W literaturze można znaleźć dwa podejścia traktujące o definiowaniu wad wymowy.
Pierwszy kierunek – mający liczniejszych zwolenników – wadami wymowy nazywa tylko takie
zjawiska, w których występują nieprawidłowości w realizacji fonemów.
Przedstawiciele drugiego kierunku rozszerzają definicję również na pozostałe elementy aktu mowy
– oprócz nieprawidłowej wymowy głosek zaliczają też nieprawidłowości w realizacji elementów
prozodycznych, np. akcent, melodię, rytm.
Niektóre przyczyny wad wymowy
Najogólniej można powiedzieć, że istnieją dwie grupy czynników powodujących niewłaściwą
wymowę: zewnątrzpochodne i wewnątrzpochodne.
Istnienie czynników zewnątrzpochodnych uwarunkowane jest środowiskowo. Przyczyna tkwi w
otoczeniu dziecka. Wadliwa artykulacja powstaje w wyniku istnienia niewłaściwych wzorców
językowych. Dziecko na drodze naśladownictwa przejmuje błędną wymowę głosek i wyrazów.
Naśladownictwo może także dotyczyć złej realizacji prozodii wypowiedzi, czyli akcentu, rytmu,
intonacji, jak również nosowania otwartego, gdy staje się zwyczajem przyjętym przez innych.
Należy tu także wspomnieć o wymowie gwarowej, czy błędach wymowy, jednak nie mają one
charakteru patologii. Wystarczające jest zazwyczaj uzmysłowienie dziecku różnicy między jego
wymową a normą.
W przypadku zaburzeń zewnątrzpochodnych wcześnie podjęte działania nad ich zlikwidowaniem
powinny dać dobre efekty. Należy jednak pamiętać, że sytuacja takiego dziecka jest trudna, gdyż
obcuje ono na co dzień z wymową jakiej usiłuje się pozbyć.
Do tej grupy należą również sytuacje, gdy zła wymowa wynika z niewłaściwej atmosfery w domu i
postaw rodziców. Zdarza się, że u dziecka przedłuża się okres seplenienia fizjologicznego, ponieważ
rodzice nie przywiązują wagi do jego wypowiedzi, a czasami wręcz celowo utrwalają taki sposób
mówienia, zwracając się do niego „po dziecinnemu”. Znane są także przypadki, gdy następuje
pogorszenie artykulacji w wyniku problemów w rodzinie. Najczęściej jest to chęć zwrócenia na siebie
uwagi w sytuacji, gdy pojawia się młodsze rodzeństwo i związane z tym subiektywne poczucie
odebrania przez nie miłości rodziców.
Czynniki wewnątrzpochodne tkwią w samym dziecku. Należą do nich:
1. zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego: nieprawidłowa budowa języka( język zbyt długi,
zbyt krótki, zbyt gruby, nieprawidłowa budowa podniebienia (podniebienie gotyckie, roszczepy
podniebienia), wady zgryzu (zgryz otwarty, zgryz skrzyżowany, przodozgryz, tyłozgryz, diastema
itp.), rozrost trzeciego migdałka, polipy, skrzywienie przegrody nosowej, przerost śluzówki nosa, zbyt
krótkie wędzidełko podjęzykowe;itp.
2. nieprawidłowe funkcjonowanie narządów artykulacyjnych: brak pionizacji języka, niska
sprawność języka, warg, żuchwy, zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących wiązadła
głosowe, trudności w koordynacji pracy wiązadeł głosowych z pracą nasady itp.
3. nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu: niedosłuch, wybiórcze upośledzenie
słuchu.
4. nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego: zaburzenie analizy i syntezy
słuchowej, zaburzenia słuchu mownego, zaburzenia kinestezji artykulacyjnej;
5. czynniki psychiczne: brak zainteresowania mową innych, odczuwanie własnej artykulacji jako
czynności męczącej i sprawiającej trudność; wypowiedzi są ograniczone, co z kolei nie sprzyja
prawidłowemu rozwojowi fonetycznej strony języka.