Agata Drałus

Wady wymowy i ich wpływ na naukę pisania i czytania

Na całokształt rozwoju dziecka, a także jego powodzenia szkolne w dużej mierze wpływa mowa. Jest ona atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, służy komunikowaniu się ludzi, wreszcie stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji oraz pozwala na wyrażanie własnych sądów, uczuć i upodobań. Spełnia zatem dwa najważniejsze w życiu jednostki cele: służy poznaniu rzeczywistości oraz komunikowaniu się.

Zaburzenia mowy w znacznym stopniu ograniczają te funkcje, a co za tym idzie utrudniają osiąganie sukcesów w szkole.

Pod koniec wieku przedszkolnego oczekuje się od dziecka poprawnego wymawiania wszystkich dźwięków, swobody w posługiwaniu się mową. Często jednak u dzieci w tym okresie występują jeszcze różnego rodzaju wady wymowy. Ważne zatem staje się podjecie jak najwcześniej świadomego usprawniania mowy oraz korygowania wszelkich zaburzeń.

Wczesne rozpoznanie wszelkich niedostatków mowy i dobrze prowadzone zajęcia korygujące mogą wyrównać defekty rozwojowe i usunąć trudności w mowie zanim dziecko podejmie naukę szkolną.

Wady mowy a błędy mowy

Kilka terminów

„Zaburzenie mowy (syn. defekty mowy, deficyty, patologie mowy, zaburzenia komunikacji, zniekształcenia mowy, zaburzenia sprawności językowej). Terminu zaburzenia mowy używa się do określenia wszystkich patologicznych zachowań językowych począwszy od prostych wad wymowy aż do całkowitej niemożności mówienia lub/i rozumienia włącznie”

Wady wymowy zaś jest terminem o mniejszym zakresie znaczeniowym, to jedne z najczęściej spotykanych zaburzeń mowy. Wady wymowy definiowany są jako jedyne możliwe realizacje niezgodne z normą ortofoniczną (słuchową) bądź nieestetyczne w sensie wizualnym. Odnosi się jedynie do aparatu fonetycznego języka i jest spowodowana czynnikiem biologicznym.

Błędy wymowy są jedynie odstępstwem od normy wymawianiowej na rzecz jakiegoś dialektu, gwary lub języka obcego. Nie są zjawiskiem patologicznym i nie podlegają terapii logopedycznej. Ich przyczyną jest brak znajomości normy bądź nawykowe nieprzestrzeganie jej.

Do wad wymowy nie można zaliczyć cech wymowy dziecięcej, która jest normalnym przejawem niedojrzałości mowy. Rozwój wymowy powinien być ukończony w 6-7 roku życia. W niektórych przypadkach trwa nieco dłużej ale dziecko zaczyna mówić prawidłowo bez interwencji.

Nie należy także utożsamiać normy mowy mówionej z normami mowy pisanej, tz. nie należy wymawiać wyrazów „ do literowo” czyli tak jak się pisze. Wymowa taka będzie sztuczna i pretensjonalna np. „ę” w wygłosie: pójdę, zrobię. Prawidłowo wymawia się z lekka nosowością lub bez (piętnaście, wzięła). Wiadomo też, że na końcu wyrazu znika dźwięczność.

Wady wymowy dzielą się na:

A) Zaburzenia w obrębie zasobu głosek (paradygmatyczne):

• Paralalie (substytucje np. „r” na `l')

• Dyslalie właściwą (deformacje, zniekształcenia dźwięku np. `r' gardłowe, boczne)

• Mogilalie (elizja, brak dźwięku np. rak - - ak)

Największą grupę wad wymowy obejmuje dyslalia (sygmatyzm, rotacyzm, kappacyzm, lambdacyzm, ...).

B) Zaburzenia wymowy występujące w obrębie wyrazu (syntagmatyczne ) to

1) zmiany ilościowe:

• uszczuplenie struktury wyrazu będące wynikiem redukcji sylab, fonemów, grup fonemów, (np. `arty' zamiast `narty')

• wzbogacenie struktury wyrazu w rezultacie epentezy (wstawek) sylab, fonemów (np. `barddzo' zamiast `bardzo', `Kondrat'-`Konrad')

2) zmiany jakościowe:

• upodobnienia (asymilacje), np. `ugórek-ogórek',

• rozpodobnienia (dysymilacje), np. ftaszek-ptaszek,

• przestawki (metatezy), np. lomokotywa-lokomotywa, `kordła-kołdra'

• różnorakie zmiany kombinowane, wynikiem których są znaczne przekształcenia struktury wyrazu, np. azon-zając,

• odkształcenia niesystemowe mające charakter leksykalny.

Kryteria oceny mowy

1. Słuchowe (ortoepiczne) - słuchamy jak mówi i oceniamy czy brzmi prawidłowo. W żargonie logopedycznym mówi się, że prawidłowa wymowa jest przezroczysta, nie zwraca na siebie uwagi. Jeżeli wypowiedź brzmi nieczysto, coś jest nie tak, to jest prawdopodobieństwo, że mamy do czynienia z wadą wymowy.

2. Wzrokowe (estetyczne) - patrzymy na układ narządów artykulacyjnych: języka, warg, zębów (np. wymowa międzyzębowa - język między zębami ).

3. Wieku - pewne zastępstwa głoskowe są normą a potem stają się patologią (np. `r' do 5-6 roku życia ma prawo być zastępowana przez `l', ale później jest to patologia)

4. Medyczne - są pewne cechy charakterystyczne w budowie narządów wskazujące na wadę (rozszczepy, przyrośnięty język, dysglosia)

Przyczyny wad wymowy

1. Przyczyny audiogenne - związane ze słuchem (wyróżnia się 3 rodzaje słuchu: fizyczny, muzyczny i fonematyczny).

Brak słuchu fizycznego uniemożliwia przyswojenie języka. Ubytki słuchu powodują trudności w opanowaniu go a tym samym powodują trudności artykulacyjne. Przy mniejszych niedosłuchach mogą występować wadliwe artykulacje, przy większych bez specjalistycznej pomocy opanowanie mowy jest niemożliwe. Słuch muzyczny, czyli wrażliwość na wysokość tonów nie jest aż tak bardzo istotna w języku polskim i niedostatki w jego zakresie nie dają negatywnych skutków dla wymowy. Słuch fonematyczny czyli umiejętność odróżniania i utożsamiania dźwięków mowy ma bardzo istotny wpływ na jej rozwój. Brak słuchu fonematycznego powoduje, że człowiek słyszy, ale nie rozumie mowy, nie nadaje dźwiękom mowy ludzkiej żadnego znaczenia. Częste zaburzenia słuchu fonematycznego objawiają się brakiem umiejętności rozróżniana słuchowego pewnych cech dystynktywnych np. miejsca artykulacji czy dźwięczności.

2. Przyczyny środowiskowe - mowa rozwija się tyko w kontakcie społecznym. Jeżeli dziecko w okresie kształtowania się mowy ma stały kontakt z osobami mającymi wady wymowy to nabywa ja przez naśladownictwo złego wzoru. Aby dziecko miało motywację do porozumiewania się werbalnego musi mieć dobry kontakt emocjonalny i językowy z opiekunem. Niedostatki w tym zakresie obserwuje się u dzieci rodziców głuchych lub w domach dziecka.

3. Przyczyny mechaniczne - np. uszkodzenia obwodowych narządów mowy: warg, języka, podniebienia twardego i miękkiego, zgryzu.

4. Przyczyny pochodzenia centralnego - uszkodzenia mózgu odbijające się na mowie (afazja, porażenia mózgowe)

5. Przyczyny złożone - występuje kilka przyczyn (u dzieci upośledzonych umysłowo)

Konsekwencje braku wczesnej i fachowej pomocy dzieciom z wadami wymowy mogą objawiać się powstawaniem wtórnych zaburzeń emocjonalnych, obniżeniem motywacji i rezygnacją z pracy i nauki na skutek niepowodzeń szkolnych wynikających z wady wymowy.

Trudności szkolne dziecka z wadą wymowy

Wpływ wad wymowy na umiejętność czytania i pisania

Aby opanować umiejętność czytania i pisania uczniowie nabywają umiejętności różnicowania elementów mowy. Uczą się przeprowadzać syntezę i analizę dźwiękowych i wzrokowych form wyrazów. Dla dziecka z wadą wymowy prawidłowa analiza i synteza wyrazowa jest niemożliwa. Nie potrafi ono wypowiedzieć prawidłowo określonego dźwięku, często zastępuje je innym, niewłaściwym. Poprawność czytania i pisania w dużej mierze zależy od opanowania artykulacji. Dzieci wadliwie mówiący źle piszą i nieprawidłowo czytają - można zaryzykować stwierdzenie "dziecko pisze tak jak mówi".

Pisanie jest procesem, który z potoku słownego wyodrębnia fonemy i zamienia je na znaki literowe. Dziecko musi prawidłowo spostrzegać oraz zapamiętać obraz graficzny poszczególnych liter, prawidłowo rozpoznać dźwięki wchodzące w skład wyrazu i przyporządkować im odpowiednie znaki graficzne w należytej kolejności. Pismo jest umiejętnością złożoną i wykształca się później niż mowa, na jej podłożu.

Obserwując dziecko w początkowej fazie nauki pisania można zauważyć, że pisząc wymawia głośno dźwięki, które następnie zapisuje. Dziecko pomaga sobie w ten sposób, gdyż tak kojarzy obraz graficzny litery z dźwiękiem, który jej odpowiada. W przypadku gdy dziecko prawidłowo spostrzega literę, a jednocześnie podstawia nieprawidłowy dźwięk np. `sz' zamiast `s', wtedy daną literę źle zapisze i może to być odbicie wady wymowy w piśmie. Pisanie dokonuje się więc przy współudziale narządów mowy.

Najbardziej rozległą wady wymowy, która pozostawia odbicie w piśmie, nawet po jej usunięciu jest wymowa bezdźwięczna, która polega na zaburzeniu realizacji dźwięczności czyli nie wymawianiu głosek dźwięcznych. Zaburzeniem dźwięczności (częściowym lub całkowitym) może ulec 13 par opozycji fonologicznych: p-b, p'-b', t-d, k-g, k'-g', c-dz, cz-dż, c'-dz', f-w, f'-w', s-z, sz-ż, s'-z'. Wyjątek stanowią samogłoski i spółgłoski sonorne. Przykłady zniekształceń: koza-kosa, domek-tomek, budy-buty, lody-loty, góra-kóra, żaba - szpa, żbiki-szpiki.

Zatem trudności jakie pojawiają się w pisowni dzieci mówiących wadliwie są zazwyczaj te same co ich wady wymowy. Często u tych dzieci występują zaburzenia słuchu fonemowego lub zaburzenia motoryczne (kinestezji artykulacyjnej albo kinetyki mowy). Objawy tych zaburzeń mowy polegają na nie rozróżnianiu słuchem głosek mało kontrastowych, różniących się jedną cechą dystynktywną bądź brakiem czucia ułożenia narządów mowy.

Błędy w pisowni spowodowane wadliwą artykulacją ujawniają się wtedy jeśli dwu głoskom w wypowiedzi otoczenia odpowiada jedna głoska w wymowie danej osoby. Na przykład zamiast `sz' i `s' dziecko wymawia tylko `s' (sygmatyzm). Najczęściej substytucji ulegają takie fonemy jak: r, sz, ż, cz, dż. Problemy stwarza także rotacyzm, gdyż powoduje powstawanie wielu homonimów np.: jak, lak zamiast rak lub bój, ból zamiast bór. Trudnością jest to, że dzieci piszą tak jak mówią, czyli zastępują pewne głoski innym. Także kappacyzm i gammacyzm ma wyraźne odzwierciedlenie w pisowni uczniów. Zamieniają oni głoski `k', `g' na `t', `d'. Zastąpienie dźwięku przez inny dźwięk czyli substytucja, powoduje, ze kot brzmi tot, głowa - dłowa.

Wyraźne błędy w pisowni pojawiają się przy pomijaniu głosek (mogilalia) Całkowity brak dźwięku powoduje wymowę np. yba zamiast ryba, afa zamiast szafa. Nieprawidłowa artykulacja polegająca na zniekształceniu pojedynczych dźwięków zazwyczaj nie jest przyczyną zmniejszenia zrozumiałości mówienia. Natomiast opuszczanie dźwięku lub zastępowanie go innym zawsze powoduje zmniejszenie zrozumiałości wymowy danej osoby.

Nie wszystkie wady wymowy mają jednak wpływ na naukę. Nieprawidłowa artykulacja polegająca na deformowaniu dźwięku nie powoduje złego zapisu danej głoski. Dziecko inaczej realizuje głoskę w wymowie, ale zapisuje ją poprawnie tzn. głoska s wymawiana międzyzębowo lub bocznie jest zapisywana tak samo, poprzez literę -`s', gdyż nie ma w naszym języku różnych możliwości zapisu danej głoski. Zatem nie wszystkie wadliwe sposoby wymowy maja odbicie w piśmie. Dziecko, które zamiast `r' przedniojęzykowego wymawia r języczkowe nie zapisze tej głoski inaczej, tylko w postaci litery r. Wiele form deformacji głosek (nie zamiany głosek) nie znajduje i nie może znaleźć odpowiednika w piśmie. Zniekształcanie tych głosek w wymowie nie ma odbicia w piśmie..

Podsumowując należy podkreślić, iż istotną i skuteczną formą reedukacji błędów w pisaniu jest nauka poprawnej wymowy. Im szybciej dziecko przezwycięży wymowę substytucyjną, tym szybciej pozna litery i tym samym pozbędzie się błędów w pisaniu i czytaniu.

Wady wymowy odbijają się ujemnie na samopoczuciu dziecka i jego pozycji w zespole rówieśników, powodują nieśmiałość i lękliwość. Rodzi się w nim poczucie inności, niższości i braku wiary we własne siły, a niemożność sprostania zadaniom może stać się przyczyną jego bierności i izolacji.

Bardzo ważne jest, więc jak najwcześniejsze zapewnienie dziecku pomocy logopedy.

Ćwiczenia wspomagające artykulację i korektę mowy u dzieci

1. Ćwiczenia oddechowe (W mówieniu najbardziej korzystny jest tzw. oddech pełny z podparciem przeponowym).

2. Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów artykulacyjnych (języka, warg, żuchwy, podniebienia miękkiego)

3. Ćwiczenia kinestezji mowy

4. Ćwiczenia słuchowe (słuchu fizycznego, fonematycznego, muzycznego)

5. Ćwiczenia rytmizujące (rytmika, logorytmika)

Zaburzenia i wady wymowy a niepowodzenia szkolne

Zaburzenia i wady wymowy są jednym z czynników prowadzących do niepowodzeń szkolnych. Przede wszystkim są bardziej zauważalne, a ściślej - słyszalne, przez co przyciągają uwagę otoczenia w negatywnym znaczeniu.
Wszyscy wokół wiedzą, że dziecko ma problemy z mową, bo przecież rozmawia z kolegami na przerwie, w klasie jest pytane przez nauczyciela, w domu też z reguły jego problemy są widoczne.

Prawidłowy rozwój mowy jest jednym z elementów dojrzałości szkolnej. Od dziecka, które przychodzi do szkoły wymaga się swobodnych wypowiedzi, opisów, powtarzania , recytacji, śpiewu, i w tym przypadku dziecko, które ma trudności z komunikacją, od razu skazane jest na niepowodzenia albo w najlepszym przypadku - na trudności w nauce szkolnej.

O wadach wymowy mówimy wtedy, gdy wymowa odbiega od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku. Wady obejmują szeroką gamę odchyleń od tej normy. Zaliczają się do nich zarówno drobne nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, jak i ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem, powodując szereg trudności w życiu społecznym i emocjonalnym.

Do najczęściej spotykanych form zaburzeń wymowy należy nieprawidłowa artykulacja, spowodowana najrozmaitszymi czynnikami. Zaburzenia te określa się jako "dyslalię". Dyslalia obejmuje trzy grupy niewłaściwej realizacji głosek: opuszczanie, podstawianie lub zaniekształcenia.

Ze względu na znieksztalcone dźwięki wyróżniamy tu:
Reranie (nieprawidłową realizację dźwięku [r], seplenienie i szeplenienie (wadliwa wymowa głosek szumiących i syczących), kappacyzm (nieprawidłowa wymowa [k]), bezdźwięczność oraz nosowanie - czyli wymawianie głosek nosowych jako ustne i odwrotnie. Skrajnym przypadkiem może być dyslalia całkowita - wówczas wszystkie głoski są zniekształcone.

Oprócz objawowego podziału zaburzeń stosuje się podział ze względu na pochodzenie słuchowe, ruchowo - kinestetyczne lub obwodowe i ośrodkowe.

Zaburzenia pochodzenia obwodowego to takie, których przyczyną jest nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego lub zaburzenia receptora słuchowego, natomiast zaburzenia pochodzenia ośrodkowego mają związek z zakłóceniami budowy oraz funkcji ośrodkowego układu nerwowego. Te ostatnie zaburzenia uniemożliwiają prawidłowe kinestetyczne różnicowanie oraz wykonywanie ruchów artykulacyjnych, co związane jest z zaburzeniami czucia ruchu - tzw. gorszym różnicowaniem kinestetycznym w obrębie mięśni artykulacyjnych.

Seplenienie i szeplenienie to nieprawidłowa wymowa głosek szeregu szumiącego [sz,ż,cz,dż] oraz syczącego [s,z,c,dz]. Mają one one niewątpliwie swój oddźwięk w pismie, jeśli jest to zaburzenie o charakterze substytucji. Zarówno więc pisanie ze słuchu, jak i z pamięci będzie w tym przypadku przysparzało problemów dziecku. Również samodzielne pisemne prace dziecka będą zawierały błędy. Problemem zapewne będą też wypowiedzi dziecka, szczególnie w początkowym okresie terapii, kiedy brak jeszcze automatyzacji w posługiwaniu się dźwiękiem.

Nagromadzenie tych problemów prowadzi do zaburzeń wtórnych - emocjonalnych, powoduje bowiem lęk przed mówieniem (logofobię) oraz niepowodzenia szkolne- wycofywanie się z różnych zadań w związku z przewidywana porażką, utrudnione kontakty z rówieśnikami.

Seplenienie o charakterze deformacji, tj. międzyzębowe, boczne, przyzębowe, Wargowo - zębowe najczęściej nie ma odzwierciedlenia w piśmie.

Jedną z przyczyn wad wymowy może być zaburzona percepcja słuchowa, która wpływa też na trudności z nauką czytania (utrzymujące się głoskowanie).

Trudności te powstają w wyniku zaburzeń procesu różnicowania dźwięków (słuchu fonematycznego), jak i ich analizy i syntezy na poziomie korowym.

Zaburzenia słuchu fonematycznego powodują, iż dziecko może wymawiać głoski dźwięczne bezdźwięcznie, wobec tego jak mówi, tak pisze. Dziecko z tego typu zaburzeniem nie różnicuje dźwięków, które brzmią podobnie: p-b, k-g,t-d, sz - ż itd. Najbardziej wymierną i zauważalną cechą mowy bezdźwięcznej jest brak rozumienia dziecka w kontakcie bezpośrednim, szczególnie gdy zaburzone są wszystkie głoski dźwięczne. Przyczyną mowy bezdźwięcznej mogą też być zakłócenia koordynacji mięśni przywodzących wiązadła głosowe.

Oprócz mowy bezdźwięcznej zaburzony lub niedokształcony słuch fonematyczny może być przyczyną seplenienia prostego, czyli zamiany głosek szumiących [sz,ż,cz,dż] na syczące [s,z,c,dz] lub odwrotnie. Zaburzenia tego typu powodują też zamienne stosowanie opozycji, tzn. w miejscu głosek syczących szumiące lub odwrotnie.

Niedokształcony słuch fonematyczny lub jego zaburzenia mogą też być przyczyną pararotacyzmu - zamiany głoski [r[ na [l] lub [j]. Dziecko z deficytami receptora słuchowego, oprócz trudności w pisaniu i czytaniu będzie też miało problemy z uczeniem się materiału na pamięć, co wiąże się zazwyczaj ze słabszą pamięcią słuchową. Uczenie się przez te dzieci wierszy na pamięć, reguł ortograficznych, tabliczki mnożenia czy języka obcego jest nie lada wyczynem, często przekraczającym ich możliwości. Tudności te naturalnie przeniesione będą na wszystkie przedmioty wymagające sprawnej pamięci słuchowej.

Zaburzenia percepcji słuchowej są zauważalne dla nauczyciela polonisty poprzez charakterystyczne cechy, tj.:
- łączenie przyimków z rzeczownikiem,
- opuszczanie liter,sylab,
- dodawanie liter, sylab,
- opuszczanie końcowek w zbitkach spółgłoskowych,
- zamiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne,
- wadliwe różnicowanie głosek [i] - [j],
- trudności ze zmiękczeniami,
- trudności z głoskami nosowymi,
- niechęć do recytacji, śpiewu.

Inną przyczyną trudności szkolnych może być opóźniony rozwój mowy, który przejawiać się może w ubóstwie słownika czynnego i biernego, w dłuższym utrzymywaniu się agramatyzmów, w wadliwym wymawianiu różnych dźwięków.

Mały zasób słów powoduje, że dziecko nie jest w stanie poradzić sobie z sytuacjami, które czekają na niego w klasie - odpowiedzi na pytania, samodzielne budowanie zdań, samodzielne wypowiedzi pisemne. Jeśli równocześnie opóźniony rozwój mowy wiąże się z nieprawidłową wymową głosek - problem rośnie i nawarstwia się.

Nosowanie polega na wymowie głosek ustnych jako nosowe lub odwrotnie. Może być ono spowodowane niedrożnością jamy nosowo -gardłowej na skutek np. ostrych katarów, przerostu trzeciego migdałka, skrzywienia przegrody nosa lub skutkiem rozszczepu podniebienia albo nieprawidłowej pracy pierścienia gardłowego. Konsekwencją tego zaburzenia jest oczywiście brak zrozumienia mowy z powodu silnego poszumu nosowego i nieprzyjemny głos. Mogą też towarzyszyć współruchy typu: marszczenie brwi, unoszenie górnej wargi.

Co może zrobić nauczyciel dla ucznia z wadami wymowy?

- Przede wszystkim mieć świadomość tego, że dla dziecka jest to problem,
- Podkreślać jego drobne sukcesy,
- Ograniczać odpytywanie na forum klasy,
- Cierpliwie wysłychać dziecka,
- Odwoływać się do innych zdolności dziecka,
- Współpracować z logopedą.

Inną problematyczną grupę stanowią dzieci jąkające się.
W jąkaniu można wyróżnić wielokrotne powtarzanie tej samej sylaby lub głoski tzw. jąkanie kloniczne) lub zatrzymywanie wypowiedzi przy równoczesnym wysiłku głosowym, mięśniowym i emocjonalnym (tzw. jąkanie toniczne). Przyjmuje się, że mechanizm jąkania polega na wadliwej koordynacji wszystkich układów biorących udział w mówieniu, tj. układu artykulacyjnego, fonacyjnego i oddechowego. W literaturze spotkać można podział na jąkanie czynnościowe i organiczne, które jest rezultatem uszkodzenia mózgu, podczas gdy to pierwsze stanowi wynik funkcjonalnych zaburzeń, przy nieuszkodzonej strukturze.Zaburzenie to powstaje na skutek dysfunkcji jąder podkorowych lub uszkodzenia podkorowych ośrodków motorycznych, regulujących współpracę mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.

Za najważniejsze przyczyny jąkania przyjmuje się:
- przestawianie dziecka z ręki lewej na prawą,
- czynniki dziedziczne,
- uszkodzenia mózgu,choroby,
- zaburzenia emocjonalne,
- naśladownictwo,
- nerwowość,
- brak koordynacji między myśleniem a mową,
- niekorzystną sytuacją rodzinną.

Problemem tych dzieci jest w głównej mierze zaburzona komunikacja, która uniemożliwia im prezentowanie swoich możliwości na terenie klasy i szkoły, co powodować może otrzymywanie gorszych stopni.

Wystąpienia publiczne powodują u nich lęk, agresję, poczucie mniejszej wartości.

Jak nauczyciel może pomóc takiemu dziecku?

- Przede wszystkim nie odpytywać go na forum klasy,
- skupiać się na jego pracach pisemnych, a nie wypowiedziach ustnych,
- nie prosić o powtarzanie wypowiedzi,
- dać możliwość samodzielnego zgłaszania się,
- stosować ćwiczenia relaksacyjne,
- wykorzystywać inne zdolności dziecka,
- okazywać akceptację,
- mieć świadomość różnego nasilenia jąkania.

Stwierdzono, że zaburzenia mowy występują o wiele częściej u dzieci doznających niepowodzeń w nauce, niż w ogólnej populacji szkolnej.

Zwiazek zaburzeń z trudnościami w nauce jest dwustronny - z jednej strony wady wymowy powodują niepowodzenia szkolne, z drugiej - przedłużające się niepowodzenia w nauce powodują powstanie zaburzeń wymowy, mają też wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka.Im więcej przeżywa ono porażek i niepowodzeń, tym większe zaburzenia powstają w jego rozwoju emocjonalnym. U dziecka takiego rodzą się coraz silniejsze emocje, tj. wstyd, niepokój, lęk. Dlatego tak ważne jest, żeby jak najwcześniej zdiagnozować i zlikwidować wady wymowy oraz pozwolić dziecku przeżyć sukces i odbudować jego wiarę w swoje możliwości.

Literatura:
Balejko A.: Uczymy się ojczystej wymowy, Białystok, 1994;
Kargulowa A.: Dlaczego dzieci nie lubią szkoły? Warszawa, WsiP, 1991;
Kozłowska K.: Pomagajmy dzieciom z zaburzeniami mowy,Kielce 1996, ZNP;
Sawa B.: Dzieci z zaburzeniami mowy, Warszawa 1990, WsiP;
Spałek E., Piechowicz - Kułakowska C.: Jak pomóc dziecku z wadą wymowy, Kraków 1996, Impuls;
Zakrzewska B.: Trudności w czytaniu i pisaniu. Modele ćwiczeń, Warszawa 1996, WsiP;
Walkiewicz B.: "Wady wymowy a niepowodzenia szkolne" W: "Poradnik Nauczyciela" maj 2002r.


 

Dzieci z wadą wymowy w szkole - referat

Podstawowym środkiem porozumiewania się między ludźmi jest mowa. Rozwój mowy, który przebiega prawidłowo jest tak ważny dla rozwoju dziecka jak odżywianie i oddychanie. Mowa dziecka w istotny sposób wpływa na całokształt jego rozwoju i powodzenia szkolne. Bez wątpienia jest ona atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzyjnego formułowania myśli, pozwala na wyrażanie własnych sądów, uczuć i upodobań, stanowi ważne narządzie informacji. O wadzie wymowy mówimy wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku (za G. Jastrzebowską).
Zaburzenie mowy jest pojęciem najszerszym, gdyż obejmuje wszelkie nieprawidłowości mowy o różnej etiologii, które prowadzą do zaburzeń procesu porozumiewania. Nieprawidłowości te mogą dotyczyć sfery artykulacyjnej, leksykalnej, gramatycznej lub ekspresyjnej. Jak twierdzi H. Spionek prawidłowy rozwój mowy stanowi, obok właściwego poziomu funkcji intelektualnych, percepcyjnych i motorycznych, bardzo istotny element dojrzałości szkolnej dziecka. Od ucznia rozpoczynającego naukę w klasie I oczekujemy bowiem swobodnego wypowiadania się na bliskie mu tematy, umiejętności powtórzenia usłyszanego opowiadania, swobodnego opisu obrazów. Normalnie rozwinięte dziecko w tym wieku powinno mówić pełnymi zdaniami, poprawnie zbudowanymi pod względem gramatycznym, oraz poprawnie wymawiać wszystkie dźwięki języka ojczystego. Taki stan wyjściowy jest niezbędnym warunkiem sprostania dalszym wymaganiom, jakie stawiać będzie przed uczniem program szkolny. Jednakże praktyka pokazuje, że znaczna grupa dzieci rozpoczynających naukę w szkole ma mniejsze lub większe niedobory w zakresie mowy, a zatem:
• niską sprawność narządów mowy (często: brak pionizacji języka i utrwalona tendencja do wysuwania języka pomiędzy zębami);
• niewłaściwy sposób oddychania;
• wadliwy zgryz;
• zaburzony słuch fonematyczny (często: mylenie głosek opozycyjnych dźwięczne-bezdźwięczne: p - b, k - g, f - w, itp.;
• zaburzenia analizy i syntezy słuchowej;
• słabą wyrazistość i zbyt szybkie tempo mowy (mowa niestaranna, mało zrozumiała), itd.
Konsekwencje wadliwej wymowy przejawiają się zarówno w sferze poznawczej jak i emocjonalnej, co dodatkowo utrudnia osiąganie sukcesów szkolnych. Związek zaburzeń mowy z trudnościami w nauce ma charakter dwustronny, ponieważ zaburzenia mowy przyczyniają się do powstania trudności w nauce, a przedłużające się niepowodzenia szkolne powodują powstawanie zaburzeń mowy. Według badań prowadzonych w Polsce, na które powołuje się H. Spionek odsetek dzieci z zaburzeniami mowy był znacznie wyższy wśród uczniów z różnego typu niepowodzeniami szkolnymi (30- 38 %) w różnych klasach,
przy czym wśród uczniów z trudnościami czytania i pisania wzrastał on do 40- 50%, a nawet
w niektórych grupach badanych wzrastał on do 81%. Statystyki te wskazują na istnienie związku przyczynowego między występowaniem wad wymowy a trudnościami szkolnymi- zwłaszcza w nauce czytania i pisania. Do podobnych wniosków doszła również G. Demel, która poddała analizie wyniki w nauce 32 dzieci w wieku 7 do 14 lat, zgłoszonych do poradni z powodu wad wymowy. Okazało się, iż w grupie tej zaledwie 9 dzieci uczyło się dobrze,
7 - przeciętnie lub słabo, a 16 zdecydowanie źle.
Dzieci z wadami wymowy często źle wymawiają poznawane głoski, źle nazywają i piszą litery, miewają trudności w ich odczytywaniu. W miarę przyswajania przez dzieci nowych wiadomości, a co za tym idzie rozszerzania się słownictwa o coraz dłuższe i nieznane wyrazy, pojawiają się agramatyzmy, zniekształcenia i trudności z prawidłową budową zdań. Dzieci z zaburzoną analizą i syntezą słuchową przez długi czas literują w czasie czytania, mają trudności z łączeniem liter i głosek w wyrazy, a potem z przejściem do czytania sylabami i wyrazami. W czytaniu opuszczają, przestawiają lub dodają różne głoski i sylaby, zamieniają wyrazy o podobnym brzmieniu, powodując zniekształcenie ich treści. Gubią przy tym intonację i akcent. W rezultacie treść przestaje być zrozumiała i dla dziecka i dla słuchającego. Wpływ wad wymowy na trudności w nauce szczególnie zaznacza się na lekcjach języka polskiego, historii, a więc na zajęciach, które wymagają od dziecka poprawnego pisania, czytania i wypowiadania się. Dzieci z wadami wymowy popełniają te same błędy w czytaniu i pisaniu, które popełniają w mowie spontanicznej. Zmiana znaczenia poszczególnych słów utrudnia uchwycenie sensu czytanego tekstu, co negatywnie wpływa
na proces uczenia się. Na piśmie nie odzwierciedlają się deformacje artykulacyjne głosek.
Na piśmie odzwierciedlają się przede wszystkim różnego rodzaju substytucje tzn. zamiany głosek szafa - safa, rzodkiewka - zodkiewka. Jeżeli dziecko zamienia s na ś, to ta zmiana będzie dotyczyła języka mówionego i pisanego. Wszelkie opuszczanie głosek tzw. elizje również pozostawią ślad w piśmie - zamiast szyba dziecko mówi yba i tak tez napisze.
Jako specyficzne błędy uznać należy: brak dobrej orientacji w posługiwaniu się dwuznakami
(sz, cz, ch, rz), spółgłoskami miękkimi (j, ź, ć, dź), dźwięcznymi i bezdźwięcznymi, oraz zakończeniami wyrazów z końcówkami fonetycznymi -om, -ą, -on, -ł. W związku z tym, w miarę upływu lat nauki w szkole powstaje coraz większa różnica
w zasobie pojęciowym między uczniami z wadami wymowy a ich rówieśnikami; obniża się
poziom rozwoju słowno - pojęciowego u tych dzieci. Jak dowodzi wiele badań, zaburzenia mowy u dzieci są najczęściej spowodowane obniżeniem tempa rozwoju psychoruchowego, wybiórczymi deficytami w zakresie funkcji słuchowych i kinestetyczno- ruchowych, zakłóceniami procesu lateralizacji oraz zaburzeniami uczuciowymi. Właśnie te same zaburzenia stanowią o trudnościach uczniów w nauce. Zdarza się, że zniekształcenia wymowy idą w parze z defektami rozwoju, które są pierwotną przyczyną zaburzeń mowy. Objawy przyszłych niepowodzeń szkolnych można zaobserwować już w wieku 3 -5 lat,
a są to:
• trudności w wypowiadaniu prostych słów ( wada wymowy ),
• trudności przy powtarzaniu trudniejszych słów ( przestawianie sylab, skracanie ),
• ubogie słownictwo,
• duże trudności w zapamiętywaniu krótkich wierszyków, nazw przedmiotów .
W wieku 6 - 7 lat trudność sprawiają dziecku:
• odróżnianie podobnych brzmieniowo głosek,
• istniejąca wada wymowy,
• błędy gramatyczne przy wypowiedziach ustnych,
• analiza i synteza słuchowa wyrazów,
• nauczenie się tekstu wierszyka , czy piosenki.
W wieku 7 - 10 lat:
• utrzymywanie się powyższych objawów,
• problemy z zapamiętywaniem dni tygodnia, miesięcy, tabliczki mnożenia, ważnych dat,
• mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym dźwiękowo,
• opuszczanie dodawanie, przestawianie liter i sylab,
• trudności z pisownią głosek miękkich i nosowych.
Starszy wiek szkolny i szkoła ponadpodstawowa:
• trudności w mówieniu , czytaniu i pisaniu zmniejszają się , dziecko przez wieloletnie ćwiczenie opanowało w lepszym lub gorszym stopniu te umiejętności , nauczyło się tez omijać trudności, stosować własne metody nauki,
• pojawiają się trudności w nauce takich przedmiotów jak: języki obce,
• pogarsza się pamięć słuchowa,
• kłopoty ze zrozumieniem instrukcji , poleceń podawanych przez nauczyciela.
Wady wymowy powodują nie tylko:
• opóźnienie rozwoju umysłowego,
• utrudniają naukę,
• powodują zmiany cech osobowości ( nieśmiałość, zamykanie się w sobie )
• ograniczają w przyszłości wybór zawodu,
• ograniczają kontakty rówieśnicze,
• uniemożliwiają udział w występach publicznych,
• ograniczają działalność społeczną,
ale także niekorzystnie wpływają na psychikę dziecka, ponieważ wstydząc się swojej wady, może ono zacinać się przed trudnymi dla niego wyrazami lub odczuwać lęk przed odpowiedzią. Dziecko nieprawidłowo mówiące najczęściej woli milczeć i udawać, że jest nieprzygotowane do zajęć, niż demonstrować swoją wadę wymowy. Przez takie zachowanie zdobywa słabe stopnie i pogłębiają się jego niepowodzenia w szkole. Ma kłopoty
ze zrozumieniem instrukcji i poleceń podanych przez nauczyciela. Niepowodzenia wynikające z zaburzeń mowy wykształcają często pozorne cechy bierności.
Dzieci z zaburzeniami mowy funkcjonują w szkole poniżej swoich możliwości intelektualnych. W pełni świadome swojej słabości cały wysiłek wkładają w formę wypowiedzi a nie w jej treść. Wypowiedzi są bardzo ubogie w słownictwo nie przekazują przeżyć, poglądów dziecka i jego myśli. Prace pisemne zawierają dużą ilość błędów ortograficznych i gramatycznych nie licząc literówek, oceniane są bardzo nisko. Dzieci te, często wyśmiewane przez rówieśników, przejawiają niechęć do szkoły i kolegów. Uczniowie z wadami wymowy, z zaburzeniami w rozwoju mowy zazwyczaj źle funkcjonują w szkole. Najczęściej poniżej swoich możliwości. Dzieci najzdolniejsze z trudem znoszą niepowodzenia szkolne. Nasila się to, kiedy uczeń chcąc uniknąć trudności skraca wypowiedzi, upraszcza formę. Prowadzi to do gorszych wyników, ocen. Złe doświadczenia mogą wyzwolić w dziecku szkodliwe emocje, doprowadzić do zaburzeń psychologicznym. Karanie wysiłków dziecka złymi ocenami jest odbierane przez dzieci jako krzywda. Uczeń uświadamiają sobie konieczność może przestać uczyć się, skoro jego wysiłki nie są doceniane. Zdarza się że i sytuacja w domu rodzinnym jest trudna, ponieważ dziecko nie spełniając oczekiwań rodziców, sprawia im problemy.
W rezultacie dziecko boi się szkoły i domu, a od tego już niewielki krok do kontaktów
z grupami dzieci i młodzieży patologicznej. Zarówno rodzice, jak i nauczyciele często
nie doceniają konieczności usuwania zaburzeń mowy w jak najwcześniejszym wieku. A ma to ogromne znaczenie, albowiem prawidłowe wysławianie się lub zła wymowa wywiera wielki wpływ na kształtowanie się osobowości człowieka.
Z obserwacji wiemy, że w długo utrzymującej się sytuacji niepowodzenia szkolnego i braku sukcesu dziecko staje się bardziej nerwowe, niespokojne, co nie sprzyja usunięciu wady wymowy, a wręcz przeciwnie wzmaga ją i potęguje.
Aby terapia mowy się powiodła, konieczne jest wspólne działanie poradni, szkoły i domu.
Ważne jest, by nauczyciel wspierał terapię zaplanowaną przez logopedę i stosował w swojej praktyce pedagogicznej działania usprawniające mowę, stosując właściwe ćwiczenia i zabawy. Ogromnym atutem jest umiejętność nawiązania kontaktów z dziećmi, humor, życzliwość, wyrozumiałość, umiejętność wczucia się w sytuację dziecka. Nauczyciel w przedszkolu
i klasach najmłodszych staje się osobą znaczącą dla dziecka, niekiedy zdobywa większe uznanie i autorytet od rodzica.
Podczas pogadanek, dialogu z dziećmi nauczyciel powinien zwracać się do nich twarzą, aby umożliwiać obserwację prawidłowych układów artykulacyjnych głosek, mimikę twarzy. Dzieci obserwując, naśladują prawidłowe wzory i zachowania komunikacyjne.
Jedną z ważniejszych ról nauczyciela jest ciągłe motywowanie dzieci
do podejmowania aktywności werbalnej (słownej). Spontaniczne wypowiedzi dzieci
o nieprawidłowej wymowie nie powinny być przerywane czy nadmiernie poprawiane, korygowane pod względem poprawności. Warto taktownie powtarzać myśl dziecka, by inne dzieci doceniły jej walor. Nauczyciel musi być czujny, by dziecko z wadą wymowy nie było ośmieszane, przedrzeźniane, wyśmiewane przez innych, bowiem takie sytuacje mogą powodować wycofanie się ucznia z komunikacji i niechęć do podejmowania wysiłków nad poprawą wymowy. Nauczyciel powinien więc zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa oraz stworzyć warunki do realizacji potrzeby uznania, akceptacji i sukcesów.
Dziecko z wadą wymowy nie jest inne od pozostałych dzieci, stąd powinniśmy uważać na zachowanie właściwych proporcji i umiaru we wszelkich działaniach. Nadmierna koncentracja uwagi na wadzie wymowy, na trudnościach takich dzieci może spowodować więcej szkody niż pożytku. Warto również pamiętać o dość częstym pochwaleniu dziecka za podejmowany wysiłek i próby poprawnego wypowiadania się. Pracując z dziećmi mającymi zaburzenia mowy nie należy pominąć działań zmierzających do poprawy niekorzystnej sytuacji tych dzieci w grupie rówieśniczej. Nauczyciel powinien stwarzać sytuacje do podejmowania częstych i pozytywnych kontaktów z rówieśnikami takie jak celowy dobór grup zadaniowych, zespołowych, zabaw ruchowych, sportowych, artystycznych, co pociągnie za sobą zaspokojenie potrzeby uznania, znaczenia , dobrej pozycji, a także podniesie własną wartość dziecka z nieprawidłową wymową.
Najważniejsze zalecenia ogólne dotyczące postępowania osoby dorosłej z dzieckiem z zaburzoną mową:
- wypowiedzi osób dorosłych powinny być poprawne; do dziecka należy mówić powoli, wyraźnie,
- nie należy gasić naturalnej skłonności do mówienia obojętnością lecz słuchać uważnie wypowiedzi, zadawać pytania dodatkowe, co przyczyni się do korzystnego rozwoju i kształtowania mowy,
- nie wolno poprawiać wymowy dziecka żądając kilkakrotnego powtarzania danego słowa, zawstydzać, karać za wadliwą wymowę, bowiem hamuje to chęć do mówienia,
- dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się ręką prawą w okresie kształtowania mowy, gdyż często prowadzi to do zaburzeń mowy, a w szczególności jąkania,
- nie należy zbyt wcześnie zmuszać dziecka do wczesnego wypowiadania głosek bez osiągnięcia odpowiedniej sprawności narządów mowy, gdyż powstają błędne nawyki, trudne do zlikwidowania.
Natomiast nauczyciel, który chce pomóc dziecku w przezwyciężaniu niepowodzeń spowodowanych wadą wymowy powinien pamiętać o kilku ważnych rzeczach:
- zaburzenia mowy nie mogą być powodem zaniżania ocen,
- do czasu wyrównania niedoborów można stosować w pewnych sytuacjach bardziej liberalne oceny, a wypowiedzi ustne oceniać za treść , a nie za formę,
- dostrzeżone w pracach pisemnych błędy wynikające z zaburzeń należy poprawiać bez ocen negatywnych do momentu wyrównania niedoborów,
- przy odpowiedziach ustnych dać więcej czasu na podjęcie wątku, ponieważ dziecko z zaburzoną mowa wolniej myśli, wolniej odpowiada na pytania,
- korzystniejsza jest odpowiedź z ławki niż przy tablicy,
- dzieci z wadą mowy nie powinny być pytane jako pierwsze,
- odpowiedzi nie mogą być przerywane zwracaniem uwagi na potknięcia wynikające z zaburzeń mowy,
- takie dziecko lepiej funkcjonuje, jeśli dostrzega się jego wyniki , nakład pracy prowadzący do złagodzenia deficytu i nagradza się je,
- jeśli w pracach na rzecz klasy uczeń otrzyma zadanie, które będzie mógł wykonać dobrze i zostanie publicznie pochwalony, poczuje się włączony w zespół klasowy,
- znając problemy dziecka o zaburzonej mowie, należy czuwać nad atmosferą w klasie,
- jeżeli nauczyciel wie, że uczeń z jego klasy uczęszcza na zajęcia logopedyczne, powinien dołożyć starań, by wesprzeć wysiłki dziecka.(K. Kozłowska, 1998).
Niepowodzenia szkolne są częstym przedmiotem badań i analiz pedagogicznych , gdyż skupiają na sobie uwagę dużej rzeszy nauczycieli. Jeżeli bowiem uczeń przez dłuższy czas nie osiąga sukcesów w nauce to wywołuje to zaburzenia w prawidłowym kształtowaniu postaw jak również w jego rozwoju emocjonalnym. Reasumując, można powiedzieć, że w różnych klasach i na różnych poziomach kształcenia zmienia się rola poszczególnych zaburzeń w powstawaniu trudności szkolnych. Niewątpliwie jednak najistotniejszy jest początkowy okres nauki szkolnej, gdyż trudności doznawane w klasach I-III rzutują w sposób bardzo istotny na dalszą karierę szkolną dziecka, wpływają niekorzystnie na jego postawę wobec nauki i szkoły oraz są przyczyną wielu zaburzeń wtórnych. Wśród wszystkich trudności nauczania wczesnoszkolnego na czoło wysuwają się jednak trudności w nauce czytania i pisania. Dlatego tak ważne jest obejmowanie jak największej liczby uczniów
z zaburzeniami mowy terapią logopedyczną i pedagogiczną. Nie wyrównane w odpowiednim czasie wady wymowy mogą bowiem osłabić zdolność umysłową dziecka, powodując niechęć do nauki, szkoły i kolegów. Dlatego też nie można zaniedbywać tego problemu.

LITERATURA:
1. Bogdanowicz M. Psychologia rozwojowa w zarysie. PWN. Warszawa 2002.
2. Kozłowska K. Wady wymowy możemy usunąć. Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP. Kielce 1998.
3. Kozłowska K. Pomagajmy dzieciom z zaburzeniami mowy. Podręczny poradnik logopedyczny. Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP. Kielce 1996.
4. Spionek H. Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. PWN. Warszawa 1985.
5. Demel G. Z badań nad związkiem między zaburzeniami mowy a powodzeniem szkolnym „Życie szkoły” 1960,nr.10.
6. Sawa B. Dzieci z zaburzeniami mowy. WSiP. Warszawa 1990.
7. Rodak H. Terapia dziecka z wadą wymowy. Metodyka postępowania ortofonicznego z dziećmi w wieku przedszkolnym. WSiP. Warszawa 1992.
8. Stecko E. Zaburzenia mowy dzieci- wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa 1996.

WADY WYMOWY A TRUDNOŚCI W CZYTANIU I PISANIU

Rozwój mowy u dzieci trwa przez wiele lat, przebiega w indywidualnym rytmie. Jednak rozbieżności nie mogą być zbyt duże, dzieci muszą mieścić się w tak zwanej normie rozwojowej. Dziecko, które idzie do pierwszej klasy powinno wymawiać wszystkie głoski prawidłowo, mieć bogate słownictwo dotyczące jego życia, otoczenia, umieć budować poprawne pod względem gramatycznym i logicznym zdania. Uczeń powinien mieć prawidłowe - rytm , intonację i akcent.

Wypowiedzi dziecka siedmioletniego powinny cechować się poprawnymi formami wszystkich odmieniających się części mowy a także zawierać prawidłowo użyte spójniki, przysłówki, przyimki, itd. Dzieci zazwyczaj rozumieją treść opowiadań, bajek, umieją analizować obrazki, dostrzegają związki przyczynowo - skutkowe. Taki stan mowy jest ważnym elementem dojrzałości szkolnej , niezbędnym, by dziecko sprostało wymaganiom szkoły.

Badania prowadzone w klasach I pokazują, że spora grupa uczniów - 20- 30% ma zaburzenia mowy (dyslalie - różne nieprawidłowości mowy - seplenienia, rotacyzmy, kapacyzmy, lambdacyzmy, mowę bezdźwięczną, itd. bądź deformacje - zniekształcanie dźwięków mowy różnego typu: jąkanie, opóźniony rozwój mowy- obejmuje znaczne deformacje, dużą grupę głosek, strukturę zdania, rozumienie, itd.).

O wadzie wymowy mówimy, kiedy wymowa odbiega znacznie od formy fonetycznej ogólnie przyjętej w języku. Przyczyny wad wymowy są różne, czasem trudne do ustalenia, ale to one mają decydujące znaczenie w tym , czy dziecko będzie miało specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu. Nie każda wada wymowy będzie odbijała się w piśmie. Jeśli przyczyną nieprawidłowej wymowy jest np. krótkie wędzidełko, a dziecko ma prawidłowy słuch fonematyczny, błędy w pisowni nie powinny się pojawić. Mogą jednak być wynikiem np. nieprawidłowej strategii nauczania lub po prostu wynikać z ,,osłuchania się”, zaniedbania środowiskowego, itd.

Opóźniony rozwój mowy, który wiąże się z zaburzeniami analizatorów - słuchowego, wzrokowego, ruchowego, czasem zaburzeniami emocjonalnymi, nadpobudliwością psycho- ruchową, itp. najczęściej niesie ryzyko wystąpienia dysleksji - specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Poza tym zakłóca relacje społeczne dziecka z rówieśnikami. Dziecku z opóźnionym rozwojem mowy trudno porozumiewać się, rozmawiać z kolegami i obcymi ludźmi. Mowa takiego dziecka jest zazwyczaj mało lub wcale niezrozumiała. To nie tylko problem estetyczny. Koledzy potrafią krytycznie ocenić błędną mowę innych dzieci. Zdarza się, że pierwsze słowa ucznia wywołują w klasie śmiech, czasem prowokują do przedrzeźniania. Dziecko, które mówi źle, może poczuć niechęć do przebywania w szkole lub zniechęcić do kontaktowania się z rówieśnikami.

Bez względu na przyczynę wystąpienia zaburzeń mowy, wad wymowy należy podjąć jak najwcześniej działania terapeutyczne.

U dzieci , które mają problem ze słuchem fonematycznym podczas nauki czytania i pisania utrzymuje się literowanie, uczeń ma kłopoty z łączeniem głosek w wyrazy, nie potrafi łączyć głoski w sylaby, zniekształca dłuższe wyrazy, nie rozumie, co czyta, ma trudności z zapamiętaniem i zapisaniem zdań. Uczeń źle odczytuje wyrazy, zniekształca je w mowie, ma problem z poszerzeniem swojego słownika, nie używa więc wyrazów właściwie i adekwatnie do sytuacji. Treść zapisanego tekstu przez dziecko z dużą wadą wymowy jest trudny do odczytania. W zależności od swoich problemów językowych uczeń źle zapisze dwuznaki, grupy spółgłoskowe, gł. dźwięczne, miękkie, głoska „r” może być opuszczana lub zastępowana inną (choć utarło się , że rotacyzm rzadko odzwierciedla się w piśmie). Dziecko, które źle mówi, może redukować głoski w nagłosie wyrazów, opuszczać końcówki. Zła pamięć słuchowa może prowadzić do niezrozumienia usłyszanej lub przeczytanej instrukcji. Dzieci z zaburzonym słuchem fonematycznym, słabą pamięcią słuchową, kontrolą słuchową źle piszą dyktanda, robią różne błędy, przestawiają wyrazy, ale też i mają wolne tempo pisania, większości dyktowanego tekstu mogą nie zapisać. Trudności szkolne mogą przełożyć się na inne niż język polski przedmioty - historię, geografię, języki obce, matematykę, itd. Przyczyną wad wymowy mogą być mikrouszkodzenia mózgu, stąd wada wymowy może być tylko jednym z problemów dziecka. Zaburzenia te dotyczyć mogą sfery ruchowej, pracy analizatora wzrokowego (mylenie liter), itd.

Uczniowie z wadami wymowy, z zaburzeniami w rozwoju mowy zazwyczaj źle funkcjonują w szkole. Najczęściej poniżej swoich możliwości. Dzieci najzdolniejsze z trudem znoszą niepowodzenia szkolne. Nasila się to, kiedy uczeń chcąc uniknąć trudności skraca wypowiedzi, upraszcza formę. Prowadzi to do gorszych wyników, ocen. Złe doświadczenia mogą wyzwolić w dziecku szkodliwe emocje, doprowadzić do zaburzeń psychologicznym. Karanie wysiłków dziecka złymi ocenami jest odbierane przez dzieci jako krzywda. Uczeń może przestać uczyć się, skoro jego wysiłki nie są doceniane. Często niepowodzenia dziecka w szkole wiążą się z nieprawidłowymi reakcjami ze strony rodziców, którzy mają wobec dziecka wygórowane wymagania, nie rozumieją przyczyn trudności dziecka, karzą je, zmuszają do ogromnego wysiłku, który i tak nie prowadzi do sukcesu. Bywa też i tak, że rodzic tłumaczy każde niepowodzenia dziecka, bez względu na to, czy trudności dziecka mają charakter dyslektyczny, czy są wynikiem tego, że dziecko po prostu nie uczy się . Dziecko utwierdzane w tym, że nie może się dobrze uczyć, nie będzie się uczyło wcale, nigdy nie osiągnie sukcesu.

Na pewno dziecko i rodzic powinni być wspierani przez specjalistów. To oni - logopeda lub pedagog -terapeuta ustalają strategie uczenia się, prowadzą terapię odpowiednimi metodami, technikami, wspierają pracę rodzica z dzieckiem.

Terapeuci powinni mieć kontakt z nauczycielami dzieci, informować ich o osiągnięciach wychowanka, śledzić jego postępy, porażki i sukcesy, sugerować formy pracy, aby zredukować problemy ucznia. Sukces zmotywuje dziecko do nauki, zachęci do przezwyciężania trudności.

oprac. Dorota Rumieńczyk

Bibliografia

1. Edukacja terapeutyczna , red. J. Jastrząb, Wydawnictwo Edukacyjne AKAPIT, Toruń 2002.

2. Kozłowska K., Pomagajmy dzieciom z zaburzeniami mowy. Podręczny poradnik logopedyczny, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 1996.

3. Rodak H., Terapia dziecka z wadą wymowy, Wydawnictwo Uniwersytetu warszawskiego, Warszawa 1997.

4. Sachajska E., Uczymy poprawnej wymowy. Metodyka postępowania ortofonicznego z dziećmi w wieku przedszkolnych, WSiP, Warszawa 1992.

5. Stecko E. Zaburzenia mowy dzieci - wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne, wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego , Warszawa 1996.

17

---