicznego,

które są odpowiedzią na złożoność czynności zawodowych nauczycieli - peda­gogów, takich jak

spontaniczność, niestandardowość, autentyzm, naturalność.

8. Teoria pedagogiczna jest potrzebna nauczycielowi - pedagogowi, by stawał się coraz bardziej

ref­leksyjny i świadomy złożoności swych zadań, by był coraz bardziej twórcą indywidualnej,

osobistej wiedzy.

9. Teoria pedagogiczna jest potrzebna współczesnemu nauczycielowi - pedagogowi, by lepiej rozumiał

potencjalność współczesnego człowieka (ucznia - wychowanka), by bardziej inspirował i stymulował

jego szanse rozwojowe, procesy wzrastania, "stawania się" i dochodzenia do człowieczeństwa.

10. Teoria pedagogiczna pozwala tworzyć nowe wartości poznawcze na bazie zasobów wiedzy już posiadanej

(inferencyjność - jako cecha wiedzy nauczycieli - pedagogów).

11. Teoria pedagogiczna jest potrzebna nauczycielom - pedagogom, by dostrzegli relację między „byciem”

a „stawaniem się”. To, co konstytutywne w ich funkcjonowaniu zawodowym wiąże się ze zmianą,

z dynamiką zmiany rozwojowej, stąd bardzo ważne staje się kształtowanie umiejętności dialogu (dyskursu) z drugim człowiekiem i z samym sobą.

12. Teoria pedagogiczna chroni nauczycieli/ pedagogów przed redukcją złożoności zjawisk pedagogicznych,

przed pozorną pewnością jaka cechuje potoczna perspektywę myślenie o wychowaniu.

13. Teoria pedagogiczna chroni nauczycieli/ pedagogów przed zakorzenieniem mitu o prostocie wykonywanego zawodu i niezawodności metodycznego wykształcenia (przekonanie, ze kształcenie wstępne polega na opanowaniu technik,

gotowych recept oddziaływania na drugiego człowieka - ucznia).

14. Teoria pedagogiczna chroni nauczycieli - pedagogów przed instrumentalizacją własnego wykształcenia.

15. Teoria pedagogiczna chroni nauczycieli - pedagogów przed przekonaniem,

że teorię zawsze trzeba zastosować w praktyce. Teoria nie jest w stanie precyzyjnie rozstrzygnąć,

co powinno być robione w praktyce.

16. Teoria pedagogiczna ma służyć nie tyle projektowaniu działań, co rozumieniu działań.

Nauczyciel w swoim działaniu praktycznym nie może być w pełni determinowany przez naukę,

gdyż teoria naukowa ustala prawidłowości ogólne (nie każdy przypadek jest uwzględniony w prawie nauki).

Celem badania naukowego jest znalezienie tego co ogólne, natomiast celem działania praktycznego

jest rozwiązanie konkretnej sytuacji, przy uwzględnianiu wszelkich możliwych uwarunkowań.

Główny sens teorii w przygotowaniu nauczyciela polega nie na stosowaniu jej w praktyce,

co raczej na przenikaniu naukowego sposobu myślenia do praktyki szkolnej.

17. Teoria pedagogiczna chroni nauczycieli - pedagogów przed przeciętnością i bezmyślnością działań

pedagogicznych.

18. Zasadniczy cel kompetencji teoretycznych nauczyciela to uzyskanie sprawności w definiowaniu sytuacji

edukacyjnej. Tworzenie własnej definicji jest podstawowym warunkiem właściwego użycia metod i

środków działania. Nauczyciel ma do czynienia z nietypowymi przypadkami, które nie dają się rozwiązać

przy udziale standardowych teorii i technik. Aby zadziałać skutecznie nauczyciel powinien zdefiniować

sytuację jako specyficzną, a każde definiowanie wyznaczone jest przez teorię.

2. Przedstaw w kolumnach istotę i sens języka pedagogiki naukowo-socjalistycznej (z akcentem na człon naukowo) i język „pedagogiki sprzeciwu”.

język pedagogiki naukowo-socjalistycznej wychowanie jako zadanie okres polski ludowej; model teleologiczno-instrumentalny; wyraża cele, powinności, zadania; wypowiedzi o charakterze celowym; zasady ładu społeczno-upaństwowionego; język dyrektyw społecznych, państwowych, odgórnych; wyraża powinności wzg. wychowanka i wychowawcy (jaki wychowawca winien być); szczególną rolę odgrywa język metodologii badan pedagogicznych jako medium wyrażania prawidłowości; prawidłowości dają się przekształcić w opisy działań praktycznych (dyrektywy dla wychowawcy jak osiągnąć cel wychowania); wyrażenia: powinieneś, musisz, twoje zadania są takie;

język pedagogiki sprzeciwu wychowanie jako fakt do 1989r. - charakterystyczny na środowiska z marginesu, niejawny, niepubliczny, język podziemia; po 1989 r. - stał się oficjalny, potrzebny; służy uprawianiu krytyki; dopuszcza dowolność; służy modelowi pedagogiki krytycznej; Habermas - teoria krytyczna (wiedza uwarunkowana naszymi interesami: technicznym, praktycznym, emancypacyjnym); dopuszcza liberalizm; brak jasno określonych ram przestrzennych; dotyczy problematyki teoretycznej i praktycznej; szuka pól problematyzacji wiedzy; koncentracja na stawianiu pytań a nie szukaniu odpowiedzi; wyrażenia: dokonaj wyboru, krytycznej analizy, przemyśl

3. Ukaż istotę potocznego i naukowego stylu myślenia i mówienia o rzeczywistości edukacyjnej.

Naukowa

A.logiczna - podnosi role pojęć jasnych i wyraźnych, wnioskowania jako rozumowania polegającego na wykazywaniu prawdziwości danego zdania; zastosowanie logiki formalnej jako zasady ruchu myśli i ujmowania działań)

B.empiryczno-indukcyjna - wypracowanie metod skutecznego działania; pomija się często intencje, potrzeby wychowawcy i wychowanka; metodyczna efektywność)

potoczna

1. mądrość przekazywana z pokolenia na pokolenie;

2. spotyka sie z ostrą krytyką pedagogów specjalistów gdyż w wiedzy potocznej jest język swobody, familiarności, skrótowości, niestaranności spontaniczności, bezplanowości, itd.;

3. język nienaukowy;

4. może być wartościowa pod warunkiem świadomości jest potoczności;

5. filozofia zdrowego rozsądku - Reid;

4. Dokonaj analizy istoty wychowania jako zadania i wychowania jako faktu kulturowego.

wychowanie jako zadanie język pedagogiki naukowo-socjalistycznej aktywność której głównym kryterium definicyjnym jest intencjonalność wyraża się w kryterium intencjonalności; realizuje, wypełnia pewne intencje; celem jest projektowanie działań wychowawczych a nie samo działanie; sprostanie określonym celom, zadaniom odgórnym; przełożenie odgórnych dyrektyw i wymogów;

wychowanie jako fakt język pedagogiki sprzeciwu Składnik życia człowieka ukierunkowany na niebiologiczne zachowanie ciągłości nie wyklucza działań celowych; ważniejsze jest samo dochodzenie do celu, sama droga a właściwie wielość dróg; elastyczność, twórczość w myśleniu; krytyczny namysł, analiza; dociekanie sensu wychowania; język typu filozoficznego; dialektyka; człowiek w perspektywie historii

5. Przeanalizuj różne rodzaje wiedzy o wychowaniu (filozoficzna, mityczna, religijna, z kręgów sztuki, publicystyczna, ideologiczna) przy każdym rodzaju powiedz, czy będziesz taki rodzaj wiedzy rozwijać i dlaczego?

filozoficzna

• odmienna od naukowej; szeroka, rozległa, obejmująca różne dziedziny życia; niedookreślona, poszukująca, poszukująca odpowiedzi na pytania i na ich bazie stawiająca następne; wytycza nurty o wychowaniu które inspirują do przemyśleń, do krytycznej analizy; wymiar demaskatorski, demaskuje uznane założenia i prawdy; wciąż pyta o sama siebie; odsłania coś nowego, nowe szanse i możliwości; otwarta;

• wyrazem stylu filozoficznego jest ogólność, dotyczaca formy eksplikacji, tematyki w ktorej sie wyodrębnia obszary,ale inne i inaczej ustawione niz sie dzieje to w nauce

- mityczna

• wyodrebnienie mitycznej wiedzy o wychowaniu kieruje uwage ku kwestiom wychowawczym tabu, ale takze ku zagadnieniom dystansu i trudnosci dystansowania sie oraz pewnej odmiany myslenia calosciujacego

• ustalamy jakas wersje prawdziwości(mit), ktora jak zbadamy to okaze sie ze wcale nie jest prawdziwa

- religijna

• źródła w zapisach świętych ksiąg różnych religii, w formułach instytucjonalnych jako naukach kościołów, w tekstach filozoficznych rozważających kwestie religijne, etyczne, wychowawcze;

• odnosi sie do sacrum, tego w co wierzy, w czym pokłada nadzieje, w co ufa;

• język typu religijnego wnosi do problematyki wychowawczej kwestie poszerzające jej obszary poznawcze, oryginalny styl opierający się na założeniach niekwestionowanych, funkcjonujących dzięki ufności wyznawców;

- z kręgów sztuki

• ekspansja obrazu, dźwięków, barw, ruchu, kolażu; wyzywająca;

• przenika do szkolnego uczenia się i wywołuje niechęć uczniów do zdydaktyzowanych tekstów;

• operuje językiem prostym, nieskomplikowanym, uzupełnionym akcją, emocją;

• język staje się środkiem porozumiewania się w sprawach ważnych; wiedza gorąca;

• sztuka jest wspolczesnie marginalizowana przez srodowisko pedagogiczne,a przeciez jest to wiedza gorąca ,wyrazajaca sprzeciw i opor mlodziezy

- publicystyczna

• krytykowana przez pedagogów za małą precyzję języka, za niedoskonałość wywodu, emocjonalność;

• zwraca uwagę szerszemu odbiorcy na zjawiska newralgiczne, gorące, społeczne;

• włącza język potoczny;

• ideologiczna

6.Dokonaj analizy porównawczej założeń modernizmu i postmodernizmu.

MODERNIZM podział na kulturę wyższą i niższą uniwersalizm prawd i wartości jedna pedagogika o hierarchicznej strukturze powtarzalność, schematyzm uniwersalność dyskursu pedagogika fundamentalistyczna ciągłość kulturowa kultura, oświata i edukacja zjednoczona wokół centralnych wartości dualizm poznawczy tekst-swoista księga zawierająca mądrość jeden centralny, uniwersalny program nauczania

POSTMODERNIZM uniwersalna ludzka podmiotowość (w stosunku do świata zewnętrznego) wiele programów nauczania ( progr. Nauczania jest dyskursem uprawianym w jakimś kontekście) pedagogika rozproszenia tekst nieciągły,migotliwy obraz pluralizm kulturowy bez podziału wiele pedagogii pogranicza edukacji relatywizm prawd i wartości pluralizm poznawczy wielka nieciągłość kulturowa lokalność dyskursu ambiwalencja, zróżnicowanie decentralizm podmiotowość konstruowana lokalnie, w danej sytuacji i kontekście kultura rozproszenia,konteksty pogranicza edukacji, cele wartości zdecentrowane

7. Stwórz kategorialną mapę postmodernistycznego myślenie świecie, o nauce, o pedagogice, o człowieku, o kulturze, o edukacji.

- Świat

• coraz bardziej globalny zróżnicowany;

• charakteryzuje go nieciągłość odmienność;

• pełen ambiwalencji;

• potrzeba interpretacyjnego widzenia świata;

• demokratyczny;

• pozbawiony twardych układów granic;

- człowiek

• cały czas się staje, postrzegany jako jednostka nieskończona;

• wchodzi w dyskurs ze światem;

• staje sie właścicielem samego siebie;

• jest koczownikiem który żyje od przypadku do przypadku; jest jak turysta;

• traktuje świat jako miejsce w którym ma mu być przyjemnie i to właśnie nadaje sens życiu;

• konsument nastawiony na modus posiadania;

• wielowymiarowy złożony wew. skłócony z samym sobą i ze światem w którym żyje;

• rozpada sie jego tożsamość; możesz być każdy;

• jednostka jest sytuowana w świecie przez dyskursy w których uczestniczy;

• świat ludzkiej świadomości jest miejscem stałego ścierania się różnych cząstkowych niepełnych dyskursów, jest to świat stałych konfliktów;

• podmiotowość człowieka jest rozproszona parcjalna wielowymiarowa decentrowana dynamiczna;

- Kultura

• upada podział na wyższą i niższą;

• nie ma kulturowego centrum;

• dochodzi do głosu to co zostało zepchnięte na margines kultury;

• jej racją bytu jest pogranicze margines wieloznaczność;

• dominacja kultury wizualnej, upadek kultury pisma; prymat mowy nad pismem;

• otwarcie na sferę mitów i magii, wzrasta ranga myślenia fantastycznego;

• eksponuje sferę cielesności (popędy afekty przyjemność seks są głównym przedmiotem tekstów kultury popularnej);

• jest terenem walki gdzie stale tworzą sie kontrwartości;

• teksty współczesnej kultury musza być filmowane (przekładane na język obrazu);

• nie jest monolityczna i niezmienna;

- Nauka

• ideał nauki kształtowany przez tradycję pozytywistyczną stracił już swoją moc gdyż nauka jest już cząstkowa, podzielona między różne paradygmaty;

• budowana jest nowa ontologia oparta na koncepcji różnicy;

• nowa nauka pełni istotna rolę kulturową i edukacyjną, to nadzieja na otwarcie zamkniętego społeczeństwa związanego z dominacją kultury scjentyzmu;

• upadek mitu prawdy naukowej;

• w miejsce produkowania pewności pojawia sie produkowanie niewiedzy, poszukiwanie nieciągłości otwartości;

• wiedza afirmuje inność, narusza skostniale struktury;

• wiedza jest krytyczna i nieufna;

• nowa nauka stanowi przeciwwagę dla społecznego zamknięcia związanego z dominacją kultury scjentyzmu;

• nauka posługuje się metaforą, akcentuje rangę wyobraźni;

• charakterystyczne jest tworzenie nowych obszarów problematyzacji, przestrzeni gdzie wiedza może powstawać;

- Pedagogika

• rezygnuje z normatywności

• jej przestrzeń otwiera sie w działaniu pomiędzy krytyką a założeniowością, pomiędzy teorią a praktyką;

• jako pedagogika krytyczna koncentruje się na kwestii różnic;

• język dopuszcza wymianę poglądów, społeczną wolność, ekspresję indywidualności, umożliwia myślenie alternatywne;

• zmienia obraz nauczyciela (jego roli zadań funkcji), ma być transformatywnym intelektualistą (człowiekiem aktywnym, krytycznym, zaangażowanym w kwestie społeczne i polityczne, rzetelnie wykształconym)

- Edukacja

• jest obszarem walki kultur, ścierania sie wątków dominacji i oporu;

• proces edukacji nie ogranicza sie do przekazywania wiedzy ale zakłada nabywanie umiejętności władania własnym życiem poprzez kontrolowanie procesów tworzenia i przyswajania wiedzy;

• opiera sie na tekstach kultury popularnej i wiedzy potocznej w sferze bliskich codziennych doświadczeń kulturowych jako najbardziej wpływających na konstruowanie tożsamości;

• opiera sie na wizji świata nowej nauki, jest przejściem do cielesności poprzez umysł;

• projekt postmodernistycznej edukacji wychodzi od głosów uczniowskich i ich kulturowych doświadczeń;

• szkoła w tak pojmowanej edukacji to miejsce wyzwolenia;

8. Ukaż założenia teorii/pedagogiki krytycznej (dwa człony). Po co nauczycielowi - pedagogowi znajomość teorii (pedagogiki) krytycznej? Do czego ona ma go doprowadzić, co ma zmienić?

CZŁON POZYTYWNY	CZŁON KRYTYCZNY
Wyznacza zaprojektowaną, nie istniejącą jeszcze rzeczywistość rzeczywistość wolna od wszelkich form fałszywej świadomości rzeczywistość idealna wyraża wizję świata, którą chcielibyśmy by zaistniał	Uwidaczniają się wszelkie ograniczenia, bariery, blokady,które utrudniają bądz uniemożliwiają zaistnienie świata zaprojektowanego w członie pozytywnym

9. Dokonaj analizy teorii rozwoju jednostkowego, moralnego człowieka Kohlberga-Habermasa w układzie od moralności do etyczności.

- kohlberg:

• rozwój jednostkowy to rozwój w toku socjalizacji tworzącej tożsamość jednostkową

• rozwój tożsamości to rozwój struktur poznawczych i normatywnych

• rozwój moralny - zmiana pojęcia moralności w toku rozwoju indywidualnego;

• w dojrzewaniu indywidualnym żadne ze stadiów nie może być pominięte

- kohlberg-habermas, witkowski

• tożsamość anomijna:

- etap przedkonwencjonalny

- określenie siebie na tle grupy

- rozpoznanie warunków dla swoich działań

- kierowanie się logiką instrumentalną - działanie sensowne to dostarczające osobistej korzyści

- przedkładanie wartości społecznych ponad osobiste;

- niespójność w systemie aksjonormatywnym

• tożsamość roli

- etap konwencjonalny

- odzwierciedlenie oczekiwań otoczenia społecznego wobec jednostki

- wzrost samoświadomości na tle kulturowo-społecznych roszczeń otoczenia - możliwość odniesienia siebie i własnych działań do społecznie podtrzymywanego obrazu ja, określonego strukturą ról społecznych

- respektowanie nienaruszalnego kanonu konwencji, regulującego zachowania jednostki

- normatywny przepis roli nie podlega dyskusji, wdrażany zgodnie z nałożonymi kryteriami poprawności;

• tożsamość autonomicznego ja

- etap postkonwencjonalny

- kontrola ma charakter wewnętrzny i jest wytworem jednostki; kryteria kontroli są tworzone dla siebie i przez siebie

- socjalizacja krytyczna - umożliwiająca emancypację z zastanych ograniczeń, dystans wobec świata i siebie, otwarcie się na konflikt ze światem i sobą

• możliwa do osiągnięcia przez samokształcenie bez nadzoru i kierunku wychowawców

10. Jak rozumiesz sens kształtowania się tożsamości nauczyciela na trzech poziomach teorii jednostkowego rozwoju człowieka Kohlberga-Habermasa.

• tożsamość anomijna:

- etap przedkonwencjonalny

- nauczyciel

• wykonuje czynności zawodowe przez kopiowanie, naśladowanie wzorów działania;

• zasadniczy wysiłek skierowany na imitację czynności;

• odtwórczym działaniom nie towarzyszy refleksja;

• brak dociekania teoretycznych uzasadnień dla praktycznych działań

• normą pracy zbliżenie własnych działań do kopiowanego wzoru

• powielanie schematów nie powodujących trudności wychowawczych, nie wymagających modyfikacji i osobistego wysiłku

• koncentracja na sobie - potrzeba pewności siebie, chronienia siebie, oczekiwanie gratyfikacji

• cel nadrzędny - zapewnienie korzystnego rezultatu interakcji społecznych

• zasada działania - unikanie kar, maksymalizowanie gratyfikacji

• tożsamość roli

- etap konwencjonalny

- nauczyciel

• zbyt zinstytucjonalizowany, wyznaczony przez wymagania świata zewnętrznego z pominięciem własnych wymagań

• ważność dokładnego spełnienia systemu normatywnego roli; brak zainteresowania prawomocnością przepisów roli; dyscyplina w pilnej realizacji założeń roli;

• brak analizy krytycznej zasadności realizowanych zadań i celów, brak zainteresowania skutkami działań;

• świat jako rzeczywistość zastana; zharmonizowany z rzeczywistością

• instrumentalne traktowanie profesji; przeświadczenie o możliwości precyzyjnego określenia, zaplanowania, wykonania; logika celu i środka;

• brak dążenia doskonalenia warsztatu pracy

• realizacja pedagogii porządku

• roszczenie prawa do sprawowania władzy w klasie

• niemoc wobec odmienności i wielości kulturowej, różnicy;

• tożsamość autonomicznego ja

- etap postkonwencjonalny

- nauczyciel

• determinacja w realizacji podjętych zadań

• otwartość i elastyczność

• potrzeba niezależności działań

• wysokie poczucie własnej wartości, brak obaw o utratę prestiżu

• szacunek i zaufanie do własnej wiedzy i doświadczeń

• wyzwalanie się z ograniczeń

11. Postaw tezy w obszarze pedagogika dialogu w trzech różnych ujęciach: dialog, a teoria krytyczna, dialog w psychologii humanistycznej, filozofia hermeneutyczna jako dialog.

Dialog w psychologii humanistycznej

Folkierska A., Dialog i wychowanie.

Dialog w psychologii humanistycznej - leży u podstaw zarówno koncepcji metod badawczych jak i założeń dotyczących przedmiotu badań, czyli człowieka; psychologia ta zakłada, że mechanizmy samorealizacji jednostki leżą wewnątrz, czynnikami je zakłócającymi są bodźce zewnętrzne w formie norm; poznanie osobowości badanego z założenia polega na zastąpieniu manipulacji dialogiem - włączanie się samego badacza do przedmiotu badań oraz przyjęcie przez badacza perspektywy badanego - empatia; w rzeczywistości komunikacja może być równie sztuczna, co manipulacja;

dialog jest więc przede wszystkim metodą dochodzenia do samorealizacji jednostki, a u podstaw jego leży przyjęcie a priori określonej koncepcji człowieka (odrzucającej normy społeczne, bycie człowieka w kulturze i w historii); wynikiem tych teoretycznych założeń jest niemożliwość zaistnienia prawdziwego dialogu;

Dialog leży u podstaw określonych koncepcji, metod badawczych jak i przyjmowanych założeń dotyczących przedmiotu badan tj. człowieka;

Komunikacja ma przenikać wszystkie poziomy metod badawczych którymi psychologia humanistyczna się posługuje;

Dialog w psychologii humanistycznej jest przede wszystkim metodą dochodzenia do celu którym jest samorealizacja jednostki - u podstaw tak rozumianego dialogu leży już jednak pewien wybór dotyczący przyjęcia a priori określonej koncepcji człowieka

Wychowawca, nauczyciel, psychoterapeuta, przystępują do dialogu z gotową juz wizją tego jaki człowiek jest naprawdę

Znaczące jest w psychologii humanistycznej powoływanie się na empatię; empatia prowadzi do wzajemnego utożsamiania sie - głownie chodzi o empatię pomiędzy terapeutę a pacjentem

Psychologia humanistyczna w istocie neguje historię, społeczeństwo i kulturę jako podstawę tożsamości indywidualnej prowadząc w efekcie do unicestwienia fundamentalnego problemu jakim jest jednostkowe bycie w świecie; w związku z tym dialog - taki który byłby podstawą podejmowania ciągle na nowo problemów związanych z uczestniczeniem człowieka w dziejącej się całości społeczno-kulturowej - staje sie niemożliwy

Dialog a teoria krytyczna!!!

Folkierska A., Dialog i wychowanie.

Dialog a teoria krytyczna - Habermas - punktem wyjścia jest założenie, że nauki przyrodnicze opanowujące i podporządkowujące świat nie potrafią zracjonalizować stosunków międzyludzkich; teoria ta zakłada niemożność odwrotu od cywilizacji technicznej i łączy ją z przekonaniem, że racjonalność techniczna nie jest jedynym możliwym typem racjonalności; odróżnia 2 typy działań ludzkich:

-celowo - racjonalne i komunikacyjne; komunikacja pełni funkcje: warunku krytyki społeczeństwa wyrażonej w refleksji krytycznej a z kolei te krytyczne spojrzenie jest warunkiem możliwości prowadzenia dialogu między obywatelami; fundamentem komunikacji jest założenie istnienia „sytuacji idealnej rozmowy”;

dialog pełni funkcje: praktycznej metody dochodzenia do osiągnięcia porozumienia dotyczącego norm uzasadniających działanie społeczne oraz funkcję terapeutyczną, czyli dochodzenia do emancypacji; zakłada się też istnienie a priori idei ładu społecznego jako podstawy dialogu

W teorii krytycznej dialog pełni role podwójną

- Jako praktyczna metoda dochodzenia do celu którym jest osiągniecie porozumienia co do prawomocności norm uzasadniających racjonalne działanie społeczne

- Przejaw określonej praktyki społecznej wyrażającej się w refleksji krytycznej która zakłada dialog miedzy oświecanymi a oświecającymi; tutaj dialog pełni funkcje terapeutyczną jako metoda dochodzenia ludzkich podmiotów do emancypacji;

w teorii krytycznej celem jest ustanowienie jednolitego racjonalnie zorganizowanego ładu społecznego

dojście do prawdziwie rozumnego dyskursu ma być poprzedzone krytyką zniekształceń międzyludzkiej komunikacji - krytyka świadomości fałszywej - wg teorii habermasa

Filozofia hermeneutyczna jako dialog

Folkierska A., Dialog i wychowanie.

Filozofia hermeneutyczna jako dialog - podstawową daną jest rozum, myślenie, działanie zawsze dane wewnątrz historii, wewnątrz całości ludzkiego bytu, całości historycznej; podstawą jest koło hermeneutyczne, które polega na tym, że punkt wyjścia refleksji jest jednocześnie punktem dojścia; myśl poruszająca się w kole hermeneutycznym na początku swej drogi nie jest do końca świadoma swych własnych założeń, ich ujawnienie dokonuje się dopiero na końcu tej drogi, ale dlatego też jej koniec jest zarazem początkiem drogi następnej; hermeneutyka ma przywracać komunikację międzyludzką, usensowiać to, co obce czy niezrozumiałe poprzez docieranie do ukrytych znaczeń wypowiedzi językowych;

dialog jest nieustanną wymianą perspektyw;

dialog nie jest metodą ale dociekaniem sensu ludzkiego bycia, ludzkiej egzystencji, „sposobem bycia”, ontologią ludzkiej wspólnoty;

komunikacja dwukierunkowa

Okazuje się, że tylko dialog hermeneutyczny może być zastosowany w pedagogice;

Dialog w filozofii hermeneutycznej jest nieustanną wymianą perspektyw które są wciąż ponawianymi propozycjami usensowienia bycia człowieka w świecie

Zadaniem hermeneutyki jest przywrócenie zerwanej komunikacji usensowienie tego co obce bądź niezrozumiale; usensowienie nie polega na semantycznej dookreśloności znaków językowych lecz na docieraniu do ukrytych znaczeń wypowiedzi językowych;

Dialog hermeneutyczny nie przebiega wg reguł, nie ma końca i nie ma początku, będzie toczył się tak długo jak długo będzie trwała ludzkość

W filozofii hermeneutycznej dialog nie jest środkiem, metodą lecz jest dociekaniem sensu ludzkiego bycia, ludzkiej egzystencji; dialog w filozofii hermeneutycznej jest dialogiem odbywającym sie w historii, tkwiącym w społecznej i indywidualnej dziejowości; nie chodzi wiec o to aby wyzwolić sie z historyczności ludzkiego bycia ale o to aby historyczność ta była jednocześnie rozumiana jako konieczne medium w którym podmiot rozpoznaje samego siebie zdobywając w ten sposób własną tożsamość

12. Dokonaj analizy dialogu bez arbitra (z samym sobą), dociekającego sensu własnego istnienia.

Cechy dialogu z arbitrem i bez arbitra

ARBITER 1. osoba decydująca o czymś, rozstrzygająca coś; znawca, autorytet; 2. książkowo: rozjemca

(Nowy słownik poprawnej polszczyzny - PWN 2002, 2003 - A. Markowski )

bez arbitra ( dialog z samym sobą)

• Naturalność wymiany myśli

• Samodzielność w dochodzeniu do prawdy

• Dążenie do poznania krytycznego

• Równość uczestników

• Jako sposób bycia a nie metoda

• Możliwość reinterpretacji

• Nowe sensy

reinterpretacja(re-+łc.interpretatio'objaśnianie') powtórny komentarz do czegoś, nowe odczytanie; ponowna interpretacja czegoś.

„Słownik Wyrazów Obcych” Wydawnictwa Europa, pod redakcją naukową prof. Ireny Kamińskiej-Szmaj, autorzy: Mirosław Jarosz i zespół. ISBN 83-87977-08-X. Rok wydania 2001

z arbitrem

• Wymiana jako gra, chwyt

• Mistrz i uczeń, podmiot i przedmiot, dominant i zdominowany

• Pod pozorem

• Wymuszenie uległości

• Relacje niesymetryczne

• Brak reinterpretacji

13. Istota kontestacji w pedagogice. Jakie jest znaczenie tego zjawiska i jakie są jego perspektywy?

14. Dokonaj analizy reakcji polskich pedagogów na przełomową zmianę (na przesilenie formacyjne)

15. Dokonaj analizy procesów składowych edukacji, uwzględniając patologię nadmiaru i niedoboru w każdym z nich.

1. globalizacja - sprawy światowe

Patologie nadmiaru	Patologie braku
Kosmopolityzm	Partykularyzm
Marginalizacja procesów społeczności lokalnych	Poczucie wyizolowania
globalizm	Analfabetyzm kulturowy
	animalizm

2. etatyzacja - socjalizacja; edukacja dla spraw państwa

Patologie nadmiaru	Patologie braku
Kult państwa - fundamentalizm	Anarchia
Zamiana wychowania w tresurę	Prywata, przestępczość
Etatyzm - zamknięcie życia społecznego w granicach administracyjnych	Delegitymizacja - nie wypełnianie swych obowiązków
Nadkontrola	Przedmiotowość
indoktrynacja	Społeczne karlactwo
	Upadek świadomości prawnej

3. nacjonalizacja - problemy narodu; edukacja dla narodu; wielość w jedności; wielokulturowość

Patologie nadmiaru	Patologie braku
Nacjonalizm	Tomizm
Nazizm	Kosmopolityzm
Rasowość	Upadek dumy narodowej
Zamknięcie w światopoglądzie narodowym	wykorzenienie

4. kolektywizacja - sprawy klas społecznych; socjalizacja wtórna; solidarność; przekonania, więź

Patologie nadmiaru	Patologie braku
Skrajny kolektywizm	Nadmierny indywidualizm
Panowanie mniejszości nad większością	Egocentryzm
Wyrzekanie się idei państwa na rzecz partii

5. polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja - sprawy organizacji i administracji

Patologie nadmiaru	Patologie braku
Kształtowanie się osobowości autorytarnych	Nadmierny indywidualizm
Nadmierna uległość	Aspołeczność
Rozłamywanie osobowości	Alienacja
	Rozłamywanie osobowości

6. socjalizacja - uspołecznianie pierwotne

Patologie nadmiaru	Patologie braku
Nadmierna wiara w socjalizację pierwotną	Rozchwianie systemu wartości
Zamknięcie	Ubogi repertuar ról społecznych
Ograniczenie horyzontów	Wykraczanie przeciw normom

7. inkulturacja (wchodzenie w problemy kultury; tworzenie racjonalnego odbiorcy, współtwórcy i twórcy kultury) i personalizacja (humanizm; zmienianie jednostki ludzkiej w osobę)

Patologie nadmiaru	Patologie braku
Oderwanie od realiów	Analfabetyzm kulturowy
Koncentracja na własnych przeżyciach	Analfabetyzm funkcjonalny
	Animalizm
	„pływanie po powierzchni”
	Zachwianie systemu wartości

8. wychowanie i jurydyfikacja (połączone gdyż w naszym kraju z wychowaniem prawnym jest bardzo bardzo źle; edukacja w sensie prawnym jest w złym stanie; edukacja w duchu prawa ma na celu wychowanie obywatela, społeczeństwa obywatelskiego)

Patologie nadmiaru	Patologie braku
Jednostka „zewnątrzsterowna”	Utrata tożsamości
„ciasny” styl funkcjonowania	Człowiek -> zjadacz chleba
	Zahamowanie procesów demokracji
	Zahamowanie rozwoju państwa prawa

9. kształcenie i humanizacja (połączone gdyż ten kierunek jest wciąż niedostateczny, paradygmat pozytywistyczny przeważa nad humanistycznym

Patologie nadmiaru	Patologie braku
Akademizm	Praktycyzm
Ozdobność	deprecjacja
„pływanie w obłokach”	Wyalienowanie
Konserwatyzm (nic się nie da wymyśleć nowego)	Upraktycznienie
	Paradygmat technokratyczny
	Użytkowość nadmiernie eksponowana

10. hominizacja - sfera ciała ludzkiego, zdrowia, strona fizyczna, higiena, wychowanie zdrowotne, kary i nagrody, genom

Patologie nadmiaru	Patologie braku
Kwietyzm	Upadek kultury ciała
Narcyzm	„skarlenie” człowieczeństwa
Egzaltacja
K'sobność
Naturyzm
Nadmierna troska o własne ciało

16. Ukaż w formie opisowo-rozumiejąco-wyjaśniającej istotę współczesnego pojęcia edukacja.

Edukacja-ogół wpływów na człowieka,kształtujące i zmieniające ją

edukacja jako konglomerat wszystkich procesów:

• instytucjonalnych, nieurzędowych - rodzina

• instytucjonalnych, bardzo urzędowych - placówki szkolne

• samo- (wewnątrz człowieka)

edukacja od globalizacji ------------> do hominizacji

17. Zaprezentuj istotę różnych krytyk szkoły.

trzy krytyki szkoły związane z pełnionymi przez nią funkcjami

1. nurt konserwatywny (krytyka adaptacyjna) - cel szkoły: transmisja kulturowa; krytyka za niedostateczny stopień kształtowania kompetencji niezbędnych do życia w ukształtowanym przez poprzednie pokolenia świecie;

2. nurt liberalny (krytyka adaptacyjna) - cel szkoły: stwarzanie warunków indywidualnego rozwoju ucznia; krytyka antyhumanitarności, niszczenia indywidualności, wprowadzania przemocy, uniformizmu, konwencjonalności;

3. nurt krytyczny - cel szkoły: służenie procesowi zmian społecznych; krytyka aspektów oświaty uniemożliwiających lub utrudniających zmianę społeczną;

18. Czy teoria deskolaryzacji to mit, czy nieuchronna konieczność współczesnej cywilizacji?”( istota deskolaryzacji i mity )

19. Ukaż istotę racjonalności/krytyki adaptacyjnej, emancypacyjnej i hermeneutycznej. Co oznacza „być krytycznym” w świetle każdej z omawianych racjonalności?

Racjonalność - określony zbiór założeń oraz praktyk społecznych które pośredniczą w sposobie w jakim jednostka lub grupa odnosi się do szerszego społeczeństwa; u podstaw każdego typu racjonalności leży zbiór interesów które określają jak odzwierciedla się świat; wiedza, przekonania, oczekiwania oraz nastawienie które określają daną racjonalność zarówno warunkują jak i są warunkowane przez doświadczenie w jakie wkraczamy; jedynie takie doświadczenia stają się znaczące w obszarze danego typu racjonalności którym nadaje on ważność (giroux)

- kwaśnica - typy racjonalności

• Adaptacyjna

- krytyka potoczna zdroworozsądkowa;

- najbardziej popularny typ krytyki;

- uzyskuje wyłączność, staje się monopolistką;

- zakłada przedkrytycznie jakąś fundamentalną ideę dobra, jakieś gotowe wyobrażenie pożądanego stanu rzeczy;

- krytyka mimo tego że jest zachowawcza nie jest wcale pojednawcza;

- jest bezkompromisowa, jednoznaczna w swych ocenach, uwolniona od wątpliwości;

• być krytycznym oznacza: troszcz sie o zgodność tego co jest z tym co być powinno, zapobiegaj dewiacjom, krytykuj wszelkie przejawy zła czyli sprzeciwiaj się, nie zgadzaj, wyrażaj negatywną opinię, porównuj i dokonuj oceny

• Emancypacyjna

- zradykalizowana odmiana krytyki oświeceniowej;

- jest wyraźnie spokrewniona z tradycją krytyki jako krytyki ideologii;

- jest ona w równym stopniu krytyką wiedzy co i społecznej organizacji życia określonej przez strukturalne ramy tej wiedzy;

- krytyka tego typu zadanie swe widzi w wyzwalaniu ludzi od niejawnych dla nich źródeł zniewolenia a źródeł tych szuka w tych formach życia społecznego które krępując swobodę jednostki ukrywają ten fakt i utrudniają jego rozpoznanie;

- powołaniem tej krytyki jest zatem demistyfikować panowanie, przemoc i wyzysk ukrywające się pod pozorem obiektywności i racjonalności; wydobywać na jaw, uświadomić wszystkie siły które na nas działają i w ten sposób (przez uświadomienie i poddanie kontroli) wyzwolić sie od nich

- człowiek wolny w pełni rozporządzający sam sobą - oto jej cel;

• bądź krytyczny oznacza: nie przyjmuj niczego na wiarę, nie ufaj oczywistościom, miej odwagę powiedzieć nie nawet poglądom i sposobom myślenia powszechnie uznanym za nienaruszalne i prawdziwe, kieruj sie własnym rozumem i swoją wolą, myśl samodzielnie, mów od siebie i za siebie (we własnym imieniu), docieraj do źródeł własnych myśli, każda z nich bowiem zawsze odwołuje się do czegoś czego nie jesteśmy do końca świadomi

• Hermeneutyczna

- pod pewnymi względami podobna ale pod innymi ważnymi - odmienna od emancypacyjnej;

- różnica podstawowa z niej wynikają wszystkie pozostałe polega na tym że krytyka poprzednia związana jest z emancypacją a hermeneutyczna z interpretacją;

- krytyka jest tu refleksją nad tym co zakryte;

- łączy sie z refleksją nad tym co niedopowiedziane i wspólnie z nią stanowi nieodłączny składnik wszelkiej interpretacji (wg gadamera);

- poznanie uwikłane jest w koło hermeneutyczne (emancypacyjna - w porządku liniowym);

- krytyka jest niezbywalnym elementem rozumienia świata i własnego w nim istnienia (dla emancypacji - narzędziem ulepszania świata i wiedzy o nim);

- zadanie krytyki - próba odnowienia, pełniejszego odczytania śladów naszego bytowania;

• intencja krytyki - nie ulepszanie świata ale czynienie go zrozumiałym;

20. Jakimi cechami charakteryzuje się (w świetle racjonalności adaptacyjnej i emancypacyjnej) nastawienie człowieka do własnej osoby, do innych ludzi, do świata, kultury, wiedzy, nauki?

RACJONALNOŚĆ ADAPTACYJNA

RACJONALNOŚĆ EMANCYPACYJNA

- momentalizm (koncentrujemy sie na tych zdarzeniach i okolicznościach które okazują się ważne tu i teraz, świat to zamknięta całość ograniczona w czasie przez ramy jego działania, przez jasno określony początek i cel dzialania); - indywidualizm (świat postrzegany jako zbiór obiektów których sens jest zrelatywizowany względem naszych potrzeb); - instrumentalizm (wymiar który powoduje że wszystko co nas otacza spostrzegamy z punktu pytania o rolę jaką obiekty tworzące nasze otoczenie mogą odegrać w naszym działaniu); - kultura (zbiór istniejących zbiorów zachowań, zbiór sprawdzonych reguł, działań oraz sposobów interpretowania świata umożliwiających i ułatwiających funkcjonowanie w nim) - inni ludzie (ujmowani i oceniani z punktu widzenia roli jako mogą odegrać w realizacji zamierzonych celów; ujmowany jest jako przedmiot sprzyjający realizacji określonych celów bądź czynnik utrudniający ich osiąganie); - własna osoba i własne życie (człowiek sam siebie traktuje instrumentalnie jako przedmiot ułatwiający bądź utrudniający osiąganie utylitarnych wartości, życie traktowane również jako wartość instrumentalna, rozwój jako doskonalenie się w rolach); - wiedza (wiedza książki kucharskiej, oczekujemy od niej odpowiedzi na pytania jak? za pomocą jakich środków?)

- procesualizm (to czego doświadczam dzisiaj istniało kiedyś jest dzisiaj i będzie w przyszłości); - wspólnotowość (świat jest wspólnie ustanawiany w zbiorowym działaniu); - komunikacja (każdy z obszarów rzeczywistości którego doświadczamy powołany jest do istnienia jako świat znaczący dzięki komunikacji, moje uczestnictwo w świecie jest tym pełniejsze im szerszy jest mój udział w ustalaniu się wspólnego rozumienia tego świata); - kultura (traktowana jako zbiór możliwych i zmieniających się interpretacji rzeczywistości); - inni ludzie (partnerzy dialogu, drugi człowiek to osoba dysponująca swoistym doświadczeniem, rozumiejąca świat na swój sposób, potrzebujemy drugiego aby poszerzyć własne rozumienie świata); - własna osoba (życie jako dobro aktualnie wartościowe, człowiek szuka w swym życiu autonomicznego sensu, człowiek jest świadom własnej duchowej wolności, ma możliwość wybierania; możliwość wyboru i możliwość tworzenia własnego wew. świata to warunek spełniania swego człowieczeństwa); - wiedza (nie kończący się proces poznawania świata, wiedza nie ma instruować a pomagać w podejmowaniu decyzji, ma wyjaśniać świat i odsłaniać możliwości bycia w tym świecie, jest refleksją nad ludzkim działaniem)

21. Dokonaj analizy racjonalności adaptacyjnej i emancypacyjnej w czterech parametrach: porządek wartości, kategorie opisu świata, założenia interpretacyjne, wizja świata i podtrzymujące ją przeświadczenia.

	Racjonalność adaptacyjna	Racjonalność emancypacyjna
porządek wartości	- pochodzą z perspektywy działania instrumentalnego; - są bezpośrednio zakorzenione w świecie przedmiotowych; - wymierne, przeliczalne; - są łatwo widoczne i osiągalne dla każdego	- wywodzą się z perspektywy działania komunikacyjnego; - nie są wymierne; - ujawniają się na bieżąco w trakcie dialogu; - wartością jest otwieranie się na to co nowe, wypowiadanie się we własnym imieniu; - są to wartości personalne, moralne, duchowe, nie maja prostego zakorzenienia w przedmiotach; - źródłem wartości jest życie człowieka postrzegane w kategoriach zmiany;
kategorie opisu świata	- momentalizm (koncentrujemy sie na tych zdarzeniach i okolicznościach które okazują się ważne tu i teraz, świat to zamknięta całość ograniczona w czasie przez ramy jego działania, przez jasno określony początek i cel dzialania); - indywidualizm (świat postrzegany jako zbiór obiektów których sens jest zrelatywizowany względem naszych potrzeb); - instrumentalizm (wymiar który powoduje że wszystko co nas otacza spostrzegamy z punktu pytania o rolę jaką obiekty tworzące nasze otoczenie mogą odegrać w naszym działaniu); - kultura (zbiór istniejących zbiorów zachowań, zbiór sprawdzonych reguł, działań oraz sposobów interpretowania świata umożliwiających i ułatwiających funkcjonowanie w nim) - inni ludzie (ujmowani i oceniani z punktu widzenia roli jako mogą odegrać w realizacji zamierzonych celów; ujmowany jest jako przedmiot sprzyjający realizacji określonych celów bądź czynnik utrudniający ich osiąganie); - własna osoba i własne życie (człowiek sam siebie traktuje instrumentalnie jako przedmiot ułatwiający bądź utrudniający osiąganie utylitarnych wartości, życie traktowane również jako wartość instrumentalna, rozwój jako doskonalenie się w rolach); - wiedza (wiedza książki kucharskiej, oczekujemy od niej odpowiedzi na pytania jak? za pomocą jakich środków?)	- procesualizm (to czego doświadczam dzisiaj istniało kiedyś jest dzisiaj i będzie w przyszłości); - wspólnotowość (świat jest wspólnie ustanawiany w zbiorowym działaniu); - komunikacja (każdy z obszarów rzeczywistości którego doświadczamy powołany jest do istnienia jako świat znaczący dzięki komunikacji, moje uczestnictwo w świecie jest tym pełniejsze im szerszy jest mój udział w ustalaniu się wspólnego rozumienia tego świata); - kultura (traktowana jako zbiór możliwych i zmieniających się interpretacji rzeczywistości); - inni ludzie (partnerzy dialogu, drugi człowiek to osoba dysponująca swoistym doświadczeniem, rozumiejąca świat na swój sposób, potrzebujemy drugiego aby poszerzyć własne rozumienie świata); - własna osoba (życie jako dobro aktualnie wartościowe, człowiek szuka w swym życiu autonomicznego sensu, człowiek jest świadom własnej duchowej wolności, ma możliwość wybierania; możliwość wyboru i możliwość tworzenia własnego wew. świata to warunek spełniania swego człowieczeństwa); - wiedza (nie kończący się proces poznawania świata, wiedza nie ma instruować a pomagać w podejmowaniu decyzji, ma wyjaśniać świat i odsłaniać możliwości bycia w tym świecie, jest refleksją nad ludzkim działaniem)
założenia interpretacyjne	- założenie o oczywistości, uporządkowaniu i niekwestionowanej realności kulturowo zdefiniowanego świata (świat jest takim jakim go postrzegam); - założenie o typowości sytuacji, motywów, celów, środków działania oraz racjonalności innych ludzi (inni ludzie rozumieją świat podobnie jak my)	- założenie o nieoczywistości i konwencjonalności kulturowo zdefiniowanego świata (kulturowo zdefiniowany świat nie istnieje realnie w taki sam sposób jak sama rzeczywistość, nie ma rzeczywistości obiektywnej w ogóle, obiektywność świata nie jest nam dana, a wciąż na nowo odkrywana i tworzona przez nas samych, ludzki świat zależy od wypracowanych wcześniej kulturowych narzędzi), - założenie o niepowtarzalności sytuacji, motywów i działalności innych ludzi (każdy człowiek dysponuje swoistym poczuciem normalności, nie ma pełnej możliwości odczytania intencji drugiej osoby)
wizja świata i podtrzymujące ją przeświadczenia	wizja świata oczywista, nie pozwalająca na wątpliwości, jest to możliwe dzięki posłuszeństwu, jakie okazujemy nakazom interpretacyjnym wytwarzanym przez racjonalność adaptacyjną, przejawy posłuszeństwa to: - poczucie ontologicznej oczywistości, - pragmatyzacja sensu, - dwuwartościowa logika, - uznawanie deterministycznej natury wszelkich zjawisk, - fundamentalizm światopoglądowy, - przedkrytyczna samoświadomość	świat widziany jako rzeczywistość sensów, świat jest rzeczywistością zawsze interpretowaną i wedle tej interpretacji istniejący (posiadający sens), wizja świata podtrzymywana jest przez - poczucie ontologicznej nieoczywistości, - przeświadczenie o dialogicznej strukturze sensu, - wielowartościową logikę, - indeterminizm, - antyfundamentalizm, - krytyczną samoświadomość

---