* Wady wymowy możemy usunąć *

 

*    Prawidłowy proces rozwoju mowy dziecka

*    Rodzaje zaburzeń mowy i ich przyczyny

*    Zaburzenia mowy a upośledzenie umysłowe

*    Jak postępować, aby rozwój mowy przebiegał prawidłowo ?

*    Jak nauczyciel może pomóc dziecku z wadą wymowy ?

*    Propozycje ćwiczeń oddechowych dla dzieci

*    Propozycje  ćwiczeń narządów artykulacyjnych

*    Wyniki badań mowy dzieci przeprowadzonych w klasach O - III  Szkoły Podstawowej w Łęce Mroczeńskiej ( woj. wielkopolskie).

 

 

  Mowa  ludzka

 

    Mowa ludzka jest nie tylko kluczem do wiedzy, jest ona także ważnym czynnikiem kształtującym osobowość ludzką. Jest związana z psychiką człowieka, z jego myśleniem.

Mowa kształtuje się w procesie myślenia, bierze w nim udział, kształtuje myślenie, a nawet je modyfikuje. Nie jest ona jednak zdolnością wrodzoną. Dziecko rozwijające się w izolacji od mowy głosowej , nie będzie umiało się nią posługiwać.

    Mowę należy rozumieć jako wytwór ludzkiego rozumu, który na przestrzeni wieków, przy użyciu określonego systemu  umownych znaków - dźwięków z czasem przybrały formę współczesnej nam mowy, dążył do stworzenia możliwości wyrażania myśli, uczuć i przeżyć.

    Mowa jako środek porozumiewania się jest wspólną dla wszystkich ludzi na świecie.

Wyróżniamy jednak języki odrębne dla każdej grupy narodowej. Charakteryzują się one odmiennym rytmem i melodią.

    Zainteresowania wytwarzaniem dźwięków mowy sięgają czasów starożytnych. Już w VI w. p.n. e. indyjscy uczeni opracowali reguły fonetyczne. Starożytni Grecy ( Hipokrates i Galen )

dość precyzyjnie opisywali narządy mowy oraz opracowali klasyfikację dźwięków i do dziś

stosowaną terminologię fonetyczną. Z osiągnięć starożytnych Greków skorzystali Rzymianie, którzy doskonalili sztukę mówienia - kunszt oratorstwa. Leonardo da Vinci narysował i opisał krtań ludzką, miejsce powstawania dźwięków.

Powstawaniem dźwięków zajmowali się lekarze, fizycy oraz nauczyciele głuchych.

      Mowa  kształtuje kontakt słowny z otoczeniem. Pierwszym ważnym środowiskiem każdego dziecka jest rodzina. Kiedy analizujemy przyczyny niepowodzeń szkolnych, kiedy spotykamy dzieci z wadami mowy ( jąkanie się ) to często stwierdzamy, że przyczyny tego tkwią w środowisku. Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się nieco inaczej, ma swoje własne tempo i rytm tych przemian, które wynikają z możliwości jego organizmu i warunków opiekuńczo- wychowawczych, które stwarza mu środowisko rodzinne.

 

       Jak powstaje mowa ?

 

Niemowlę ludzkie ma wrodzone dyspozycje, które pozwalają mu w ciągu kilku początko-

wych  lat życia nauczyć się wymawiania i zrozumienia słów. Dzieje się tak wówczas, kiedy jego mózg i narządy mowne są genetycznie gotowe do wykonania tej funkcji.

Ukształtowanie mowy dziecka musi odbywać się w otoczeniu innych ludzi, od których dziecko uczy się słów i sposobu ich wypowiadania, sposobu łączenia w zdania , tworzące system słownego komunikowania się z otoczeniem. Słowa kierowane do małego dziecka są

przez nie kodowane. Im więcej i częściej osłuchuje się ono z serdecznymi wypowiedziami rodziców i opiekunów, tym szybciej zaczyna mówić. A więc rozwój mowy odbywa się wówczas, kiedy dziecko ma możliwości obcowania z mową.

Mówienie do dziecka zostawia ślady w ośrodku słuchowym mowy, który mieści się w lewej półkuli kory mózgowej u praworęcznych.

Mowę dziecka koduje jego najbliższe otoczenie. Mówiąc do dziecka zapisujemy na jego czystej karcie jaką jest mózg, ślady mowy głosowej. Po utrwaleniu się pewnej liczby śladów słyszanych wzorców mowy, dziecko zaczyna próbować odtwarzać je.

Wymawianie określonych dźwięków odbywa się dzięki zaangażowaniu pewnej grupy mięsni. Informacje o ich pracy są przekazywane do ośrodków czuciowych mowy w mózgu.

Ośrodek czuciowy mowy wykształca się jednocześnie z ośrodkiem ruchowym mowy .

W tym samym czasie rozwijają się połączenia pomiędzy ośrodkiem słuchowym mowy i in-

nymi ośrodkami, które odbierają bodźce ze środowiska zewnętrznego ( przede wszystkim z ośrodkiem wzrokowym ). W tym też czasie dziecko zaczyna kojarzyć poznawane przedmioty z posłyszanymi dźwiękami, które stanowią ich nazwy.

 

   Najważniejsze zjawiska występujące w procesie kształtowania i rozwoju mowy dziecka.

 

Okres kształtowania  i  rozwoju mowy	Zjawiska występujące w danym okresie	Przybliżony czas występowania
1	2	3
Okres prenatalny (od poczęcia do narodzin )	W rozwoju płodu narządy mające służyć mówieniu wykształcają się stosunkowo wcześnie. Na trzy pierwsze miesiące życia przypada prawdopodobnie Ukształtowanie się ucha jako narządu słuchu, a także strun głosowych. Wiąże się z tym wczesny odbiór przez płód bodźców akus- tycznych. Niektórzy badacze twierdzą, że dziecko reaguje  na silniejsze zewnętrzne bodźce dźwiękowe obronnymi ruchami ( kurczenie się ciała płodu ).
Okres     melodii ( od 0-1 roku  urodzenia )	Wokalizacja odruchowa Głużenie Gaworzenie Echolalia fizjologiczna Rozumienie mowy	0- 6 tygodnia 2- 6 miesiąc 6- 9 miesiąc 9- 11 miesiąc 10- 12 miesiąc
Okres    wyrazu  (1- 3 rok )	Zjawisko onomatopei; wypowiadanie pierwszych słów ; wy- mawianie samogłosek: a, o, u, i, y, e ;                          spółgłosek: p, pi, b, bi, m., mi, t, d, n, l ; wymawianie około 300 słów, przy znacznie bardziej obszernym słowniku biernym	12- 18 miesiąc 18- 24 miesiąc
Okres      zdania ( 2- 3 rok )	Najbardziej gwałtowny rozwój słownictwa, opanowanie około 1000 słów; Stopniowe swobodne posługiwanie się mową za pomocą zdań złożonych, mowa w 80% zrozumiała dla otoczenia; Wymawianie samogłosek ę i ą, spółgłosek: w, wi, f, fi, ś, ź, ć, dź, ń, k, ki, g, gi, ch, chi, j, ł, s, z, dz, czasem pojawienie się głosek : sz, cz, ż, dż, a także  r.	24- 36 miesiąc 3 lata
Okres swoistej mowy dziecka ( 3- 5 rok )	Neologizmy, Hiperpoprawność, Okres pytań, może wystąpić niepłynność mówienia; Pojawienie się lub utrwalenie głosek: sz, cz, ż, r; Pod koniec okresu swoistej mowy dziecka następuje różnicowanie takich głosek jak: s, z, c, dz - ś, ź, ć, dź -         sz, ż, cz, dż oraz  i- l - r; Mowa nie jest jeszcze doskonała, występują przestawienia dźwięków (metatezy ),uproszczenia grup spółgłoskowych, Wypadanie dźwięków (elizje ),skróty wyrazowe, zlepki wyra- zowe ; Dziecko wymawia poprawnie wszystkie głoski; buduje zdania         poprawne gramatycznie.	3 - 5 rok       3 - 5 rok
Dojrzałość   Szkolna  ( 6 rok )	Dziecko mówi zupełnie poprawnie, zachowuje właściwy akcent, rytm i melodię. Rozpoczęcie nauki szkolnej powoduje radykalne zmiany w życiu dziecka. Musi ono sprostać nowym zadaniom, związanym z rygorem szkolnym np. ograniczeniom spontanicznych wypowiedzi i swobody ruchu . Jeśli posługuje się gwarą -  musi nauczyć się języka literackiego. Często dziecko dowiaduje się dopiero w szkole, że ma zaburzoną artykulację i próbuje pokonać tę barierę, utrudniającą mu wiele czynności szkolnych, związanych z mówieniem, czyta - niem, pisaniem i rozumieniem ( np. nowych zwrotów, dłuższych wyrazów ). Dzieci prezentują bardzo różną dojrzałość psychofizyczną, społeczną i emocjonalną. W klasie znajdują się dzieci o nieharmonijnym rozwoju, nadpobudliwe i zahamowane. Czynności szkolne zaczynają różnicować dzieci pod względem możliwości opanowania materiału programowego. Te nowe  (zasygnalizowane zaledwie ) sytuacje powodują , że część dzieci nie jest w stanie , lub z wielkim trudem, przystosowuje się do nowych warunków. Na- potykane trudności powodują wzrost napięcia emocjonalnego, lęk przed szkołą, wycofanie się z aktywnego życia klasy itd. , tworząc zespół objawów zwanych kryzysem szkolnym. Jego przejawy są bardzo różne, nierzadko bardzo złożone. Dotyczą również mowy. Jest to najczęściej niepłynność mówienia.	6 lat - podjęcie   nauki   szkolnej

 

 

 

Najczęściej zauważane wady mowy:

 

1.      Opóźnienie rozwoju mowy

Wyróżniamy proste i globalne opóźnienie rozwoju mowy.

PROSTE - dziecko rozwija się prawidłowo, rozumie, wykonuje nasze polecenia, a nie mówi. Ma ubogie słownictwo - głównie czynne. Słownik czynny możemy sprawdzić po-

kazując obrazki i pytając: CO TO JEST ?  Słownik bierny sprawdzamy następująco:

pokazujemy kwestionariusz obrazkowy i pytamy: POKAŻ GDZIE JEST ?

Od prostego opóźnienia w rozwoju mowy należy odróżnić opóźnienie globalne.

Może ono występować na tle ogólnego niedorozwoju dziecka . W praktyce trudno jest od

razu odróżnić dziecko z prostym opóźnieniem mowy od dziecka w lekkim stopniu upośledzonego umysłowo.

Dziecko oligofreniczne ( upośledzone umysłowo ) ma zwolnione tempo rozwoju psychoruchowego.

Przyczyny opóźnionego rozwoju mowy to:

-         zaniedbanie środowiskowe,

-         wady wrodzone,

-         uszkodzenia okołoporodowe,

-         defekty aparatu mowy,

-         zaburzenia słuchu.

 

2.      Dyslalia - zaburzenia mowy polegające na niemożności prawidłowego wymawiania  jed-

nego, bądź kilku  dźwięków. Jest to zaburzenie dźwiękowej strony języka, wyrażające się w formie zniekształcenia głosek. Wyróżnia się następujące formy dyslalii:

-         jednoraka - jedna głoska wymawiana odmiennie;

-         wieloraka - kilka lub kilkanaście głosek wymawianych odmiennie;

-         całkowita ( alalia ) - wszystkie głoski wymawiane odmiennie.

 

Dyslalia fizjologiczna występuje wówczas, kiedy mamy do czynienia ze swoistymi właściwościami rozwojowymi, które są związane z nieukończonym rozwojem mowy dziecka, wynikającym np. z prostego opóźnienia mowy.

Dyslalia faktyczna występuje wówczas, kiedy proces kształtowania się mowy jest już

względnie ukończony, a dziecko w sposób stereotypowy  wadliwie wymawia określone

głoski.

L. Kaczmarek dyslalię definiuje jako wadę wymowy, gdzie realizacja fonemów odbiega od

ustalonej przez społeczny zwyczaj normy.

Najczęstsze przyczyny dyslalii to:

*     zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego:

-         nieprawidłowa budowa języka,

-         nieprawidłowa budowa podniebienia,

-         zniekształcenia zgryzu,

-         anomalie zębowe,

-         przerost trzeciego migdałka,

-         polipy,

-         skrzywienie przegrody nosowej,

        nieprawidłowe  funkcjonowanie narządów mowy:

-         niska sprawność języka,

-         zakłócona sprawność mięśni napinających i przywodzących,

-         brak pionizacji języka

        nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządów słuchu:

-         zaburzenie analizy i syntezy słuchowej,

-         wybiórcze upośledzenie słuchu,

-         obniżenie słyszalności

-         zaburzenia słuchu fonematycznego,

        niesprzyjające warunki do uczenia się mowy związane z czynnikiem społecznym:

-         nieprawidłowe wzorce wymowy,

-         nieprawidłowa atmosfera

W obrębie  dyslalii wyróżniamy wszelkiego rodzaju seplenienia, rerania, nieprawidłową wymowę głosek k, g, bezdźwięczność i inne odchylenia od normalnej artykulacji.

 

3.      Sygmatyzm w języku polskim odnosi się do nieprawidłowej artykulacji trzech szeregów

głosek: s - z - c - dz         ś - ź - ć - dź         sz - ż - cz - dż .

Nieprawidłowa artykulacja tych głosek w wymowie dziecka nosi nazwę seplenienia.

Najczęściej spotykamy nieprawidłową realizację głosek: sz, ż, cz, dz, które są wymawiane jak ś, ź ć, dź lub s, z, c, dz. Głoski s, z, c, dz  mogą być zmiękczone lub wymawiane jak sz, ż, cz, dż

 

 

Wyróżnia się następujące rodzaje seplenienia:

-         seplenienie nosowe - nieprawidłowa nazalizacja ( po zatkaniu nosa ulega poprawie ),

-         seplenienie wargowo- zębowe -dźwięk podobny do ostro brzmiącego f powstaje na skutek przeciskania się powietrza wydechowego przez małą strzelinę między dolną wargą,

a górnymi siekaczami.

-         seplenienie międzyzębowe - czubek języka wsuwa się między zęby w linii środkowej lub

z boku. Dolna szczęka w mniejszym lub większym stopniu jest opuszczona, czyli brak jest dentalizacji ( zbliżenia szczęk ).

-    seplenienie przyzębowe - przednia część języka układa się zazwyczaj płasko, rozproszone   

     powietrze wychodzi szerokim strumieniem, wytwarzając dźwięki przytępione.

-         seplenienie boczne - brzmienie głosek dentalizowanych zbliżone do bezdźwięcznego l lub

li. Artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka; szczelina nie tworzy się w linii środkowej jamy ustnej, lecz z boku. Rozróżnia się seplenienie boczne: prawostronne, lewostronne, lub obustronne.

-         seplenienie krtaniowe - szmer wytwarzany w krtani.

4.      Wadliwa wymowa dźwięku „r” nazywana jest rotacyzmem lub reraniem. Jest to jedna z

częstszych  wad wymowy, występujących u dzieci, a także u dorosłych. Opuszczanie głoski „r” określa się mianem mogirotacyzmu, wymawianie zamiast „r” jakiegoś innego

dźwięku , np. „l”, „ł”, „J” , określa się jako pararotacyzm,  natomiast zniekształcone formy „r” mianem rotacyzmu właściwego.

      W obrębie rotacyzmu właściwego najczęstsze są następujace formy wadliwe:

-         rotacyzm języczkowy, rotacyzm boczny, rotacyzm wargowy, krtaniowy, gardłowy.

Głoska „r” jest dźwiękiem trudnym pod względem artykulacyjnym i pojawia się zwykle

najpóźniej w zasobie dźwiękowym dziecka, czasem dopiero między 5 a 6 rokiem życia, co można uznać za prawidłowość, zwłaszcza w przypadku, gdy dziecko zaczęło mówić

stosunkowo późno. Wcześniej bywa zastępowana kolejno przez głoski „ j”, „ l „, które są

formami rozwojowymi głoski „ r”.

Bez pośrednią  przyczyną  rotacyzmu jest niedostateczna sprawność ruchowa czubka języka, który wskutek tego nie wykonuje drobnych, subtelnych ruchów wibracyjnych, koniecznych do wytworzenia prawidłowego „ r „.

5.      Lelanie: wadliwe wymawianie głoski „ l „, np. lala - jaja .

6.      Łełanie: wadliwe wymawianie głoski „ ł „, np. ławka - jawka.

7.      Geganie: wadliwe wymawianie głoski „ g „, np. g  = t  lub  g = d.

8.      Kekanie: wadliwe wymawianie głoski „ k „, np. k = t

 

Spotyka się dzieci, które wadliwie wymawiają głoski twarde, zmiękczają je niepotrzebnie, np. zamiast Jacek - Jaćek, zamiast  pasek - paśek.

Zdarza się ponadto, że nie stosują koniecznych zmiękczeń i mówią  cukerky zamiast

cukierki, keubasa - kiełbasa.

Do wad wymowy zalicza się również bezdźwięczność, która polega na wymawianiu głosek

dźwięcznych bezdźwięcznie, czyli bez drgań wiązadeł głosowych, np. woda - fota.

Inną często spotykaną wada jest nosowanie, zachodzi wówczas, gdy głoski nosowe są wymawiane jak głoski ustne lub odwrotnie - gdy głoski ustne łączą się z rezonansem nosowym.

Przy dużych nieprawidłowościach wyrównania kompensacyjne nie są możliwe bez udziału specjalistów ( ortodonta, foniatra, logopeda ).

Należy wyróżnić następujące  przyczyny  wyżej wymienionych wad wymowy :

-         krótkie wędzidełko, które jest często przyczyną wadliwego wymawiania głosek: r, sz, ż, cz, dż; podcinanie wędzidełka winno być skonsultowane z foniatra i logopedą.

-         nieprawidłowości uzębienia ( wadliwy zgryz, brak zębów ). Zaburzeniom ulegają głoski syczące : s - z - c - dz.

-         rozszczepy warg, podniebienia, języczka.

Jąkanie się jest jedną z często występujących wad mowy. Polega na zaburzeniu płynności mówienia. Jąkanie według Z. Tarkowskiego  to zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia, spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, artykulacyjnych

i fonacyjnych.

Wyróżniamy następujące rodzaje jąkania się:

-         jąkanie kloniczne - kilkakrotne powtarzanie tej samej głoski, bądź sylaby.

-         jąkanie toniczne - spazmatyczne zacinanie się, wypychanie siłą głosu lub słowa.

-         jąkanie kloniczno- toniczne ( łączy oba rodzaje jąkania ).

 

W 50% przypadków  jąkanie powstaje między  3 - 5 rokiem życia dziecka .

Uważa się, że jest spowodowane nieukończonym rozwojem psychofizycznym dziec-

ka, pewną niesprawnością narządów mowy, nie dość szybkim kojarzeniem nazw z

pojęciami oraz niepełnym opanowaniem form gramatycznych, czyli dysharmonią między

potrzebą wyrażania swych przeżyć, myśli, a możliwościami w zakresie mówienia.

Trudności w mówieniu mają w tym okresie prawie wszystkie dzieci, a u około 60 % poja -

wia się jąkanie zwane jąkaniem fizjologicznym. Wraz ze zwiększającą się sprawnością w

posługiwaniu się mową wymienione trudności zwykle mijają same.

Jest wiele teorii dotyczących przyczyn jąkania, nie ma wystarczających dowodów na to,

że dzieci jąkające się są bardziej niespokojne, przeżyły szok psychiczny czy też poddane były wpływom niekorzystnej atmosfery wychowawczej. Występowanie tych samych samych czynników stresujących można zaobserwować także u dzieci,  które nie jąkają się.

     Co może spowodować pogłębienie się jąkania ? ( E. Spałek, C. Piechowicz- Kułakowska „ Jak pomóc dziecku z wadą wymowy” )

        szybkie tempo mówienia,

        przerywanie dziecku,

        odgadywanie co dziecko chciało powiedzieć,

        rozpoczynanie mówienia zaraz, gdy dziecko przestało mówić,

        zasypywanie dziecka wieloma pytaniami

        rywalizacja o włączenie się do rozmowy,

        nierealistyczne żądania wobec dziecka,

        konflikt z dzieckie z powodu dyscypliny,

        pośpiech,

        doświadczenia, które powodują, że dziecko czuje się niepewnie.

Nauczyciel może pomóc dziecku jąkającemu się:

-         traktując dziecko tak samo jak pozostałe dzieci w klasie,

-         nie pozwalając na zaniedbywanie obowiązków szkolnych,

-         patrząc na jąkanie jak na popełnianie błędów w procesie uczenia się,

-         pozostawiając czas na zakończenie wypowiedzi bez pospieszania,

-         ucząc w klasie przestrzegania pewnych reguł w czasie mówienia ( mówienia według kolejności )

-         dzieci powinny odpowiadać ustnie tak samo jak inne dzieci.

Zaburzenia mowy mogą być również spowodowane uszkodzeniem słuchu . Słuch ma ogromny wpływ na rozwój mowy i jego upośledzenie może być przyczyną występowania wielu zaburzeń. Najbardziej  zauważalna wada mowy , powstała w wyniku uszkodzenia słuchu ,po-

lega na opuszczaniu lub zamianie głosek końcowych.

      Dzieci niedosłyszące nie różnicują  wyrazów dźwiękopodobnych  i odtwarzają je w mo-

wie i piśmie tak, jak je słyszą; a słyszą je nieadekwatnie. Dzieci takie robią dużo błędów w pracach pisemnych, ich mowa jest agramatyczna , a słownictwo ubogie.

 

 

      Zaburzenia mowy a upośledzenie  umysłowe.

Psychika dziecka i jego rozwój intelektualny są silnie połączone z jego motoryką i mają duży

wpływ na rozwój mowy. Związek pomiędzy inteligencją a mową jest tak wyraźny, iż często twierdzi się, że mowa dziecka jest najlepszym wskaźnikiem poziomu jego inteligencji. Odnosi się to nie tylko do początków mowy i poziomu inteligencji we wczesnych latach, ale

także do zakresu słownika w różnych okresach życia człowieka. Dziecko o normalnym poziomie inteligencji zwykle wcześnie zaczyna mówić. Opóźnienie początków mowy o kilka

miesięcy nie zawsze świadczy o upośledzeniu umysłowym. Badania dzieci umysłowo upośle-

dzonych dowodzą, że tylko jedna trzecia tych dzieci wykazuje normalny poziom rozwoju mowy. Im niższy poziom inteligencji, tym gorsza jest mowa dziecka. Dzieci o wysokiej inteligencji  i sprawne ruchowo wykazują wyższy rozwój w zakresie mowy.

Każde dziecko poddane odpowiedniej terapii psychologicznej i logopedycznej, niezależnie od rozwoju intelektualnego, ma szansę usprawnić swoje funkcje umysłowe i nauczyć się mówić.

Dzieci upośledzone umysłowo mają chyba najwięcej trudności w nauczeniu się samodzielnego mówienia . Zaburzenia mowy występują znacznie częściej u dzieci upośledzonych umysłowo niż u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym. Przejawia się

to w ubogim zasobie słownictwa, w nieumiejętności jasnego i poprawnego formułowania myśli, w nieprawidłowej artykulacji, w wypowiedziach pełnych agramatyzmów, zwolnionym lub przyśpieszonym tempem mowy.

 

 

Co to jest afazja ?

Afazja to utrata mowy w wyniku uszkodzenia mózgu ( powypadkowego urazu lewej strony czaszki ). Chorzy z afazją mają ogromne trudności z mówieniem, pisaniem , czytaniem oraz                                                         rozumieniem wypowiedzi innych. Nie mogą właściwie precyzować czasu, określać przestrzeni i rozpoznawać przedmiotów.

Odróżnia się zwykle afazję sensoryczną ( polegającą na utracie zdolności rozumienia mowy)

oraz  afazję motoryczną  polegającą na rozumieniu mowy przy niemożności wytwarzania sygnałów językowych.

Afazja może być całkowita lub częściowa. Zdarza się, że przy zablokowaniu pewnych miejsc

obszaru skroniowo-potylicznego występuje afazja polegająca na niemożności znalezienia pewnych wyrazów, z których znaczenia mówiący zdaje sobie sprawę. Zamiast nazwać na przykład przedmiot widziany na obrazku jednym wyrazem auto, używa szeregu wyrazów,

określających ten przedmiot opisowo.

Powodzenie w leczeniu afazji zależy przede wszystkim od:

-         naturalnego traktowania osób dotkniętych afazją, od włączania ich w rytm życia towarzyskiego,

-         stwarzania warunków aktywnego udziału w różnych formach terapii mowy i jak najwcześniejszego jej rozpoczęcia,

-         mobilizowania chorego do nawiązania kontaktów językowych z otoczeniem.

 

Jak postępować, aby rozwój mowy przebiegał prawidłowo ?

 

Najważniejsze zalecenia dotyczące wczesnej profilaktyki:

-         Wypowiedzi osób najbliższych powinny być poprawne. Do dziecka należy mówić powoli, wyraźnie.

-         W okresie kształtowania się mowy dziecko nie powinno kontaktować się z osobami, które mają wady wymowy, ponieważ wadliwa wymowa otoczenia wywołuje i utrwala wadliwą

mowę dziecka.

-         Dziecko powinno reagować na aktywność uczuciową i słowną otoczenia. W przypadku , gdy brak takiej reakcji, można podejrzewać niedosłuch.

-         Nie należy gasić naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, lecz słuchać uważnie wypowiedzi, zadawać dodatkowe pytania, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy.

-         Nie wolno poprawiać wymowy dziecka, żądać by kilkakrotnie powtarzało dane słowo, zawstydzać, karać za wadliwą wymowę. Hamuje to chęć do mówienia.

-         Wskazane jest częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie oglądanie wspólne filmów

i rozmawianie na ich temat.

-    Nie należy zaniedbywać chorób uszu, gdyż nie leczone mogą powodować niedosłuch, a  

      następnie dyslalię .

-         Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy ( rozszczepy warg, podniebie-

nia, wady zgryzu lub uzębienia ), konieczne jest zapewnienie opieki lekarza specjalisty

      gdyż wady te są przyczyna zaburzeń mowy.

-     Dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się ręką prawą w okresie

      kształtowania się mowy. Naruszanie w tym okresie naturalnego rozwoju sprawności

      ruchowej zaburza funkcjonowanie mechanizmu mowy. Prowadzi to często do zaburzeń

      mowy, a w szczególności do jąkania.

-         Nie należy wymagać zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie

przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego

głosek, często zaczyna je zniekształcać, wymawiać nieprawidłowo. Tworzymy u dziecka w ten sposób błędne nawyki artykulacyjne, trudne do zlikwidowania. ( E. Spałek, C. Piechowicz      „ Jak pomóc dziecku z  wadą wymowy”)

      Jeśli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać, a nie robi tego, należy zasięgnąć porady logopedy.

 

     Nauczyciel może pomóc dziecku z  zaburzeniami mowy.

 

Nauczyciel znający problem dziecka oraz wykazujący troskę o jego  los  może dziecku pomóc, a wtedy :

-         zaburzenia mowy nie mogą być powodem obniżania ocen,

-         do czasu wyrównania niedoborów można stosować w pewnych sytuacjach bardziej liberalne oceny, a odpowiedzi ustne oceniać za treść, nie za formę,

-         dostrzeżone w pracach pisemnych błędy wynikające z zaburzeń mowy należy poprawiać, nie wystawiając ocen negatywnych do momentu  wyrównania niedoborów,

-         przy wypowiedziach ustnych trzeba dawać więcej czasu na podjęcie wątku, ponieważ dzieci z zaburzeniami mowy wolniej myślą i wolniej odpowiadają na pytania,

-         korzystniejsza jest dla nich odpowiedź z ławki niż przy tablicy,

-         lepiej odpowiadają nie ponaglone ,

-         nie powinny być pytane jako pierwsze w klasie,

-         odpowiedzi nie powinny być przerywane zwracaniem uwagi na potknięcia wynikające z zaburzeń mowy,

-         takie dziecko lepiej funkcjonuje, jeśli dostrzega się jego wyniki zmierzające do łagodzenia zaburzenia i nagradza je,

-         jeśli w pracach klasowych otrzyma zadania, które będzie mogło wykonać dobrze i zostać za nie publicznie pochwalone - zostanie silniej włączone w zespół klasowy,

-         znając problemy dziecka o zaburzonej mowie, należy czuwać nad atmosferą w klasie, by nie dopuścić do sytuacji upokarzających je. W przypadku dostrzegania symptomów, można przeprowadzić zajęcia, np. na temat wad. Ma je przecież każdy i dość łatwo znajdzie je u siebie. Człowieka szanuje się za zalety.

Jeśli nauczyciel wie, że uczeń z jego klasy uczęszcza na zajęcia logopedyczne, powinien dołożyć starań, by wesprzeć wysiłki dziecka i terapeuty.

 

Oddychanie to czynność fizjologiczna niezbędna do życia i konieczna do właściwego wypowiadania się. Prawidłowe oddychanie jest podstawą dobrej wymowy.

Z obserwacji dzieci z opóźnionym rozwojem mowy, z wadami słuchu i jąkających się wy-

nika, że oddychają one nieprawidłowo. Objawia się to:

-         oddychaniem przez usta zamiast przez nos,

-         krótką fazą wydechową,

-         nierównomierną siłą wydechu w trakcie budowania wypowiedzi ustnych,

-         nieekonomicznym zużywaniem powietrza w czasie mówienia.

 

 

Oto propozycje niektórych ćwiczeń oddechowych :

 

1.      Wdech nosem ( usta zamknięte ) i wydech ustami. Usta w czasie wydechu ułożone jak przy wymowie głoski „ u „ ( chuchanie ).

2.      Dmuchanie na płomień świecy, piłkę pingpongową, kulę z waty zaczepioną na nitce i tworząca wahadełko, dmuchanie na wiatraczek, przez rurkę do szklanki z wodą.

3.      Duży i powolny wdech nosem przy zamkniętych ustach i bez zatrzymania powietrza.

Powolny wydech, wargi ułożone jak przy wymawianiu głoski „ u „.

4.      Jesteśmy na wycieczce na łące :

-         wąchamy kwiatki,

-         wciągamy zapach i zatrzymujemy go jak najdłużej, potem wydmuchujemy,

-         zdmuchujemy puch z mlecza, płatki z kwiatków: ppff...

5.      Szumi wiatr: szszszszsz ( raz głośniej, raz ciszej ).

6.      Chuchamy na zmarznięte ręce: chuuu, chuuu .   

 

Prawidłową wymowę głosek warunkuje odpowiedni poziom sprawności narządów artykulacyjnych, głównie języka, warg i podniebienia.

Poziom sprawności narządów pozwoli ustalić KARTA BADANIA MOTORYKI ARTYKULACYJNEJ ( E. Skorek „ Z logopedią na ty” )

Narządy mowne można usprawniać przez ich gimnastykę. Dzieci z wadami wymowy mają

najczęściej duże kłopoty z wykonywaniem prostych ćwiczeń, nie mają też wyczucia ułożenia

narządów mowy.

 

Propozycje ćwiczeń  usprawniających narządy artykulacyjne

 

Ćwiczenia warg

-         przesadnie wyraźne wymawianie samogłosek  u - i ( przy „u” wargi ściągnięte do przodu, przy „i” kąciki ust cofnięte) - zabawa w naśladowanie „syreny”.

-         Wymawianie samogłosek a - o przy szeroko otwartych ustach;

-         Przesadnie wyraźne wymawiane wymawianie  a- o - u;

-         Cmokanie ( dziecko udaje, że stara się rozłączyć sklejone wargi);

-         Utrzymywanie ołówka między nosem a warga górną ( zabawa w wąsy);

-         Przesuwanie ściągniętych warg na prawo - na lewo;

-         Czesanie dolnymi zębami wargi górnej i na odwrót;

-         Parskanie wargami ( zabawa w motor);

-         Gwizdanie;

-         Przerzucanie powietrza z jednego policzka do drugiego ( zabawa w naśladowanie czynności płukania ust wodą );

-         Nabieranie powietrza  pod wargą dolną, potem górną );

-         Dmuchanie na płomień świecy, kulkę papieru;

-         Wciąganie i nadymanie policzków ( zabawa w udawanie grubaska i chudzielca );

-         Ssanie wargi dolnej, potem górnej;

-         Cofanie raz jednego raz drugiego kącika ust;

-         Masowanie rozciągniętych, napiętych warg palcami - od środka na boki;

-         Granie palcami na wargach;

-         Gwałtowne rozwieranie zaciśniętych warg ( zabawa w pyszczek ryby);

-         Wyrywanie kartki papieru z zaciśniętych warg;

-         Mocne wymawianie sylab pa... pa .. pa ...- kartka trzymana przed dziecka ustami powinna odskakiwać;

-         Unoszenie wargi górnej przy zamkniętych zębach, podobnie wypuszczanie wargi dolnej;

-         Nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza ( zabawa w dziurawy balonik).

 

Ćwiczenia języka

Rozpoczynamy od obszernych ruchów jezyka na zewnątrz jamy ustnej, z przechodzeniem do ruchów drobniejszych - wewnątrz;

-         oblizywanie warg - usta szeroko otwarte ( można warki posmarować kremem czekoladowym)

-         wysuwanie języka do przodu i cofanie w głąb jamy ustnej ( bez kontaktu z wargami);

-         dotykanie jezykiem wargi górnej, dolnej,

-         wahadełko - kierowanie języka w kąciki ust bez dotykania językiem warg i zębów;

-         klaskanie językiem - zabawa w konika;

-         oblizywanie zębów - usta szeroko otwarte;

-         mlaskanie czubkiem i środkiem języka;

-         wypychanie językiem policzków ( udawanie ssania cukierka );

-         otwieranie i zamykanie zębów bez odrywania języka od podniebienia;

-         wyraźne wymawianie  i - a, bez  poruszania brodą, przy szeroko otwartych ustach;

-         przeciskanie języka między zębami;

-         wymawianie głoski t t t ...  przez uderzanie końcem języka o podniebienie;

podobnie z głoską  d - naśladowanie odgłosu strzelania z karabinu,

-         wymawianie sylab la, la, la ........

                                     lo, lo, lo .....

                                     le, le, le .....

poruszanie jedynie językiem  -nie brodą ( usta szeroko otwarte);

naciskanie jezykiem na podniebienie ( usta otwarte) - zwalnianie nacisku,

-         układanie jezyka w rulonik.

 

Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie

 

-         ziewanie z opuszczoną nisko dolną szczęką;

-         kaszlenie z wysuniętym na zewnątrz językiem;

-         płukanie gardła ciepłą wodą, tzw. gulgotanie;

-         chrapanie na wdechu i wydechu;

-         wymawianie głosek „g” , „k” z samogłoskami,

-         oddychanie wyłącznie przez usta lub wyłącznie przez nos;

-         ssanie smoczka;

-         głębokie oddychanie - wdech nosem, wydech ustami - usta cały czas otwarte,

-         przenoszenie skrawków papieru za pomocą słomki ( wciąganie powietrza);

-          wciąganie policzków.

 

 

    Analiza wyników badań mowy dzieci  przeprowadzonych  w    klasach          O - III  Szkoły Podstawowej w Łęce  Mroczeńskiej ( woj. wielkopolskie )

 

 

L.P.	Kla- sa	Liczba badanych	Liczba dzieci z wadą  wymowy	%  dzieci z wadą wymowy
1.	O	16	5	31, 25
2.	I	39	5	12, 82
3.	II	30	4	13, 33
4.	III	25	3	12, 00
Razem		110	17	17, 35

 

 

 

 Badania przeprowadziłam na grupie 110 dzieci . Z przeprowadzonych badań wynika, że

ponad 50 % dzieci mówi niedbale, krzykliwie lub cicho. Badane dzieci w większości

nie otwierają ust przy wymawianiu samogłosek : a, o u, połykają końcowe głoski w wyrazach. Około 17 % dzieci w klasach 0 - III ma wady wymowy. Najczęściej spotykaną wadą wymowy jest seplenienie, a następnie reranie.

 

Powodzenie w procesie usuwania zaburzeń mowy zależy nie tylko od wczesnego wykrycia wady, trafnej diagnozy, dobrego planu terapii, ale także od dobrej współpracy terapeuty z rodzicami.

W następnej części postaram się przedstawić opracowany kwestionariusz obrazkowy oraz kartę do badania mowy dziecka.

                                                                      

 

     Bibliografia:

 

1.      Balejko A.  Pomagam dziecku w mówieniu, czytaniu i pisaniu, Białystok 1996

2.      Balejko A.  Uczymy się ojczystej mowy, Białystok 1994

3.      Balejko A.  Jak usuwać wady mowy, Białystok 1993

4.      Brejnak W. Kocham i wychowuję, Warszawa 1992

5.      Chmielewska E. Zabawy logopedyczne i nie tylko, Kielecka Oficyna  Wydawnicza 1966

6.      Demel G. Elementy logopedii, Warszawa 1979

7.      Demel G. Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 1994

8.      Kaczmarek L. Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie 1988

9.      Rodak H. Uczymy się poprawnie mówić, W S i P , Warszawa 1999

10.  Skorek  E. M. Z logopedią na ty, Podręczny słownik logopedyczny, Kraków 2000

11.  Spałek E., Piechowicz - Kułakowska C. Jak pomóc dziecku z wadą wymowy, Kraków1996

12.  Styczek L.  Logopedia, PWN, Warszawa 1979

13.  Tarkowski Z. Jąkanie wczesnodziecięce, W S i P, Warszawa 1992

 

                                 

                                                                               Opracowała: Ilona Lenart

---