Wg Nachmiasa
Zmienne
Pojęcia są przekształcone w zmienne poprzez ich zamianę lub przekształcenie w zbiór wartości. Zmienna to właściwość empiryczna mająca dwie lub więcej wartości. Jeżeli badana przez nas właściwość może przebierać różne wartości to możemy ja potraktować jako zmienną. Zmienna dychotomiczna , jest to zmienna która ma tylko dwie wartości.
Zmienna zależna to zmienna którą badacz chce wyjaśnić.
Zmienna niezależna to zmienna , za pomocą której badacz chciałby wyjaśnić zmiany wartości zmiennej zależnej.
Zmienne kontrolne są wykorzystywane do sprawdzania czy obserwowany empirycznie związek pomiędzy zmienną zależną i niezależną nie jest związkiem pozornym. Związek pozorny to taki związek który można wyjaśnić za pomocą zmiennych innych niż uwzględnione w hipotezie badawczej. Jeżeli wpływ innych zmiennych zostanie wyeliminowany lub będzie kontrolowany, a związek pomiędzy zmienną zależna i zmienną niezależna będzie nadal obserwowany, to związek ten nie jest związkiem pozornym.
Zmienne ciągłe i zmienne dyskretne
Ważną cechą zmiennych jest to, czy mają one charakter ciągły czy też dyskretny.
Zmienna ciągła nie ma a priori określonej swojej najmniejszej jednostki.
Zmienne dyskretne maja swoją minimalna jednostkę. Jeżeli jakaś ilość zmiennej nie może zostać dalej podzielona, to mamy do czynienia ze zmienną dyskretną.
Rodzaje zmiennych:
Zmienna zależna to zmienna, która badacz stara się wyjaśnić. Zmienna niezależna to zmienna, która powoduje zmiany wartości zmiennej zależnej. Zmienna kontrolna jest używana przez badaczy do sprawdzania możliwości, że związek pomiędzy zmienną zależną i zmienną niezależna jest związkiem pozornym (może zostać wyjaśniony jedynie przy obecności innej zmiennej). Zmienna ciągła jest zmienną która nie ma określonej swojej minimalnej jednostki (długość). Zmienna dyskretna to zmienna, która ma swoją minimalną jednostkę (liczba dzieci w rodzinie)
Hipotezy jest to proponowane przez nas odpowiedź, jakiej można udzielić na pytanie badawcze. Jest ona wyrażana w postaci jasno określonego związku pomiędzy zmienna zależną i zmienną niezależną. Hipotezy to proponowane odpowiedzi, ponieważ zostaną one zweryfikowane dopiero po przeprowadzeniu badan empirycznych. Można je wyprowadzać dedukcyjnie - teorii, indukcyjnie - na podstawie obserwacji, czy intuicyjnie, albo łącząc elementy tych sposobów.
Hipotezy badawcze są do siebie podobne pod czterema względami (cechy charakterystyczne):
Hipotezy muszą być jasno sformułowane. Badacz musi zdefiniować pojęciowo i operacyjnie wszystkie zmienne.
Hipotezy są konkretne. Badacz określa jakie są oczekiwane związki pomiędzy zmiennymi w terminach kierunku i warunków, w jakich dany związek będzie zachodził.
Hipotezy są sprawdzalne za pomocą dostępnych metod. Ocena hipotezy zależy od tego, czy istnieją odpowiednie metody pozwalające na jej przetestowanie.
Hipotezy naukowe są pozbawione elementów wartościujących. Ponieważ badania w naukach społecznych dzieją się w społecznym otoczeniu, badacz musi być świadomy własnej stronniczości i stara się uczynić ja jawną.
Źródła informacji o badaniach i hipotezach naukowych
Najlepszym źródłem inspiracji w procesie formułowania problemów i hipotez jest jednak literatura fachowa. Krytyczny przegląd literatury fachowej pozwala badaczowi poznać aktualny stan wiedzy, podstawowe pojęcia, teorie, główne zmienne oraz definicje pojęciowe i operacyjne, problemy i hipotezy analizowane przez innych jak też stosowane przez nich metody badawcze. Wyprowadzanie nowych badań z wiedzy opisanej w literaturze fachowej sprawia, że przyczyniamy się do kumulowania wiedzy naukowej.
Dobór próby i schematy doboru próby
Populacja - całkowity zbiór obiektów poddany analizie.
Próba - to zbiór danych pochodzących z populacji i będących podstawą uogólnień na całą populację.
Parametry określają wartość określonej zmiennej charakteryzującej populację. Jego odpowiednik w próbie nosi nazwę statystyki.
Jednostka doboru próby - jest to pojedynczy obiekt z populacji, z której będzie pobierana próba.
Jednostki są zazwyczaj charakteryzowane przez cechy ilościowe.
Populacja może być skończona czyli wyliczalna i nie skończona nie przeliczalna.
Podstawa doboru próby - są wszystkie jednostki populacji.
Problemy podstawy doboru próby:
Nie pełna podstawa doboru próby - pojawia się wtedy, kiedy nie wszystkie jednostki doboru próby, z których składa się populacja, nie wszystkie są na liście.
Grupowanie elementów - problem ten pojawia się, kiedy jednostki doboru próby tworzą raczej grupy, niż mają charakter indywidualny.
Puste elementy spoza populacji - pojawia się wtedy, gdy niektóre z jednostek doboru próby które znalazły się na liście tworzącej podstawę doboru próby nie należą do populacji będącej przedmiotem badań.
Schematy doboru próby.
W teorii doboru próby wprowadza się rozróżnienie na dobór losowy i dobór nielosowy. Istota doboru losowego jest to że dla każdej jednostki doboru próby wchodzącej w skład populacji możemy określić prawdopodobieństwo w jakim jednostka ta może znaleźć się w próbie. W przypadku doboru nie losowego nie ma możliwości określenia prawdopodobieństwa włączenia określonego elementu do próby i nie ma gwarancji że każdy element może zostać włączony do próby z równym prawdopodobieństwem.
Nielosowe schematy doboru próby - wykorzystuje się zazwyczaj trzy rodzaje prób, które zostały pobrane w sposób nie losowy. Są to: próba okolicznościowa - to próba którą tworzą osoby łatwo dostępne, celowa (ekspercka) - dobieranie osoby w sposób subiektywny, starając się otrzymać próbę, która wydaje się reprezentować populację (szansa zakwalifikowania określonej osoby do próby zależy od subiektywnej oceny badacza), kwotowa - celem jest uzyskanie maksymalnego podobieństwa do populacji wyjściowej.
Losowe schematy doboru próby - to jest - pozwala na określenie prawdopodobieństwa, z jakim każdy element populacji może zostać włączony do próby.
Cztery podstawowe metody doboru losowego:
Losowanie indywidualne nieograniczone - każdy element składający się na całą populację ma takie same, niezerowe prawdopodobieństwo dostania się do próby.
Losowanie systematyczne - losowo wybieramy jedna osobę z populacji począwszy od pierwszego elementu, a później np. co sto osób.
Losowanie warstwowe - podzielenie populacji na różne grupy aby właściwie były reprezentowane w próbie. Zwiększa to poziom dokładności przy szacowaniu wartości parametrów. Może być ona proporcjonalna lub nieproporcjonalna do wielkości warstw.
Losowanie grupowe - stosuje w badaniach prowadzonych na dużą skalę. Polega na określeniu dużych zbiorowości zwanych grupami i następnie losowaniu określonej liczby grup za pomocą losowania indywidualnego nieograniczonego lub losowania warstwowego.
Losowy dobór prób - charakterystyka czterech grup losowych:
Prosta próba losowa - w każdej jednostce losowania przyporządkowuje się kolejne liczby;
Próba systematyczna - ustalenie odstępu losowania, losowo wybranie początku losowania, wylosowanie kolejnych elementów posługując się odstępem losowania.
Próba warstwowa - schemat proporcjonalny: zdefiniowanie warstwy, pobranie losowo próby z każdej warstwy proporcjonalnie do wielkości każdej warstwy w populacji. Schemat nieproporcjonalny: zdefiniowanie warstwy, pobranie losowo próby z każdej warstwy, ustalenie wartości na podstawie analitycznych analiz.
Próba oparta na losowaniu grup - określenie liczby poziomów losowania grupowego, pobranie próby losowej z każdego poziomu jednostkami analizy są grupy należące do populacji z której dokonano losowania.
Metody obserwacyjne.
Triangulacja - metoda, w której stosuje się więcej niż jeden sposób zbierania danych w celu przetestowania tej samej hipotezy.
Obserwacja (rola) pozwala zrozumieć, wyjaśnić, przewidzieć. Podstawową zaletą jest jej bezpośredniość.
Rodzaje zachowań:
Zachowania niewerbalne: ruchy ciała takie jak wyrazy twarzy.
Zachowania przestrzenne: zabiegi podejmowane przez ludzi zmierzające do strukturyzacji przestrzeni która ja otacza, tak jak kontrolowanie wielkości przestrzeni osobistej.
Zachowania parajęzyjowe - formalne aspekty mowy takie jak szybkość mówienia czy tendencja do przerywania
Zachowania językowe - treść mowy i strukturalne charakterystyki mówienia
Czas obserwacji, rejestrowanie danych - przestrzegania czasowego terminarza - polega on na wybieraniu jednostek obserwacji w różnym czasie. Technika ta zapewnia reprezentatywność działań, które mają ciągły charakter.
Rejestrowanie próbek zachowani (losowanie jednostek) -wybiera jedna jednostkę i rejestruje wszystkie zachowania i zdarzenia dotyczące jednostki.
Wnioskowanie - badacz obserwujący określone zachowanie czy działanie musi przetworzyć zebrane informacje i wyciągnąć z nich wnioski, czy zachowanie to jest wskaźnikiem określonej zmiennej.
Rodzaje obserwacji: kontrolowana i niekontrolowana
Obserwacja kontrolowana - wyraźnie zdefiniowany teren i czas, systematycznie rejestrowana może być wykorzystywana metoda triangulacji.
Obserwacja niekontrolowana - charakterystyczna jest znacznie mniejsza systematyczność i większa płynność.
T. Pilch, T. Bauman „Zasady badań pedagogicznych”.
Hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego (…) na podstawie danych wyjściowych (T. Kotarbiński)
Hipoteza może być udowodniona przez zbieranie danych popierających wysuwaną zależność lub obalona przez brak takich danych czy uzyskanie danych świadczących o fałszywości przypuszczenia.
Hipoteza musi określać zależności między zmiennymi. Powinna być precyzyjna, aby ściśle ograniczyć zasięg swego znaczenia. Powinna być zbudowana na podstawie uznanej wiedzy naukowej.
W zależności od stopnia ogólności możemy posługiwać się dwoma rodzajami hipotez:
1. hipotezy proste - wyprowadzone z uogólnienia prostych obserwacji
2. hipotezy złożone - zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków.
Od hipotez zależy, jak będą wyglądały techniki badawcze i główne kierunki badań.
Zmienne.
Zmiennymi nazywamy podstawowe cechy konstytuowane dla danego zdarzenia (w metodologii).
Typologia zmiennych - to przełożenie pojęcia na język empiryczny, obserwowalnych mierzalnych równoważników.
Zmienne mogą być wyrażone ilościowo (np. wskaźnik rozwodów, liczba telewizorów) lub jakościowo (przyczyny rozwodów, recepcja przekazów telewizyjnych).
Zmienne zależne i niezależne w badaniach mogą pełnić zmienną rolę.
Aby opisać zmienne musimy posłużyć się określonymi wartościami opisowymi.
Wskaźniki.
Wskaźnikami nazywamy empiryczne czynniki wskazujące, jaka jest badana cecha.
Wg Nowaka wskaźnik to pena cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia, którego wnioskujemy z pewnością, bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje.
Wskaźnikiem definicyjnym nazywamy wszystkie te zmienne, które mają charakter ilościowy (rozmiary alkoholizmu określamy przez wskaźnik ilości wypijanego alkoholu, bezpieczeństwo na drogach - liczbą wypadków).
Zmienne cechy (zmienne) jakiegoś zdarzenia czy procesu opisujemy, oceniamy lub uznajemy za istniejące, na podstawie bezpośredniej, empirycznej obserwacji cząstkowych zdarzeń (wskaźników) wskazujących na bezpośredni związek między nimi. Ten rodzaj wskaźnika nazywamy wskaźnikiem empirycznym.
Obserwacja.
Obserwacja jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń. Dostarcza ona najbardziej naturalnej wiedzy, a przy zastosowaniu odpowiednich narzędzi kontrolnych uzyskujemy najbardziej obiektywny obraz przedmiotu badań.
Najpopularniejszą postacią obserwacji jest obserwacja otwarta (swobodna). Dzięki niej można uzyskać wiedzę ogólną o obiekcie badań, co daję podstawę do szczegółowego planowania dalszego toku badań, a głównie do formułowania zagadnień wstępnych i hipotez roboczych.
Obserwacja bezpośrednia lub pośrednia. Polega na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawiskami, rodzajami i kierunkami procesów zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach.
Obserwacja systematyczna wymaga zastosowania technik pomocniczych - zaplanowania następujących elementów: problematyki, czasu, sposobu gromadzenia materiału.
Szczególnym przypadkiem obserwacji systematycznej jest obserwacja uczestnicząca, która może mieć dwie postacie: jawną lub ukrytą.
Narzędzia obserwacji.
W systematycznej obserwacji planowej techniki gromadzenia materiału badawczego można podzielić na niestandaryzowane i standaryzowane:
1. niestandaryzowane to notatki, opisy, rejestracja dźwiękowa lub fotograficzna - gromadzą one materiał bez wyróżniania poszczególnych zagadnień i aspektów oraz bez umiejscowienia czasowego.
2. standaryzowane - arkusz obserwacyjny - to wcześniej przygotowany kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja; dziennik obserwacji - kategoryzuje spostrzeżenia ze względu na czas pojawiania się określonych faktów lub zmienności procesów i stosunków w badanych grupach.
Poprawne zorganizowanie obserwacji:
wstępna znajomość przedmiotu obserwacji
jasne sformułowanie zagadnienia i celów obserwacji
bliższe poznanie przedmiotu obserwacji przez zastosowanie obserwacji otwartej lub innych procedur poznawczych
szczegółowe opracowanie koncepcji badań, kategoryzacji zagadnień, opracowanie odpowiednich formularzy i arkuszy obserwacyjnych.
M. Łobocki „Metody i techniki badań pedagogicznych”.
Pojęcie obserwacji i jej klasyfikacja.
Przez obserwacja jako metodę badań naukowych - w odróżnieniu od obserwacji nienaukowej (potocznej) - rozumie się obserwację, która wymaga:
koncentracji na zachowaniach (reakcjach) ważnych z naukowego punktu widzenia, czyli podporządkowanej jakiemuś z góry ustalonemu celowi poznawczemu;
rejestrowania danych obserwacyjnych w sposób możliwie adekwatny do istniejącego obiektywnie stanu rzeczy;
interpretacji zarejestrowanych w ten sposób danych w świetle posiadanej wiedzy, znanych teorii i własnych doświadczeń;
sprawdzania i kontroli pod względem trafności i rzetelności.
Obserwacja w takim jej rozumieniu jest zawsze celowym i planowym spostrzeganiem jakiegoś faktu, zjawiska czy zdarzenia w sposób systematyczny, a niekiedy także okazjonalnym i z zastosowaniem różnych środków technicznych.
Ważne składniki obserwacji: postrzeganie, gromadzenie i interpretowanie.
Obserwacja dotyczy faktów, zdarzeń i zjawisk w ich naturalnym rozwoju, tj. nie wywiera wpływu na ich powstanie i przebieg.
Obserwację naukową można podzielić wg różnych kryteriów - m.in. wymienia się takie jak:
typ kontaktów z obserwowanymi
stopień strukturalizowania obserwacji
stopień jawności obserwacji
czas prowadzonej obserwacji
zakres treściowy obserwacji
liczba obserwowanych osób
warunki obserwacji.
Obserwacja bezpośrednia i pośrednia.
Obserwacja bezpośrednia dotyczy zachowań (reakcji) osób obserwowanych w bezpośrednim z nimi kontakcie.
Szczególnym przypadkiem obserwacji bezpośredniej jest obserwacja uczestnicząca. Polega ona na obserwowaniu niejako „od wewnątrz”, tj. obserwator przejmuje na siebie w czasie badań rolę rzeczywistego członka obserwowanej przez niego grupy czy zbiorowości. Staje się on niejako częścią zdarzeń, które obserwuje.
Obserwacja pośrednia natomiast odnosi się nie wprost do obserwowanych zachowań, lecz niejako do ich „śladów”, czyli informacji o nich z drugiej ręki lub skutków, jakie zachowania te pociągają za sobą. Dokonuje się jej za pośrednictwem innych osób, którymi mogą być także osoby badane.
Obserwacja standaryzowana i niestandaryzowana.
Obserwacja ustrukturalizowana (standaryzowana) polega na obserwowaniu osób nie tylko pod kątem ogólnego celu obserwacji, lecz także z uwzględnieniem ściśle określonych kategorii interesujących badacza zachowań (reakcji).
Zalety:
możliwie precyzyjny zakres gromadzonych danych
redukuje czas obserwacji do minimum
umożliwia ilościowe opracowanie zebranych danych
jest łatwa do powtórzenia (sprawdzenie trafności i rzetelności).
Obserwacja nieustrukturalizowana (niestandaryzowana) pozostawia obserwatorowi całkowitą swobodę w postrzeganiu faktów, zjawisk, zdarzeń, podporządkowanych jedynie ogólnemu celowi badań.
Obie te obserwacje uzupełniają się.
Warunki i zalety poprawnej obserwacji.
Kilka podstawowych warunków, jakie powinna spełnić obserwacja, by móc ją uznać za metodę w pełni naukową. Są nimi:
celowość
planowość
selektywność
dokładność
obiektywność.
METODA DIALOGOWA
Charakterystyka.
Metoda dialogowa należy do badań jakościowych. Jest ona próbą wykorzystania swobodnie prowadzonej rozmowy w celach badawczych; należy do metod, które pozbawione są przewidywanego z góry przebiegu.
Jako rozmowa nieustrukturalizowana - przebieg jej określa jedynie ogólny lub bardziej szczegółowy temat; czasami dopuszcza się zadawanie pytań sformułowanych w sposób ogólny i nigdy zgodnie z uprzednio przygotowanym ich rejestrem. Wyjątek stanowić może postawione na wstępie rozmowy pytanie, które jednak ogranicza się tylko do sugerowania ogólnie podanego tematu.
Jako swobodna wymiana informacji - jest swobodną rozmową na określony temat ogólny z uwzględnieniem podporządkowanych mu kilku lub kilkunastu tematów szczegółowych; jest wzajemną wymianą myśli i uczuć, w której uczestniczą na różnych prawach osoba prowadząca badania i osoba/y badana/e. może przybierać niekiedy formę dyskusji (próba wynegocjowania wspólnego stanowiska), ale od tego się ucieka. Duże znaczenie w poprawnie prowadzonej metodzie dialogowej przywiązuje się do uważnego i cierpliwego słuchania tego, co mają nam do przekazania osoby badane (otwarcie się na drugą osobę). Może ona być źródłem wielu cennych informacji.
2. Warunki poprawności metody dialogowej - zastosowanie tej metody wymaga
szczególnych kompetencji w nawiązywaniu kontaktów. W przeciwnym razie może
okazać się mało skuteczna. Brak tych kompetencji jest poważną przeszkodą w
odwoływaniu się do metody dialogowej.
Uważne i cierpliwe słuchanie rozmówców - jest podstawowym warunkiem skutecznie przeprowadzonej metody dialogowej; bezwarunkowa akceptacja rozmówców, ich rozumienie empatyczne i pozostawanie wobec nich osobą w miarę otwartą; akceptacja rozmówcy - poszanowanie godności, rozumienie empatyczne - wczuwanie się w przeżycia rozmówcy.
Umiar w odpowiadaniu na stawiane przez rozmówcę pytania - prowadzący z nimi rozmowę stara się wpłynąć na to, aby oni sami podjęli próbę znalezienia odpowiedzi na nie. Unikanie odpowiedzi na pytania, na które sami rozmówcy mogą odpowiedzieć.
Powściągliwość w zadawaniu pytań rozmówcom - świadome i celowe unikanie stawiania pytań osobom badanym. Jeżeli jest to konieczne, to stara się ograniczyć je tylko do pytań wynikających bezpośrednio z kontekstu rozmowy, a zwłaszcza takich, które inspirowałyby badanych do głębszych przemyśleń.
Troska o sprzężenie zwrotne w toczącej się rozmowie - chodzi o to, żeby każdy z jej uczestników był zarazem odbiorcą i nadawcą informacji (sposób bezsłowny - potakiwanie głową, gestykulacja rąk).
3. Techniki metody dialogowej.
Rozmowa indywidualna i grupowa - rozmowa indywidualna odbywa się między osobą badaną a badaczem; traw nie dłużej niż 45 - 60 minut, można ją prowadzić podczas więcej niż jednego spotkania, zazwyczaj dochodzi do nich po dłuższej przerwie (na następny dzień lub po kilku dniach); składa się z: przedstawienia się rozmówcy, cel rozmowy, naświetlenie problemu. Ważnym warunkiem jest zorganizowanie pomieszczenia, które będzie ciche i będzie stwarzać poczucie bezpieczeństwa. Rozmowa grupowa - przeprowadzana z kilkoma osobami jednocześnie, nie może być wymuszona, każdy z uczestników musi wyrazić zgodę, omawia się tematy, które są znane wszystkim m.in. postawy i zachowania osób badanych w życiu rodzinnym, zawodowym, itp. Rozmowa ta jest niejako rozmowa samosprawdzającą - wypowiedzi niezgodne z poglądami innych jej uczestników są na ogół przez nich korygowane, uzupełniane i pogłębiane.
Rozmowa bezpośrednia i pośrednia - bezpośrednia nosi znamiona rozmowy tradycyjnej, przypomina wywiad - nieskategoryzowany, ale różni się tym, że nie przewiduje gotowej listy pytań otwartych; sugeruje się jedynie ogólny jej temat; rozmowa ta skierowana jest bardziej na to co chce się dowiedzieć badacz niż to, co badanemu leży na sercu. Rozmowa pośrednia - wykorzystywana jest do celów terapeutycznych; daje możliwość osobom badanym szczerego, swobodnego wypowiadania myśli i uczuć. Dużą wagę przywiązuje się do utwierdzenia osób badanych w przekonaniu o celowości rozmowy, a to dzięki bezwarunkowej akceptacji rozmówcy i rozumieniu empatycznemu.
Rozmowa oparta na słuchaniu biernym i czynnym.
Najbardziej wartościowa jest technika metody dialogowej, jako rozmowa grupowa, pośrednia i polegająca na aktywnym słuchaniu.
Utrwalenie przebiegu prowadzonej rozmowy.
Wiarygodność zapisu wypowiedzi rozmówców (zaleca się unikanie skrótów, wyrażeń wieloznacznych, a także przed wczesnej interpretacji; musimy rejestrować wszystko, a nie tylko to co chcemy).
Sposoby zapisu wypowiedzi rozmówców (nagrywanie pod warunkiem, że osoba badana jest o tym poinformowana, można dokonywać zapisu bezpośrednio po rozmowie, ale rozmowa nie może trwać długo).
Ogólne uwagi o przebiegu odbytej rozmowy (ważne są dane charakterystyczne dla przebiegu rozmowy; przerwy spowodowane niezrozumieniem pytania, wewnętrzną blokadą, brakiem wiedzy).
Błędy w stosowaniu metody dialogowej.
Weber podaje takie błędy, jak:
Dyrygowanie - udzielanie rad i wskazówek, sugerowanie gotowych rozwiązań;
Debatowanie - toczenie sporów i ukazywanie własnego stanowiska;
Dogmatyzowanie - powoływanie się na autorytety, własne doświadczenia, zasób posiadanej wiedzy;
Diagnozowanie w sposób stronniczy - stawianie diagnozy zbyt pośpiesznie oraz nadmiernie uogólnionej i rzekomo nie podważalnej;
Interpretowanie - samowolne i subiektywne wyjaśnianie wypowiedzi rozmówcy;
Generalizowanie - ocenianie rozmówcy według ogólnego schematu;
Bagatelizowanie - nieliczenie się z problemem nurtującym rozmówcę;
Moralizowanie - ocenianie w sensie pozytywnym lub negatywnym, w tym także pouczanie i upominanie;
Monologizowanie - zbyt częste wypowiadanie się i tracenie z pola widzenia partnera rozmowy.
Emigrowanie - wyłączanie się z toku rozmowy w sensie zewnętrznym i wewnętrznym, co jest równoznaczne z narastającym zobojętnieniem wobec rozmówcy;
Racjonalizowanie - ustosunkowanie się do wypowiedzi rozmówcy wyłącznie z logicznego punktu widzenia, tj. przy jednoczesnym niedostrzeganiu lub pomijaniu jego przeżyć emocjonalnych.
Poddawanie się projekcji - przenoszenie własnych doświadczeń na partnera rozmowy;
Identyfikowanie się - utożsamianie się z rozmówcą, utracenie niezbędnego dystansu i samokontroli;
Fiksacja - branie na siebie określanej roli np. „pocieszającej matki”;
Abstrahowanie - ogólne, mało konkretne wyrażanie swoich myśli i uczuć oraz posługiwaniu się językiem naukowym;
Egzaminowanie - stawianie rozmówcy zbyt wielu pytań, co przypomina raczej sondowanie lub przesłuchiwanie;
Eksternalizowanie - omijanie wiodącego tematu, omawianie spraw nieistotnych z punktu widzenia celu;
Działanie na przekór - przerwanie wątku rozmowy wbrew zaangażowaniu rozmówcy w omawiany aktualnie temat lub podsunięcie mu nowego tematu, nie wynikające z kontekstu dotychczasowej rozmowy;
WYWIAD NARRACYJNY.
Jest on najczęściej stosowany w badaniach jakościowych, którego koncepcję opracował F. Schulze. Można wyróżnić dwie jego odmiany:
1. narracyjny wywiad ekspercki, który umożliwia poznawanie zagadnień dotyczących
życia społecznego. Ten typ wywiadu stosowany jest w przypadku, gdy chcemy się
dowiedzieć się czegoś od ludzi będących specjalistami lub znawcami w zakresie
danego problemu nas interesującego.
2. wywiad autobiograficzno - narracyjny, stosowany jest wówczas, gdy chcemy
uchwycić proces rozwoju, kształtowania się jednostek, genezę zjawisk. Efektem tego wywiadu jest pewna historia życia (część).
W wywiadzie narracyjnym możemy wyróżnić 6 faz jego przebiegu:
Faza objaśnień (rozpoczęcie wywiadu) - między innymi zdobycie zaufania rozmówcy,
Faza wprowadzenia (stymulacji) - wyjaśnienie o jaki rodzaj wypowiedzi jest proszony,
Faza narracji - podstawowa część wywiadu,
Faza uzupełniania i bilansowania wszystkiego togo co zostało powiedziane(faza 4 i 5),
Faza ostatnia przyjmuje często osobną część nazywaną wywiadem w oparciu o dyspozycje. I tu wyróżniamy dwie części:
Obowiązkowa, w której podobne pytania są zadawane wszystkim badanym
Dowolną, w której zadaje się pytania dotyczące zagadnień, które pojawiły się podczas rozmowy, a które badacz chciałby poszerzyć.
10