ŻEROMSKI STEFAN

Oprac. Hutnikiewicz:

ZARYS BIOGRAFII

• Wincenty Żeromski około 40-tki postanowił się ożenić; mieli: 5 dzieci (4 córki i syna- Stefcia)

• Sam sobie musiał dawać rade po śmierci rodziców

• Szkółka wiejska Psary

• Gimnazjum - Kielce > 3 razy powtarzał klasę, 12 lat trwała jego edukacja gimnazjalna

• Antoni Gustaw Bem - nauczyciel polskiego, najbliższy nauczyciel Żeromskiego; pierwszy powiernik i przewodnik

• 1886 - Warszawa; wolny słuchacz Szkoły Weterynaryjnej; wciąga się w wir życia ideowego ówczesnej młodzieży (cel: odbudowanie niepodległego i demokratycznego państwa w granicach przed rozbiorami) > wykształcenie podstawowych założeń ideologii polityczno - społecznej

• Potem szlajał się po Polsce (po wsiach) jako guwernant

• Wśród osób ze sfery ziemiańskiej - obserwował ich Żeromski; poznawał wraz z ich skostnieniem

• Nałęczów - poznaje Oktawię (żonę) ; schronienie, przystań

• 1892 Szwajcaria - Żeromski - bibliotekarz; poznaje tam całą spuściznę ideową Wielkiej Emigracji i zżywa się z nią; co go w niej pociągało: radykalizm; wysublimowany klimat moralny

• Pobyt we Francji - zetknięcie z wielką metropolią; poznanie jej rozmachu i dynamizmu; kontrasty; nowe idee i prądy; Francja - uosobienie wolności, wiedzy, rozumu, kultury

• 1912 Zakopane - wolna; chciał walczyć ale nie pasowało mu podejście władzy do Austrii (my jako „poddani”); poza tym chorowity był (jasne… każdy tak mówi =='); lata wojny spędził w zaciszu zakopiańskim, udzielał się charytatywnie; kulturalni i oświatowo; rozstał się z Oktawia, a związał z Anną Zawadzką; w tym okresie zmarł mu jedyny ukochany syn Adam

• 1918 Warszawa - w uznaniu zasług (Oo) przyznano mu mieszkanie na Zamku; za kasę z literatury kupił sobie posiadłość w Konstancinie; lubił wyjeżdżać nad morze

• Pierwsze klata niepodległości - obudziły się zapędy działacza; w czasie plebiscytu na Mazurach i Warmii z Kasprowiczem agitowali na rzecz przyłączenia tych ziem do Polski;

• Starał się o Nobla, bezskutecznie :D

• Nagła śmierć - 20.11.1925

OSOBOWOŚĆ PISARSKA I ETAPY ROZWOJOWE TWÓRCZOŚCI

• Wielu badaczy starało się określić jakoś skomplikowana osobowość Żeromskiego: Zygmunt Wasilewski; Oktawia Żeromska; Stefan Baley (chciał określić podstawowe konstanty organizacji psychicznej Stefana i wywieść jakieś skłonności sztuki pisarskiej; określił strukturę psychiczną Stefana jako SCHIZOTYMICZNĄ; przejawiają się w czymś jak nerwowość, nadwrażliwość, afektywność, zamknięcie w sobie)

• Osobowość samotnicza - w Dziennikach często opisane są samotne wędrówki młodego Stefana; Wasilewski poskreślał dzikość Stefana (w towarzystwie zawodził); posiadał kompleks zagrożenia (wcześnie stracił rodziców, musiał sam se dawać radę); sam Stefan był świadom swojej samotności

• Wrażliwość i uczuciowość - przeżywał każdą przeczytana książkę (oo); wzruszała go muzyka; wzruszał się do łez pisząc swoje utwory (Oo); był dobry, uczynny; ogarniał wrażliwością ludzką biedę; dom w stolicy i Nałęczowie czasem był przytułkiem dla bezdomnych; ale był też skłonny do podejrzeń, krzywdzących i bezwzględnych osądów; DEZINTEGRACJA OSBOWOŚCI; tego też był świadom; konflikty były bardzo dramatyczne i ostre; nękała go obsesja śmierci; samotnictwo i egotyzm + wieź i solidarność społeczna;

• Liryzm, subiektywizm, spowiedniczy charakter - zdeterminowany przez wrodzoną introwersję psychiczną; Stefan pisał zawsze o sobie; nie „wchodził w czyjąś skórę”; od Judyma do Przełęckiego ten sam typ bohatera - altruistyczny samotnik; alter ego; sobowtór (klon :D:D) Stefana;

• Choroba długo trwająca wzmaga bogactwo i żywość wyobraźni; stąd u Stefana takie obrzydliwe, okrutne, naturalistyczne opisy cierpienia i śmierci;

• Monotematyczność opowiadań i powieści - osoby stabilne psychicznie raz podjętym tematem ponownie się raczej nie zajmują; u jednostek zdezintegrowanych psychicznie (Stefan) występuje powiązanie uczuciowe z problematyką

• Pobudliwość erotyczna - ekshibicjonizm autora w Dziennikach; zakłócenia i powikłania uczuciowe; dualizm: dynamiczny mechanizm popędowy + niechęć do występków; miłość do kobiety- zawsze namiętna, żywiołowa, frenetyczna, przezwyciężana przez stronę męską; MIŁOŚĆ - element odwodzący od pięknej i bohaterskiej linii życia

• Problem patriotyzmu i altruizmu- u Stefana przeżywane spazmatycznie, łączyły się z cierpieniem i udręką;

• W Dziennikach największe marzenie Stefana - śmierć za ojczyznę

• 4 okresy pisarstwa Stefana (podział ze względu na pewne charakterystyczne punkty w pisarstwie; pierwszym który je wykazał by nikt inny jak Wyka)

• Wyznaczniki ewolucji pisarskiej: 1. Realistyczna, krytyczna obserwacja społeczna 2. Komentarz liryczny (impresja krajobrazu) 3. Bohater - medium 4. Tendencja (utopijne marzenia)

Cechy pisarstwa Okres pisarstwa	Opis/co powstało	Realistyczna, krytyczna obserwacja społeczna	Komentarz liryczny	Bohater	Tendencja	Dzieło okresu
I 1889-1898	miniatury, nowele, szkice, opowiadania, obrazki: Rozdziobią nas…, Opowiadania, Utwory powieściowe; Mało większych dzieł powieściowych: szkic Promień, dramat Grzech i jedyna powieść: Syzyfowe prace	ostry, demaskatorski realizm; naturalistyczne zacięcie; bezkompromisowość moralna (nazywanie brzydoty i okrucieństwa); płomienny żarliwy patriotyzm	komentarz liryczny trzymany na wodzy; ironia, cierpki, drwiący śmiech; powściągliwość uczuciowa	Porte-parole autora; wypowiada jego niepokoje ideowe;	zdumiewa pewność pióra; dojrzałość;	Syzyfowe prace
II 1898-1910	Ludzie bezdomni; Popioły; Dzieje grzechu (najbardziej kontrowersyjna- ukazany upadek i upodlenie kobiety); Aryman mści się - maniera brakowy rapsod; Powieść o Udałym Walgierzu- upoetyzowana baśń; dramaty: Róża (rewolucja) i Sulkowski; manifesty: Godzina, Echa leśne; Sen o rycerskiej szpadzie ZAŁAMANIE IDEOWEJ I ARTYSTYCZNEJ RÓWNOWAGI	zwężenie obserwacji realistycznych, poszerzenie tendencji naturalistycznych	liryczno-emocjonalne komentarze krajobrazowe > współczynniki ideowej sugestii; nastrojowa symbolika (rozdarta sosna :D)	kształtuje się charakterystyczny bohater- autorski sobowtór autora (Judym); samotnik	wszechwładza utopii- projekcje marzeń o powszechnym braterstwie i zwyciężenie wolności
III	przewaga wielkich form powieściowych: Uroda życia; Wierna rzeka; Walka z szatanem (trylogia); poemat Wisła; Wszystko i nic (coś a'la nie ukończona kontynuacja Popiołów); publicystyka: Początek świata pracy; Projekt Akademii Literatury Polskiej; Organizacja inteligencji zawodowej	ponowna dociekliwość realistyczna (to co w I okresie) jednak bardziej realizm drobnych szczegółów; akcenty naturalistyczne w np. Wiernej rzece słabe, powracają z przytupem w trylogii	komentarz kurczy się	bohater pozytywny nadal spiritus movens akcji	utopia integralny element pomysłu fabularnego
IV 1919-1925		Przedwiośnie- realistyczna dociekliwość; spostrzegawczość; zdolność wychwytywania szczegółów	milknie niemal zupełnie nastrojowo-liryczny komentarz krajobrazowy	bohater w formie „szczątkowej”- inne postaci służą do wypowiedzenia autorskich refleksji	utopia na granicy	Przedwiośnie, Puszcza jodłowa; dramaty: Ponad śnieg bielszym się stanę, Biała rękawiczka Turoń; komedia Uciekła mi przepióreczka…

GENEZA I ŹRÓDŁO OPOWIADAŃ

• Czerpał ze swoich autentycznych doświadczeń

• Przyroda i środowisko, sceneria opowiadań- ukochane kąty domowe (dzisiejsze województwo świętokrzyskie)

• Data urodzin Stefana zbiegła się z agonalną sytuacją insurekcji kościuszkowskiej; góry świętokrzyskie były świetnym polem do walk; dlatego rodzina i sąsiedzi często wspominali te czasy

• Rodzina Stefana czynnie wspierała powstańców (pradziadek, wujek, tata)- byli obecni w czasie walk insurekcji; kampanii Napoleona; listopadowym; ojciec często pomagał powstańcom z lasu; sam też wyruszał z nimi

• W czasie lat szkolnych, historii uczono z podręcznika Iłowajskiego- szowinista, niesamowicie przeinaczał fakty historyczne; wielkość Rosji, upodlenie Polaków- to ukazywał; Stefan z przyjacielem zawsze oponowali na historii przeciwko fałszerstwom oraz kłamstwom;

• Uwłaszczenie chłopów

• Zagubienie w Warszawie- związanie swojego losu z poglądami o walce narodowowyzwoleńczej - „Głos” - atakował konserwatyzm szlachecki, włościaństwo największa klasa o historycznej przeszłości; debiut Stefana na łamach tego czasopisma;

• Pobyt w Raperswilu (Szwajcaria)- centrum emigracji politycznej; dorobek ideowy WE; radykalne programy Ludu Polskiego, Gromady Grudziąż i Humań; pisma Mickiewicza, Worcella i Kamieńskiego- natchnienie

• Jeż, Kraszewski, Sienkiewicz, Orzeszkowa, Prus, Puszkin, Dostojewski, Tołstoj

TEMATYKA OPOWIADAŃ

• Problematyka narodowa- Niedobitek, Pocałunek, Ananke, Do swego Boga, Poganin, Rozdziobią…, Echa leśne, Mogiła; diagnoza sytuacji duchowej społeczeństwa; na czoło wybija się szkic powieściowy Mogiła - ujęty w formę listów i notatek, bohater: Maurycy Zych- obywa służbę ochotnicza i jakimś pułku piechoty, która stacjonuje w Wieprzowodach (znamienna nazwa); wiarygodny dokument socjologiczno-historyczny; wielkorosyjski patriotyzm Polaków; ważna scena- wypicie toastu antypolskiego- wszyscy piją, nawet polska elita, jedyną osobą, która odmawia- jest Rosjanin (!) lekarz Wiłkin; ostry osąd szlachty; następnie opis dwóch innych opowiadań, których w spisie ni ma… to se darowałam…; takie przedstawianie sytuacji narodu polskiego, która była tragiczna wymuszało stwarzanie jakiś heroicznych postaci, które potrafiły walczyć i to skutecznie ze swoją bezsilnością; u Stefana takimi osobami paradoksalnie są postaci niepozorne, skrzywdzone przez życie i los- żona nieszczęśnika z Ananke; w opowiadaniach ukazuje, że jedyną warstwą narodu gotową na bohaterskie czyny jest lud; Zych z Mogiły wędrując po jakiś tam wsiach w rozmowie z chłopami usłyszał słowo Polska, im była ona potrzebna; mogiła ukazuje poszukiwanie drogi do Polski;

• Tematyka powstańcza- z jednej strony heroiczne opisy walk bezimiennych bojowników niepodległości oraz bolesne tragedie rodzinne, z drugiej- szuka przyczyn i źródeł katastrofy; zwalcza pełną obłudy strategię oportunizmu politycznego, która przeciwstawia „czynom” taktykę ugody; Echa leśne- dowódca rosyjski, Polak z pochodzenia, wydaje wyrok na swojego bratanka; Rozdziobią nas…- temat ukazany w sposób skrótowy i metaforyczny; przyczyna katastrofy - niskie moralne społeczeństwa, w trudnej sytuacji nie potrafili sprostać trudnym wymogom położenia; szczególna rolę w tym oskarżeniu pełnią kruki i wrony, które atakują czaszkę powstańca- ostatnią fortecę polskiego powstania; epitety użyte przy opisie poczynań drapieżców- takt, statek, rozwaga- frazeologia polityczna obozu, który był za ugodą; przegrana w 1863 (styczniowe) miała źródło nie tylko w słabym uzbrojeniu, zbytniej ugodowości władz ale i: głuchej oraz tępej obojętności ludu wiejskiego- oni zazwyczaj zajmowali neutralne stanowisko obserwatora; powstanie musiało upaść bo dla najliczniejsze warstwy było czymś obcym; był to też zasłużony odwet za lata niewolnictwa, wyzyska, hańbę…; było to ukazane w opowiadaniu przy pomocy postaci chłopa, który obrabia zwłoki Winrycha; Stefan opisuje te scenę grabieży i próby zabicia konia w sposób beznamiętny, nawet półsłowem nie potępia chłopa; chłop został tak ukształtowany przez niewolnictwo, pańszczyznę, wyzysk, nędzę i ciemnotę, a panowie jeszcze mocniej to utrwalali;

• Połączeniem tych dwóch nurtów nastąpiło w opowiadaniu O żołnierzu tułaczu (napisana w Szwajcarii)- historia Matusa Puluta, który zostaje „wciągnięty' do francuskiej armii republikańskiej; walczy pod jej sztandarami o wolną Polskę; jednak kiedy wróci do rodzinnej wsi w Polsce… zostanie skazany na śmierć przez ścięcie; dla obrońców feudalnego porządku nie ma żadnego znaczenia to co on robił za granicami kraju (a więc walka o wolność i społeczną równość), dla nich najważniejsze jest to, że zbiegł, a kiedy wrócił to zaczął podburzać chłopów przeciw pańszczyźnie i trzeba go za ten zuchwały czyn ukarać;

• Stefan w pierwszych opowiadaniach ukazał swoją niebywałą spostrzegawczość socjologiczną oraz ukazał w umiejętny sposób te przemiany ustrojowo demograficzne; uwłaszczenie, deklasacja szlachty, tworzenie się inteligencji, tworzenie się klasy kapitalistycznej, sytuacja arystokracji, antagonizm między dworem i wsią - wszystko to znalazło wiarygodne odzwierciedlenie w krótkich formach literackich jakimi są opowiadania

• Stefan skupia się na szczegółach, ukazuje procesy i mutacje w społeczeństwie

• Przeobrażenia strukturalne w społeczeństwie polskim po 1864 ukazuje w 4 wersjach:

Los Dominika Cedzyny (Doktor Piotr)	Juliusz Polichnowicz (Doktor Piotr)	Dziedzic (Zmierzch)	Piotr (Doktor Piotr)
Przykład generacji nazbyt zakorzenionej w obyczajowości szlacheckiej; nie może zdobyć się na rewizję poglądów;	Jest dostatecznie wykształcony i młody aby móc zmierzyć się z trudną sytuacją; jeżeli mimo to przegrywa i staje się jednym z szarej masy ludzi nędznych to tylko i wyłącznie przez swoje lenistwo, lekkomyślność i wzgardę dla wytrwalej pracy	Zdolność do przystosowania się do nowych warunków; ma nos przedsiębiorcy, umie wywąchać interes; ma inicjatywę, umie obliczać i przewidywać; grząskie i błotniste ziemia zmienia w świetnie prosperujący interes	Przymusowy uchodźca warstwy szlacheckiej; związany z krajem dzieciństwa, który już nie istnieje; zdobywa wykształcenie przez co zasila tworząca się inteligencję; aspekt 1: szlachecko-ziemiańska genealogia pokaźnego odłamu inteligencji polskiej aspekt 2: radykalizowanie się ideowo-polityczne tej formacji w porównaniu z inteligencją pochodzącą z drobnomieszczaństwa

• Finezyjne biografie bohaterów, szczególnie dorobkiewiczów typu: Wawelscy z Oko za oko; Bijakowski z Doktora Piotra; bo to -ski przy nazwisku dodaje lansu; Stefan ukazuje wszystkie snobizmy, podejrzane machinacje, dzięki którym rośnie majątek np. Bijakowskich; ukazywanie drapieżności, agresywności „burżuazji”;

• Nowele chłopskie z ukazywanymi społeczno-humanitarnymi zainteresowaniami - życie i rola chłopa jako kapitalny temat opowiadania; Stefan od zawsze interesował się chłopami (:D), chociażby dlatego, że musiał mieszkać na wsi (jak uczył dzieciaki to właśnie chodził po wsiach); Hutnikiewicz te opowiadania nazywa drobiazgami literackimi- ukazał w nich nędzę, zacofanie; to wszystko jest przekazane w bardzo naturalistyczny i brutalny sposób; przykład: Obala z Zapomnienia (nie ma w lekturach to omijam to) oraz Gibałowie ze Zmierzchu; przez oskarżenie o kradzież, Gibała był w rękach całego dworu, mogli go wysłać do najgorszych robót w najgorszych warunkach; dziedzic wprowadza kapitalistyczne formy zagospodarowania - przedsiębiorstwo musi być dochodowe ceną siły roboczej; dlatego dziedzic wprowadza zmniejszenie pensji, zaostrzenie kontroli; Gibałowie położeni w tragicznej sytuacji są gotowi wziąć się do roboty, dziedzic wie, że oni nie mają wyjścia, dlatego też obniża stawkę; eksploatacja kapitalistyczna wyzyskuje ludzi i wyniszcza biologicznie; w opowiadaniu Pod pierzyną- czwórka dżentelmenów szlacheckich, kiedy wpadają do zimnej rzeki, zostają uratowani przez chłopów; w oczach szlachty są oni poczciwymi, wytrwałymi BYDLĘTAMI; sojusz i zjednoczenie tych klas trwa krótko, później szlachta stwierdza, że przecież ratunek i pomoc im to ich psi obowiązek;

• Typ bohatera- odpowiedzialny, do ostatnich chwil jest heroicznym spełnieniem obowiązku- Stasia z Siłaczki- młoda, piękna kobieta, która wytrwale walczy z ciemnotą; pokonywała ją z wolna, z uporem; tragiczna historia, która w gruncie rzeczy jest optymistyczna; chociaż historia jest smutna i „szara” to wybija się w niej piękno idei; śmierć dziewczyny wyzwala w nas siłę woli i uczucia; do tego typu bohaterów należą też: Winrych, Piotr, Janek ze Źródła i Mogiły, Jadzia i Maurycy Zych; ten typ bohatera znajdzie kontynuacje w późniejszej twórczości- Judym, Nienaski, Przełęcki,

• Nurt dociekań egzystencjalnych- Cienie i Tabu; nieszczęście i cierpienie ludzkie zdają się być aktem ślepego okrucieństwa jakiejś tajemniczej siły;

• Tematyka erotyczna- łączy śmiałość zmysłową z poetyzacją motywu - ale dopiero w powieściach; w opowiadaniach problematyka miłosna jest prawie nieobecna; początkowo atakował instytucje małżeństwa, był sceptyczny wobec czystości związków miedzy kobietami i facetami; ukazywanie niewolenia kobiety lub z drugiej strony ukazanie silnych kobiet, które chcą usidlić jakiegoś faceta; związki poboczne, cudzołożenie, wyrachowanie, pozory szczęścia; Oko za oko- historia manewrów młodej pannicy wokół pewnego młodzieńca oraz cudzołożny romans z mężatką; wątek 1- demaskacja procederu, który był wówczas czymś naturalnym, panna Wanda zrobi wszystko aby ustrzec się przed mega tragedią jaką jest staropanieństwo, no więc zapuszcza sieci na Adama Wawelskiego, jakieś sukieneczki, pierdółki, stroiki; Żeromski ironicznie ukazuje te „manewry”, nie ulega jednak utartym szablonom i schematom, uwzględnia determinanty płci i wieku oraz sytuacji; pokochała ona Adasia niesamowitym uczuciem, jednak kiedy wyjdzie na jaw jego romans, zakochana Wandzia nazwie swój obiekt uczuć: „parszywym żydziakiem”; wątek 2- oryginalna wersja motywu „pani Bovary”; Zosia Świerkowska widząc po raz pierwszy absztyfikanta nic do niego nie poczuła; myślała, że Wawelski oświadczy się jej siostrze; jego miłość rozświetliła szarość jej życia; Stefan analizuje sytuację duchową młodej kobiety; ona to, wyszła za mąż za facetam, do którego uczuć nie miała, nagle zjawia się Adam, który rozbudza w niej miłość;

• Są też przejawy pięknej miłości romantycznej- miłości która zabija nikczemność i okrucieństwo; Pavoncello- zmieszanie ironii, groteski, śmieszności, tragizmu; romans skrzypka i arystokratki rosyjskiej, Zinaida Szczebieniew wychodzi za starego faceta, którego nie kocha, on liczy na to, że romans da mu wyczekiwanego potomka; Ernesta Foske pokochała uczuciem wielkim i szalonym; w Fosce w pewnym momencie też budzi się namiętne uczucie do jasnowłosej kobiety; jest to powieść baśniowa i nieprawdopodobna; bohaterowie są wyposażeni w urok i powab;

• patronowie, którzy tak ukształtowali Żeromskiego: Turgieniew (uczucie gwałtowne miłosne + tragizm + liryzm), Maupassant (ironia) i Flaubert (idealne połączenie szczegółów tworzących doskonalą całość)

STRUKTURA ARTYSTYCZNA

1. PREZENTACJA POSTACI I OBRAZÓW

• Postaci Stefana są jakby znakami pojęciowymi, odznaczają się konkretnymi zachowaniami np. Cedzyna, Piotr, Obarecki, Siłaczka, Bijakowski …

• Kreacje są dojrzałe, niezawodne i pewne

• Opis bohaterów przez pryzmat środowiska, ukazuje ich w czasie jakiś czynności i reakcji psychicznych, w czasie wypowiedzi, jak gestykulują- Obarecki i Siłaczka ujawniają się jako osobowości poprzez postawę wobec świata i ludzi, idei- on cofa się, zmienia miejsca pobytu, jest niezdecydowany, „tonie w gnojówce”; ona walczy, stroi na posterunku

• Ograniczone rozmiary utworów wykluczały stosowanie w szerszym zakresie analizy psychologicznej; ale są jakieś wątłe ślady tego typu analiz: Siłaczka, kochankowie w Oko za oko; Dominik Cedzyna; gwałtowne zakłócenia i zaburzenie krwioobiegu to środek zastępczy opisu psychologicznego

• Formą kształtowania charakterów są wypowiedzi, starcia słowne, rozmowy, monologi; rozmowa Obali i Alfreda w Zapomnieniu; Obarecki i chłop, zamiatający pył spod nóg, które przerywa opryskliwym: czego?; krótkie słowa i znaczące gesty; rozbieżność w pojmowaniu roli tych „niższych klasą”- kiedy przybył do wioski to uważał lud za „umiłowanego kolosa”, którym chciał pomóc i chciał ich cywilizować; aktualnie pomoc tę traktuje jako wycieczki, które pomagają rozproszyć nudę i pomagają coś zarobić; w czasie monologu Pawła ujawnia się jego własna filozofia „na użytek własny”, nazywa Stasię: szaloną i głupią i stwierdza, że tak żyć nie można i nie warto. Pseudo usprawiedliwienie swojego podejścia do ludu

• Postaci są ukazywane też przez sądy i doznania innych bohaterów- w ten sposób przedstawiana jest np. Stanisława z Siłaczki; poznajemy ją przez widzenie jej partnerów i ich relacje i osądy; to wystarczy aby zarysować bardzo dokładnie tę postać; jeżeli sam Paweł we wspomnieniach przypomina sobie o uroki tej panienki zatem musiało w niej być coś niezwykłego; natomiast kiedy Stasia umiera, pewna chłopka zaczyna płakać, oraz w sposób nieudolny stara się wyrazić przywiązanie do panienki- to spojrzenie, łzy i nieudolne słowa bardziej przekonują niż rozwlekłe teksty i opisy

• Opisy kobiet - ujęcie rzeczowe i obiektywne; skłonność do ujęć superlatywnych, nastrojonych na ton pewnej przesady; pani Szczebieniew (Pavoncello)- piękna i cudowna, jej piękno obezwładnia, Ernesto nie wiedział jak się zachować; Zofia z Oko za oko- też piękna, ale nie jest bez skazy; Wawelski zauważa jej brzydkie pokłute dłonie; jeżeli nie ulega prośbom kochanka to przez pończochy, zabłocone trzewiki i połataną bieliznę; te nieefektowne szczegóły dotyczące bielizny, sprowadzają cały romantyczny nastrój do czegoś banalnego i pospolitego; nie jest tez specjalnie mądra, czyta Mickiewicza, bo był podobno mądry oraz ładnie opisuje miejscowości ale o Towiańskim nic nie słyszała; pisze listy, które są lekko grafomańskie;

• Ujęcie idealizujące i deheroizujące - Winrych- dzielny ale pod koniec wychodzi, że jest również zwykłym człowiekiem, kiedy się zasłania i mówi: nie zabijajcie mnie!;

• Naturalizm- bezwzględność i brutalność zapewniały obrazom niezwykłą ostrość i dosadność; rodzina w Ananke; zestawienie obrazu szkapy i człowieka w Zapomnieniu; zapewne Stefan przejaskrawia te opisy ale ma powód aby tak robić- jest to protest przeciwko określonej organizacji świata

• Skłonność do ujęć karykaturalnych- opisy karykaturalne zapewniały efekt artystyczny i społecznie bardziej skuteczny; w ten sposób tworzy, zupełnie jak naturaliści- portret znienawidzonego mieszczucha; Stefan robi podobnie np. Wiktor Jaksa Świerkowski z Oko za oko- utworzony tak aby budzić awersję; wielki, zupełnie nie pasuje do ślicznej i filigranowej Zofii; autor żeby jeszcze bardziej pogłębić awersję do danej postaci wydobywa z ujemna satysfakcją jakieś antypatyczne nawyki i zachowania; Świerkowski jest chamski, ordynarny, prostacki, śmieje się jak koń, jak śpi to chrapie; pod względem moralnym i umysłowym jest marną odrażającą kreaturą; głupiec, pijak, utracjusz, sprawców wszelkiego zła dopatruje w Żydach, ale podziwia ich przedsiębiorczość;

• Kontrast- Jadwiga Zapaskiewiczówna z Mogiły (szara, niepozorna, bez powabu, mogłaby jednak stanąć obok Siłaczki za idee) vs Maria Kłucka (antyteza moralna i umysłowa bohaterskiej Jadzi, kokietka, pusta, bezdennie głupia, lekkomyślna)

• Funkcja i jakość obrazów- krajobraz nie jest tylko tłem ale i powiązany jest z sytuacją człowieka; zdolność znajdowania środków prezentacji artystycznej, oddające istotę rzeczy; Stefan umie realistycznie opisać krajobraz z pełnym i wszechstronnym użyciem palety literackiej; korzysta z komponentów optycznych, akustycznych, kinetycznych (lecą, mkną…) termicznych- daje to obraz, który się widzi, słyszy i odczuwa

• Krajobraz u Stefana- leitmotiv muzyczno-nastrojowy; powraca w toku narracji, staje się współczynnikiem sugestii ideowej i emocjonalnej; w Rozdziobią… przyroda staje się symbolem klęski, jakiej doznają ludzie i ich sprawy; uczucie lęku, beznadziei, rozpaczy

• Symbolizm krajobrazu- Zmierzch- między światem przyrody i ludzi zachodzi wewnętrzny związek; zakończenie- obraz dwojga nędzarzy + nikłe samotne światełko samotnej gwiazdy; gwiazdka płonie ostatkiem sił, wydane na pastwę obojętnych mroków wszechświata, a tu na ziemi para nędzarzy, który szamocą się w katorżnej pracy w walce o prawo do istnienia

2. BUDOWA I KOMPOZYCJA

• Strukturalna klarowność opowiadań- powielają klasyczny model budowy trójdzielnej, wyodrębniającą część ekspozycyjną, właściwą i zakończenie

• Wstęp- wprowadza bohatera, zaznajamia z przeszłością i jego aktualną ideową i społeczną sytuacją;

• Zrąb zasadniczy- najszerzej rozbudowana, temat opowiadania

• Zakończenie- wyodrębnione pauzą narracyjną, charakter epilogu, wyjaśnienie wątków, intencja ideowa utworu

• Ten model występuje w Siłaczce, Zapomnieniu, Pavoncello i innych

• Rozwiązania kompozycyjne nie zawsze bywają idealne- Doktor Piotr- mieszanie wątków; snów, opisów różnych postaci, które rozbiły dramatyczną zwartość opowiadania i przesłoniły wątek zasadniczy, urastając do drugiego wątku równoważnego

• Zbyt forsowne opisywanie krajobrazów ponad konieczność- takich przerostów jest dosyć sporo w Mogile, Zapomnieniu, Doktorze Piotrze

• Ujawnienie pewnej maniery, która występuje też w powieściach- pasja erudycyjna, przesadna dokładność i pedanteria w technice opisu

• Pod pierzyną- w kompozycji tego opowiadania zwraca uwagę bezbłędne rozmieszczenie elementów składowych w przydzielonych im jednostkach czasu; nic nie wyrasta ponad miarę; rozwinięcie postaci o tyle, ile było to potrzebne; nie ma dłużyzn opisowych, lokalizacja i obrazy skondensowane, zwięzłe i oszczędne; najwięcej miejsca zajmuje scena katastrofy i ratowania „jaśnie paniczów”, ideowo i kompozycyjnie najważniejsza

• Siłaczka- udana kompozycyjnie również, wszystkie elementy skoncentrowane wokół jednego wydarzenia, zwartość i oszczędność; przemyślana współmierność; Obarecki- skupienie na nim głównie (Siłaczka jest tylko postacią tytułową); pozostałe postaci są widoczne ale na tyle na ile potrzebne jest ich uwydatnienie, opisy ukazane w granicach,

• Postać Maurycego Zycha z Mogiły- nie jest tak świetna i spójna jak inne; losy jego się gmatwają, momenty zwrotne są tylko sygnalizowane, rezygnacja z dotychczasowych stanowisk, nie chce nam pokazać jak co się dzieje; pomimo lekkiej niewiarygodności tego bohatera jest ona skonturowana dostatecznie jednoznacznie i silnie; ewolucja bohatera jest wolna, zahamowana

• Pobyt w Paryżu- nowe spojrzenie na prozę- Pavoncello- bezbłędny kompozycyjnie, opisy natury, wnętrz, przedmiotów utrzymane w granicach konieczności, określają funkcję nowych motywów; nic nie zgarnia większej przestrzeni niż jest to potrzebne; świetne ciągi przyczynowo-skutkowe; historia osnuta aura niedopowiedzenia i intrygującej tajemniczości

• Bogactwo środków dynamizujących- inwersje, przesunięcia, sytuacje zaskoczenia, wyczekiwanie i inne;

• Zakończenia- najsilniejsze i najmocniejsze zwieńczenie konstrukcji

3. FORMY PODAWCZE

• Dzienniki- przejął formę narracji, tematy, pomysły, po niektórych fragmentach można się domyślać kim był narrator

• Listy i notatki- Mogiła- Zych pisuje do swojego przyjaciela w Warszawie; w formie luźnych notatek zapisuje ważne fakty swojego życia, jakieś refleksje czy spostrzeżenia;

• Oprócz narratora obiektywnego występuje też, jakby ten drugi- komentator wydarzeń- pojawiają się w wypowiedziach słowa: mówię, rozumie się

• Dialogi- ani cienia literackości, bez przestylizowania, żywa rozmowa; umiejętne dostosowanie struktury językowo-gramatycznej do jego treści i tonacji

4. INDYWIDUALNE ZNAMIONA STYLU I JĘZYKA

• Bogactwo słownictwa, fenomenalna wydolność, umiejętność znajdowania wyrazów,

• Słownictwo z zakresu fizjologii i medycyny-przykłady: twory mięsożerno=roślinożerne; tasiemce, bąblowce, próchniejąca kość,

• Metafora animalistyczna- bohaterka Ananke przypominała źrebię; jej mąż płacze dziko i zwierzęco; uświadomienie bezbronności i bezradności wobec grozy i okrucieństwa

• Zjawisko perseweracji- Stefan szuka wyrazów silne nacechowanych emocjonalnie, nie ufa ich ekspresywności dlatego układa je w ciągi; duża ilość rzeczowników i czasowników;

• Rytm prozy- świadomie organizowana; melodyczność, inwersje, przestawienia wyrazów, piętno muzyczne;

• Wzmocnienie określenia przymiotnikowego dodatkowym wyrazem przysłówkowym (przykłady: myśli niesłychanie pospolite, stanowczo do niczego nie podobne)

• Obiektywizacja stylu w zależności kto co mówi- chłopi i panowie w opowiadaniu Pod pierzyną mówią innym dialektem (panowie używają wyrazów i fraz francuskich; a chłopi cisną gwarą)

• Dowcipne metafory i porównania- „dopiero około godziny 11 zdołał zawiesić proces wlepiania oczu w narzeczoną”; nazywanie przyjaciół przez Zycha- Cynamon, Knajpofilus, Dżibbennenosah czyli Natan Duch Puszczy (XD)

• Dowcipne eufemizmy i peryfrazy

• Komizm językowy- łączenie wyrazów w nowe związki, które niby wyzwalają nowe ekspresyjne walory; porównanie głowy Ludwika z Pod pierzyną do wazy :D

• Tworzenie przy pomocy formantów od słów istniejących nowych wyrazów, które nabierają szczególnej energii znaczeniowej i rozśmieszającej;

TONACJA

• Ironia- tłumienie i maskowanie uczuć; socjologiczna demaskacja, osąd przywar- Wawelscy

• Tragizm i liryzm- śmierć Winrycha

• Kontrast- drwina patetyczność; liryzm/naturalizm;

• Upiorny komizm- śmieszny jest chłop z Rozdziobią…, bo wielbi z całej duszy Boga okradając zwłoki; wrony również są komiczne- jest to makabryczny komizm

• Kontrast: Drwina/patos i liryzm/naturalizm- śmierć Winrycha opisana lirycznie zaraz po niej- okropna scena z koniem pozostałym przy życiu

ZMIERZCH (Tłajlajt)

Czas, miejsce akcji	Wieś po ustawie uwłaszczeniowej;
Bohaterowie	Walek Gibała- najął się u dziedzica do pracy, został oskarżony o kradzież przez nowego rządcę (wszyscy najemnicy podkradali trochę owsa dla siebie, nowy rządca to wyniuchał i wina padła na Walka), przez co nie mógł znaleźć pracy; dopiero kiedy karbowy (nadzoruje roboty polowe) potrzebował ludzi do kopania na łące to i on i żona się zabrali do roboty; jest brutalny (bije swoją żonę, ona go się nawet boi); nie rozumie żony Gibałowa - uzależniona od męża, również pracuje na łące, razem z mężem; w pewnym momencie budzi się w niej tęsknota za pozostawionym w domu małym dzieckiem; chciałaby sprawdzić czy w domu wszystko w porządku ale Walek się nie zgadza; jest zaradna - kiedy w domu nie było jedzenia to szła do lasu po grzyby albo owoce
Wydarzenia	Opis przyrody (zachód słońca - ZMERZCH) na tle którego pracuje dwoje ludzi Opis gospodarowania starego i nowego dziedzica (nawiązanie do tego co było przed i po uwłaszczeniu, nowy dziedzic skupia się na efektywności) Opis Gibałów - incydent z kradzieżą, warunki życia oraz opis pracy (naturalistyczny!) Robotnicy mieli dostać po 30 kopiejek, ale rządcy wydało się to za wiele i zmniejszył wynagrodzenie - 20 kopiejek, Walek po tym poszedł do karczmy się schlać, potem pobił żonę i poszli na łąkę do pracy (Oo) Opis przyrody - ZMIERZCH - czyli pojawiają się czerwieniejące szczyty, drzewa tkwią w szarej przestrzeni, na nizinie zasiada mrok gęsty, mrok ten pełznie, wciąga w siebie wszystko co napotka na drodze - DYNAMIZM ; wyjaśnienie czym jest zmierzch - kształty rozsypują się w proch, nicość; szara próżnia; zagląda w oczy i serce ściskając zgryzotą; włosy się jeżą na głowie, budzi się strach; mgły (jak żywe ciała) podpełzają, podchodzą od tyłu, cofają się, czają, kładą w końcu swe ręce, wsiąkają w ciało, drapią w gardle, łaskotają w piersi Tęsknota matki za dzieckiem pozostawionym w domu; wyrzuty sumienia; propozycja Gibałowej, że pójdzie sprawdzić co z dzieckiem; strach przed reakcją męża; ponownie opis tęsknoty za dzieckiem; odpowiedź Walka: pchaj i ty swoje, próżniaku Opis pracy Opis przyrody - mgły, cienie - IMPRESJA Przyspieszony rytm pracy GWIAZDA- „płonie drżąc i ciska w poprzek mroków swoje światełko”; światełko; wszędzie ciemno i tylko on, ta która próbuje rozświetlić ciemności
Problematyka	Sytuacja ekonomiczno-społeczna po wprowadzeniu ustawy uwłaszczeniowej Deklasacja ziemiaństwa - starzy dziedzice nie umieli się dostosować do tego co po „uwłaszczeniu”, nowy dziedzic - przedsiębiorca, wszystko sobie obliczył, zbadał i znalazł rozwiązanie dla dobrego zagospodarowania ziemi Ukazanie krzywdy najuboższych - niesprawiedliwość, wyzysk Rozczarowanie hasłami pozytywistycznymi
Narracja	3-osobowa
Inne	Obraz przyrody - plastyczny, obrazowy, „dźwięczny” Symboliczne znaczenie ostatniej sceny - mroczny obraz, nędza nieszczęście; degradacja człowieka; traktowanie go jak tania siła robocza Opis przyrody - jest on ciemny, mroczny, posępny (zmierzch); natura staje się podobna do pracujących ludzi; zmierz pogłębia smutek, strach, lęk Język - bardzo plastyczny, malowniczy; impresja; muzyczność; światło-mrok; cienie-blaski;

DOKTOR PIOTR

Czas, miejsce akcji	Wieś Zapłocie; czas po uwłaszczeniu prawdopodobnie
Bohaterowie	Piotr Cedzyna - syn Dominika; Dominik Cedzyna- ojciec Piotra; Teodor Bijakowski aka. Bijak (:D:D); jego postać przedstawia jak płytkie były hasła pozytywistyczne, które były wykorzystywane głównie do bogacenia się; ur. Warszawa; po tragicznej zabawie, po której w koku pewnej sąsiadki utkwił kamień wystrzelony z procy, Teoś za karę musiał się uczyć u niej, potem zdał do szkół; był zdolny; miał tytuł inżyniera; umiał się ustawić tak, ze miał willę na wybrzeżu Krymu (o rodzinie z Warszawy mu się zapomniało); traktował starego Cedzynę (Cedzyna był dozorcą a później robił coś innego) ukazując swoją wyższość; ZYSK- jest jego bożkiem; bezwzględny, okrutny, kapitalista, nie ulega sentymentom, traktuje wszystkich jak śmieci Juliusz Polichnowicz- ma folwark, 30 lat; po jakiejś rolniczej dobrej szkole; głupek i idiota; niezaradny,
Wydarzenia	Opis mieszkania Dominika (ciemny, cichy pokój, mroczny, zmory) Dominik odczytuje list od Piotra - w liście syn wspomina swoje zdolności m. In. Do matematyki; przedstawia też propozycję jaką dostał od profesora angielskiego uniwersytetu (Jonatan Mundsley); Piotr aktualnie jest w Szwajcarii i tam pracuje; wspomina też o trudnościach ze znalezieniem pracy w Polsce (m.in. w Łodzi); wspomnienie Kozików (wioska w których spędził dzieciństwo); tęsknota za krajem; Reakcja ojca na list - złość; rozmyślania o roli ojca > tata to ten, kto wychowuje, uzupełnia i zapewnia dziedzictwo; przemyślenia nt. ważności dziedzictwa- węzeł, łączy pokolenia, tworzy i uwiecznia rodzinę; znamię człowieczeństwa; „trzyma w obrębie progów domowych; rodzina bez dziedzictwa - boleść, męczarnia; Dominik nie może zrozumieć dlaczego syn nie chce wrócić i go opuścił, wspomnienia jak to było za czasów jego dzieciństwa, ze synowie byli w rękach ojców; rozmyślania nt. pozycji szlachty: byli cenni, tworzyli postęp, piastowanie cywilizacji, rozwój myśli; teraz- zwyrodnienie, zniknięcie; znowu rozmyślanie i tęsknota za synem- strach, ze ten go opuści, zapomni o nim, „klnie naukę”, która mu odebrała syna, w tym momencie powraca atak choroby Przedstawienie Teodora Bijakowskiego vel Bijak (pozdrowienia dla Iwony XD); Powtórnie opis stosunku ojca do syna Zainteresowanie Teodora górą Juliusza Polichnowicza Opis folwarku Zapłocie- gruzy, wszystko rozwalone, brzydkie, ciemne Rozmowa z Polichnowiczem- targowanie się Juliusza o górę; w końcu sprzedał górę Poznowna rozmowa z Polichnowiczem o jego folwarku, który przez Bijaka został porównany do trupa; w końcu i ten folwark zostaje kupiony przez Bijaka; snucie marzeń o jakimś pałacyku, łąkach itp. Marzenia Dominika o tym, ze mógłby być dzierżawcą majątku Juliusza- nie spełniły się Przybycie indywidualistów (osadników)- zupełna zmiana Zapłocia, budowa cegielni Opis chłopów- naturalizm; stary Cedzyna otrzymuje zwierzchnictwo nad produkcją Opis pracy - naturalizm Sen Cedzyny o synu; po obudzeniu zwątpienie: „żeby to już raz, do cholery… umrzeć” Przyjazd syna; ułożenie go do snu; sen Piotra- wydaje mu się, ze śpi w pociągu; był w półśnie; widział ojca palącego w piecu ale nie rozpoznawał go; Tęsknota Dominika powiązana z tykaniem zegara; Piotr postanawia nie jechać do Anglii Ekspresjonistyczny opis przyrody odwilży; ojciec daje synowi zadanie- liczenie rachunków; Piotr mówi ojcu, że jedzie do Hull; opis reakcji ojca; Dominik wyjaśnia synowi skąd miał pieniądze, które mu wysyłał- chodziło o tantiemy; ojciec wyjaśnia; syn robi wykład ojcu (zysk oznaczamy c, coś tam v i później obliczamy z wzoru i inny tego typu niezrozumiały badziew), chodzi w każdym bądź razie o to, że syn ukazuje ojcu jak wyzyskiwał pracowników, Piotr stwierdził, że będzie wysyłał pieniądze tym robotnikom za to co robił ojciec Kłótnia ojca i syna; wyjazd Piotra Opis przeżyć Dominika po wyjeździe syna- smutek, żal, rozpacz
Problematyka	Tradycyjnie: Rozczarowanie hasłami pozytywistycznymi Wyzysk ludzi Sytuacja szlachty po uwłaszczeniu- ci co nie umieli się przestawić zostali wchłonięci przez osoby przedsiębiorcze- Bijak Sytuacja pracowników- niebezpieczna praca, grożąca kalectwem, za jakieś marne pieniądze Bijak zamiast pomagać uciśnionym, zbiera tylko pod siebie Dominik musi oszukiwać, a Piotr z pewnych względów nie znajduje pracy w Polsce ale poza granicami jak najbardziej Podkreślenie wagi nauki
Narracja	4 części- 1. Rozmyślania Dominika + monolog Dominika + list Piotra > ukazanie przyczyn konfliktu ojca i syna 2. Przedakcja- Bijak + Juliusz + opis chłopów i pracy 3. Przybycie Piotra + marzenia senne (symbolizm) > zapowiedź czegoś strasznego 4. Opis odwilży + odkrycie machinacji ojca (PKT KULMINACYJNY) + kłótnia + wyjazd
Inne	Kiedy mamy przedstawioną historię Bijaka, który strzelił z procy do sąsiadki, ta na końcu mówi: „pójdź dziecię, ja cię uczyć każę” - wiersz KONOPNICKIEJ, „Przed sądem” (: Na początku i na końcu pojawia się gwizd lokomotywy

ROZDZIOBIĄ NAS KRUKI I WRONY

Czas, miejsce akcji	Ostatnie momenty powstania styczniowego; okolice Nasielska
Bohaterowie	Szymon Winrych- Andrzej Borycki, powstaniec; Chłop- złodziej okradający zwłoki zabitego;
Wydarzenia	Opis przyrody Przedstawienie Szymona (były prezes jakiegoś stowarzyszenia, teraz lata po lesie przemoczony i zziębnięty; spał w gąszczach leśnych; poświęcenie; patriotyzm; sytuacja powstańca Winrych o powstaniu- świadomy przegranej; ale walczy do końca, „teraz dopiero wyleci na świat strach o wielkich ślepiach”; przez przegraną, będą surowo i niesłusznie oceniani i karani; Złapanie przez Rosjan Naturalistyczny opis śmierci Szymona; ostatnie słowa (zasłania się rękami jak małe dziecko): „nie zabijajcie mnie”; nie zabili go jednak od razu- Szymon długo konał w męczarniach w błocie, ostatnia myśl: modlitwa Ojcze nasz (fragment o odpuszczeniu grzechów) Naturalistyczna scena- jeden z koni pozostał przy życiu, w momencie kiedy wyczuł śmierć Andrzeja i drugiego konia, wpadł w szał, złamał sobie nogę, poranił niesamowicie; w czasie kiedy wrony zbliżały się do trupów, koń zarżał: „zdawał się wołać na ludzi osiadłych, na plemię ludzkie: o ludzie nikczemni, o rodzie występny, o plemię morderców!”; opis tego co robią wrony z ciałami- jedna szama oko konia, inna żebro, nogę a jeszcze inna postanawia zeżreć mózg Andrzeja Pojawienie się chłopa - grabieżcy - po wypowiedzeniu słowa amen, zaczął szukać czegoś cennego przy ciele Andrzeja, niewiele znalazł; konia kalekę postanowił w „bardzo humanitarny sposób” zabić; kiedy mu się nie udało, wpadł na pomysł nr 2: pozostawi konia, aż zdechnie, potem weźmie skórę Refleksja narratora nt postępowania chłopa: za lata wyzysku, za niewolnictwo, za szerzenie ciemnoty, za hańbę, za cierpienie ludu chłop się zemścił; jednocześnie głęboko wielbił Boga, śpiewał religijne pieśni wracając z łowów; Symboliczny opis przyrody- chłop wracając usłyszał końskie rżenie, zobaczył wtedy konia na przednich nogach, który wykręcał łeb w stronę grobu Andrzeja, a nad nimi krążyły całe gromady wron; „zza świata szła noc, rozpacz, śmierć…” (ostatnie zdanie- zapowiedź zagłady, katastrofy)
Problematyka	Opis ataku wron i kruków- degradacja człowieka, wrony ukazane jako istoty myślące Zezwierzęcenie chłopa- winą jednak autor obarcza osoby typu: Winrych, którzy nie zadbali o tożsamość narodową chłopa oraz nie ukazali rangi powstania Autor również ukazuje swój negatywny stosunek do antypowstańców Masa aluzji do stronnictwa Stańczyków, którymi Żeromski gardził; potępienie ich np. lojalności wobec zaborców
Narracja	3osobowa
Inne

ECHA LEŚNE

Czas, miejsce akcji	Okolice Suchedniewa (świętokrzyskie), z 20 lat po powstaniu- ognisko; karczma Zagoździe- powstańcy, egzekucja, sąd, ostatnie momenty powstania
Bohaterowie	General Rozłucki- „generał ramolcio nieźle zakonserwowany”, bez protestu znosił obecność pisarza i wójta, rozmawiał z Knopfem; z Guńskiewiczem od czasu do czasu wymienił jakieś słowo; PATRIOTA (wszędzie mówił po polsku, nawet w urzędach!) Jan Rozłucki (Rymwid)- powstaniec, przeszedł na stronę powstańców, za co został skazany na śmierć przez rozstrzelanie; w momencie złapania jest dumny, jest świadomy swojej winy ale też nie tłumaczy się; kocha swoją rodzinę (w czasie egzekucji patrzył na zdjęcie swojego synka); jest pewny swoich racji, niczego nie żałuje Geometra Knopf- „chodzący katar żołądka albo kiszek”, nadpobudliwy, jadał jakieś dziwne lekkostrawne rzeczy, nienawidził wsi, znudzony, Podleśny Guńkiewicz- pijus, bardzo dobrze zna okolicę; Olszakowski - pisarz gminny; był w kryminale, wyzyskiwacz, najznakomitszy wymijacz prawa, łapownik, grabieżca, Gała - wójt, wesoły, cieśla; otrzymał nagrodę od Rosjan za pomoc w tłumieniu powstania; jednak to on z Guń. postawili krzyż na grobie powstańca; prawdopodobnie pomagał też powstańcom Ojciec Chłopiec- narrator, ironiczne oceny postaci; humor oraz trzeźwa ocena;
Wydarzenia	Ognisko- ludzie musza się ugadać w sprawie większego obszaru boru, który ma być przyłączony do dworu Ojca, chcieli wyrobić się za dnia, jednak postanowiono, ze drwale będą pracować w nocy Opis postaci - opis umieściłam w bohaterach (: Wielki fragment opisu przyrody (a jak!)- plastyczny, muzyczny, niesamowicie dynamiczny: drżały głosy, stuk siekier, trzask lecącego drzewa, las łamał się, rozpadał, huczał, wzywał Opis czerwonego księżyca, towarzystwo przy ognisku wtedy milknie; chłopiec zauważył oczy swojego konia, które „przedziwnie rozmyślały o zebranych” Generał przypomina sobie o jakiejś karczmie, wypytuje o nią; okazuje się, że ktoś w okolicach tej karczmy postawił krzyż, okazało się, że był to Gała i Guń.; okazało się, że w wydmie tam, pochowany został człowiek - był to bratanek generała- Rymwid Opowieść generała o Rymwidzie (Janku)- brat generała miał dwóch synów, zginął w wojnie sewastopolskiej; Jan w czasie powstania przystępuje do powstańców (zdrada); opis walk w lasach świętokrzyskich; pojmanie, sąd Rymwida; wyrok śmierci- śmierć przez rozstrzelanie przez pluton; ostatnim życzeniem skazańca była prośba o wychowanie jego syna Piotrusia na Polaka; emocje związane ze śmiercią Rymwida
Problematyka	Problemy etyczne i moralne - generał lojalny wobec Rosjan (patrzył na śmierć Jana) wychował jego syna na Rosjanina; Rymwid postanowił stanąć po stronie ojczyzny, kosztem swojego życia; Pamięć- ludzie typu Gała, Guń, Knopf pamiętają o powstańcach;
Narracja	Kilkunastoletni chłopiec, który z niebywałą ironią opisuje wydarzenia, których jest świadkiem; sama opowieść o powstańcu jest prowadzona przez Rozłuckiego
Inne	Koniec noweli: generał prawdopodobnie nie wypełnił obietnicy Jana- synek Jana został wychowany na Rosjanina

---