Filozofia - Kostyło

Trzy okresy w filozofii:

• Starożytny

• Średniowieczny

• Nowożytny

Czasem jest tak, że to dzieło, wydarzenie historyczne, działalność szkoły filozoficznej lub etycznej wyznacza epokę - współczesność.

1900 - 2000, po 2000 - podpada pod współczesność

Koncepcja (idea, myśl) - nie równa się z teorią, teorię można zweryfikować w praktyce, jest szersza od teorii, jest nie empiryczna.

W koncepcji nie sprawdzasz, nie weryfikujesz - jest związana z rozumieniem, interpretacją rzeczywistości.

Literatura:

Leszek Kołakowski - artykuł - Etyka bez kodeksu - „Kultura i fetysze”, 2000 rok

Bogdan Suchodolski - „Edukacja permanentna” - część 2 i 3

Jadwiga Sztaniszkis - „Postkomunizm”, Wydawnictwo Słowo, obraz, terytoria, 2000 rok.

Wprowadzenie do filozofii oraz etyki.

1. Filozofia - namysł nad ludzkim doświadczeniem, doświadczenie wynika z faktu, że żyjemy w świecie

• Martin Heidegger - mówił o naszym byciu w świecie, będąc w świecie dziwimy się pewnym rzeczom, znajdujemy się w sytuacjach, które przestają być oczywiste.

• Karl Jaspers - sytuacje graniczne w naszym życiu (jaki jest cel, sens naszego życia, czy miłość istnieje)

• Sokrates - im dłużej żyjemy, tym z większą pewnością możemy powiedzieć: „wiem, że nic nie wiem”, pojawia się wątpliwość, poddajemy krytyce wiedzę doświadczalną, zaczynamy szukać pewności

• Św. Augustyn - pewności należy szukać w ideałach, które nam zostały zaszczepione przez Boga

• Kartezjusz - jedyna pewną rzeczą jest - myślę więc jestem - „Cogito ergo sum”

Koncepcje filozoficzne są bezprzesłankowe, sami tworzymy własną metodę namysłu.

Cztery cechy filozofii:

• Doświadczenie

• Zdziwienie

• Wątpliwość

• Bezprzesłankowość

2. Relacja między filozofią, a nauką

1. Podział nauk:

1. Nauki realne - badają wycinek rzeczywistości, dzielą się na:

1. Nauki przyrodnicze

2. Nauki kulturowe

• Nauki humanistyczne

• Nauki społeczno - ekonomiczne

2. Nauki formalne (matematyka, logika) - nie badają wycinka rzeczywistości (świata zewnętrznego), a abstrakcyjne struktury zależności

Filozofia porównywana z naukami realnymi:

1. Filozofia - nie jesteśmy w stanie jej naukowo zweryfikować

Nauka - jesteśmy w stanie ją naukowo zweryfikować

Wspólna cecha filozofii i nauki - wychodzą od doświadczenia, tego co nas spotyka, są empiryczne

2. Nauki realne - są zredukowane tematycznie - wycinek (fragment) rzeczywistości

Filozofia - nie jest zredukowana - pytania ogólne, o całość

3. Nauki realne - metodycznie abstrakcyjne - ich metoda z góry określa jaki odcinek rzeczywistości ma być badany

Filozofia - nie ma ograniczenia - nie mamy narzuconej metody badania rzeczywistości

Metoda hermeneutyczna - najwybitniejszym obecnie przedstawicielem jest filozof - Gadamer

Metoda fenomenologiczna - twórca, filozof - Husserl

Obie zostały wypracowane w filozofii

Filozofia współczesna (Józef Bocheński, tekst z 1962 roku - „Filozofia współczesna Europie”):

1. Postawa antypozytywistyczna - dystans do metod proponowanych przez nauki ścisłe

2. Podejście analityczne - analizując zjawisko dążymy by odkryć co jest jego istotą

3. Podejście realistyczne - to w czym żyjemy jest światem realnym

4. Akcentuje pluralizm - różnych doświadczeń nie możemy sprowadzić do jednej centralnej zasady

5. Aktualizm - uznaje rolę historii, ewaluacji, upływu czasu, zmiany w doświadczeniu ludzkim

6. Personalizm - człowieka nie można zredukować do innej materii jak biurko, czy kwiat itp.

Cechy charakterystyczne filozofii współczesnej wg Bocheńskiego:

1. Ogromna specjalizacja - nie są o wszystkim, język jest subtelny, słownik coraz szerszy, abstrakcyjne terminy

2. Produkcyjność - ogromna liczba publikacji, periodyków

3. Interdyscyplinarność filozofii współczesnej

Etyka - część filozofii, jest nazywana filozofią moralną, przedmiotem namysłu filozoficznego jest moralność

Każdy człowiek ma swoją własną moralność, ale nie każdy się zastanawia - nie każdy ma własną etykę

Etyka - zajmuje się systematyzowaniem, definiowaniem i zalecaniem koncepcji dobra i zła.

Etykę dzielimy na:

1. Metaetykę:

• Stąd pochodzą zasady etyczne

• Znaczenie zasad etycznych

• Czy zasady etyczne są wytworem społeczeństwa, czy istnieją niezależnie

2. Etykę normatywną (ogólną):

• Bardziej praktyczna

• Jakie są moralne standardy kierujące naszym postępowaniem

• Odpowiada na pytanie do jakich konsekwencji w stosunkach z innymi powinniśmy dążyć

3. Etykę stosowaną/w działaniu/szczegółową

Analizy szczegółowych, kontrowersyjnych kwestii wiążących się z kwestiami etycznymi (in vitro, aborcja, kara śmierci, eutanazja, ochrona środowiska, ekologia, itp.)

Solidaryzm społeczny

Koncepcja filozoficzno etyczna

• można mówić od momentu zniesienia społeczeństwa feudalnego (klasowego)

• charakteryzowało się różnym statusem prawnym poszczególnych warstw i klas społecznych, między tymi warstwami nie przechodziło się (istniały wyjątki)

• mówienia o solidaryzmie społecznym nie było mowy

• Zmiana wraz z wielką rewolucją 26.08 1789

• deklaracja praw człowieka i obywatela

• uchwaliło zgromadzenie narodowe reprezentujące lud francuski

• pierwszy taki dokument

• potwierdzono fakt prawnej równości wszystkich ludzi

• zniesiono społeczeństwo feudalne

• Art. 1 - ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi z punktu widzenia prawa, różnice społeczne mogą się opierać tylko na użyteczności wobec społeczeństwa

• wszyscy ludzie posiedli ten sam status - solidaryzm społeczny w sensie wspierania się ludzi żyjących w tym samym społeczeństwie

• Wymóg w gospodarce, przemyśle XIX w. - wcześniej skrajne nierówności, krzywdzenie robotników

• Teraz zabezpieczenie ich losu

• Społeczeństwo, gdzie nie ma równości generowało wiele konfliktów i strajków (Anglia - czartyzm - niszczenie maszyn)

Ruch komunistyczny

• Połowa XIX w.

• Marks, Engels - równość wszystkich ludzi - od każdego należy brać tyle ile on może dać, natomiast należy dać tyle ile potrzebuje.

• Utopijny charakter szybko widoczny, zmiany gospodarcze i społeczne pod jej wpływem, które wprowadzano głownie w Rosji radzieckiej - nieefektywność, jesteśmy świadkami odchodzenia od tej myśli.

• Francuski socjolog - uważany za twórcę socjologii, jej nurtu - Emil Durkheim - koncepcja solidarności społecznej:

• Solidarność przez podobieństwa - mechaniczna - charakterystyczna dla społeczeństwa pierwotnego, w którym wszystkie jednostki wykonują tę samą pracę

• Przez zróżnicowanie - organiczna - jest charakterystyczna dla społeczeństwa ucywilizowanego, różne jednostki wykonywają różne prace, które się nawzajem dopełniają

• Oba rodzaje ujawniają się w stosunkach (podziale) pracy

• Rozwój społeczeństwa pociąga za sobą przejście z jednego do drugiego o szybkości tego przejścia decydują zmiany demograficzne, sens tego jest taki, że społeczeństwo nie może funkcjonować bez solidarności, jest niezbędna.

Sprawiedliwość społeczna - Leszek Kołakowski:

• „Po co nam pojęcie sprawiedliwości społecznej” - w „Moje słuszne poglądy na wszystko” - 1999r. Kraków.

• Ideologia marksistowska obróciła się w swoje przeciwieństwo - w pewnym momencie ideologia wytworzyła czerwoną burżuazje - wszystko specjalne, lepsze.

• Wpływ na rządy w państwie miało biuro polityczne - np. 6 mężczyzn nie kontrolowana przez nikogo (Polska) - nie było protokołów spotkań. Zaznacza, że np. opiekę, transport, BHP, mamy dzięki właśnie tym osobom. Jest coś takiego w pojęciu SSP (solidaryzm społeczny) - czego potrzebujemy, ale trudno ją zdefiniować.

Arystoteles - jego koncepcja sprawiedliwości - można wyodrębnić dwa rodzaje:

1. Komutatywna - pojawia się w umowach między ludźmi, ludzie się umawiają, czynią na swoją rzecz określone świadczenia - te świadczenia muszą być proporcjonalne

2. Dystrybutywna - nie chodzi o umowy ludzi, jest podmiot, który posiada określoną liczbę dóbr w swojej dyspozycji, musi on rozdać te dobra innym podmiotom, musi dokonać dystrybucji tych dóbr, musi rozdzielić, zdecydować co, komu da, mogą ufać inne podmioty, że podział będzie sprawiedliwy (solidaryzm)

Pytanie - czy osoby, którym się lepiej wiedzie są zobowiązane do tego by pomagać komuś, komu się wiedzie gorzej, a jeśli tak to dlaczego?

Kryteria rozdawania dóbr:

• Każdemu tyle ile potrzebuje

• Każdemu tyle na ile zasługuje

• Każdemu wg pracy

• Każdemu wg wieku, wykształcenia, sytuacji rodzinnej

• Każdemu tyle samo i to samo

Prawo do szansy - solidaryzm społeczny polega na tym, że każdy ma równe prawo do szansy, do tego by spróbować, podjąć ryzyko, by się zaangażować - czy to da w efekcie sukces tego nie wiemy, nikogo nie wolno na żadnym etapie hamować

Prawo do sukcesu - solidaryzm społeczny chce, by każdy członek społeczeństwa miał prawo do sukcesu, by każdemu społeczeństwo zagwarantowało sukces (nie można tego zagwarantować - tak rozumiany SSP - promowałby osoby, które są mniej zaangażowane)

Filozofia społeczna John Rowls - 1921-2002, „Teoria sprawiedliwości” - 1971, amerykański filozof, tradycja liberalna - europejski socjaldemokrata:

• większa wyrozumiałość wobec najmniej uprzywilejowanych grup społecznych (Obama)

• koncepcja sprawiedliwości jako bezstronności

• pokazał w jaki sposób można podzielić te dobra bezstronnie

• Teoria z 1971r. dotyczy państwa liberalno socjaldemokratycznego.

• W innych pracach podejmuje kwestie problematyki międzynarodowej.

• Urodził się w Baltimore, syn prawnika oraz lokalnej przywódczyni ligi ruchu kobiet, studia Prinstone i Oxford, poglądy Hart'a i Berlin'a, praca na Harvardzie.

• Osoba religijna, II WŚ - piechota morska, wróg konfliktów zbrojnych.

• Prowadził życie typowe dla naukowca - wykłady, lektury itp., bez funkcji politycznych

Sprawiedliwość - odwołuje się do nurtu teorii zwanych umowami społecznymi - Tomasz Hobbes, John Lock, Jan Jakub Rousseau. Taką umowę podpisują rządzący z obywatelami.

Hobbes - wszyscy to wilki, musimy mieć obrożę, zgadzamy się z władzą bo inaczej się wszyscy pozabijamy.

• Rządzący i obywatele mają obowiązki - jeśli się wywiązują to jest okej, jeśli je łamią to można ją rozwiązać.

• Współczesne społeczeństwo ta umowa jest częściej podejmowana - podobnie Rowls.

• Jakie warunki muszą być spełnione -

• Sytuacja pierwotna (original position) - w naszym społeczeństwie istnieją różnicę - bogaci, biedni; kobiety, mężczyźni; hipotetycznie nie wiemy kim jesteśmy my - znajdujemy się za zasłoną niewiedzy - spotykamy się, siadamy ze sobą, jak zorganizujemy życie społeczne, by gwarantowały one funkcjonowanie sprawiedliwe społeczeństwa, by dystrybucja była bezstronna:

1. Zasada poszanowania praw nabytych

• jeśli ktoś ma prawa zdobyte legalnie, to nie można ich zabrać, ograniczać

• Ma charakter antyutylitarystyczny - jak największa ilość szczęścia dla jak największej liczby osób (utylitaryzm)

2. Zasada w dwóch formułach:

1. Każdy musi mieć równe prawa w dostępie do funkcji i do zaszczytów (bezstronnym i sprawiedliwym jest takie społeczeństwo, w którym nie można nikomu postawić przykładowo ograniczeń w związku z rozwijaniem własnych zainteresowań w każdym zakresie)

2. Wszystkie zmiany społeczne muszą być podejmowane z myślą o najmniej uprzywilejowanych (musimy myśleć jakie skutki będzie miała zmiana jaką podejmiemy), naszym celem nie jest zmniejszanie różnic pomiędzy bogatymi, a biednymi, staramy się tylko, by sytuacja biednych się polepszała.

Indywidualizm i kolektywizm - (jednostka i społeczeństwo)

Indywidualizm:

• postawa moralna, filozofia polityczna, pewna ideologia, światopogląd

• kładzie się nacisk na moralną wartość jednostki

• zwolennicy propagują realizację własnych celów i pragnień (wartości) jednostki

• podkreśla się niezależność jednostki, a także konieczność polegania jednostki na sobie

• Zakłada, że na jednostkę nie można w jakikolwiek sposób wpływać. Nie może tego robić ani społeczeństwo, ani rodzina, ani jakiekolwiek inne instytucje

• Indywidualizm jest szerszą koncepcją niż jakaś konkretna filozoficzna szkoła czy doktryna - podejście do indywidualizmu znajdujemy w różnych filozofiach i etykach (liberalizm, anarchizm, egzystencjalizm).

• Uwypukla się indywidualną wolność człowieka. Ten sposób podejścia do indywidualizmu pojawił się w okresie Oświecenia (brytyjskiego - Adam Smith, Jeremy Benhtan).

• Najpełniej koncepcja została opisana przez francuskiego filozofa, historyka - Alexis de Tecqueville - („O demokracji w Ameryce”)

• W USA wszyscy są bardzo słabi, społeczeństwo składa się z jednostek, zdaje sobie sprawę z tego, że jest słaba, te jednostki łączą się ze sobą i przeprowadzają akcje społeczne.

• W Anglii inaczej - tam inicjatywy podejmowane przez elity społeczne (od urodzenia) i finansowe. System francuski - zasada scentralizowana.

• Indywidualizm obejmuje system wartości, a także pewną wizję natury ludzkiej, wiarę, przekonanie w pewien polityczny, ekonomiczny oraz społeczny i religijny sposób urządzenia, organizacji spraw w społeczeństwie.

• Wszystkie wartości są zorientowane na człowieka, jednostka posiada wartość najwyższą, natomiast wszystkie jednostki są sobie moralne równe

• Ogromna waga przykładana do zasady prywatności oraz wzajemnego szacunku oraz polegania na sobie.

• Podkreśla się sprzeciw wobec autorytetu, a także wobec wszelkich form kontroli nad jednostką - wywieranej przez państwo szczególnie

• W najlepiej pojętym interesie dorosłego człowieka jest to, aby korzystał z maksymalnej ilości wolności i odpowiedzialności.

• W tym państwo powinno w minimalnym stopniu wkraczać w życie jednostek, powinno się ograniczać wyłącznie do troski o zachowanie porządku, powinno powstrzymywać inne jednostki we wkraczanie w obszar moich praw i wolności, a także powinno egzekwować wykonywanie dobrowolnie zawartych umów

• Jednostka ma mieć maksymalnie dużo praw w zakresie nabywania i zachowywania własności. Powinna mieć prawo do takiego dysponowanie, jakie jej odpowiada w tym zakresie

• Ten indywidualizm nie został nigdy urzeczywistniony, próbowali, ale pojawił się kryzys gospodarczy i państwa muszą być bardziej aktywne, podjęły interwencje (USA lata `20/'30).

• Europa - komunizm i faszyzm - te systemy pozostają w radykalnej opozycji do zasady indywidualizmu

• Upadek Niemiec faszystowskich spowodował, że zasada „I” odżyła. Teraz najczęściej ją nazywamy liberalizm bądź neoliberalizm (lata '70 i '80)

Kolektywizm

• pogląd filozoficzny, polityczny ekonomiczny lub społeczny

• podkreśla się wzajemną zależność wszystkich ludzi w ramach kolektywnej grupy, a także pierwszeństwo celów grupowych nad celami indywidualnymi

• Zwolennicy „K” skupiają się zazwyczaj jak wspólnota lokalna, społeczeństwo, naród

• Nie ma jednej koncepcji „K”, odwołując się do „K” można wyjaśnić zasady demokracji, ale także ustrojów totalitarnych.

• „K” - nacisk kładzie się na wzajemną zależność między ludźmi

• Pierwszeństwo ma grupa bądź społeczność, potrzeby , cele grupy są ważniejsze niż grupy jednostki, jednostka podporządkowuje cele grupie (powinna)

• Podporządkowanie nie polega na rezygnacji z tych celów, wręcz przeciwnie, poprzez podporządkowanie jednostka może się w pełni rozwinąć, poprzez kontakty z innymi, a nie pozostawanie w izolacji.

• Dwa typy kolektywizmu:

• Horyzontalny - członkowie grupy (kolektywu) są w maksymalnym stopniu względem siebie równi

• Wertykalny - zakłada się istnienie hierarchii społecznej oraz prace członków społeczeństwa na rzecz tych, którzy znajdują się na szczycie społeczeństwa

• „K” - łączy się z socjalizmem, zarówno w wydaniu komunistycznym (internacjonalistycznym) jak i narodowym (czyli faszyzmem)

• Wertykalny się rozwinął bardziej.

• Początki „K” sięgające francuskiego oświecenia i dzieła J.J.R - 1762r. - „umowa społeczna” - zaproponowana koncepcja „K” horyzontalnego, było inspirujące to dla osób zarówno dla osób o demokratycznym temperamencie jak i dla osób o …. Temperamencie

• Silna orientacja na „K” rządowy, państwowy, zarządzany przez państwo

• W Polsce po II WŚ - przymusowy kolektywizm

• Zarzut - tłumi się jednostkę w jej aspiracjach i prawach, prowadzi to do tego, że tłumi się różnorodność w społeczeństwie, prowadzi do skrajnego etatyzmu - państwo zarządza wszystkim (w wymiarze wertykalnym), np. planami gospodarczymi

Interpretacja historii filozofii - Bertrand Russel ”Dzieje filozofii zachodu”

• Za pomocą „I” oraz „K”, cała historia filozofii odnosiła się do jednej lub drugiej zasady

• Początki filozofii w starożytnej Grecji to było rozwijanie myśli przez filozofów, myślicieli żyjących w wolnych miastach-państwach (np. Ateny)

• To sprawiało, że rozwijali koncepcje, które miały charakter prospołeczny - były zorientowane na grupę

• Skończyło się to, gdy Grecja została podbita przez Macedończyków (Filipa ojca Aleksandra), wtedy zaczęły się rozwijać koncepcje indywidualistyczne

• Koncepcje „I” padły na podatny grunt wraz z pojawieniem się Chrześcijaństwa - wzmocniło to tendencje do „I”

• Ludzie zaczęli myśleć o obowiązkach w relacji jednostka - Bóg, przekonanie, że obowiązki względem Boga ważniejsze niż względem Państwa

• Russel był ateistą, uważał, że ta koncepcja była rozwijana tam, gdzie nie było ortodoksyjnej wiary

• Kiedy władcy przyjmowali właściwą wiarę (chrześcijańską tutaj), to ludzie byli lojalni jednocześnie względem Boga i władcy i to od V do XI w. (wczesne średniowiecze). Konflikt przybrał nazwę - między papiestwem a cesarstwem, między kulturą śródziemnomorską, a barbarzyńcami z północy

• Kościół przypominał porządek cesarstwa rzymskiego, wyrażał ducha społecznego, kolektywistycznego, przypominał, że jesteśmy grupą

• Plemiona germańskie odmienne pojęcie, chcieli utrwalać swoje podejście - indywidualistyczne rozpasanie, brak granic, działanie pod wpływem impulsu

• Te dwa światy się ze sobą zderzały. Np. małżeństwo - rzymianie - umowa dwóch osób, natomiast barbarzyńcy - konsumpcja, umowa nie była ważna

• Obecnie w Polsce - najważniejsza jest umowa, ale w prawie kanonicznym też umowa, ale jeśli nie jest skonsumowane to można je łatwiej rozwiązać (udowadnia się, że niby to małżeństwo nigdy nie miało miejsca, skoro nie zostało skonsumowane, nie nazywa się tego rozwodem)

• Zew zabijania znalazł upust w turniejach rycerskich - po to organizowane by to ucywilizować. Namiętne pożądanie - upust w miłości dworskiej

• Ostateczne zwycięstwo odniósł kościół - bo posiadał monopol na polu edukacji (edukacja to siła, władza - dzięki temu mógł swoje normy i zasady skutecznie propagować), również szachował karami - np. ekskomunika (dzisiaj in vitro)

• Filozofia, która dotarła do nas jest tylko z jednego punktu widzenia - kościoła. Synteza została rozbita pod wpływem reformacji (te turnieje itp.)

• Renesans również z nową koncepcją wiedzy, wszystko było ustalone w średniowieczu, ta kolektywistyczna wizja zostaje zastąpiona wizją, że należy poznać nowe rzeczy, taki był sens odkrywania nowych kontynentów

• Powstały potężne państwa narodowe, niezależne od władzy kościoła. Wyrazem zamętu jest „Książe” - Machiavelli, dzieło polityczne, w którym propagowany jest cynizm w uprawianiu polityki, etyka nie jest ważne, ważne jest by osiągać cele

• Dochodzi do osłabienia tendencji uniwersalistycznych i „k” chrześcijaństwa, co znajduje pełny wyraz w protestantyzmie - człowiek nie potrzebuje żadnych pośredników. Jest jeden Bóg i jeden człowiek

• Zwycięstwo „I” - baptyści - człowiek jest w każde chwili poruszany przez ducha świętego, nie ma potrzeby wprowadzania praw, kolejnym przejawem jest romantyzm

• To zwycięstwo trwa do wieku XIX. Klasyczny liberalizm próbuje podjąć temat, kompromis między kolektywizmem, a indywidualizmem

• Jednostka nie wkracza w sferę właściwą dla państwa i odwrotnie

• Różne postawy filozofów, jedni zwolennikami tego, a drudzy czego innego

Postawa kolektywistyczna wg Russela

• Chętniej się odwołują do dogmatów, mają taką tendencje, czyniąc to często sytuują się w opozycji do nauki, są przeciwnikami jej rozwoju

• Często podkreślają role irracjonalizmu np. kolektyw powinien się opierać się o wzajemne uczucia, tradycji

• Niechętnie spoglądają na rozum, jest to siła wywrotowa, która prowadzi do osłabienia więzi społecznych

• Obrońcy „I” skłaniają się do postawy naukowej, są zwolennikami nauki, zasady użyteczności - utylitaryzmu, są zwolennikami racjonalizmu, są nieufni wobec gwałtownych namiętności, są także nieufni wobec głębszych form życia religijnego, może prowadzić do przynależności do grupy

Russel - Obie strony mają racje i się mylą

• nie jest tak, że to jest czarno - białe

• w jednej i drugiej postawie czają się skrajności i wtedy obie postawy są niebezpieczne

• „K” prowadzi do skostnienia społeczeństwa (jeśli coś było dobre 100 lat temu, to teraz też będzie)

• skrajny „I” również prowadzi do stagnacji

• jednostka nic sama nie zrobi, musimy się połączyć (przykład odbudowy wałów przeciwpowodziowych)

Russel - „Władza i jednostka”, wydana w oryginale w latach '40.

Liberalizm

• Podejmować działania zgodnie z własną wolą

• nie zależeć od innych ludzi

• nie pytając innych o zgodę - John Locke(oświecenie)

John Stewart Mill - „Esej o wolności”

• ciężar dowodu spoczywa na tych którzy występują przeciw wolności - ciężar na tych, którzy twierdzą, a nie na tych, którzy przeczą

• ma charakter aprioryczny - wstępne stwierdzenie, które my wygłaszamy, wszyscy inni, którzy twierdzą co innego muszą to nam wykazać

• nasza wolność nie może być ograniczana przez żaden przymus, jeśli jest ograniczona, to władza publiczna i prawo muszą uzasadnić, że są konieczne

• wszelki autorytet musi zostać uzasadniony

• Jedyną racją jest to, że jest to coś pożytecznego, w przeciwnym razie nie będziemy rezygnować naszej wolności, przykład podatków, skoro je płacimy to muszą coś nam dawać (w liberalizmie).

• Fundamentalna zasada - wolność jest czymś naturalnym dla człowieka, jeśli chcemy ją ograniczać, to musimy ją uzasadnić.

Różne rodzaje wolności:

Wolność negatywna - Isaich Berlin - „Cztery eseje o wolności” - w tym dwie koncepcje wolności - rozróżnia wolność negatywną oraz pozytywną

Wolność pozytywna - sfera gdzie można działać bez przeszkód, jeśli ktoś mi to uniemożliwia , jeśli sfera się kurczy to jestem pod przymusem lub jestem zniewolony, forma przymusu to nie tylko ograniczanie działania (np. ślepota, nierozumienie czegoś), brak wolności gdy ktoś, inni ludzie to uniemożliwiają
- inni ludzie nie ograniczają mnie w podejmowanych przeze mnie działaniach, istotą wolności jest nieobecność przymusu

Wolność negatywna - możliwość człowieka, jak długo inni ich nie ograniczają, tak długo jesteśmy wolni

Wolność pozytywna

• Jednym z twórców był Tomasz Hill Green

• Człowiek podlega impulsom w swoim działaniu, działa pod wpływem chwili, bardzo często żałuje tego co zrobił po pewnym czasie, ponosi straty w wyniku wyborów

• W tym co robi jest autonomiczny oraz potrafi kierować swoim postępowaniem

• Kluczowym pojęciem jest działanie w taki sposób, który jest dla nas korzystny

• my decydujemy o tym jak wygląda nasze życie, jakie wartości są dla nas ważne, my nadajemy mu kształt

• Bardzo ważne pojęcie autonomii

• Nie jest istotne czy ktoś nas ogranicza, raczej co robimy, jeśli przynosi nam szkody, to nie możemy powiedzieć, że jesteśmy wolni.

• Efektywne możliwości realizowania własnych celów - wolny człowiek.

• Wolność pozytywna łączy się z zasobami ekonomicznymi

Wolność w sensie republikańskim

• Wywodzona od myślicieli rzymskich Cyceron, potem Niccolo Machiavelli oraz współcześnie Philip Petit

• Człowiek wolny jest przeciwny do niewolnika, wolność przeciwstawia się dominacji

• Jestem wolny wówczas, gdy nie podlegam kapryśnej woli osoby, która ma nade mną władzę

• Rolą rządu w tej koncepcji jest taki rozdział władzy, aby każdy obywatel był w stanie obronić się przed nieuprawnioną ingerencją ze strony innych obywateli oraz rządu

• Każdy ma władzę, którą skutecznie może powstrzymywać innych

Esej o wolności John Stewart Mill

• kontrola jednostki przez społeczeństwo, obojętnie w jaki sposób - jedynym celem jest samoobrona, zapobieżenie krzywdy innych

• własne dobro nie jest wystarczającym usprawiedliwieniem

• każdy jest odpowiedzialny za swoje postępowanie tylko takie, które dotyczy innych

• nie możemy nikogo na siłę uszczęśliwiać, nawet jeśli wiemy co jest dla kogo lepsze!

Klasyczny liberalizm - jaki jest związek pomiędzy wolnością a własnością prywatną.

Własność prywatna

- wolny rynek, bardzo blisko siebie związane

• dla klasycznych liberałów XIX w. są ze sobą nierozerwalnie związane

• Fakt, że jestem właścicielem czegoś gwarantuje moją wolność - niektórzy twierdzą, że są to takie same rzeczy

• Prawa jako własności

• Stan wolności to taki stan, w którym inni te prawa uznają

• Wolność znajduje swoje ucieleśnienie w wolnym rynku, jestem zniewolony, kiedy nie mam własności, im bardziej się bogacimy tym bardziej jesteśmy wolni

• Ima bardziej się bogacimy tym mniej jest nam potrzebne państwo, ponieważ możemy polegać na sobie

• Jedynie własność prywatna jest skutecznym środkiem ochrony wolności

• Jeden z przedstawicieli neoliberalizmu - Hayek twierdzi, że im więcej własności prywatnej tym więcej wolności

• Prywatyzacja = wzrost wolności!

Na ile państwo może sobie pozwolić w ograniczaniu naszej wolności, np.:

• podatki (nawet skrajni liberałowie mówią, że można pobierać - ale na co!), by skutecznie chronić moje prawa i własność - policja, sądy, wojsko.

• Podatki można wykorzystywać na inne dobra publiczne oraz na konstruowanie społecznej infrastruktury.

• Podatki mają gwarantować minimum socjalne - z trudnością, ale się godzą.

Nowy liberalizm

• stworzył koncepcje państwa dobrobytu (welfare state), istotą jest poddanie w wątpliwość 3 rzeczy:

• zakwestionowano rolę wolnego rynku jako środka gwarantującego dostatnią równowagę

• Zwrócono uwagę, że wolny rynek jest niestabilny, prowadzi do utraty równowagi np. poprzez wzrost bezrobocia

• Nie można czynić z wolnego rynku fundamentu stabilnego i wolnego społeczeństwa

Keynes:

• sformułował tę koncepcje (podczas kryzysu w USA lata '20, '30). Wraz z utratą wiary w wolny rynek, wzrastała wiara w aktywność rządu

• Pierwsze symptomy tej wiary w czasie I WŚ, plany z wyprzedzeniem USA - skuteczne

• Bolszewicy w ZSRR - podstawowym hasłem - gospodarka planowa (rewolucja październikowa)

• John Dewey - progresywizm - wiele pro kolektywistycznych twierdzeń

• Państwo jako władza publiczna zmienia się, odchodzono od koncepcji rozumianej paternalistycznie, dochodzono do zwanej jako rządy ludu.

• Wiara w wolny rynek, pozytywny wpływ własności prywatnej - pogłębiono nierówności między bogatymi a biednymi, doprowadziła do niesprawiedliwości, w tym stanie nie można mówić o wolności pozytywnej najuboższych ze społeczeństwa

John Rowls - bardzo ważną rolę w nim odgrywa ochrona praw osobistych i wolności osobistych człowieka. Neutralność, często niechęć do własności prywatnej. Liberał w USA akcentuje różnego rodzaju prawa , z niechęcią patrzy na wzrastającą rolę własności prywatnej.

Demokracja liberalna (Polska) - łączy się, ponieważ demokracja sama w sobie jest niewystarczającym środkiem rządów, ponieważ może prowadzić do hegemonii większości nad mniejszością.

Prawa i wolności przyrodzone i niezbywalne - przynoszone na świat wraz z urodzeniem. Niezbywalne - nie możemy się pozbyć, oddać innemu człowiekowi. Natomiast prawa własności możemy np. zbyć.

Prawa osobiste - prawo do życia

Prawa i wolności polityczne - możliwość uczestniczenia w zgromadzeniach i ich tworzenia.

Prawo własności -……………..

Irracjonalizm:

• w XIX i XX koncepcja filozoficzno etyczna

• życie człowieka nie może być w pełni zrozumiane poprzez odwołanie się do sfery racjonalnej, do rozumu, intelektu, są takie obszary, które im nie podlegają.

• Zdecydowana większość irracjonalistów uznawała rangę intelektu.

• Pole intelektu w pewnych sferach się kończy (Np. zakochanie, odpowiedzialność za innych, przyjaźń)

• Autorytet umysłu. Rozumu nie obejmuje jego całego życia

• Źródeł irracjonalizmu doszukiwano się w różnych rzeczach, niektórzy mówili o metafizyce, w świadomości człowieka są przykłady irracjonalności.

• Irracjonalizm uwypukla takie rzeczy jak instynkt, uczucia, wola, akcentuje też to, że te rzeczy przeciwstawiają się w wielu sytuacjach rozumowi.

• Irracjonalizm rozwinął się w filozofii kontynentalnej - Europa, w niewielkim stopniu GB i USA - nie byli chętni do rozwijania irracjonalnych tendencji.

• Wątki także przed XIX w. - starożytna Grecja - myślenie sokratejskie, Platon - twórca irracjonalizmu. Przede wszystkim w kulturze dionizyjskiej - nieokiełznane ludzkie zachowania.

• Również dramatopisarze - Sofokles, Ajschylos.

• W okresie nowożytnym - Blaise Pascal - (1623-1662) twierdził, że serce ma swoje racje, które są nieznane rozumowi - logika rozumu i logika serca.

• Najpełniej rozwinął się w epoce romantyzmu - Mickiewicz (wielka improwizacja), ten w dobie romantyzmu był odpowiedzią na oświecenie, które nazywaną wiekiem rozumu.

• Racjonaliści sprzeciwiali się podstawowemu twierdzeniu oświecenia - wszystkie sytuacje, stany rzeczy, zjawiska można zrozumieć za pomocą racjonalnych metod nauki, a co za tym idzie naprawić.

• Dodatkowym argumentem było odkrycie Karola Darwina 1809 - 1882(ewolucjonizm), Zygmunt Freud (podstawowe warstwy ludzkiego doświadczenia) 1856 - 1939.

• Nowe filozoficzne doktryny, szkoły - pragmatyzm, egzystencjalizm, filozofia życia. Każdy w różnym stopniu przesiąknięty irracjonalizmem.

• Artur Schopenhauer 1778 - 1860 cała rzeczywistość ma charakter woluntarystyczny - rzeczywistość nie jest racjonalna w swojej istocie, nie ma celu, przyczyny, jest wolą, która jest ślepa, bezcelowa, która przenika całość istnienia.

• Rozum ludzki, intelekt rozwinął się w wyniku przypadkowego procesu ewolucyjnego. Aby odpowiedzieć sobie na pytanie co to jest prawda wielu irracjonalistów mówi, że należy odrzucić tradycyjne definicje prawdy jako korespondencji (zgodność idei z rzeczą) lub koherencji (akcentuje się, że związek istnieje pomiędzy moją ideą, a innymi ideami, które sobie „przygarnąłem”).

• W prawdzie chodzi o to, czy jakaś nasza idea sprawdza się w życiu - to jest najważniejsze - Charles Sanders Perce i Wiliam James - umysł człowieka jest takim organem, którego celem nie jest prowadzenie logicznych analiz (Pierce - logik) , celem jest praktyczne przystosowanie się do wymogów życia.

• Intelekt jest zainteresowany by żyło się jak najlepiej.

• Irracjonalizm znajdujemy w historycyzmie oraz relatywizmie. Wilhelm Dilthay - cała wiedza, jaka istnieje jest uwarunkowana przez prywatną historyczna perspektywę jednostki. Silnie kładł nacisk by rozwijać nauki humanistyczne.

• Romantyczni myśliciele niemieccy - Johan George Haman - szukał prawdy w uczuciach, wierze i doświadczeniu. Czyniąc ostatecznym kryterium prawdy swoje przekonanie.

• Fridrich Heinrich Jacobi - wartość wiary jako czegoś jasnego i pewnego w przeciwieństwie do wiedzy intelektualnej i wrażeń zmysłowych.

• Fridrich Nietzsche 1844 - 1900 - u samych podstaw istnienia leżą popędy, które mają charakter instynktowny i dionizyjski. Człowiek powinien te popędy uznać i wyciągnąć z ich istnienia właściwe wnioski. Podstawowy jest taki by samodzielnie tworzyć nowe wartości. Uznać, że boga nie ma. Kodeksy są mitami, nie przekładają się na rzeczywistość, są kłamstwami i oszustwami, są utrzymywane po to by ukryć te siły, które chcą pozostać w ukryciu, które z ukrycia oddziałują na nasze myśli i zachowania.

• Ludwik Klades, Oswald Spengler - uważał, że całą historią rządzi nieokiełznana siła i następują po sobie dwa różne okresy - rozkwit i upadek.

• W Polsce - młoda Polska - Leśmian

Henri Bergson

• główny przedstawiciel filozofii życia - jeden z najbardziej wpływowych filozofów w pierwszej połowie XX w. obecnie zapomniany, ur. w 1859 - w rodzinie gdzie ojciec był Żydem, potomkiem ruchu chasydów z terenu południowo zachodniej Polski (jako państwa nie istniała), matka także z rodziny żydowskiej z terenów Wielkiej Brytanii, krótki czas w Anglii, potem do Paryża

• w swoich listach mówi, że uderzyło go koncepcja ewolucjonizmu w pismach Spencera.

• Rozum czy intelekt ma swoje ograniczenia. Spencer tłumacząc ewolucje wskazuje na pewne momenty w tejże ewolucji, które wg niego doprowadziły, że jesteśmy w tym punkcie.

1899 roku - „Esej o bezpośrednich danych świadomości” -

A

B

Dopiero w punkcie a lub b sobie uświadamiamy, że mieliśmy do wyboru dwie drogi. To jest dopiero po jakimś długim czasie. Porównuje doświadczenia do plecaka, on nas popycha w jedną ze stron, które wybieramy. W związku z tym nasz rozum nas zwodzi, próbuje nadać cel tak gdzie go nie ma. Bierze się to z tego, że umysł ludzki sprowadza czas do przestrzeni. Są dwa rodzaje czasu - sprowadzony do przestrzeni (Kronos w starożytności nazywany - czas dzielony na odcinki - w wieku 18 lat mamy pełnoletniość, wykład trwa 1,5h itp.), to jest czas powierzchowny, drugorzędny, ponieważ zasadniczym czasem jest czas wewnętrzny, który w nas przepływa, który nazywamy intuicją trwania - Kairom (czyli możemy być dorośli w wieku np. 15 lat albo w ogóle).

Bezpośrednie dane świadomości otwierają nas na intuicję trwania. Dlaczego? Ponieważ intelekt jest po to, byśmy nie spadli z drzewa, byśmy coś zbudowali, by tworzyć katapulty, walczyć itp. Jest ukierunkowany definitywnie na matematykę. Natomiast tym co pozwala zrozumieć nam intuicję trwania jest biologia, którą Bergson traktował niemalże w sposób święty. Jego irracjonalizm polegał na tym, że on intelektowi przyznawał sporą rolę, ale na ograniczonej przestrzeni - tam, gdzie mamy znaleźć w życiu bezpieczeństwo (dobra materialne by nam się wygodniej żyło, bezpieczniej, lepiej). Intuicja jest potrzebna by dotrzeć do najgłębszych pokładów życia.

Intuicja jako narzędzie poznania to pozostałością instynktu, który się wydoskonalił. Przez intelekt poznajemy to co jest powierzchowne, za pomocą intuicji poznajemy to co jest głębokie w życiu człowieka.

Intelekt unieruchamia rzeczywistość. On walczył z takim intelektem.

Jego najbardziej znanym dziełem była ewolucja twórcza 1907 za którą dostał nagrodę nobla po 20 latach. Koncepcja twórcza była odmienna od koncepcji Darwina, ale nie podobała się również przedstawicielom kościoła - oberwał z obu stron.

Dwa źródła moralności i religii 1932 rok - wyjaśnił skąd się bierze moralności i religijność człowieka - ich źródeł nie można szukać w rozumie. Wypływają z emocjonalności a nie rozumu. To ludzkie emocje decydują o ludzkiej moralności.

Emocje ludzkie dzielą się na nadintelektualne i podintelektualne. Nad - mają potęgę, która generuję myślenie racjonalne, przekształcają nasz intelekt - sposób myślenia - miłość np.

Pod to taka, która podlega wpływom rozumu, odgrywa rolę drugorzędną. Same wyobrażenia intelektualne doprowadzają do tego, że emocja podintelektualna się rodzi.

W życiu moralnym w społeczeństwie dwa rodzaje moralności - zamknięta, która charakteryzuje się tym, że jednostka jest nastawiona na dobro całej grupy. Robimy coś z nawyku, przyzwyczajenia, konieczności - musimy coś zrobić

Moralność otwarta - charakteryzuje się tym, że jednostka pozostaje w emocjonalnym kontakcie z „duszą uprzywilejowaną” - autorytetem dla nas, kimś na kim chcemy się wzorować. Odczuwanie wezwania moralnego, apelu, wolność.

W moralności społecznej jest tak, że społeczeństwo zawsze ma tendencje by popadać w zamkniętość - obowiązki, prawa, wszystko jasne. Zawsze pojawiają się w społeczeństwie takie osoby, które mówią idźmy wyżej, to nie wystarczy. Oni doprowadzają do tego, że społeczeństwo dochodzi na wyższy poziom. Na początku ma wszystkich przeciwko sobie - bo to czego on żąda jest dla nas niewygodne. Ich geniusz polega na geniuszu ich woli, determinacji, pomimo wszystkiego idą do przodu, nie rezygnują z tego kierunku.

Egzystencjalizm - koncepcja czasów minionych, został użyty po raz pierwszy przez Jeana Paul Sourte 1905 - 1980, Simone de Bovuar, Moris Merlouar - Party, Albert Camus - rozwinął się w latach '40 i '50 w Europie kontynentalnej, za patrona uważano Martina Heideggera, który w roku 1927 napisał książkę „Bycie i czas” - przedstawił pewien sposób analizy naszego ludzkiego bytowania w świecie, później stał się punktem wyjścia do dalszych analiz. Karl Jaspers, José Ortega y Gasset, Miguel de Unamuno, Mikołaj Bierdiajew oraz Lew Szestow - oni także w tym nurcie.

Filozofowie XIX wieczni - Nietzsche oraz Duńczyk :D

Jean Paul Sart - najłatwiej go było zrozumieć w jego dziełach literackich - „Mdłości” 1938, „Przy drzwiach zamkniętych” 1944, pisał także rozprawy filozoficzne, 1943 - „Byt i nicość. Zarys ontologii fenomenologicznej”, 1960 „Krytyka dialektycznego rozumu”

Dostojewski, Ipsen Kawka, Samuel Becket, Ju Jin Yonesko, Sławomir Mrożek

Nie ma sensu mówić o nim jako o sensie filozoficznym tylko o nurcie, który odszedł w zapomnienie, - jest on doktryną filozoficzną, która odnosi się do szeregu problemów w danym temacie, jest to nurt, który proponuje wiele dociekań, inspiruje jako filozofia wielu twórców literatury, w filozofii ważne jest to by szły w inne dziedziny także - tutaj np. teologów Rudolf Buldman oraz Paul Tillich, psychologia - Victor Frankl

Nieadekwatne było mówienie o człowieku jako o substancji - byłby substancją, której by towarzyszyły różne przypadłości, miałby taką cechę, że by istniała, nie można mówić jako o podmiocie, który wchodzi w interakcje ze światem przedmiotowym.

U źródeł odrzucenie całej dotychczasowej tradycji filozoficznej w obszarze antropologii.

Filozofowie zwracali uwagę, że do poznania człowieka nie wystarczy z jednej strony nauka, ale także nie wystarczy namysł moralny, etyczny kim jest człowiek. Jeśli próbuje nam odpowiedzieć biologia czy psychologia, ale jej charakter jest redukcyjny. Wskazuje, że mają one ograniczenia.

Etyka - można dużo na temat człowieka powiedzieć w jej obszarze - intencja, wina, odpowiedzialność, charakter, obowiązek, cnota itp. Nie jesteśmy jednak człowieka w pełni oddać, prawdy o nim.

Potrzebujemy zatem innego zestawu kategorii, musimy znaleźć nowe, które powiedzą o człowieku wszystko w centrum kategoria autentyczności. Przyjmując to założenie widzimy wyraźnie, że jest bardzo spójną pod względem filozoficznym doktryną - ma swoją bazę, z której wyrastają inne. Ruch protestu przeciwko niesprawiedliwemu społeczeństwu. Tradycyjnie widziano w nim wyraz postawy antysystemowej, a także bunt przeciwko filozofii akademickiej. Forma ucieczki z żelaznej klatki rozumu. Twórcy byli w większości pisarzami, pisali swoje dzieła w sposób nie akademicki, namiętny. Szukali nowych kategorii, które opisałyby kondycje współczesnego człowieka.

Podstawowym problemem filozoficznym jest egzystencja - iskrą do rozważań była książka Heidegera - „bycie i czas”, przeciwstawia, analizuje w opozycji bycie nas jako ludzi, używają pojęcia „Dasein” oraz to co tradycyjnie nazywało się bytem w filozofii. To o czym pisze w swojej pracy zawiera się w formie zalążkowej, ogromna liczba zostanie podjęta przez egzystencjalizm. Kluczowymi kwestiami w analizie egzystencji były - napięcie między tym co indywidualne i tym co publiczne, następnie nacisk, że egzystencja człowieka jest egzystencją w świecie, następnie zainteresowanie sytuacjami granicznymi w egzystencji człowieka, fascynacja takimi sytuacjami - lęk, śmierć, poczucie nicości, nieuleczalne choroby, cierpienie. Kolejnym tematem była nieufność - gotowość do odrzucania nauki a zwłaszcza tej jej cechy, która nazywa się związkiem przyczynowo - skutkowym. Czasem prowadziło to do wprowadzenia, rozwinięcia kategorii autentyczności jako reguły, normy własnej tożsamości. Autentyczność wiązano z projektem autodefinicji człowieka poprzez wolność, wybór oraz zaangażowanie.

Metoda prowadzenia tych analiz - metoda fenomenologiczna, twórcą jest Edmund Husserl - u podstaw leżała nadzieja, że uda się stworzyć taką metodę filozoficzną, która doprowadzi nas do wiedzy pewnej. Najważniejszą kategorią jest świadomość intencjonalna - nastawiona na coś. Sytuował się w nurcie kartezjańskim, nurcie filozofii podmiotu.

Jaki jest świat, w którym żyjemy - aby móc sensownie na to pytanie odpowiedzieć musimy najpierw zadać sobie pytanie - czym jest nasza własna egzystencja - to w jaki sposób rozumiemy świat jest zależne rozumiemy siebie i naszą własną egzystencję.

Søren Kierkegaard - pierwszy myśliciel - protoplasta - opozycja do Hegla, nie mógł się zgodzić z filozofią jako systemem, jako czymś racjonalnym. Hegel - racjonalny duch przenika historię i wszystko zmierzał historii do racjonalnego finału. Filozofia miała religijne wymiary. Søren Kierkegaard powracał do obrazu Abrahama , który miał zabić Izaaka. Jesteśmy często w życiu stawiani wobec sytuacji absurdalnych, które są dla nas wyzwaniem.

Rozumienie pewnej filozofii religii, w której Boga nie ma - Nietzsche.

Nihilizm - stan zupełnego zagubienia, anomii, jestem skazany na ciągłe upadanie.

Egzystencja wyprzedza esencje - esencja (Sart) - odwołuje się do istoty, egzystencja - istnienie

Istnienie wyprzedzało by istotę. Jakie to ma znaczenie - nie jesteśmy w stanie powiedzieć o człowieku niczego w takiej formie, która byłaby generalna i abstrakcyjna, nie jesteśmy w stanie odpowiedzieć na pytanie co byłoby istotą człowieczeństwa w każdym miejscu i każdym czasie, to oznacza, że ta istota dopiero się tworzy poprzez fakt egzystencji - sam fakt, że istniejemy, tworzymy ją, ale nigdy w ten sposób, że staje się ona czymś trwałym, w każdym momencie naszego istnienia istota ta podlega zmianom, jesteśmy tym co z siebie uczynimy. Jesteśmy tym kim się staniemy.

Nie ma cechy, która stanowiłaby ludzką esencję, swoją istotę tworzymy poprzez fakt istnienia.

Faktyczność, transcendencja, alienacja - wprowadzają te pojęcia, ponieważ twierdzą, że naszego istnienia nie da się wyjaśnić odwołując się do dociekań naukowych historycznych czy filozoficznych. Potrzebne są nowe kategorie. Ludzka egzystencja nie może być zrozumiana poprzez kategorie, które są właściwe do rzeczy - substancje, zdarzenia, procesu.

Napięcie pomiędzy faktycznością a transcendencją jest taką nową kategorią, każdy człowiek znajduje się w jakiejś sytuacji i charakterystyczną cechą jest to, że nie można oddzielić tego kim jestem od tego kim chciałbym być, co z siebie robię. Ludzie są pod tym względem zwierzętami, które interpretują same siebie. Człowiek może przyjąć jedną z dwóch postaw.

Może patrzeć na siebie w 3 osobie - rozumieć siebie i zwracać się do siebie „on” - to jest nasza faktyczność - oceniamy i opisujemy siebie tak jak byśmy robili to względem kogoś, patrzymy np. na naszą wagę, wzrost, kolor skóry, narodowość, cechy naszego charakteru, naszej psychiki, historię, pochodzenie rodzinne itp. - taka definicja byłaby fałszywa - ponieważ nie jesteśmy w sposób bezosobowy, obiektywny opisać samych siebie, co o sobie mówię jest przedmiotem mojej interpretacji.

Może także patrzeć na siebie w 1 osobie - „ja” - transcendencja - nazywana także projektem mojego życia, to jest już elementem projekcji mojej osoby, czyli przekracza to co jest w tej chwili, kiedy mówię o sobie, to mówię czy to mi przeszkadza, czy jest dla mnie pozytywne, angażuję się poprzez własne wybory - to jest jednocześnie moim samotworzeniem - moje bycie w świecie.

Kategoria alienacji - świat, w którym jestem, z którego nie ucieknę, jest dla mnie światem obcym, wrogim, jestem wyalienowany. Tradycyjnie rozumiany kosmos - wszystko było uporządkowane, człowiek miał tam swoje miejsce, dawało mu to miejsce bezpieczeństwa, nie czuł się wyalienowany. Człowiek jest częścią czyjegoś projektu. Projekty innych ludzi prowadzą do tego, że człowiek czuję się wyalienowany, Sart uważał, że ktoś na nas patrzy, wyrywa nas ze stanu pierwszej osoby i zmusza do tego, żebyśmy spojrzeli na siebie z 3 osoby, jak na rzecz co jeszcze wzmaga poczucie naszej alienacji. Kolejnym źródłem alienacji są stosunki społeczne, żyjemy w świecie reguł i norm, które są wspólne dla wszystkich ludzi i w związku z tym żadna z nich nie jest moją regułą i moją normą. Sart był zwolennikiem Stalinizmu.

Autentyczność - wiąże się z pewnym zaangażowaniem, to zaangażowanie ryzykowne, w którym mogę wygrać lub przegrać , to czym jest autentyczność tłumaczą na przykładzie pewnych czynów moralnych. Wskazują oni, że kiedy mam zrobić dobry gest - to dlatego, że wymaga tego ode mnie jakaś generalna norma, ale także, że jestem wewnętrznie przekonany o tym, że chcę to uczynić jako ja. W pierwszym przypadku to co robię nie jest autentyczne, natomiast w 2 jest.

Autentyczność zakłada pewien rodzaj wewnętrznej prawości, to pewna narracja o moim życiu, w której ja sam jestem autorem. Brak autentyczności to taka narracja, w której pozwalam, aby autorem był świat.

Rekonstrukcjonizm społeczny

Współczesna koncepcja filozoficzna i etyczna jeszcze w USA przed I WŚ, jest ewenementem w USA, ponieważ ma wyraźne ukierunkowanie społeczne, towarzyszy jej duża społeczna wrażliwość.

Kultura amerykańska jest kulturą indywidualistyczną

Jest filo, która pod wieloma względami jest filo edukacji - rekontrukcjoniści wyznaczają edukacji szczególną rolę w procesie zmiany społecznej. Społeczeństwo powinno się zmieniać, ewoluować, doskonalić się, narzędziem w tym procesie powinna być edukacja. Twórcy - George Counts - 1889 - 1974, Harold Bragg 1886 - 1960, Theodore Brameld - 1904 - 1987.

George Counts - autor „czy szkoła odważy się na zbudowanie nowego porządku społecznego?” uważana jest za manifest rekonstrukcjonizmu społecznego. Zachęca w niej nauczycieli do kształtowania nowego demokratycznego społeczeństwa w ramach nowego porządku społecznego. Zrezygnować z liberalizmu gospodarczego. Gospodarka musi być w większym stopniu regulowana przez państwo. Pojawia się koncepcja interwencjonalizmu państwowego - Counts - twierdzi, że edukacja jest jedynym niezawodnym lekarstwem, wobec którego staje człowiek.

Bragg - „człowiek i jego zmieniający się świat” (1938 r.) był to podręcznik przeznaczony dla uczniów szkół średnich, w których poruszano w sposób krytyczny kwestie społeczne, duża popularność podręcznika. Działalność reklamowa w złym świetle - został oskarżony, przez Amerykańską federację reklamodawców.

Brameld - autor szeregu książek, prac głównie w latach '40, '50 i '60, były to prace z zakresu filozofii i edukacji przede wszystkim, najbardziej znana „edukacja jako siła”.

Główne założenie - zmiany społeczne możliwe są przede wszystkim dzięki edukacji, ten pogląd jest wyjątkowy w tym sensie, że inni filozofowie edukacji uważają, że edukacja jest raczej wynikiem pewnych procesów kulturowych, a nie ich sprawcą. Koło zamachowe to edukacja - do niej należy wprowadzanie i realizowanie zmian - jest centralnym punktem kultury. Jeśli szkoły zdobędą się na odwagę, to zmieni się społeczeństwo - ale mówił, że jest to utopia nawet w swoich książkach. Natomiast to co kiedyś było utopią, teraz jest pewnym obowiązującym prawem.

Cechy charakterystyczne:

1. Jest filozofią kryzysu - kryzys, który dotyka społeczeństwo, jest bardzo dobrym momentem, aby wprowadzać idee rekonstrucjonalizmu, moment w którym ludzie poważnie zadają sobei pytanie, czy te dotychczasowe prawa się sprawdzają i w związku z tym są gotowe by wprowadzać zmiany społeczne - rozumie kryzys w sposób bardzo pozytywny

2. Żyjemy w stanie zamieszania co do wartości - w USA dotyczyło pytania „czy się izolować, czy też angażować w świecie”, zamiast zamieszania wynikającego z braku zaangażowania i zaangażowania, należy wyznaczyć społeczeństwu dalekie cele, nawet na 50 lat, ponieważ one pozwolą rozpalić społeczeństwo

Jakie wymagania wiążą się z rekontrukcjonizmem społecznym?:

1. Trzeba taki cel dalekosiężny wyznaczyć - cywilizacja ogólna (światowa) - celem jest przyszłość całej ludzkości, trzeba pokonać podziały, które w świecie istnieją, aby móc tę przyszłość zrealizować, doprowadzić do takiej sytuacji, w której miłość i współpraca zwycięży nienawiść i zniszczenie, po wyznaczeniu celu należy przekonać nauczycieli, by promowali, propagowali ten cel wśród uczniów, w ten sposób rok po roku coraz większa grupa uczniów będzie opuszczała szkoły w przekonaniu, że jest to cel, dla którego warto się poświęcić, dzięki temu całe USA (większość) za tym celem się opowie

2. Realizacja tego celu możliwa jest tylko w warunkach demokracji, człowiek wierzy w zdolność panowania na

3. Kierunki działania takiej cywilizacji byłyby określane przez większość mieszkańców świata

4. Nie może istnieć bez mniejszości, (nie ma demokracji bez mniejszości), trzeba udzielać jej głosu, niemniej jednak kluczową postawą jest przekonanie, że z kolei większość się za czymś opowiada, to przyjmujemy to, to jest zgodne z prawem

5. Nauczyciele są przeciwnikami demokracji, aby sprawdzić czy mamy ducha demokratycznego należy wykonać test (Rambeld)

Źródła inspiracji:

1. Akcentują, że edukacja musi wskazać wyraźny cel do którego dąży, rolą nauczyciela jest wskazanie - idziemy tu! I ta wizja musi mieć charakter społeczny. Nauczyciel musi wyznawać cele uczniom, do których będą dążyć.

2. Podkreśla pozytywne znaczenie tego co nieracjonalne w życiu człowieka, jeżeli chcemy dojść do cywilizacji światowej, to konieczną rzeczą jest odwołanie się do tych sił:

• emocjonalność człowieka

• umiłowanie pokoju i harmonii

sam rozum nie wystarcza, by dojść do tych celów

3. Musi korzystać z osiągnięć współczesnej psychologii, głównie Freuda

4. Potrzebne jest odwołanie do nauk społecznych, zwłaszcza tych, które zachowują się zachowaniami klasowymi (Marks)

Postrzega edukacje jako narzędzie zmiany, a nie narzędzie transmisji kulturowej. Dzieli filo edukacji na 4 podstawowe kierunki:

2 to są kierunki związane z transmisją kulturową, przekazem, a dwa kolejne to kierunki związane ze zmianą kulturową. 2 pierwsze:

Perenjalizm - taki sposób myślenia, w którym dąży się do powrotu idealnego stanu edukacji, który miał panować w średniowieczu ( w USA jest taka lista - co należy przeczytać, aby być człowiekiem kulturalnym)

Esencjalizm - filozofia edukacji, która jest oparta na transmisji kulturowej, nie oczekuje od nauczycieli, że będą wracali do ideału średniowiecznego, tylko będą opierali swoje nauczanie na rzeczywistych, aktualnych osiągnięciach nauki.

2 kolejne:

Progresywizm - jak zmienić społeczeństwo, nie wiemy, jak zmienić, ale jesteśmy na to otwarci, w zależności, gdzie nas uczniowie poprowadzą tam my z uczniami pójdziemy

Rekonstrukcjonizm - chce zmieniać społeczeństwo w sposób zaplanowany, systemowy, nie na poziomie jednego państwa, ale na poziome całego świata.

Robert Nozick - „anarchia państwo, utopia” - odpowiedź na „teorię sprawiedliwości” Rowlsa

Sprawiedliwość dystrybutywna - dobra rozdaje się zgodnie z jakąś zasadą (Rowls), Nozick, że należy to odrzucić. Wg niego współczesne państwo opiekuńcze musi być odrzucone. Z dwóch powodów - 1. To jest skrajnie nieefektywne - nie korzysta z dobrodziejstw wolnego rynku; mnoży się struktury biurokracji, które są niekompetentne; ten system nie ma żadnych sukcesów; państwo opiekuńcze jest niemoralne - niepoważnie traktuje nasze prawa jako jednostek, państwo musi traktować obywateli jako cele same w sobie, a nie jako środki do osiągnięcia celów, należy uznać że:

• Ludzie są istotami racjonalnymi

• Ludzie są istotami samoświadomymi, wiedzą kim są

• Ludzie są wolni, nie są zdeterminowani

• Nie mogą być ludzie używani do jakiegoś celu wbrew ich woli

• Ludzie są właścicielami samych siebie - ta własność obejmuję posiadanie własnych ciał, umysłów, marzeń, talentów

Nozick mówi:

• że skoro nie można nic robić wbrew woli ludzi, to nie można nakładać podatków, bo my się na to nie zgadzamy, w związku z tym mówi, że jesteśmy niewolnikami państwa, a to z moralnego punktu widzenia jest do niezaakceptowania.

• Państwo ma nas chronić (agencja ochrony) przed zabraniem nam przez innych np. naszych kosztowności (dóbr), przed:

• Atakami wewnętrznymi (bliskich ludzi w sensie fizycznym)

• W sensie zewnętrznym (jeśli inne państwo się dowie, że tutaj są laski z naszyjnikami to chodzi o to, by tych obcych nie wpuszczać)

• W sensie wzięcia na siebie rozstrzygania konfliktów (policja, wojsko, sądy)

• Państwo minimalne - te które powinniśmy zaakceptować

• Niektórzy mówią, że chcą anarchii, mamy prawo, by zmusić takich ludzi do przyjęcia minimalnego państwa, ponieważ nie mogą jednostki określać standardów, tylko większość może stanowić standardy.

Inny model nie na dystrybucji - on mówi, że są trzy poziomy sprawiedliwości (sprawiedliwy stan rzeczy):

• Jednostka nabyła własność w sposób sprawiedliwy

• Gdy jednostka dokonała transferu własności w sposób sprawiedliwy - przekazuje własność bo tego chcę

• Gdy naprawiona została niesprawiedliwość wynikające z pierwszej lub drugiej sytuacji

Jeśli te 3 poziomy zachowane, to mamy zachowane zasady sprawiedliwości, jednak nie mają one nic wspólnego z zasadą równości.

Utopia (z tytułu), państwo minimalne jest utopijne, obecne państwa są pro opiekuńcze (Obama - pierwsza reforma to objęcie wszystkich obywateli opieką)

Personalizm - wracamy do Europy, odniesienie do K. Wojtyły, jeszcze przed objęciem posady papieża, a potem już się ujawniło ze względu właśnie na tę zajmowane stanowisko z kościele Katolickim.

Bardzo wiele nurtów myślenia, które odwołują się do personalizmu, ale czynią to w różny sposób, trudno jest wskazać na jedną doktrynę, która by wskazywała na personalizm, problem polega na tym, że jak ktoś mówi o personalizmie to pojawia się pytanie „czyim?”. Jacques Maritain - Francuski filozof, zalicza się do personalizmu, twierdził, że mamy całe tuziny doktryn personalizmu, ale jedyną wspólną rzeczą jest to, że używa się tam tego terminu. Czerpie wiele wątków z egzystencjalizmu i fenomenologii. Niektórzy twierdzili, że to bardziej światopogląd niż koncepcja filozoficzna i w centrum tego poglądu stoi przekonanie, że u źródeł rzeczywistości i najgłębszą wartością jest osoba człowieka, w sensie metafizycznym, to co jest pierwsze i to co ma najwyższą wartość to jest osoba człowieka. Większość mówi, że należy mówić także o osobie Boga. Podkreśla się znaczenie, niepowtarzalności i nienaruszalność osoby ludzkiej. Osoba jest takim elementem rzeczywistości, która zawsze zostaje w relacji do innych osób, nie jest to koncepcja indywidualistyczna, sprzeciwia się jemu. Sytuuje się w nurcie myślenia, który jest nazywany kom unitaryzmem (coś ma charakter wspólny). Zawsze nastawieni na wspólnotę. Osoba ludzka jest punktem wyjścia do analiz metafizycznych jak i epistemologicznych. Analizuje się doświadczenia osoby, jej status oraz godność. Najbardziej wpływowa w XX wieku koncepcja personalizmu tomistycznego. Prócz dwóch wyżej wymienionych także Etienne Gilson. Szczególne znaczenie osoby ludzkiej,

trzy centra:

• Paryż

• Monachium

• Lublin

Rozpoczął się we Francji w okresie międzywojennym skupieni ludzie wokół miesięcznika - Esprit został ufundowany, przez Emanuella Mounier w 1932 roku podstawą do rozumienia wartości i wprowadzania zmian jest człowiek i jego miejsce w społeczeństwie. 1st numer Esprit - „odtwarzanie renesansu” - musimy postawić granicę pomiędzy światem duchowym, a materialistycznym i burżuazyjnym z drugiej strony, te dwa światy nie przystają do siebie. Pojawiła się kultura masowa, w której osoba ludzka zaginęła, w kulturze opartej na zasadach liberalnych możliwe stały się ruchy polityczne o charakterze totalitarnym, personalizm nie jest ochrony przed totalitaryzmem.

Żaden totalitaryzm nie ma prawa łamać moich praw.

1

---