1 GERAGOGIKA/ GERONTOPEDAGOGIKA/ JAKO SUBDYSCYPLINA PEDAGOGICZNA, JEJ CELE I ZADANIA. PRZEDMIOT ZAINTERESOWAŃ. Polska przekroczyła próg starości demograficznej w 1986 r. (8% ogółu ludności stanowiły osoby po 65 roku życia). Geragogika- pedagogika ludzi starzejących się i starych Wspomaga ona prawidłową adaptację do starości. Analizuje ona ostatnią fazę życia ludzkiego, diagnozując sytuację życiową ludzi starych, określa główne czynniki warunkujące proces starzenia się. Prowadzi badania nad przedłużeniem optymalizacją warunków aktywnego życia osób w wieku poprodukcyjnym. Określenia „geragogika” użył po raz pierwszy w 1952r. zachodnioniemiecki neurolog i psychiatra F. A. Kehrer , w 1962r. jego rodak Otto F. Bollnow, wprowadził pojęcie „gerontogogiki” rozumianej jako dyscyplina dot. kształcenia i „prowadzenia ludzi starych”. Jest nauką młodą, zrodzoną w 1956 roku w Niemczech zachodnich. → określenie geragogika jako wychowanie ludzi starzejących się i starych, użył po raz pierwszy H. Mieskes. Usytuował on geragogikę w systemie dyscyplin gerontologicznych (obok geriatrii i jej dyscyplin szczegółowych) jako samodzielny, a zarazem równoległy do gerontopsychologii i gerontosocjologii dział gerontologii społecznej, z drugiej zaś (obok pedagogiki dzieci i młodzieży oraz andragogiki)- do teorii wychowania , obejmującej pedagogikę człowieka w różnym wieku i zajmującej się zmianami człowieka po przez wszystkie fazy życia aż do starości. GERONTOLOGIA: (składa się z) Geriatria Psychogerontologia Socjogerontologia Geragogika - nauka gerontologiczna Geragogika - ma wiele synonimów: Andragogika podeszłego wieku, Geragogia, Gerontologia wychowawcza, Kształcenie i wychowanie osób w podeszłym wieku, Wychowanie do starości, Gerontopedagogika, Pedagogika podeszłego wieku GERONTOPEDAGOGIKA- paidos- dziecko; agos- prowadzić; gerontos- starzec MIEJSCE GERAGOGIKI W SYSTEMIE DYSCYPLIN PEDAGOGICZNYCH: ANTROPAGOGIKA(pedagogika jako teoretyczna refleksja nad całożyciowym procesem wychowania człowieka )PAIDAGOGIKA HEBAGOGIKA ANDRAGOGIKA GERAGOGIKA CELAMI GERAGOGIKI: mogą być : Pielęgnowanie sprawności psychicznej i fizycznej, Rehabilitacja sił życiowych, Osiąganie na starość większej satysfakcji, Zrozumienie siebie, Zrozumienie świata i społeczeństwa, Kontrola nad własnym życiem, Bądź też bycie aktywnym na świecie. Geragogika zajmuje się 2 zadaniami poznawczymi/ ZADANIA: badania podstawowe i stosowane Proces starzenia się, Starość jako faza życia, Diagnoza sytuacji życiowej osób w podeszłym wieku, Diagnoza ich potrzeb, Czynniki warunkujące starzenie się, Metody i środki opieki nad osobami w podeszłym wieku, Optymalizacja warunków życia ludzi starych, Waloryzacja starości 2. Wychowanie do starości, Profilaktyka i prewencja patologizacji życia osób starszych, Poradnictwo geragogiczne, Socjalizacja osób w podeszłym wieku, Terapia lub rehabilitacja ludzi starszych, ich rewitalizacja, Aktywizacja pokolenia III wieku, geratropika, Rehabilitacja zawodowa, Zaspokajanie potrzeb indywidualnych i społecznych starzejącej się populacji, Przygotowanie do cierpienia i śmierci
Sytuacja demograficzna społeczeństwa polskiego - problemy jakości życia, zdrowia, chorób i chorowania.
STAROŚĆ DEMOGRAFICZNA- jest sytuacja typu statystycznego, wyznaczoną przez proporcję ludzi starych w społ. Najczęściej stosowana miarą starzenia się ludności jest procentowy udział osób po 60 r. ż. w ogólnej strukturze społeczeństwa. Obserwuje się tendencję do spadku liczby ludności w Polsce. Ponadto stale wzrasta odsetek osób powyżej 60-65 r. ż. Zjawiska te muszą być obserwowane i zauważane przez władze kraju. Nie mogą być na nie objęte. Właściwy stosunek osób pracujących zawodowo do emerytów: 1:4 . 2050r. 27% mieszkańców Europy będzie miało więcej niż 60 lat, a co 10-mieszkaniec Europy będzie wyznawcom Islamu.3 aspekty procesu demograficznego: charakterystyka demograficzna populacji osób w wieku poprodukcyjnym; spodziewane tempo procesu demograficznego starzenia się społ. I cechy charakterystyczne tego procesu; oceny zmian relacji pomiędzy liczbą osób w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym w społ. jako element konieczny do określenia sposobów finansowania świadczeń społ. dla ludzi starych W procesie starzenia się ludności, zależnie od udziału w jej strukturze osób w wieku 60 lat i więcej, wyróżnia się 5 FAZ-( W PROCESIE STARZENIA): brak oznak starości demograficznej- poniżej 8% ogółu ludności stanowią osoby po 60 r. ż. Wczesna faza przejściowa pomiędzy stanem młodości i starości demograf. - od 8-10% ogółu ludności Późna faza przejściowa pomiędzy stanem młodości i starości demograficznej- 10-12% Stan starości demograficznej- ponad 12% Stan zaawansowanej starości demograf. - powyżej 15 % TYPY STRUKTUR LUDNOŚCI, uwzględniając pokolenia dzieci, rodziców i dziadków. Typ I - progresywny- 40% dzieci, 50% rodziców, 10% dziadków.- społ. młode o silnej dynamice Typ II- stacjonarny- 30%- 50%- 20%- jest to stan równowagi, odznaczający się brakiem dynamiki rozwojowej. Typ III- regresywny- 20%- 50%- 30%- społ. kurczy się i starzeje, powoli wymiera. ONZ za PRÓG STAROŚCI uznaje 65. rok życia, wyróżnia również 3 fazy rozwojowe struktury społ. : Faza- „młoda”- to mniej niż 4 % osób w wieku 65 i więcej Faza- „dojrzała”- od 4- 7% osób w tym wieku Faza- „stara”- powyżej 7% Powyżej 10 % - populacjo osób starszych w społ. decyduje o zaawansowanej starości społ. → PRZYCZYNY starzenia się społ., związane są z postępem cywilizacyjnym, medycznym, przemiana jakości życia współczesnych zbiorowości. Wyeliminowano bardzo wiele chorób, opanowano sztukę ich leczenia, → EFEKTEM jest zmniejszenie tzw. umieralności i przedłużenie przeciętnego trwania życia. Nowoczesne technologie obniżyły współczynnik „wypadkowości przy pracy”. Brak kataklizmów, mega- epidemii, podniesienie poziomu życia sprzyja współczesnemu modelowi starzenia się całych społ. Najdotkliwszym powodem starzenia się polskiego społ. jest znikomy przyrost naturalny. (ujemny przyrost naturalny ma miejsce w miastach). → Spada tzw. „współczynnik dzietności”, wzrasta natomiast przeciętny wiek kobiet rodzących dzieci. Im mniej będzie rodziło się dzieci, tym mniejszy będzie ich późniejszy udział w strukturze społ. już w charakterze dorosłych jej członków. Krajami, które jako pierwsze przekroczyły próg starości były: Francja i Szwecja. Następnie: Grecja, Japonia, Argentyna, Wielba Brytania, Niemcy. CECHY DEMOGRAFICZNE NAJSTARSZYCH POLAKÓW → starość społ. jest zjawiskiem relatywnie młodym → ludność w wieku powyżej 65 lat zwiększyła się od 10,2% w 1990r. do 12,3% w 2000r., nastąpił więc zdecydowany przyrost ludności w wieku poprodukcyjnym Cechy: Wyraźnie zauważalna jest przewaga liczebna kobiet Wykształcenie- mieszkańcy miast są lepiej wykształceni Wskaźnikiem charakteryzującym jakość życia na emeryturze jest wysokość świadczeń emerytalnych. Należy więc oczekiwać wzrost liczby osób niezadowolonych ze swej sytuacji materialnej. Stan cywilny seniorów- dużo więcej jest żonatych mężczyzn, ale już wdów jest przeważająco więcej niż wdowców. Zgodnie z danymi Rządowej Rady Ludności, statystyczny polak żyje 68,1 lat do 71,7. Statystyczna polka- 79,9 lat do 77,4 lata Przeciętne dalsze trwanie życia— wyznacza się je dla osób, które w konkretnym dniu ukończyły określona liczbę lat i jest to prognoza dożycia przez nie przewidywanego dla tej grupy wieku. Mężczyźni ze wszystkich przedziałów wiekowych wstępują w ponowne związki małżeńskie chętniej niż kobiety, mieszkańcy miast częściej niż wsi, co dotyczy obu płci. Osoby starsze wierne są tradycyjnemu modelowi doboru małżonka i funkcjonowaniu małżeństwa. → w nadchodzących dziesięcioleciach nastąpią dalsze zmiany w strukturze demograficznej społeczeństwa polskiego. Obecnie ludność kraju, w sensie demograficznego rozkładu grup wiekowych, jest dojrzała. Mediana wieku dla kobiet wynosi 35 lat, dla mężczyzn 32 lata. Systematycznie obniżać się będzie liczba dzieci i młodzieży, wzrosną natomiast szeregi osób w wieku produkcyjnym i emerytalnym. Utrzyma się tendencja do spadku przyrostu naturalnego. Powstrzymanie tym samym zostanie zjawisko prostej zastępowalności pokoleń, a co oznacza dalsze gwałtowne i systematyczne starzenie się społ. polskiego. KONSEKWENCJE STARZENIA SIĘ LUDNOŚCI DLA STRUKTURY SPOŁECZNEJ: Feminizacja starości, Wewnętrzne zróżnicowanie populacji i wzrost liczebności „starych starych”, Singularyzacja społ. PROBLEM JAKOŚCI ŻYCIA, ZDROWIA, CHORÓB I CHOROWANIA.JAKOŚĆ ŻYCIA- 2 znaczenia W znaczeniu wąskim- stopień zaspokojenia materialnych i niematerialnych potrzeb jednostek i grup społecznych W znaczeniu szerokim- dotyczy sfery psychicznej. → jakość życia- określana bywa jako- zaspokojenie potrzeb typu egzystencjalnego („mieć”), potrzeb bezpieczeństwa („być”), i potrzeb kontaktu społecznego („kochać”), → szeroko pojmowana jakość życia oznacza zatem to wszystko co składa się na zdolność prowadzenia normalnego życia, osiągania poczucia bezpieczeństwa i własnej wartości oraz możliwości wykorzystania zdolności intelektualnych i psychofizycznych w dążeniu do realizacji celów osobistych, a także szansę samourzeczywistnienia. → oznacza poczucie satysfakcji jednostek bądź grup społ. wynikające ze świadomości zaspokojenia własnych potrzeb, takich jak: Potrzeba samorealizacji P. emocjonalne i społeczne Postrzeganie możliwości osiągnięcia pełnego rozwoju jednostkowego i społ. Jakość życia W UJĘCIU PEDAGOGICZNYM- odnoszona bywa do hierarchii wartości, celów i aspiracji życiowych jednostek i/lub grup społ. w różnym wieku. W UJĘCIU SYSTEMOWYM- jakość życia należy badać, uwzględniając następujące podsystemy: poznawczy, drążeniowy, motywacyjny i psychospołeczny 2 ASPEKTY JAKOŚCI ŻYCIA: SUBIEKTYWNY- podejście do jakości istnienia składnia do poszukiwania jej podstawy w indywidualnym postrzeganiu potrzeb psychicznych OBIEKTYWNY- podejście polega na zwróceniu uwagi innych osób na indywidualne potrzeby jednostki. → w rezultacie zapewnienie usług, nawet na wysokim poziomie, nie gwarantuje ludziom starszym wysokiej jakości ich życia, jeśli pominięte zostaną indywidualne oczekiwania i potrzeby. Zaspokajanie tych potrzeb musi być wypadkową oferty instytucjonalnej skorelowanej z pragnieniami jednostki → orientacja kliniczna w gerontologii współcześnie definiuje JAKOŚĆ ŻYCIA w kategoriach stanu zdrowia i zdolności funkcjonalnej. 3 wymiary „dobrego życia”- w jakości życia: Fizyczny Psychologiczny Społeczny, które wzajemnie na siebie zachodzą. → Badania empiryczne przekonują, że satysfakcja życiowa i poczucie szczęścia jednostki, mogą zmieniać się w ciągu życia człowieka, przy czym poczucie szczęścia osiąga najwyższy poziom w młodości i obniża się z wiekiem, a zarazem osiąganie celów życiowych na podstawie przeżytych doświadczeń życiowych może wyjaśnić wyższy poziom satysfakcji życiowej ludzi starszych w porównaniu z młodszymi, którzy swoich celów życiowych jeszcze nie osiągnęli. → w okresie starzenia pojawiają się nowe problemy egzystencjalne dotyczące zawężenia się przestrzeni życiowej i ograniczenia przyszłości, a także zdrowia, warunków mieszkaniowych i kontaktów społecznych. Pogarszające się z wiekiem zdrowie jest najbardziej widoczną, biologiczną konsekwencją starzenia i uznaje się za jeden z gł. wyznaczników jakości życia. JAKOŚĆ ŻYCIA ZWIĄZANA ZE ZDROWIEM Jakość życia związana ze zdrowiem (HRQL) dotyczy tych aspektów życia, które wiążą się ze zdrowiem i działaniami w celu jego utrzymania, ma wymiar subiektywny i obiektywny. Ta jakość jest różnie definiowana: Przykłady definicji jakości życia związanej ze zdrowiem.: Zadowolenie jednostki z tego, jak funkcjonuje w sensie fizycznym, psychicznym i emocjonalnym, w relacjach rodzinnych i społ. Wpływ, jaki ma stan zdrowia na zdolność jednostki do prowadzenia pełnego życia. W badaniach nad jakością życia związaną ze zdrowiem, w jej mierzeniu bierze się pod uwagę różne zagadnienia (OBSZARY) w tym najczęściej (Mazur 2005): Funkcjonowanie fizyczne (np. poruszanie się, samoobsługa) F. psychiczne (np. pozytywne i negatywne emocje) F. społeczne (kontakty z rodziną, więzi społeczne) Ogólne samopoczucie i zadowolenie z życia Postrzeganie zdrowia → pomiar jakości życia związanej ze zdrowiem jest wykorzystywany w medycynie w specyficznym ujęciu- w ASPEKCIE CHOROBY, niepełnosprawności lub naturalnego procesu starzenia się. Postęp w medycynie, ochronie zdrowia i warunkach życia wpłynął na wydłużenie się życia ludzkiego, czego efektem jest zwiększenie się liczby osób starszych, przewlekle chorych i niepełnosprawnych → badania nad jakością życia są obecnie prowadzone we wszystkich dziedzinach medycyny, w celu diagnozowania sytuacji różnych grup chorych i niepełnosprawnych, oceny skuteczności opieki medycznej. → te badania sprzyjają humanizacji medycyny. Jakość życia jest także przedmiotem zainteresowania zdrowia publicznego i promocji zdrowia. Jest to wynikiem m.in. dążenia do przestrzegania praw człowieka, holistycznego podejścia do zdrowia, rozwoju ekonomicznego sprzyjającego jakości życia, uznania nierówności społecznych jako głównej przyczyny nierówności w zdrowiu. W EDUKACJI ZDROWOTNEJ: Koncentrujące się na zdrowiu, jako kategorii pozytywnej, należy uwzględnić także choroby i jakość życia człowieka Zdrowie należy traktować jako otwarte, subiektywne i odczuwane odmiennie w różnych okresach życia.
3. UDZIAŁ EDUKACJI W POPRAWOIE JAKOŚCI ŻYCIA I ZDROWOTNOŚCI SPOŁECZEŃSTWA
ROLA EDUKACJI ZDROWOTNEJ W DZISIEJSZYCH CZASACH: Odżywianie w miejscu spożywania Powrót do aktywnego trybu życia Profilaktyka chorób cywilizacyjnych, np. zawału mięśnia sercowego, wylewu krwi do mózgu + epidemii światowych. Edukacja zdrowotna osób starszych jest ważnym zagadnieniem i wyzwaniem, ale możliwym do zrealizowania. Osoby starsze też mogą i chcą się uczyć. Każdy chciałby dożyć starości w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej. Jednocześnie trzeba nauczyć ludzi aprobowania starości. CZYNNIKI PRZEDŁUŻAJĄCE MŁODOŚĆ Wychowanie do starości (wg. A. Kamińskiego) to pedagogiczny proces polegający na nabywaniu zainteresowań, aspiracji, umiejętności i przyzwyczajeń, które pomogą w realizacji trybu życia sprzyjającego wydłużaniu młodości. To jednocześnie: Informowanie Przekonywanie Zachęcanie Wywoływanie sytuacji sprzyjających określonemu postępowaniu. Pierwszym krokiem wychowania do starości powinno być uczenie tolerancji starości i ludzi starszych. Kolejny etap to eliminacja stereotypów. Praca człowieka Właściwe wykorzystanie czasu wolnego (wczasowanie) Higiena i konserwowanie zdrowia Aktywność fizyczna Współżycie społeczne (kontakty z innymi ludźmi) Świadome stwarzanie sobie warunków do pomyślnego starzenia się. Poziom świadomości zdrowotnej w Polsce jest katastrofalny (stąd potrzeba edukacji społeczeństwa). Wynika to z tego, iż np. NFZ generuje pieniądze na badania prewencyjne, na które nie ma chętnych. Przychodnie same muszą zapraszać np. kobiety na badania mammograficzne (bezpłatne). JAKOŚĆ ŻYCIA- to jakość przeżyć poznawczych przeżyć wartościująco- oceniających człowieka. Konieczność edukacji zdrowotnej wynika m.in. z przedłużaniem się życia ludzkiego. HASŁO: „przedłużanie życia ludzkiego”- leksykon A.A. Zych. → ale nie za wszelką cenę, liczy się także jakość życia (reprezentowana dla osobowości człowieka. A.A. Zych- wychowanie zdrowotne- planowe działanie mające na celu zachowanie zdrowia społeczeństwa, w szczególności najmłodszych generacji. JAKOŚĆ ŻYCIA- / A.A. ZYCH/ to wszystko to co składa się na zdolność prowadzenia normalnego życia oraz osiąganie: Poczucie bezpieczeństwa Poczucie własnej wartości Poczucie możliwości wykorzystywania zdolności intelektualno-, psycho- fizycznych Dążenie do celów osobistych Szansy samo urzeczywistnienia WYMIARY JAKOŚCI ŻYCIA / wg. S. Steuden, W. Okka, 2006/ CHARAKTERYSTYCZNE CECHY: Dobrostan (Fizyczny Emocjonalny funkcjonalny) zdolność do relacji i kontaktów rodzinnych; funkcjonowanie w rolach społ.; satysfakcjonująca opieka medyczna i leczenie; samoocena (obraz ) własnego ciała GDZIE REALIZOWAĆ EDUKACJĘ ZDROWOTNĄ: - massmedia (TV, czasopisma) -UTW - szkoły (od najmłodszych lat) Edukację należy traktować jako proces trwający całe życie (aby życie było „pełne i szczęśliwe”). EDUKOWAĆ MOŻNA CZŁOWIEKA NA DRODZE ZABIEGÓW SOCJALIZACYJNYCH I EDUKACYJNYCH PO PRZEZ FORMĘ SZKOŁY. : Środowisko instytucjonalne- szkoła Środowisko naturalne- rodzina, rówieśnicy (- osiąganie pełnego rozwoju) Przemiany społeczne: wzrost poziomu wykształcenia i aspiracji ludzi do współdecydowania w sprawach własnego zdrowia Współcześnie obserwujemy rosnące dążenia ludzi do podmiotowego uczestnictwa w rozmaitych systemach społecznych. W odniesieniu do opieki zdrowotnej dodatkowym czynnikiem wzmacniającym tę ogólną tendencję jest wzrost wiedzy medycznej w społeczeństwie, będący następstwem wyższego ogólnego poziomu wykształcenia oraz specjalnie organizowanych akcji oświaty zdrowotnej. Nie bez znaczenia jest tu tez komercjalizacja medycyny, w wyniku której pacjent zaczyna występować z pozycji klienta oczekującego odpowiedniego poziomu opłacanych przez siebie usług. Przykładami dążenia ludzi do zajmowania samodzielnej i aktywnej postawy wobec własnych spraw zdrowotnych jest preferowanie układu z lekarze, samoleczenie, rezygnacja z medycyny oficjalnej na rzecz medycyny alternatywnej, czy skupianie się osób połączonych wspólnym problemem zdrowotnym w grupy wzajemnej pomocy broniące własnych interesów. Zdrowie a jakość życia Zdrowie bywa często utożsamiane z poczuciem dobrej jakości życia. Tymczasem pojęcie jakości życia ma znacznie szerszy zakres i obejmuje różne sfery życia. Jest to pojęcie wieloznaczne i bywa rozumiane jako: brak obciążeń i utrudnień; pozytywne bilansowanie życia, zadowolenie z niego; stan zaspokojenia potrzeb; bogactwo celów życiowych i form aktywności, zaangażowanie w różne sfery życia i; pozytywna postawa wobec życia związana z silną wolą życia; cel promocji zdrowia; (rozumienie obiektywne) zespół warunków życia i działania człowieka obejmujących środowisko fizyczne, materialne i społeczno-kulturowe; (rozumienie subiektywne) wynik oceny i wartościowania różnych sfer życia jako całości, np. rodziny, edukacji, wypoczynku, pracy, usług, prawa, życia obywatelskiego, ochrony zdrowia; poczucie satysfakcji z życia, dobrostanu Jakość życia jest przedmiotem zainteresowania zdrowia publicznego i promocji zdrowia. Jest to wynikiem: dążenia do przestrzegania praw człowieka, holistycznego podejścia do zdrowia, rozwoju ekonomicznego sprzyjającego jakości życia oraz uznania nierówności społecznych jako głównej przyczyny nierówności w zdrowiu. W Karcie Ottawskiej Promocji Zdrowia zapisano, że „dobre zdrowie […] jest ważnym obszarem jakości życia”. „Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia” była celem strategicznym Narodowego Programu Zdrowia w latach 1996-2006 i cel ten utrzymano w kolejnej wersji programu na lata 2007-2015. W tym ujęciu jakość życia odnosi się do wszystkich ludzi - zdrowych i chorych. Rola edukacji zdrowotnej: koncentrując się na zdrowiu, jako kategorii pozytywnej, należy uwzględniać także choroby i jakość życia; zdrowie należy traktować jako pojęcie otwarte, subiektywnie rozumiane i odczuwane, odmiennie w różnych okresach życia. Istotą edukacji w zakresie zdrowia jest zachęcanie ludzi, aby sami czuwali (kontrolowali, panowali) nad swoim zdrowiem i dążyli do jego poprawy (umocnienia, doskonalenia). Wymaga to kształtowania u ludzi postawy autokreacyjnej wobec zdrowia. Edukacja powinna wpajać przekonanie, że każdy człowiek: - jest odpowiedzialny za swój los, pomyślność i zdrowie, - swoim działaniem może zdrowie kreować. Zdrowie powinno być obiektem troski, by jak najdłużej było w dobrym stanie, gwarantującym sprawne społeczne funkcjonowanie i zaspakajanie życiowych aspiracji. Edukacja powinna objąć także dorosłych, ponieważ bierna postawa dorosłych wobec własnego zdrowia, tworzenie negatywnych wzorców nie sprzyja aktywności prozdrowotnej młodego pokolenia. W społeczeństwie polski istnieje znaczna rozbieżność między wysoką deklarowaną wartością zdrowia a ogólnie niskim poziomem dbałości o nie. Jako potencjalne przyczyny takiej sytuacji wymienia się: niedostatki wiedzy medycznej lub niewykorzystywanie wiedzy w praktyce, np. palący lekarze i pielęgniarki; gotowość ludzi do poświęcenia zdrowia, aby osiągnąć inne cele, np. karierę zawodową; podejmowanie działań na rzecz zdrowia dopiero po jego utracie; zewnętrzne umiejscowienie poczucia kontroli - ludzie myślą, że nie mają wpływu na własne zdrowie; niskie poczucie własnej skuteczności - brak silnej woli, systematyczności. Edukacja ma za zadanie eliminować ww. niedostatki i przekonania i kształtować w ludziach poczucie odpowiedzialności za własne zdrowie (niedopuszczać do postawy roszczeniowej wobec służby zdrowia czy zjawiska wyuczonej bezradności).
4. EUROZDROWIE WSPÓŁCZESNYM WIZERUNKIEM MIESZKAŃCA EUROPY. WYBRANE PRZYKŁADY CHORÓB CYWILIZACYJNYCH.
Jednym ze wskaźników EUROZDROWIA jest częstotliwość wizyt u lekarza (Polak-5-6x rok, Słowak-13x, Czech-15x)- dlaczego? Odp.: brak wizyt prewencyjnych i profilaktycznych; do lekarza chodzimy gdy już zachorujemy. Nadwaga dotyczy 50% Polaków (27% Europejczyków, 38% Europejek ) → epidemia nadwagi. Co roku przybywa w Europie 300tyś. Chorobliwie otyłych dzieci (jedzą za tłusto, za słono, za słodko, za mało ruchu). Pierwsze zachorowania na AIDS- 1980r. W 1982r. zidentyfikowano ją jako jednostkę chorobową. Pandemia AIDS pochłonęła już 22 mln istnień, zaś wirusem HIV zarażonych jest już 65 mln osób. 60% chorób zakaźnych pochodzi od zwierząt, 20% pochodzi od owadów. Główne siedliska chorób to: tropikalna Afryka i Azja. Przyczyną coraz to większej ilości owadów w Europie jest globalne ocieplenie. Istnieje groźba wystąpienia dżumy która jest przenoszona przez pchły i mutacji już znanych chorób. GRUPY CHORÓB CYWILIZACYJNYCH: Nowotworowe→ eliminacja = wczesna wykrywalność po przez badania profilaktyczne; Związane z przemianą materii - metabolizmem (np. cukrzyca młodzieńcza i insulinozależna → eliminacja cukru odkładanego w nadmiarze w mięśniach po przez aktywność fizyczną- zamiast farmakologii; → formuła 3x30x130 minimalne obciążenie organizmu, otyłość) Układu sercowo- naczyniowego Poza tym do chorób cywilizacyjnych zalicza się choroby genetyczne. Choroby cywilizacyjne (zwane także chorobami XXI wieku) - globalnie szerzące się, powszechnie znane choroby, spowodowane rozwojem cywilizacji. Częstotliwość ich występowania zależy od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie ma dokładnego podziału i nie można jednoznacznie powiedzieć czy dana choroba jest chorobą cywilizacyjną. Przykłady chorób cywilizacyjnych: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, alkoholizm, anoreksja, bulimia, gruźlica, astma oskrzelowa i inne choroby alergiczne. Zmiany charakteru chorób i struktury przyczyn zgonów W XX wieku bardzo zmieniły się najczęściej występujące choroby. Jeszcze na początku ubiegłego wieku w krajach uprzemysłowionych najbardziej rozpowszechnione były choroby zakaźne o ostrym i często epidemicznym przebiegu, np. tyfus, ciężkie mutacje grypy, gruźlica, infekcje przewodu pokarmowego, zapalenie płuc, choroby pasożytnicze. Stanowiły one również główna przyczynę zgonów. W ciągu kilku dziesięcioleci śmiertelność powodowana przez choroby zakaźne i pasożytnicze znacznie zmalała w całej Europie dzięki poprawie warunków sanitarnych oraz wynalezieniu skutecznych szczepionek i lekarstw. Przełomowe znaczenie miało odkrycie antybiotyków. Porównanie 10. głównych przyczyn zgonów 1900r. grypa i zapalenie płuc, gruźlica, ostry nieżyt przewodu pokarmowego, choroby serca, udary, choroby nerek, wypadki, rak, choroby okresu dziecięcego, błonnica 1986r. choroby serca, rak, wypadki, udary, przewlekłe choroby płuc, grypa i zapalenie płuc, samobójstwa, cukrzyca, choroby wątroby, zabójstwa W połowie XX wieku na plan pierwszy jako przyczyny zgonów wysunęły się przewlekłe choroby układu krążenia, a następnie choroby nowotworowe, coraz więcej ofiar pochłaniały też wypadki, zwłaszcza drogowe. Zmiana ta była na tyle wyrazista, że wśród specjalistów zyskała nazwę „przeobrażenia epidemiologicznego”. Kolejny etap zmian zaobserwowano w latach 1970-1995 (wzrost umieralności z powodu nowotworów, spadek - z powodu chorób krążenia). Pod koniec wieku na pierwszych miejscach przyczyn zgonów znalazły się: choroby serca, rak, wypadki i choroby naczyniowo-mózgowe (udary), które nazywane są chorobami cywilizacyjnymi. Obecnie główną przyczyną zgonów w Polsce są choroby układu krążenia (443/100tys.) i choroby nowotworowe (235/100tys., rocznik statystyczny, dane z 2002r.). Jeśli nawet pojawiają się nowe zagrożenia związane z chorobami zakaźnymi, to współczesny stan medycyny pozwala skutecznie je eliminować. Przykładem jest wirus HIV, budzący grozę w latach 80. ubiegłego wieku, który obecnie jako przyczyna zgonów zajmuje w statystykach światowych 30 pozycję. Pojedyncze zgony z powodu ptasiej grypy doprowadziły jesienią2005r. do energicznych akcji profilaktycznych i z pewnością nie grozi nam „powtórka z hiszpanki”. Opisane wyżej zmiany implikują wzrost znaczenia edukacji zdrowotnej w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych, ponieważ w chorobach przewlekłych czynniki psychospołeczne mają znacznie większy wpływ niż w chorobach zakaźnych. Czynniki te współuczestniczą w postawaniu chorób przewlekłych, mają udział w ich przebiegu, a także wpływają na wyniki leczenia i rehabilitacji pacjentów. Szacuje się, że obecnie opieka zdrowotna warunkuje wskaźniki zdrowia tylko w około 10-20%, a pozostałe przyczyny zdrowia pozostają poza obrębem działania medycyny. Wymienić tu można: zasoby psychiczne i styl życia jednostki, jej związki z innymi ludźmi i uzyskiwane od nich wsparcie, a ponadto warunki ekonomiczne i stan środowiska naturalnego. Zwłaszcza znaczenie zdrowego stylu życia jest ogromne, gdyż szacuje się, że wpływa na stan naszego zdrowia i podatność na choroby cywilizacyjne w ponad 50%. Dowody znaczenia czynników psychologicznych dla stanu zdrowia Powszechni znane jest znaczenie tzw. Wzoru Zachowania A, jako złożonego czynnika ryzyka chorób układu krążenia. W literaturze jest on opisywany obecnie jako sposób regulacji stosunków jednostki z otoczeniem, charakteryzujący się określonymi właściwościami treściowymi (tendencja do dominacji, agresywność w dążeniu do osiągania celów, potrzeba osiągnięć) i formalnymi (duża dynamika, pośpiech i niecierpliwość). Za pomocą specjalnie opracowanych kwestionariuszy można określić wskaźnik Wzoru Zachowań A. Trwające już ponad pół wieku badania wykazały, że WZA sprzyja nie tylko powstawaniu chorób układu krążenia, ale jest także czynnikiem ryzyka wielu innych chorób somatycznych. Ponadto zgromadzono wiele dowodów zarówno korzystnego, jak i szkodliwego wpływu na zdrowie określonych nawyków. Stwierdzono np., że 30% wszystkich zgonów z powodu nowotworów należy przypisać paleniu papierosów. Przemiany społeczne: wzrost poziomu wykształcenia i aspiracji ludzi do współdecydowania w sprawach własnego zdrowia Współcześnie obserwujemy rosnące dążenia ludzi do podmiotowego uczestnictwa w rozmaitych systemach społecznych. W odniesieniu do opieki zdrowotnej dodatkowym czynnikiem wzmacniającym tę ogólną tendencję jest wzrost wiedzy medycznej w społeczeństwie, będący następstwem wyższego ogólnego poziomu wykształcenia oraz specjalnie organizowanych akcji oświaty zdrowotnej. Nie bez znaczenia jest tu tez komercjalizacja medycyny, w wyniku której pacjent zaczyna występować z pozycji klienta oczekującego odpowiedniego poziomu opłacanych przez siebie usług. Przykładami dążenia ludzi do zajmowania samodzielnej i aktywnej postawy wobec własnych spraw zdrowotnych jest preferowanie układu z lekarze, samoleczenie, rezygnacja z medycyny oficjalnej na rzecz medycyny alternatywnej, czy skupianie się osób połączonych wspólnym problemem zdrowotnym w grupy wzajemnej pomocy broniące własnych interesów. 7 nawyków zdrowotnych znacząco zmniejszających ryzyko zachorowania na choroby cywilizacyjne (na podstawie badania A.County): niepalenie papierosów; regularne uprawianie ćwiczeń fizycznych; utrzymywanie normalnej wagi; niejedzenie między posiłkami; codzienne jedzenie śniadań; 7-8 godzin snu; nienadużywanie alkoholu. Rosnąca świadomość wpływu zachowań na zdrowie to ważny czynnik w dobie obecnego kryzysu służby zdrowia. Twierdzenie, że jesteśmy odpowiedzialni za stan naszego zdrowia stoi w sprzeczności z tradycyjnym rozumieniem systemu opieki zdrowotnej. Mamy tendencję do ignorowania stanu zdrowia, dopóki nie zachorujemy, a potem zakładamy, że to lekarz ma nas „naprawić” przy pomocy jakiegoś technologicznego „cudu”.
5. EDUKACJA ZDROWOTNA - JEJ ISTOTA, PRZEDMIOT ZAINTERESOWAŃ, DOBÓR TREŚCI.
Dobór treści edukacji zdrowotnej człowiek stary charakteryzuje się odmiennością biologiczną; człowiek stary jest wizerunkiem nieuchronnego końca życia; nie jesteśmy w stannie zatrzymać starzenia, ale możemy je opóźnić.- Dobór treści przekazywanych w ramach edukacji zdrowotnej nie może być przypadkowy i nieprzemyślany. Należy się opierać na dydaktyce oraz historii wychowania a także na koncentrycznym układzie treści. - wiedzę należy czerpać z pedagogiki, medycyny, wiedzy o żywieniu, higienie i ruchu. Wszelkie przekazywane treści kształcenia muszą być poparte badaniami naukowymi. - wraz z reformą edukacji do szkół wprowadzono edukację prozdrowotną i to właśnie ten proces sprzyja ludzkiemu rozwojowi. -Pomimo edukacji zdrowotnej w szkole w społ. nie widać pożądanych efektów. -gdybyśmy chcieli zanegować edukację zdrowotną, to musielibyśmy zanegować całą instytucję szkolną. - trzeba pamiętać, że człowiek dorosły ma już pewną wiedzę na temat zdrowego stylu życia, ale i utrwalone nawyki. Jego zasób wiedzy i umiejętności wynika w znacznej mierze z edukacji intencjonalnej. INTENSYWNOŚĆ PROCESU EDUKACYJNEGO wg. M. Demel
NACZELNY CEL EDUKACJI ZDROWOTNEJ: (M. Demel) „życie pełne i szczęśliwe”/ przedłużanie życia ludzkiego. WARUNEK: warunkiem osiągnięcia jest kondycja somato- psycho- społeczna człowieka. ŚRODKI: GR. Kondycja biologiczna człowieka, którą zapewnia aktywność ruchowa GR. Odżywianie się i żywienie- właściwa dostosowana do wieku dieta GR. Opieka socjalna i medyczna- profilaktyka i leczenie, rehabilitacja, samo profilaktyka, samo leczenie.
Jeśli rozpatrujemy temat edukacji zdrowotnej od strony geriatrii wyróżniamy: → PROFILAKTYKĘ
→ PREWENCJA- można to realizować po przez: Metody medyczne, Metody pedagogiczne 3 SPOSOBY PROFILAKTYKI- PREWENCJI: PREWENCJA ETIOLOGICZNA- (etiologia- nauka o chorobach) PREW. OSŁONOWA- modyfikacja przyczyn danego zjawiska- skupia się na czynnikach modyfikujących starzenie człowieka. Jednym z przykładów jest: aktywność ruchowa, używki i leki, choroba i chorowanie, relacje społeczne. PROFILAKTYKA KOREKCYJNA- maskowanie wskaźników starości, budowanie pozytywnego wizerunku siebie- np. po przez przeświadczenie i uczestniczenie w pracy (nie ważny rodzaj). Edukacja <łac. educatio - wychowanie, pielęgnowanie> obejmuje ogół wielowymiarowych działań i procesów służących wychowaniu i kształceniu osób lub grup społecznych i może być traktowana jako proces permanentnego uczenia się człowieka przez całe życie. Termin „edukacja zdrowotna” jest bardziej pojemny niż oświata czy wychowanie zdrowotne. Odnosi się do ludzi w całym okresie życia i obejmuje różne formy uczenia się i nauczania
Edukacja zdrowotna to: proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności, w której żyją; proces oparty na naukowych zasadach, stwarzający sposobność planowego uczenia się i zmierzający do umożliwienia jednostkom podejmowania świadomych decyzji dotyczących zdrowia i postępowania zgodnie z nimi; każda kombinacja różnorodnych doświadczeń edukacyjnych, ukierunkowanych na podejmowanie przez ludzi dobrowolnych działań sprzyjających zdrowiu; całokształt działań zmierzających do kształtowania zachowań zdrowotnych ludzi, by mogli prowadzić zdrowy styl życia i przyczyniać się do umacniania zdrowia oraz rozwijać kompetencje skutecznego wpływania na zdrowie własne i społeczności, w której żyją; podejmowanie wysiłków na rzecz wzrostu kompetencji jednostek i grup w sferze samodzielnego działania nz rzecz zdrowia, na różnych poziomach życia społecznego; proces pedagogiczno-społeczny wykorzystujący metody i techniki stosowane w naukach społecznych w kierunku zmiany zachowań w charakterze prozdrowotnym osób i grup społecznych, każda planowana działalność ukierunkowana na uczenie się o zdrowiu i chorobie. Edukacja zdrowotna jest całożyciowym procesem uczenia się ludzi jak żyć, aby zachować i doskonalić zdrowie własne i innych, a w przypadku wystąpienia choroby lub niepełnosprawności aktywnie uczestniczyć w jej leczeniu, radzić sobie i zmniejszać jej negatywne skutki. Cele edukacji zdrowotnej: nowe możliwości poznawcze - zdobycie nowej wiedzy, zrozumienie spraw związanych ze zdrowiem, poznanie siebie, identyfikowanie własnych problemów zdrowotnych; pożądane przekonania wobec różnych spraw związanych ze zdrowiem lub chorobą; właściwe postawy wobec zdrowia; poczucie odpowiedzialności za zdrowie własne i innych; klaryfikacja istniejącego systemu wartości, dostrzeżenie nowych wartości; umiejętności związane ze zdrowiem fizycznym (dbaniem o ciało) oraz umiejętności życiowe; zmiana zachowań zdrowotnych, ukierunkowana na prozdrowotny styl życia. Edukacja zdrowotna jest elementem promocji zdrowia. Podstawowym zadaniem nowoczesnej edukacji zdrowotnej jest przede wszystkim wspomaganie tworzenia warunków dla zmiany, wzrostu kompetencji jednostek i grup w sferze samodzielnego działania na rzecz zdrowia, na różnych poziomach organizacji życia społecznego. Ostateczny cel edukacji zdrowotnej: przekazywane treści powinny prowadzić do realizowania przez ich adresatów takich zachowań i stylów życia, które będą służyć utrzymaniu, umocnieniu lub przywróceniu ich do zdrowia. U podłoża edukacji zdrowotnej leżą 2 założenia: zdrowie jednostek i w konsekwencji złożonych z nich zbiorowości jest w istotny sposób warunkowane przez zachowania osobnicze; zachowania te można prozdrowotnie kształtować przez oddziaływanie edukacyjne. Aktualnie edukacja zdrowotna jest uwzględniana praktycznie we wszystkich programach zdrowotnych realizowanych na różnych poziomach życia społecznego, a więc poczynając od rodziny, przez szkołę, zakłady pracy i miasta, a na regionach, społeczeństwach globalnych oraz zbiorowościach międzynarodowych kończąc.
6. WYCHOWANIE DO STAROŚCI JAKO WSPÓŁCZESNE ZADANIE EDUKACYJNE. PODSTAWY TEORETYCZNE , PROCES, WSKAZANIA METODYCZNE.
Edukacja zdrowotna osób starszych jest ważnym zagadnieniem i wyzwaniem, ale możliwym do zrealizowania. Osoby starsze też mogą i chcą się uczyć. Każdy chciałby dożyć starości w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej. Jednocześnie trzeba nauczyć ludzi aprobowania starości. 3 ważne wartości ogólnoludzkie: dobro, piękno, zdrowie.CZYNNIKI PRZEDŁUŻAJĄCE MŁODOŚĆ: Wychowanie do starości (wg. A. Kamińskiego) to pedagogiczny proces polegający na nabywaniu zainteresowań, aspiracji, umiejętności i przyzwyczajeń, które pomogą w realizacji trybu życia sprzyjającego wydłużaniu młodości i dającej satysfakcję aktywności. To jednocześnie: Informowanie Przekonywanie Zachęcanie Wywoływanie sytuacji sprzyjających określonemu postępowaniu. KAMIŃSKI - uznał, że przygotowanie do starości należ rozpocząć od rozpoznania głównych wrogów starości : Osamotnienie rzeczywiste pojawiające się wraz z odejściem dorosłych dzieci, Zaniechanie kontaktów z dotychczasowymi kolegami z pracy, Rozluźnienie więzi towarzyskich z rówieśnikami, Śmierć współmałżonka i osób z najbliższego otoczenia., Osłabienie i zanik bieżącymi wydarzeniami, „Rozangażowanie” społeczne i uczuciowe, Alienacja , Izolacja społeczna , Obumarcie duchowe / śmierć społeczna i psychiczna. Oswajanie tych wrogów to utrzymanie : aktywności życiowej, wykonywanie pracy cenionej i użytecznej, uprawnianie hobby, rozwijanie pasji poznawczej, kultywowanie zainteresowań, Aktywność społeczna i towarzyska, Angażowanie się w działalność grup sąsiedzkich, wspólnot lokalnych, Praca w klubie seniora, Uczestnictwo w UTW ELEMENTY PROCESU WYCHOWANIA: (A. Kamiński) Rozwój zainteresowań wolnoczasowych, Hobby, Aktywność społeczna i polityczna, Rozwijanie i rozszerzanie nawyków kulturalnych. EFEKTEM WYCHOWANIA DO STAROŚCI rozumianego jako jej profilaktyka powinno być doprowadzenie do sytuacji, gdzie jednostka rozumie i akceptuje wszystkie zmiany będące jej udziałem. Pierwszym krokiem wychowania do starości powinno być uczenie tolerancji starości i ludzi starszych. Kolejny etap to eliminacja stereotypów. Praca człowieka Właściwe wykorzystanie czasu wolnego (wczasowanie) Higiena i konserwowanie zdrowia Aktywność fizyczna Współżycie społeczne (kontakty z innymi ludźmi) Świadome stwarzanie sobie warunków do pomyślnego starzenia się. Wśród gerontologów od lat dyskutuje się i prezentuje rozmaite stanowiska na temat przygotowania do starości. Wg. B. Velimirovica starość jest podatna na szczególne urazy typu socjalnego jak: Izolacja Samotność Wyobcowanie Niedostatki materialne Niedostatek zajęcia Zależność A także typu medycznego: Choroby Podatność na stres Niedostatek opieki i zainteresowania lekarsko- pielęgniarskiego itp. Zasadnicze przygotowanie do starości przebiega w sposób nieświadomy, ale nieodłączne mu są uwarunkowania społ- ekonomiczne. Przygotowanie do starości musi trwać przez całe życie. Wypracowany w młodości styl życia ma swoje konsekwencje w późniejszych okresach. W starości wszelkie zmiany dokonują się z wielkim oporem, a często są one wręcz niemożliwe. → niektórych problemów wieku starszego można uniknąć np. samotności, niewiedzy na temat istnienia instytucji niosących pomoc w tym wieku. Pomocne staje się tu środowisko lokalne, ale to sam człowiek musi zabiegać o kontakty z nim i aktywne w nim uczestniczenie. Wg. Olgi Czerniawskiej, pomysłem na XXI wiek jest: „uczenie się przez całe życie „: Uczyć się aby być Aby działać Uczyć się aby wspólnie żyć Uczyć się aby być.
Nie chodzi tu jedynie o uczestniczenie w typowych formach edukacyjnych, ale uświadomienie sobie, że sytuacje edukacyjne tworzy samo życie, o otwarcie się na siebie, na innych i na świat. W ten sposób uczenie się stanie się sposobem na życie, stylem życia. Wg. H.R. Moody szczególnie człowiek starszy ma obowiązek uczyć się, aby rozumieć siebie i otaczający świat, aby rozumieć innych. J. Mezirow postrzega dzisiejsze uczenie jako uczenie się wyborów. Dokonywanie ich dotyczy 3 sfer: teraźniejszości, przeszłości i przyszłości.
→ W Polsce ludzie starsi kontynuują wcześniej wypracowany styl po przez uczenie się np. na UTW, kursach, szkoleniach, organizowanych spotkaniach edukacyjnych i poradniczych.
→ dobre starzenie się polega przede wszystkim na umiejętnym dokonywaniu wyborów. Całe życie człowieka to wybory i kompromisy. → Analizując przygotowanie do starości podkreśla się, iż przebiega ono nieświadomie, i trwa przez całe życie. Jeśli dba się o swoje zdrowie, jest się aktywnym fizycznie i psychicznie, stara się zachowywać pogodę ducha, nawiązuje się kontakty z innymi ludźmi, można przypuszczać, że w ostatnim etapie życia będzie miało swoje odzwierciedlenie. Wiele dróg prowadzi do zdrowego starzenia się. Zależą one od naszego nastawienia, wyobrażenia o tym etapie życia, od wcześniej stawianych planów i konsekwencji w ich realizacji, możliwości indywidualnych itp. M. Skeet, D. Brauer- THE ART OF AGING- sztuka starzenia się. Lista wyznaczników zdrowego starzenia się: Utrzymanie niezależności życiowej Zabezpieczenie finansowe Sytuacja mieszkaniowa Możliwość kształcenia się Utrzymanie więzi społecznych Możliwość pozostania nadal sobą. → Na ogół nie myśli się o swojej starości, odsuwa się od siebie tego typu rozważania. → Brak odpowiedniej edukacji do starości powoduje lęk i obawę przed tą fazą życia. Poważne potraktowanie obowiązku przygotowania się do starości wyeliminuje jedno z określeń używanych przez ludzi starych dla zobrazowania ich stanu emocjonalnego- śmierć psychiczna → EDUKACJA DO STAROŚCI powinna rozpoczynać się w rodzinie i obejmować z jednej strony kształtowanie prozdrowotnych postaw u młodego pokolenia; z drugiej zaś pielęgnowanie właściwego stosunku wobec seniorów w rodzinie i w najbliższym otoczeniu. Poza rodziną w przygotowaniu do starości powinna brać udział szkoła , ale także inne placówki oświatowe i kulturalno- wychowawcze, co pozwoli utworzyć swoisty system wychowania do starości, a tym samym lepsze i skuteczniejsze przygotowanie do tego etapu życia człowieka. PRZYGOTOWANIE DO STAROŚCI- to konkretne organizowanie sytuacji życiowych, odnoszących się do ludzi młodych i dojrzałych. Przemiany psychiki są rezultatem interakcji jednostki ze środowiskiem
7. PROCES EDUKACJI ZDROWOTNEJ LUDZI STARYCH; WSPÓŁCZESNE ZNACZENIE HETEROEDUKACJI ODWRÓCONEJ.
EDUKACJA ZDROWOTNA CZŁOWIEKA DOROSŁEGO: Hanna Wentlandowa - problematyka edukacji zdrowotnej na gruncie gerontopedagogiki - zajmowała się problemami edukacji zdrowotnej osób starszych. Po jej śmierci powstała pewna luka. Zapoczątkowała ona ruch w kierunku pedagogiki zdrowia Kazimierz Wojciechowski- II polowa XX w. GERONTOLOGIA- definiuje swoje stanowisko jako wydłużanie życia ludzkiego. Nie powinno przedłużać się życia ludzkiego wtedy gdy medycyna nie daje żadnych szans- wypowiedź wybitnego amerykańskiego badacza. JAKOŚĆ ŻYCIA- to jakość przeżyć poznawczych przeżyć wartościująco- oceniających człowieka. Konieczność edukacji zdrowotnej wynika m.in. z przedłużaniem się życia ludzkiego. HASŁO: „przedłużanie życia ludzkiego”- leksykon A.A. Zych. → ale nie za wszelką cenę, liczy się także jakość życia(reprezentowana dla osobowości człowieka.) A. Kamiński- „wychowanie do starości”- złożony proces pedagogiczny dążący do rozwoju osobowości po przez kształtowanie zainteresowań i nawyków służących przedłużeniu młodości. To nabywanie aspiracji, przyzwyczajeń i nawyków oraz umiejętności, które pomagają w realizacji trybu życia dającego satysfakcję i aktywność. To jednocześnie: Informowanie Przekonywanie Zachęcanie Wywoływanie sytuacji sprzyjających określonemu postępowaniu. H. Wentlandowa- lata '60-te, wychowanie zdrowotne dąży do tego aby każdy:- PROBLEMATYKA EDUKACYJNA: Chciał i umiał zdrowie chronić, ratować , udoskonalać Wiedział kiedy i jak korzystać z pomocy medycznej, a kiedy i jak radzić sobie samemu Usiłować tworzyć higieniczne warunki bytowania Chciał i umiał rozwiązywać pozostające w związku ze stanem zdrowotnym liczne problemy (np. kulturowe, społeczne, ekonomiczne) A. A. Zych- wychowanie zdrowotne- planowe działanie mające na celu zachowanie zdrowia społeczeństwa, w szczególności najmłodszych generacji. GDZIE REALIZOWAĆ EDUKACJĘ ZDROWOTNĄ: - massmedia (TV, czasopisma) -UTW - szkoły (od najmłodszych lat) Edukację należy traktować jako proces trwający całe życie (aby życie było „pełne i szczęśliwe”). EDUKOWAĆ MOŻNA CZŁOWIEKA NA DRODZE ZABIEGÓW SOCJALIZACYJNYCH I EDUKACYJNYCH PO PRZEZ FORMĘ SZKOŁY. : Środowisko instytucjonalne- szkoła Środowisko naturalne- rodzina, rówieśnicy (- osiąganie pełnego rozwoju) OGNIWA CAŁOŻYCIOWEGO PROCESU EDUKACJI ZDROWOTNEJ (M. Demel):- wychowanie zdrowotne powinno zaczynać się od: → HERETOEDUKACJA (naśladownictwo): Utrwalenie pewnych zachowań Dziecko przedmiotem oddziaływań edukacyjnych → ETAP POŚREDNI- (sukcesywne uprzedmiotawianie dziecka,) pojawia się świadomość zdrowotna, poczucie odpowiedzialności za swoje zdrowie, wiek przedszkolny- wczesnoszkolny → AUTOEDUKACJA (etap dojrzewania) → HETEROEDUKACJA ODWRÓCONA (wychowanek wchodzi w rolę wychowawcy) HETEROEDUKACJA- na tym etapie wychowania zdrowotnego dziecko jest reagującym przedmiotem zabiegów o charakterze opiekuńczo- pielęgnacyjnym. Formy zachowania się dziecka są wynikiem wykonywania poleceń oraz naśladownictwa. W tym czasie dziecko nabywa wielu dobrych, ale i złych przyzwyczajeń. Dziecko ucząc się wykonywania rozmaitych czynności w sposób uregulowany i uporządkowany, wytwarza stereotypy działania ułatwiające mu codzienną działalność. Początkowo i tymczasowo - naśladuje po prostu pewne elementy i fragmenty działania dorosłych, nie umiejąc jeszcze, co oni czynią i w jakim celu. Dziecko w tym etapie dowiaduje się że rośnie, tylko pośrednio od dorosłych. Jeśli chodzi o przyczynę rośnięcia, to prawie wszystkie dzieci upatrują jej w jedzeniu: im więcej się je , tym szybciej się rośnie. Podstawowa wiedza anatomiczna jest potrzebna dziecku z dwu względów: po pierwsze, pomaga mu przy rysowaniu ludzi i zwierząt; po drugie ułatwia porozumienie się z dorosłymi, gdy bywa chore , gdy je coś boli. U dzieci występuje skłonność do subiektywizowania zdrowia; dzieci chętnie zapewniają, że nie będą chorować. → okres wczesnego dzieciństwa i wiek przedszkolny kładą istotny fundament pod dalszą edukację zdrowotną. ETAP POŚREDNI- w tej fazie wychowania następuje sukcesywne „upodmiotawianie” dziecka, wzrasta jego aktywny udział w staraniu się o własne zdrowie, rozwija się świadomość i poczucie odpowiedzialności. Nawyki przyzwyczajenia, przekonania i postawy dotyczące zdrowia osadzone są w szerokim kontekście osobowościowym, są częścią stylu bycia wyniesionego ze środowiska domowego, dlatego to wszystko musi podlegać w szkole reedukacji. KILKA REGUŁ NA PODSTAWIE KTÓRYCH POWINIEN PRZEBIEGAĆ TEN ETAP: łączyć racje z emocjami; rozważać co nadaje się do pracy grupowej, a co do indywidualnej. Jednostka podatna na wpływy nauczyciela, w grupie może okazać się odporna. H. Wentlandowa mówi, iż należy chwalić te dzieci, które wykazują dbałość o zdrowie, higienę i estetykę; zaspokajać ciekawość; dawać aktywność za aktywność; mówić prawdę i tylko prawdę, ale nie całą prawdę od razu; posługiwać się bronią przekory, jak telewizja; tolerować modę, jeśli nieszkodliwa, choćby szokowała starsze pokolenie; nie walczyć z wiatrakami, ale też nie przeceniać kryteriów estetycznych w wychowaniu zdrowotnym; pamiętać, że żyjemy w erze techniki, a zatem poddać rewizji tradycyjną zasadę dydaktyczną w posługiwaniu się analogią; od organizmu do maszyny; nie nadużywać przykładów negatywnych- gdyż jak pisze H. Wentlandowa- obraz błędnego postępowania mocniej utrwala się w pamięci niż równoczesne pouczenie słowne. Trzeba podawać przede wszystkim dobre wzory postępowania ; stosować zasadę działania skojarzonego, tzn. „osaczać” wychowanka od razu ze wszystkich stron; realizować zawsze pełen cykl wychowawczy: zainteresować, przekonać, zmobilizować do działania, konkretnie nauczyć, jak działać, zapewnić warunki, wreszcie wymagać i kontrolować. Nie lekceważyć. Akcje doraźne, dobrze przemyślane, mogą stać się silnym bodźcem i pierwszym krokiem ciągłego działania. AUTOEDUKACJA- w okresie dojrzewania i dorastania- systematyczna, dyskretnie kierowana autoedukacja powinna doprowadzić do tego aby wychowanek: Opanował podstawowe wiadomości o ludzkim organizmie i znał swoje cechy indywidualne, Umiał samodzielnie korzystać z usług służby zdrowia, Interesował się czynnie swoim rozwojem, praktykował higienę i ćwiczenia ciała, Umiał świadomie planować rozkład dnia, wyczuwał rytm pracy i wypoczynku, Rozumiał cudze zdrowie, choroby i kalectwo, Pojął związek między swoim zdrowiem a zdrowiem publicznym HETEROEDUKACJA ODWRÓCONA- na tym etapie wychowania zdrowotnego wychowanek, występuje w roli wychowawcy innych: rodziców, rodzeństwa, kolegów, sąsiadów a nawet własnych nauczycieli. Heteroedukacja odwrócona = INWERSJA PEDAGOGICZNA (odwrócenie ról). Zwiastuny heteroedukacji odwróconej pojawiają się już we wczesnym dzieciństwie. → szkoła wygasza nabyte w przedszkolu nawyki i niszczy w trudzie wypracowane postawy. Stanisław Kopczyński- „rozpowszechnianie higieny w szkole i po przez szkołę jest jednym z najważniejszych zadań, jakie wiek XXI wiekowi XX w spadku do rozwiązania przekazał”. Zadanie to należy rozumieć dwojako: Szkoła jest najlepszym gruntem do skutecznego wychowania społ. w zasadach kultury zdrowotnej- aspekt przyszłościowy Rozpowszechnianie tej kultury odbywa się po przez uczniów już dzisiaj, dzięki temu młodsze pokolenie oddziałuje wychowawczo na starsze. - aspekt aktualistyczny. Pedagogika odwracająca normalny kierunek przekazywania dóbr kulturalnych, a więc heteroedukacja odwrócona. Idea SZKOŁY DZIAŁANIA SPOŁECZNEGO- młodzież powinna być włączona do fachowo kierowanego frontu walki o zdrowie publiczne- po przez to będzie aktywnie krzewić kulturę zdrowotną. Ideał do którego dąży edukacja zdrowotna. : celem tym jest wychowywać obywatela tak, aby dbał nie tylko o własne zdrowie, ale też o zdrowie cudze, a przede wszystkim, aby chciał i umiał wychowawczo oddziaływać na innych, gdziekolwiek go losy rzuca.
8. ŚWIADOMOŚĆ ZDROWOTNA- właściwa człowiekowi zdolność do zdawania sobie sprawy z własnego zachowania służącego zdrowiu jego uwarunkowania i konsekwencji dla zdrowia fizycznego, psychicznego, społecznego i duchowego. Świadomość to także psychika człowieka - specyficzna cecha regulująca zachowania człowieka i tym właśnie odróżnia człowieka od zwierzęcia. Świadomość- proces odbierania informacji i kierowania własnym postępowaniem. → odniesienie do psychoanalizy, która wyróżnia stany świadomości- (świadomość, podświadomość, nieświadomość) ŚWIADOMOŚĆ ODPOWIADA NA PYTANIA: czego naprawdę chcę, czy działanie prowadzi do celu, kiedy cel osiągnę, co muszę zmienić aby cele osiągnąć, jakie koszty poniosę? Co się stanie jeśli w swym życiu nic nie zmienię?= antycypacja zdarzeń. Z roku na rok wzrasta świadomość i wiedza Polaków w zakresie schorzeń oraz profilaktyki zdrowotnej(dane wg Pentor). Wzrasta też świadomość dotycząca znaczenia zdrowego stylu życia, aktywności fizycznej oraz odpowiednio zbilansowanej diety. Wiedza nie idzie jednak w parze z działaniem. Większość Polaków przyznaje, że z powodu braku czasu i odpowiednich środków finansowych dba o stan zdrowia w mniejszym stopniu niż jest to konieczne. Poziom wykształcenia oraz poziom zamożności mają decydujący wpływ na zachowania prozdrowotne. Wyższe wykształcenie/wyższe dochody: Aktywność fizyczna - spacery, jazda na rowerze, basen; Zbilansowana dieta; Poszukiwanie informacji o zdrowiu poprzez prasę, Internet, fora dyskusyjne; Stosowanie preparatów witaminowych i wzmacniających odporność; Wykonywanie badań okresowych. Niższe wykształcenie/niższe dochody: Umiarkowana aktywność fizyczna na świeżym powietrzu - spacery, działka. Impulsem do działania, a więc przejawiania określonych zachowań w życiu codziennym jest: Świadomość zdrowotna, Ocena własnego zdrowia, Wartości przypisywane aktualnie dobremu zdrowiu, I stopień zainteresowania związanymi z nim problemami. Te właśnie elementy stanowią bezpośredni kontekst podejmowania decyzji związanych ze zdrowiem. Prowadzenie prozdrowotnego stylu życia zakłada realizację celowych działań nakierowanych na zdrowie i eliminowanie zachowań zagrażających mu, istotnym elementem jest tu poziom wiedzy i świadomości zdrowotnej jednostek. Wiedza na temat wzorów zachowań zdrowotnych, ich tendencji do współwystępowania ze sobą, ich dystrybucji w społeczeństwie, powiązań z bardziej ogólnymi stylami życia jednostek i warunkami w jakich żyją, powinna być istotnym elementem programów i strategii działań promujących zdrowie. Zmiany zachowań (zdrowotnych) zwłaszcza nawyków są bardzo trudne. Wyodrębniono 3 fazy zmiany zachowań: faza decyzji o zmianie, faza wprowadzania zmian w zachowaniu, faza utrwalenia zachowań prozdrowotnych lub prewencyjnych. Dla wprowadzenia zmian najistotniejsze jest poczucie własnej skuteczności działania - należy więc zawsze rozpoczynać od prostych w realizacji zaleceń dających wyraźny efekt własnych działań. Pozwala to na uzyskanie pozytywnej motywacji wobec kolejnych zaleceń, ich oczekiwane skutki mogą być odległe. Zadaniem ich jest oddziaływanie na świadomość zdrowotną. Podstawowe zasady zmiany zachowań: Kształtowanie i zmiana zachowań zdrowotnych powinny być rezultatem swobodnego wyboru. Zachowania zdrowotne powinny być powiązane z systemem wartości jednostki i pozytywnie być przez nią oceniane. W realizacji dobrowolnych decyzji zdrowotnych powinna obowiązywać zasada stawiania sobie i innym realistycznych celów, gwarantujących powstanie poczucia własnej skuteczności. Propozycje prozdrowotne i popularyzacja wiedzy o zdrowiu powinny być dostosowane do odbiorów i ich możliwości. Treść zachowań zdrowotnych powinna być elastycznie dostosowana do odbiorców lub stanowić wynik wyboru. W kształtowaniu zachowań zdrowotnych bardzo ważną rolę odgrywa wspomagające oddziaływanie grup społecznych i wsparcie profesjonalistów. Wykorzystanie przytoczonych zasad zmiany zachowań może przyczynić się do zwiększenia skuteczności programów promocji zdrowia i profilaktyki chorób realizowanych na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej.
Promocja zdrowia osób starszych Niewątpliwie zjawisko starzenia się rodzi liczne konsekwencje o charakterze ekonomicznym, politycznym, społecznym i zdrowotnym. Wydaje się, że jedna z możliwych form redukowania ich jest promocja zdrowia osób starszych. Warto przy tym dodać, iż według Catforda i Legera, starzenie się ze względu na wydłużanie się czasu życia i rozwój zależności od innych ludzi- to jedno z siedmiu zjawisk, na które promocja zdrowia powinna aktualnie reagować i pilnie podjąć odpowiednie działania CEL PROMOCJI ZDROWIA OSÓB STARSZYCH W opracowaniach na temat promocji zdrowia ludzi starszych jej cele formułowane są w różnorodny sposób. Warto jednak przyjąć za Szczerbinska, iż działania promujące zdrowie osób z najstarszych grup wiekowych maja na celu: zapewnienie im możliwości jak najdłuższego samodzielnego funkcjonowania, tzn. pozostawania we własnym domu i środowisku rodzinnym utrzymanie sprawności dającej podstawy do niezależnego, aktywnego życia. poprawę jakości życia osób w wieku podeszłym. Obok starzenia się Catford i Leger wymieniają ponadto takie obszary/zjawiska, na których aktualnie powinna koncentrować się promocja zdrowia, jak: miejsce zamieszkania, rodzina, praca, przemoc, rynek oraz porozumiewanie sie. Ze względu na miejsce funkcjonowania człowieka starszego wyróżnia się: promocje zdrowia w środowisku naturalnym; promocje zdrowia w domu opieki. Jednym z narzędzi promocji zdrowia, pomocnych w osiąganiu jej celów, są programy prozdrowotne. PROMOCJA ZDROWIA A ZMIANA STYLU ŻYCIA OSÓB STARSZYCH Jeden z głównych obszarów, na którym skupione są programy prozdrowotne adresowane do ludzi młodych, to zmiana stylu życia, w tym przede wszystkim zachowań antyzdrowotnych będących czynnikami ryzyka różnorodnych schorzeń.Wwpływ stylu życia na zapadalność na choroby cywilizacyjne i przedwczesna śmierć jest większy niż wszystkich pozostałych czynników łącznie (wpływ ten został określony na 53%). Zdrowy styl życia jest bardzo ważny na każdym etapie życia człowieka, a mitem dotyczącym procesu starzenia sie jest przekonanie, że jest już wtedy za późno na podejmowanie takiego stylu życia. Podkreśla sie, iż wdrożenie przez osobę starszą aktywności fizycznej, zdrowej diety, rzucenie palenia, ograniczenie ilości wypijanego alkoholu, a także rozsądne zażywanie leków mogą przyczynić sie do zapobiegania rozwoju różnych chorób oraz spadku sprawności, zwiększenia lat życia, a także podniesienia jego jakości. ZASADNICZE KIERUNKI DZIAŁAN NA RZECZ PROMOCJI ZDROWIA OSÓB STARSZYCH Jeśli nie na stymulowanie zmiany stylu życia (w tym zwłaszcza zachowań antyzdrowotnych), to na co powinny być ukierunkowane programy prozdrowotne, by przyczyniły sie do realizacji celu promocji zdrowia osób starszych? Jeśli idzie o zasadnicze kierunki działań promocyjnych, to Szczerbinska proponuje ich następujący podział: • programy w zakresie zachowania i poprawy samokontroli zdrowia (w sensie dbałości o własne zdrowie), • programy ukierunkowane na tworzenie sie więzi społecznych, • programy dotyczące zachowania i zwiększenia ogólnej sprawności fizycznej i psychicznej (wydolności funkcjonalnej). Należy wyraźnie zaznaczyć, iż powyższa klasyfikacja jest umowna, ponieważ wymienione kierunki działania współzależą i nakładają sie wzajemnie. WNIOSKI Celem promocji zdrowia osób starszych jest stwarzanie im możliwości samodzielnego i aktywnego funkcjonowania w środowisku oraz zapewnienie odpowiedniej jakości życia. Jego osiągnięcie wymaga działań zakrojonych na bardzo szeroka skale, w tym z zakresu opieki medycznej oraz polityki zdrowotnej. Jednym z narzędzi, które mogą być przy tym wykorzystane, są programy prozdrowotne. W przypadku, gdy ich adresatami są ludzie starsi, powinny być one ukierunkowane głównie na: zachowanie i poprawę samokontroli zdrowia oraz ogólnej ich sprawności fizycznej i psychicznej; stymulowanie rozwoju więzi i wsparcia społecznego. Dlaczego nacisk nie jest tu postawiony na zmianę stylu życia? Otóż, wynika to ze specyfiki sędziwego wieku. Ponadto, wydaje się, że zdecydowanie bardziej, wymienione powyżej kierunki działań promocyjnych, a nie stymulowanie do zmiany zachowań antyzdrowotnych, mogą wpłynąć na poprawę funkcjonowania człowieka starego w środowisku, czyli do osiągania celu promocji zdrowia tej części populacji.
9. ZDROWIE SOMATYCZNE, PSYCHICZNE, SPOŁECZNE. ZDROWIE JAKO WARTOŚĆ, ZASÓB I ŚRODEK DO OSIĄGANIACELÓW ŻYCIOWYCH (M.IN. ŻYCIA PEŁNEGO I SZCZĘŚLIWEGO).
Zdrowie fizyczne Z fizjologicznego punktu widzenia zdrowie jest to pełna zdolność organizmu do utrzymania równowagi pomiędzy nim a środowiskiem zewnętrznym, do prawidłowego reagowania na zmiany środowiska i adaptacji do tych zmian. Jest uwarunkowane m.in. prawidłowym składem biochemicznym, harmonią i równowagą zarówno w środowisku wewnętrznym organizmu, jak i w otaczającym go przyrodniczym środowisku zewnętrznym - naturalnym środowisku człowieka. W środowisku wewnętrznym toczą się podstawowe dla zdrowia biochemiczne procesy wzrostu, namnażania oraz kształtowania czynności poszczególnych tkanek i narządów, jak również osobniczej obronności i immunologicznej reaktywności organizmu. Jest ono w dużym stopniu modelowane przez otaczające człowieka środowisko zewnętrzne. Na organizm człowieka pośrednio lub bezpośrednio wywierają wpływ wszystkie komponenty środowiska zewnętrznego (rośliny, zwierzęta, inne organizmy ludzkie, gleba, powietrze, woda itp.).Działają one na niego korzystnie lub niekorzystnie. Organizm człowieka posiada wrodzoną predyspozycję do obrony oraz podatności na reagowanie na określone choroby. Jest ona indywidualnie zróżnicowana, uwarunkowana odpowiednimi genami zawartymi w układzie chromosomalnym poszczególnych osób. Ta predyspozycja może być przekazywana przez rodziców na potomstwo z pokolenia na pokolenie. Może też w toku życia być modyfikowana różnymi czynnikami mutacyjnymi. Organizm człowieka nie tylko został wyposażony w liczne cechy umożliwiające mu przeżycie, rozród i biologiczne doskonalenie, ale też w zdolność przystosowania się do różnorodnych warunków życia. Zdrowie biologiczne jest dziedziną, w której z obiektywnego punktu widzenia po osiągnięciu dojrzałości rozpoczyna się ubytek zasobów. Niektóre funkcje organizmu są najsprawniejsze w momencie urodzenia, np. gojenie się ran i właściwie już od urodzenia zaczyna się starzenie biologiczne. Sprawność fizyczna ludzi dorosłych stopniowo maleje, a z drugiej strony wraz z wiekiem wzrasta prawdopodobieństwo wielu chorób somatycznych. Dostępne są jednak możliwości utrzymania organizmu w dobrej formie do późnego wieku. Systematyczne ćwiczenia, uprawianie sportów umożliwiają zachowanie nieuszczuplonej sprawności fizycznej nawet po przekroczeniu wieku emerytalnego. Przestrzeganie zasad dotyczących zdrowego stylu życia i zapobiegania chorobom sprzyja również utrzymaniu zasobów zdrowia biologicznego. Otwiera się tu pole dla promocji zdrowia. Okres późnej starości życia u większości ludzi wiąże się jednak z załamaniem zdrowia organizmu. Typowe problem w tym wieku to: postępujące zmniejszenie zdolności funkcjonalnych (chodzenie, czynności codzienne, widzenie, słyszenie), czemu towarzyszy przeżywanie stresu; ogólna słabowitość, wątłość, widoczna kruchość; niejasne objawy, różne dolegliwości powodujące cierpienie, których przyczynę trudno jest znaleźć; współwystępowanie różnych chorób. Późna starość nie musi być jednak okresem inwalidztwa, zmniejszonej sprawności i cierpienia.. Na pomyślniejsze oczekiwania pozwalają dane statystyczne dowodzące „kompresji chorobowości”. Zjawisko to polega na tym, że wydłużeniu życia towarzyszy zwiększenie liczby lat przeżytych bez inwalidztwa. Duże znaczenie ma również subiektywna percepcja zdrowia, która zależy w dużym stopniu od uwarunkowań indywidualnych. Osoby starsze łatwiej adaptują się do życia z chorobą niż osoby młode, które traktują zwykle chorobę jako wydarzenie niezasłużone i niesprawiedliwe. Osoby starze maja świadomość tego, że występowanie chorób w późniejszym wieku jest czymś normalnym, co wyraża się lepszymi wskaźnikami przystosowania.
Zdrowie psychiczne Według Kazimierza Dąbrowskiego: to zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania, odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości, aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego. Polega na prawidłowym rozwoju inteligencji, prawidłowych reakcjach emocjonalnych, dojrzałości, zdolnościach adaptacyjnych oraz umiejętnościach przeciwstawiania się stresom. Zależy od otoczenia jednostki oraz od jej stosunku do tego otoczenia. Ważnym warunkiem zdrowia psychicznego jest zdolność do adaptacji, czyli dostosowania się do otoczenia. Jednostka musi mieć zdolność zmieniania się, jeśli otoczenie tego wymaga. Zdrowy człowiek może wewnętrzną równowagę swych sił psychicznych zmieniać tak samo, jak zewnętrzny świat. Jest zatem zarówno „autoplastyczny”, jak i „alloplastyczny”. Postaci dopasowania się człowieka do otoczenia: postawa czynna - asymilacja z otoczeniem (które zadawala jednostkę) i postawa bierna - akomodacja (zdolność znajdowania upodobania w tym, co otoczenie może ofiarować jednostce). Osoba zdrowa psychicznie = przystosowana, a więc: - niedręcząca się niepotrzebnie konfliktami, które przeżywa; - podchodzi do swych problemów w sposób realistyczny; - aktywnie przystosowująca się do otoczenia, usiłująca spełniać wymagania otoczenia bez utraty indywidualności; - charakteryzująca się spójną, zintegrowaną osobowością; - postrzegająca siebie i świat adekwatnie do sytuacji i własnych możliwości, czasami niezależnie od własnych potrzeb (brak egoizmu z zachowaniem egocentryzmu); - zdaje sobie sprawę ze swoich własnych braków i niedociągnięć; - zdaje sobie sprawę z braków i niedociągnięć osób, z którymi ma do czynienia. Osoba źle przystosowana - odwrotnie. Zdrowie psychiczne polega na: Po 1: realizacji swej osobowości, co jest ważnym bodźcem pobudzającym działalność człowieka; Po 2: właściwym stosunku do siebie i innych (np. praca z innymi dla wspólnej korzyści, brak chęci władzy, adekwatne postrzeganie siebie); Po 3: panowaniu nad otoczeniem, oporze przeciw jego naciskowi, dostosowaniu się do warunków zewnętrznych lub uniezależnieniu się od nich, jeśli są niekorzystne; Po 4: harmonijnym scaleniu przez jednostkę jej podstawowych funkcji - równowadze sił psychicznych; Po 5: zdolności do 3 podstawowych czynności człowieka: do pracy, zabawy i miłości. zdrowie psychiczne = szczęście (w pewnym stopniu) Decyduje o nim tzw. plastyczność psychiczna (zdolność organizmu do zmian zachowania stosownie do istniejących warunków, umożliwiająca osiąganie stanu równowagi z otoczeniem, przejawiająca się w zdolności uczenia się). Człowiek zdrowy psychicznie jest nastawiony na przyszłość (żyje nią a nie przeszłością czy teraźniejszością). W przeciwieństwie do zdrowia fizycznego, gdzie występowanie chorób somatycznych jest związane z wiekiem, prawdopodobieństwo wystąpienia choroby psychicznej zależy raczej od przynależności do pewnych grup, np. nadpobudliwość psychoruchowa jest najczęściej problemem wieku dziecięcego, natomiast otępienie występuje w późnym wieku. Trudno mówić o schizofrenii jako chorobie typowej dla pewnej grupy wiekowej, ale szczytowa liczba zachorowań u mężczyzn przypada na 24 rok życia. Większość najbardziej rozpowszechnionych chorób psychicznych rozpoczyna się w młodym lub średnim wieku, np. ludzie młodzi stanowią najliczniejszą grupę ryzyka depresji, pierwszy rzut schizofrenii rozpoczyna się przed 45. rokiem życia, a psychozy maniakalno-depresyjnej - przed 50. Ryzyko pojawienia się chorób i zaburzeń psychicznych w okresie późnej dojrzałości i starości wydaje się mniejsze, z wyjątkiem pewnych chorób typowych dla starszego wieku. Zdrowie psychiczne zależy od autonomii, samorealizacji i ogólnej satysfakcji z życia (poczucia szczęścia).
Zdrowie społeczne Przejawia się w umiejętności pełnienia ról społecznych oraz poziomem prestiżu i zaufania, jakie jednostka posiada w grupie (choroba= nieumiejętność pełnienia ról społecznych). Zależy od stosunków społecznych, jakie zachodzą między ludźmi w związkach środowiskowych (rodzinnych, sąsiedzkich, zawodowych, towarzyskich itp.). Harmonijne relacje między członkami grupy wpływają korzystnie na stan samopoczucia jednostki, natomiast stosunki pełne sprzeczności i konfliktów wpływają nań negatywnie. Jego podstawowym elementem jest proces adaptacji człowieka do sytuacji, warunków i wymagań, jakie stawia mu grupa społeczna. Umożliwia ona osiągnięcie równowagi między potrzebami człowieka a warunkami otoczenia społecznego. Etapy przystosowania: akomodacja - wstępny etap przystosowania, powstaje na podłożu tolerancji i wzajemnych ustępstw członków grupy, polega na uznaniu i przyjęciu podstawowych systemów wartości nowej sytuacji, występuje także jako metoda rozwiązywania konfliktów; asymilacja - przystosowanie zupełne, całkowita rezygnacja z dotychczasowych wzorów i wartości i całkowite przyjęcie nowych. Na zdrowie społeczne ma także wpływ socjalizacja (uspołecznienie) rozumiana jako wchodzenie w kulturę (akulturacja) i kształtowanie osobowości społecznej człowieka, nabywanie społecznej dojrzałości oraz kompetencji społecznych. Ma ona miejsce wszędzie tam, gdzie człowiek, stając się członkiem nowej grupy społecznej, musi nauczyć się nowej roli, odpowiadającej jego zmieniającej się pozycji. Polega na: internalizacji wzorów postępowania obowiązujących w danej społeczności, akceptacji kryteriów wartości i przyswojenia sobie reguł „grania ról społecznych”, zgodnie z mechanizmami kontroli społecznej. Efekt w postaci przyrostu umiejętności pełnienia ról można określić jako rozwój zasobów zdrowia społecznego. Miarą zdrowia społecznego jest poziom wywiązywania się z ról społecznych i satysfakcja z ich pełnienia. W tradycyjnym społeczeństwie ceni się bogate indywidualne doświadczenie i związaną z nim mądrość życiową. Wyrazem tego jest autorytet i wysoka pozycja społeczna starca, którą można traktować jako swoisty zasób zdrowia społecznego. W nowoczesnym społeczeństwie informatycznym następują zmiany pod tym względem. Indywidualne doświadczenie staje się bowiem mało efektywnym źródłem informacji, jeśli nie jest wzbogacone dostępnym w Internecie doświadczeniem zbiorowym. Tymczasem w naszym kraju korzystanie z Internetu, coraz powszechniejsze wśród osób w młodym i średnim wieku, ciągle jeszcze jest rzadkością w starszych grupach wiekowych, zwłaszcza wśród emerytów. Zakłóca to pozytywny obraz rozwoju zdrowia społecznego wraz w wiekiem. Pomyślniejsze perspektywy na przyszłość stwarza rosnący poziom wykształcenia naszego społeczeństwa, z którym koreluje korzystanie z nowoczesnych źródeł informacji.
5