Seplenienie, sygmatyzm - wada wymowy zaliczana do dyslalii. Polega na nieprawidłowej wymowie niektórych głosek. Seplenienie często ma podłoże psychiczne, może być wynikiem lęku.
Seplenienie międzyzębowe pojawia się w wieku dziecięcym. Zniekształceniu ulegają głoski: s, z, c, dz. Dziecko wymawia je wsuwając język między zęby. Język jest spłaszczony, a powietrze rozprasza się po całej jego powierzchni. Wada ta nie ustępuje samoistnie, dlatego wielu dorosłych również ma problem z wymawianiem tych głosek.
Seplenienie boczne występuje, gdy szczelina nie tworzy się wzdłuż środkowej linii języka, a po częściach bocznych - przy kłach, zębach przedtrzonowych lub trzonowych. Zniekształceniu ulegają wtedy głoski s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź.
Seplenienie wargowo-zębowe pojawia się wtedy, gdy język nie bierze udziału w artykulacji. Szczelina tworzy się między dolną wargą a górnymi siekaczami lub między górną wargą a dolnymi siekaczami.
Seplenienie przyzębowe występuje, kiedy ułożenie przedniej części języka zbyt mocno przylega do wewnętrznej strony siekaczy i nie tworzy się na nim rowek.
Seplenienie świszczące to ostre i świszczące brzmienie głosek dentalizowanych (tj. ś, ź, ć, dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż) i powoduje ono silny prąd powietrza, który powstał w wyniku utworzenia się głębokiego rowka wzdłuż linii środkowej języka.
Rotacyzm (od gr. rho, "litera R") - jest to zjawisko fonetyczne polegające na przejściu określonej głoski w określonej pozycji w głoskę r. Miało ono miejsce w historii wielu języków.
Kappacyzm - zaburzenie mowy, odmiana dyslalii wyodrębniona ze względu na objawy. Charakteryzuje się nieprawidłową wymową głosek tylnojęzykowych zwartych (k i ki).
Wyróżnia się:
kappacyzm właściwy - będący wynikiem zwarcia krtaniowego, którego rezultatem jest powstawanie brzmienia zbliżonego do k i ki
parakappacyzm - polegający na zamianie głosek k i ki na t i ti (np. kura - tura, kino - tino)
mogikappacyzm - dotyczy głosek tylnojęzykowych zwartych i polega na braku ich występowania w systemie fonetycznym chorego (np. kura - ura, kino - ino)
Gammacyzm (łac. gammacismus) – zaburzenie mowy, odmiana dyslalii wyodrębniona ze względu na objawy. Charakteryzuje się nieprawidłową wymową głosek tylnojęzykowych zwartych (g, gi, h i hi).
Wyróżnia się:
gammacyzm właściwy – będący wynikiem zwarcia krtaniowego którego rezultatem jest powstawanie brzmienia zbliżonego do g i gi
paragammacyzm (łac. paragammacismus) – polegający na zamianie głosek g, gi i h na d, di i t (np. góra – dóra, gitara – ditara, hokej – tokej)
mogigammacyzm (łac. mogigammacismus) – dotyczy głosek tylnojęzykowych zwartych i polega na braku ich występowania w systemie fonetycznym chorego (np. góra – óra, hokej – okej)
Betacyzm - zaburzenie mowy, odmiana dyslalii wyodrębniona ze względu na objawy. Charakteryzuje się nieprawidłową wymową głoski b.
Wyróżnia się:
deformację głoski - są to wszelkiego typu błędne wymowy głoski b.
parabetacyzm - polega na zamianie (sybstytucji) głoski b na inną wymawianą prawidłowo (np. bałwan - jałwan, bałwan - wałwan)
mogibetacyzm - polega na braku głoski w systemie fonetycznym chorego (np. bałwan - ałwan).
Lambdacyzm (łac. lambdacismus) - zaburzenie mowy, odmiana dyslalii wyodrębniona ze względu na objawy. Charakteryzuje się nieprawidłową wymową głoski l.
Wyróżnia się:
lambdacyzm właściwy - są to wszelkiego typu błędne wymowy głoski l
paralambdacyzm - polega na zamianie (substytucji) głoski l na inną (najczęściej j lub r) wymawianą prawidłowo (np. lalka - jajka)
mogilambdacyzm - polega na braku głoski w systemie fonetycznym chorego (np. las - as)
Zaburzenie to leczy się głównie poprzez ćwiczenia mające na celu pionizację języka i jest pomocne także przy występowaniu sygmatyzmu oraz rotacyzmu.
Mowa bezdźwięczna (ubezdźwięcznianie - nie mylić z ubezdźwięcznieniem) - zaburzenie mowy, odmiana dyslalii wyodrębniona ze względu na objawy.
Charakteryzuje się zaburzeniem w wymowie dźwięczności polegającym na braku wymowy głosek dźwięcznych (przy czym wyjątki stanowią samogłoski oraz spółgłoski sonorne) lub zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi a także myleniem obu szeregów.
Wyróżnia się:
deformację - polegającą na wymowie spółgłosek dźwięcznych w postaci półdźwięcznej z dźwięcznością w fazie początkowej i brakiem dźwięczności w fazie końcowej (lub odwrotnie)
paralalię (substytucję) - polega na zamianie głosek dźwięcznych na ich bezdźwięczne odpowiedniki (np. bułka - pułka, woda - fota, góra - kóra, koza - kosa, żaba - szapa, dom - tom, dżem - czem)
mogilalię (elizję) - polega na braku odpowiednich głosek dźwięcznych w systemie fonetycznym chorego (np. bułka - ułka, woda - oda, góra - óra, koza - koa)
Jąkanie – zaburzenie mowy objawiające się przeważnie niezamierzonym przerywaniem, "zacinaniem się", powtarzaniem wypowiedzi, zniekształcaniem sylab bądź całych słów.
Jąkanie to nie tylko zwykłe zaburzenie mowy, czy też powtarzanie sylab, to stan, który przejmuje kontrolę nad całym ciałem osoby jąkającej się, blokuje jej możliwość wypowiadania swoich myśli. Osoba jąkająca ucieka do układania czasami bardzo prymitywnych zdań z wyrazów które w danym momencie są do wypowiedzenia. Jąkanie zamyka osobowość osoby jąkającej się dla innych.
Przyczyny
Jąkanie powodowane jest między innymi poprzez nieprawidłową koordynację ruchową mięśni oddechowych, fonacyjnych, mimicznych bądź też rozpraszaniem uwagi, zaburzeniami nerwowymi, a także uszkodzeniami ośrodków mowy w mózgu. Badaniem tej przypadłości zajmuje się m.in. logopedia. Jąkanie może w dużym stopniu utrudnić osobie jąkającej normalne funkcjonowanie w społeczeństwie.
Metody leczeni
Jąkanie jest możliwe do wyleczenia – nawet osoba, która mocno się jąka, osiąga znaczne poprawy, poprzez usunięcie lęku, ćwiczenia oddechowe i rozluźniające. Efekty widoczne już po kilku tygodniach, ale potrzeba wytrwałej pracy pacjenta przy pomocy logopedy.
Nową metodą podejścia do leczenia jest wyuczenie mowy od nowa. Proces uczenia się mowy od nowa trwa ok. 1,5 roku, a osoba która poddaje się terapii na początku przez pewien okres mówi w tempie kilkukrotnie zwolnionym, stopniowo dochodząc do naturalnej mowy.
Jedną z pomocniczych metod terapii jąkania jest echokorekcja. Adamczyk zauważył, że jeżeli pacjent słyszy swój głos z minimalnym sztucznie wygenerowanym opóźnieniem (około 100-200 ms) to naturalnie jego tempo mowy jest wolniejsze, a częstotliwość zająknięć znacznie obniża się. Co ciekawe spowolnienie mowy dotyczy to nie tylko osób jąkających się. To zjawisko jest wykorzystywane w metodzie terapii jąkania znanej pod nazwą echokorekcja, w trakcie której stosowane są urządzenia (DAF) lub programy komputerowe, które generują właściwe dla pacjenta echo. Pacjent mając słysząc w słuchawkach echo uczy się mówić wolniej ale za to płynnie.