PODSTAWY LOGOPEDII

Ad. 1 Mowa w ujęciu L. Kaczmarka

Mowa to "akt w procesie porozumiewania się w słowie." W akcie tym osoba mówiąca (nadawca), przekazuje informację, a rozmówca (odbiorca) ją odbiera. Oba te procesy, przekazywanie informacji i jej odbiór, są możliwe tylko dzięki temu, że zarówno nadawca, jak i odbiorca znają, tzn. umieją ten sam - powiedzmy polski język.

?W tak zdefiniowanym terminie mowa Kaczmarek upatruje jej społeczny i indywidualny aspekt. Takie określenie termin mowa jest bliskie strukturalizmowi.

Ad. 2 Mowa w ujęciu St. Grabiasa

Jest to ujęcie z akcentem socjolingwistycznym. "Zespół czynności, jaki przy udziale języka wykonuje człowiek, poznając rzeczywistość i przekazując jej interpretację innym uczestnikom życia społecznego."

AD. 3.Przedmiot i zadania logopedii

Logopedia jest nauką o:

• kształtowaniu prawidłowej mowy

• usuwaniu wad wymowy

• nauczaniu mowy w przypadku jej braku lub utraty

Termin logopedia - czyli kształtowanie mowy, słowa albo wręcz wychowanie w zakresie słowa, mowy..

Zadania logopedii:

1. kształtowanie prawidłowej mowy w przedszkolu i szkole, czyli dbanie o jej prawidłowy rozwój pod względem fonetycznym, gramatycznym i ?leksykalnym;

2. doskonalenie wymowy już ukształtowanej;

3. usuwanie wad wymowy;

4. nauczanie mowy (mówienia i rozumienia) w wypadku jej braku lub utraty

5. usuwanie zaburzeń głosu

6. usuwanie trudności w czytaniu i pisaniu

AD. 4. Co to jest wada wymowy?

Wada wymowy - jest to odchylenie od normy językowej spowodowane zmianami w budowie lub funkcjonowaniu mechanizmów mowy.

Ad. 5 Mowa w ujęciu indywidualnym

Realizacja zdań i wypowiedzi, których wynikiem jest tekst dźwiękowy (najczęściej). Zachowania indywidualne są niepowtarzalne ponieważ każdy człowiek jest jednostka niepowtarzalną, mającą sobie tylko właściwe cechy psychiczne i fizyczne, które warunkują realizację zdań i wypowiedzi.

Ad. 6 Mowa w ujęciu społecznym

Perspektywa społeczna

Mowa to akt w procesie porozumiewania się

Wspólny język

NADAWCA  ODBIORCA

Zwróćmy jednak uwagę, że porozumiewanie się może być:

• językowe (słowne, pisemne, sygnalizowane)

• niejęzykowe

Łączy ona ludzi w danej grupie społecznej, jest to kompetencja językowa i kompetencja komunikacyjna

AD. 7. Co to jest język, a co to jest mowa?

Język jest to system znaków oraz reguł posługiwania się nimi

Mowa: konkretne akty użycia języka

Te dwa pojęcia language (język) i parole (mówienie) wyróżnił i upowszechnił F. de Saussure, a psycholingwiści polscy przyjęli za twórcą strukturalizmu. Różne rozkładanie się akcentów odnośnie do poszczególnych funkcji języka:

• reprezentatywną w stosunku do rzeczywistości

• komunikacyjną (język jako kod)

Ad. 8 Rodzaje kodów stosowanych w porozumiewaniu się słownym

Wg. B. Kaczmarka

KOD PODSTAWOWY		KODY SKŁADOWE
JĘZYKOWY		fonologiczny morfologiczny leksykalny syntaktyczny stylistyczny
Parajęzykowy (prozodyczny, paraprozodyczny)		akcent, intonacja, rytm, ton głosu; brzmienie, tempo mówienia
niejęzykowy		mimiczny, gestowy, zapachowy, dotykowy, wzrokowy, fizjologiczny, aparacyjny, temporalny, proksemiczny

Ad. 9 Etapy rozwoju mowy

Mówiąc o rozwoju mowy dziecka należy pamiętać, że:

• rozwój mowy dotyczy mówienia i rozumienia

• umiejętność mówienia i rozumienia mowy nie jest umiejętnością wrodzoną, choć nie można wykluczyć istnienia pewnych uniwersaliów

• w rozwoju mowy konieczne jest obcowanie z innymi ludźmi

• rozwój mowy odbywa się w szczególności na zasadzie naśladownictwa słyszanych dźwięków

• w rozwoju mowy występuje pewnie mechanizm polegający na:

1. tworzeniu się śladów w mózgu (usłyszane nazwy), potem dziecko wyobraża sobie usłyszawszy daną nazwę

2. stopniowo wykształca się umiejętność różnicowania napięcia mięśniowego związanego z wymawianiem danej głoski (kinestezja artykulacyjna)

3. powstają stereotypy czuciowo - ruchowe, a na ich podstawie realizowane są dźwięki mowy pod kontrolą słuchu, a z czasem skojarzenia czuciowo - ruchowo - słuchowe

4. jedną z podstaw rozwoju sprawności artykulacyjnej są funkcje wcześniejsze niż mowa, a zatem i oddychanie i przyjmowanie pokarmów

5. rozwój mowy przebiega stadialnie, co oznacza, że w rozwoju mowy występują pewne etapy, przez które przechodzi dziecko nabywając mowy.

Czas		Nazwa okresu
w łonie matki 3 - 9 m-cy życia płodowego		Okres przygotowawczy, prenatalny
2) od urodzenia do 1 r. ż		Okres melodii
3) 1 - 2 rok życia (r. ż)		Okres wyrazu
4) 2 - 3 rok życia		Okres zdania
5) 3 - 7 rok życia		Okres swoistej mowy dziecka

Ad. 10 Cechy rozwoju mowy dziecka 3 - letniego

Dziecko 3 - letnie wchodzi w okres swoistej mowy dziecięcej. Cechy jego artykulacji: e, o = a, l = j, r = j/l, 0, ch = f, s z c dz = ś ź ć dź, sz z cz dż = ś ź ć lub s z c dz, niepełna dźwięczność, g = d, k = t.

Cechy te są dopuszczalne u dziecka pod warunkiem, że ma dobry słuch fizjologiczny i fonemowy oraz że nie ma wad w obrębie narządów mowy i innych nieprawidłowości dotyczących mózgowych mechanizmów mowy. Aby mowa prawidłowo się rozwijała 3 latek nie powinien pić z butelki ze smoczkiem i powinien sam jeść kanapki. Jest to ważne aby rozwinął się prawidłowo narząd żucia.

Ad. 11 Cechy rozwoju mowy dziecka 6 - letniego

Dziecko 6 - letnie jest w okresie swoistej mowy dziecięcej. Cechy artykulacji: r = l, sz ż cz dż = s z c dz lub ś ź ć dź. Pozostałe dźwięki dziecko powinno wymawiać prawidłowo. Wg Bartkowskiej 37% dzieci 5 - 6 - letnich nie wymawia prawidłowo sz ż cz dż

Ad. 12 Znaczenie funkcji pokarmowych i oddychania w rozwoju sprawności artykulacyjnej.

• uzyskiwanie właściwego ciśnienia podgłośniowego, co ma związek z drganiami strun głosowych

• uruchamianie lub powstrzymywanie się od ruchu strun głosowych w zależności od głoski

• oddzielanie jamy ustnej od nosowej i kierowanie powietrza wydechowego prze jamę ustną lub przez jamę nosową

• regulowanie strumienia powietrza wydechowego, co wyraża się umiejętnością dzielenia go na "dawki" w zależności od głoski

• uzyskiwanie właściwego ciśnienia wewnątrzustnego, co umożliwia artykulację głosek tzw. Ciśnieniowych

• wykonywanie precyzyjnych ruchów języka, który kontaktuje się z różnymi miejscami jamy ustnej

• wykonywanie ruchów warg, takich jak zamykanie warg, zaokrąglanie, rozciąganie

• jednoczesne wykonywanie określonych ruchów języka i warg

• obniżanie i unoszenie żuchwy

• umiejętność koordynacji ruchów i pozycji oddechowo - fonacyjno - artykulacyjnych

ad. 13. Okres melodii

okres od urodzenia do 1 roku życia (prelingwalny inaczej przedjęzykowy)

Kolejne zjawiska obrazują prawidłowy rozwój mowy w tym okresie.

1. Krzyk po urodzeniu w postaci nieartykułowanych dźwięków (a, u,o,)

• pierwszy oddech

• nagła zmiana warunków

• odłączenie od matki

2. Głużenie (2 - 3 miesiąc życia) przypadkowe wytwarzanie dźwięków

• cechy dźwięków: dźwięki gardłowe, tylnojęzykowe, pojedyncze lub w sylabie, bez naśladownictwa, głużą także dzieci głuche

3. Gaworzenie (6 - 7 miesiąc życia) - powtarzanie dźwięków wytworzonych przypadkowo lub usłyszanych, zabawa w wytwarzanie dźwięków

• wcześniej zmiana pozycji dziecka na wyższą, zmiana sposobu przyjmowania pokarmu

• cechy dźwięków: prawie wszystkie samogłoski, dużo spółgłosek (p, b, t, d, k, g, n, l, ł, r uwularne, n - tylnojęzykowe) i inne, które nie należą do polskiego systemu fonologicznego, np. mlaski, głoski wdechowe, samogłoski na wdechu i wydechu, głoski tworzone długo i krótko

• tworzone dźwięki w gaworzeniu nie mają znaczenia

• można mówić o reakcji okrężnej

4. rozwój rozumienia

• 7 - 8 ?miesiąc życia  dziecko reaguje na melodię i ton głosu

• 9 - ?11 miesiąc życia  dziecko identyfikuje jeden lub kilka wyrazów (np. reaguje na swoje imię, proste polecenia związane z konkretna sytuacja)

5. Tworzenie pierwszych wyrazów - koniec 1 roku życia np. da (daj), mama (mama)

Ad. 14 Okres wyrazu

Okres ten trwa od 1 do 2 roku życia

I. Cechy dźwięków:

a) repertuar dźwięków: a, u, i, di, n, m, t, ti, b, ś, ź, dź, p

b) kolejność pojawiania się głosek nie jest przypadkowa

c) pojawiają się w opozycjach, są najbardziej kontrastowe, np. a - u - i

d) sylaba prymarna /nuklearna/ : pa

e) powoli pojawiają się głoski różniące się jedną cechą fonetyczną, np. dźwięczność - bezdźwięczność

II. Rodzaj słownika dziecka:

1. pierwsze wyrazy:

• mama, da, baba, tata, papu, dzidzi, ciocia, na

• pierwsze wyrazy nie są początkowo kojarzone z żadnym desygnatem

• potem tata = każdy mężczyzna

• hau, hau = każde zwierze

2. jednocześnie z czasem pojawia się drugi proces i słowo ściśle skojarzone z przedmiotem, np. lala = tylko ta lala, którą ma dziecko

3. dziecko ?powtarza za dorosłym proste wyrazy ale są to imitacje dźwiękowe, a nie świadome ich używanie (echolalia)

4. około 14 - 15 miesiąca życia mówi więcej wyrazów, co wiąże się także z rozwojem uwagi, chodzenia

5. wcześniej rozwija się mowa u dziewczynek niż u chłopców, ponieważ organizm dziewczynek wcześniej dojrzewa

6. pod koniec 2 roku życia dziecko mówi kilkadziesiąt wyrazów są to główne rzeczowniki w mianowniku.

III. Inne cechy komunikacji:

• wiele okrzyków (o!, ech!, ach!)

• dużo gestów

• wyraz = cała wypowiedź

• zaczyna używać słowa do oznaczenia przedmiotów nieobecnych, co wiąże się z rozwojem poznawczym (stopniowy rozwój funkcji symbolicznej)

• cechy artykulacji:

- zniekształcenia

- opuszczanie głosek

- przestawianie sylab

- deformacje głosek

- zmiękczanie głosek

Ad. 15 Okres zdania

I. Okres wypowiedzi zdaniowej

• pojawiają się pierwsze zdania dwuwyrazowe

• kolejność zdań: zdania twierdzące, dalej pytające i rozkazujące

II. Części mowy

• głównie rzeczowniki dotyczące przedmiotów z otoczenia

• czasowniki - dotyczące czynności fizjologicznych, ruchu, pozycji w formie ?bezokolicznika (bezokolicznik, czas teraźniejszy, przeszły i przyszły)

• kilka przymiotników, pojawiają się spójniki (i)

• odmiana wyrazów - liczne błędy w odmianie przypadków w formach czasownika, w użyciu osoby (np. mówi o sobie w III osobie)

• nadal pojawiają się neologizmy, kontaminacje (z dwóch wyrazów jeden wyraz)

III. Artykulacja:

• lepsza niż poprzednio, co powoduje, że mowa dziecka staje się zrozumiała także przez innych

• nadal występują: opuszczenia głosek, deformacje, przestawienia, uproszczenia grup spółgłoskowych

Podsumowanie:

• przez pierwsze 3 lata życia dziecka to złoty okres rozwoju mowy

• ma on charakter przełomowy

• dziecko zdobywa podstawy:

• systemu leksykalnego

• systemu morfologicznego

• systemu fonetycznego

• systemu gramatycznego

Dalsze lata życia przynoszą tylko doskonalenie się tych systemów.

Ad. 16 Okres swoistej mowy dziecka

Okres ten trwa od 3 do 7 roku życia.

e, o = a
l = j
r = j / l / 0
g = j / l / 0
k = t; g = d

dziecko 3 - 4 letnie przyjmuje pokarm jak dorosły. Cechy są dopuszczalne pod warunkiem, że dziecko ma słuch fonemowy, fizjologiczny, dobrze rozbudowany aparat mowy.

Cechy takiej artykulacji można uznać ze rozwojowe pod warunkiem wykluczenia:

• wad ?anatomicznych w obrębie narządu mowy

• niedosłuchu

• zaburzeń ?słuchu fonemowego

• innych ?nieprawidłowości dotyczących mózgowych mechanizmów mowy

ad. 17 Co to jest słuch fonemowy
Słuch fonemowy jest to zdolność do kwalifikowania wyróżnionych z potoku mowy głosek jako przynależnych do określonych, fonologicznie zdeterminowanych klas głosek. Nie jest to zdolność wrodzona, lecz wykształcająca się w dzieciństwie, pod wpływem bodźców słuchowych.
Naturalny trening słuchu fonemowego zaczyna się bardzo wcześnie - niemowlę reaguje na głos matki, w 2-gim półroczu życia dziecko zaczyna różnicować dźwięki i je naśladować.
Wg. badań B. Rocławskiego i jego współpracowników słuch fonemowy zaczyna się kształtować w trzecim kwartale życia, a w wieku 2 lat jego stan pozwala na fonologicznie poprawne kwalifikowanie prawie wszystkich głosek starannie artykułowanych. Dotyczy to także tych głosek, których dziecko nie potrafi jeszcze wypowiedzieć.

Słuch fonemowy pozwala wyodrębnić z potoku mowy wyrazy, w wyrazach - sylaby, w sylabach - głoski, uchwycić kolejność głosek w wyrazie, a także odróżnić poszczególne głoski (zwłaszcza głoski dźwięczne, od ich bezdźwięcznych odpowiedników.

ad. 18. Badania słuchu fonemowego

Istota badania
Najintensywniejszy rozwój słuchu fonemowego przypada między 1 a 2 rokiem życia.
Istotą badania słuchu fonemowego jest stwierdzenie czy dziecko nie ma trudności w rozróżnianiu słów brzmiących podobnie a więc czy potrafi dokonać identyfikacji poszczególnych fonemów w wyrazie. Jest to bardzo ważne, gdyż zaburzenia tego typu prowadzą w konsekwencji do błędnie dokonywanej analizy i syntezy słuchowej, która jest podstawową czynnością w nauce czytania i pisania a także dalszego rozwoju artykulacji dziecka.

Ad. 19 Klasyfikacja zaburzeń mowy w ujęciu I. Styczek

I. zewnątrzpochodne - dotyczą niekorzystnego środowiska wychowawczego

II. wewnątrzpochodne

• dysglosja - zniekształcenia dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania, na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności

• dysartria - (anartria) zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania, na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne (artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe)

• dyslalia - (alalia) opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych

• afazja - utrata częściowa lub całkowita języka, na skutek uszkodzenia pewnych struktur mózgowych

• jąkanie - zaburzenia płynności mowy (rytmu i tempa); przyczyny nie są znane; zaliczane jest do nerwic

• nerwice mowy - (logoneurozy) mutyzm, afonia, jąkanie, zaburzenia tempa mowy, modulacji, siły i wysokości głosu u osób cierpiących na nerwice;

• oligofazja - niedokształcenie mowy spowodowane upośledzeniem umysłowym

• schizofazja - mowa osób mających zaburzenia myślenia, spowodowane chorobami psychicznymi

Ad. 20 Klasyfikacja zaburzeń mowy w ujęciu S. Grabiasa

Przyczyna		Rodzaje zaburzeń		Postępowanie logopedyczne
Brak wykształcenia sprawności percepcyjnych		głuchota i niedosłuch alalia i jej wycofujące się stadium - dyslalia oligofazja		Budowanie kompetencji: językowej komunikacyjnej kulturowej Usprawnianie realizacyjne jest procedurą wtórną	?
Brak lub niedowład sprawności realizacyjnych (przy zdobytych kompetencjach)		dysglosja mowa mbezkrtaniowców giełkot jąkanie anartria dyzartria		Usprawnianie realizacji różnych poziomów systemu komunikacyjnego: realizacji fonemów realizacji ciągu fonicznego realizacji fonemów i ciągu fonicznego
Rozpad systemu komunikacyjnego		afazja schizofazja		Odbudowa wszystkich kompetencji i usprawnienie realizacji

Ad. 21 Co to jest dyslalia? Różne klasyfikacje dyslalii.

Dyslalia (alalia) - opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych.

Klasyfikacje wad wymowy (dyslalii)

KLASYFIKACJE PRZYCZYNOWE

1. Podział zaburzeń mowy wg I. Styczek

1. zewnątrzpochodne

2. wewnątrzpochodne

2. Podział dyslalii wg. L. Kaczmarka

1. audiogenna

2. mechaniczna, czyli motoryczna (dysglosja)

3. funkcjonalna (środowiskowa)

4. centralna ?(anartria, dysartria)\

5. sprzężona

KLASYFIKACJE ILOŚCIOWE

1. Typy dyslalii wg. L. Kaczmarka

1. jednoraka - wadliwa realizacja jednego fonemu

2. wieloraka - wadliwa realizacja kilku lub kilkunastu fonemów

3. całkowita (alalia motoryczna) - realizowane są tylko czynniki prozodyczne ?(melodia, rytm, akcent)

Dyslalia jednoraka lub wieloraka może być:

• prosta (zmiana jednej cechy dystynktywnej)

• złożona (zmiana dwóch lub więcej cech dystynktywnych)

WADY WYMOWY WG A. PRUSZEWICZA

• bełkotanie ?izolowane

• bełkotanie ?częściowe (dyslalia partialis)

• bełkotanie ?wielorakie (dyslalia multiplex)

• bełkotanie ?uogólnione (dyslalia universalis)

KLASYFIKACJE JAKOŚCIOWE

1. Klasyfikacja foniatryczna (ogólna)

1. mogilalia (brak głoski)

2. paralalia (zastępowanie głosek)

3. dyslalia właściwa (zniekształcanie głosek)

2. Klasyfikacja szczegółowa

Zasada tworzenia nazw: grecka litera + -tismus lub -cismus

• rhotacismuss - wadliwa realizacja fonemu /r/

• sigmatismus - wadliwa realizacja fonemów /s, z, c, dz, ś, ,ź, ,ć, ?dź, sz, ż, cz, dż/

• lambdacismus - wadliwa realizacja fonemu /l/

• kappacismus - wadliwa realizacja fonemu /k/

• gammacismus - wadliwa realizacja fonemu /g/

Spolszczone nazwy w/w terminów:

• rotacyzm /reranie/

• sygmatyzm /seplenienie/

• lambdacyzm /lelanie/

• kappacyzm /kekanie/

• gammacyzm /geganie/

Typy rotacyzmów: Typy sygmatyzmów:

- międzyzębowe- międzyzębowe

- policzkowe- wargowo - zębowe

- wargowe- przyzębowe

- dwuwargowe- boczne

- wargowo - zębowe- nosowe

- podniebienne- podniebienne

- gardłowe- krtaniowe

- świszczące

Klasyfikacja wg J. T. Kani

Zaburzenia paradygmatyczne

• elizja (mogilalia)

• substytucja (paralalia)

• deformacja (dyslalia właściwa)

Zaburzenia syntagmatyczne:

• pierwotne

• wtórne

Ad. 21. Klasyfikacja dyslalii w ujęciu H. Mierzejewskiej i D. Emiluty - Rozyi

Rodzaje dyslalii ze względu na lokalizację defektów		Formy zaburzeń mowy
Dyslalia obwodowa		dyslalia anatomiczno- ruchowa (dysglosja) dyslalia ankyloglosyjna dyslalia makroglosyjna dyslalia mikroglosyjna dyslalia zgryzowa dyslalia rozszczepowi dyslalia poresekcyjna dyslalia polaryngektomijna dyslalia kolczykowania dyslalia funkcjonalna dyslalia anatomiczno -słuchowa
Dyslalia podkorowa		Różne rodzaje dysartrii
Dyslalia korowa		niedokształcenia mowy pochodzenia korowego różne afazje niedokształcenia mowy towarzyszącego upośledzeniu umysłowemu opóźnienia rozwoju mowy

Ad. 23 Co to jest dyslalia obwodowa, dyslalia podkorowa, dyslalia korowa

Dyslalia podkorowa - występuje najczęściej przy porażeniu mózgowym; nieprawidłowe napięcie mięśni powodują wady wymowy /dysartrie/, rehabilitacja ruchowa, logopedyczna. Zaburzenia:

• zaburzone tempo mówienia

• zaburzony rytm

• zaburzona płynność mówienia

• zaburzenia głosek

Typy dysartrii:

• nadmierne napięcie mięśniowe

• obniżone napięcie mięśniowe

Dyslalia korowa - przede wszystkim dzieci z upośledzeniem umysłowym; opóźnienia rozwoju mowy; różnego rodzaju afazji (utrata mowy wcześniej nabytej lub utrata możliwości rozumienia mowy z powodu przebytej np. choroby - defekty w korze mózgowej).

Ad. 24. Rodzaje dyslalii obwodowej

1. dyslalia anatomiczna ruchowa (dysglosja)

2. dyslalia akyloglosyjna

3. dyslalia makroglosyjna

4. dyslalia mikroglosyjna

5. dyslalia zgryzowa

6. dyslalia rozszczepowi

7. dyslalia poresekcyjna

8. dyslalia polaryngektomijna

9. dyslalia kolczykowania

10. dyslalia funkcjonalna

11. dyslalia anatomiczna słuchowa

ad. b

Są to wady wymowy spowodowane skróconym wędzidełkiem języka. Średnio skrócone wędzidełko języka ogranicza w stopniu średnim ruchomość języka. Występują problemy z wymową głosek: r, l, sz, rz, cz, dż, ś, ź, ć, dź, j, ni, k, g.

Metoda leczenia jest frenotomia - podcięcie wędzidełka języka bez zakładania szwów.

ad. c)

Jest to zbyt duży język. Nieprawidłowo wymawiane głoski: p, b, m, f, w, s, z, c, dz, sz, rz, cz, dz. Wszystkie głoski są nieprawidłowo wymawiane, dziecko ma problemy z piciem, ssaniem, gryzieniem, ściąganiem pokarmu z łyżeczki.

ad. d

zbyt mały język

ad. e

występuje tutaj wada zgryzu.
zgryz otwarty
wada poprzednia
wada dotylna

Ad. f

Tutaj zaburzenia anatomiczne dotyczą: nosa, jamy nosowej, jamy ustnej. Szczególnie dotkliwe są dla dziecka zaburzenia czynnościowe /oddychanie, przyjmowanie pokarmów/ - wykłady

Ad. g

Jest to częściowe usunięcie języka

Ad. h

Jest to usunięcie krtani; występuje problem z tworzeniem głosu (dźwięk jest bez melodii, głos mechaniczny na jednym tonie)

Ad. j

Zakłócenia dźwięków mowy spowodowane błędami w : czynnościach pokarmowych, nieprawidłowe oddychanie, nieprawidłowe układanie do snu, parafunkcje

Ad. 25 Jąkanie wczesnodziecięce - przyczyny i objawy

PRZYCZYNY

Czynniki wywołujące jąkanie u dzieci:

• jąkanie u niektórych członków rodziny

• opóźnienie rozwoju mowy

• sytuacje podnoszące stres

Czynniki sprzyjające rozwojowi jąkania

1. predysponujące:

• rodzinne jąkanie

• opóźniony rozwój mowy

• trudności koordynacji oddechowo - fonacyjno - artykulacyjnej

2. wywołujące:

• wypadki

• szok

• choroby (zbyt długa hospitacja)

• pójście do szkoły, przedszkola

• urodzenie ?następnego dziecka

3. podtrzymujące:

• nadmierne wymagania dotyczące mówienia i zachowania

• napięta atmosfera domowa

• krytycyzm

• sposób komunikacji w domu

Komunikacja w domu rodzinnym:

• tempo mówienia

• natarczywość mówienia

• komplikacja wypowiedzi

• przerywanie

• uwaga słuchającego

OBJAWY

1. o charakterze językowym

• powtarzanie głoski

• przeciąganie głoski

• powtarzanie sylaby

• powtarzanie wyrazu

• powtarzanie wyrażenia

• powtarzanie całego zdania

• wtrącenia w postaci wyrazów, które subiektywnie ułatwiają mówienie np. no więc

• embołofazje (eeeee, yyyyy)

2. objawy psychologiczne

• lęk przed mówieniem

• brak kontaktu wzrokowego

• nie zabieranie głosu w miejscach publicznych

• lęk przed rozmową z inną osobą (chłopak przed dziewczyną i odwrotnie)

3. objawy wegetatywne/ fizjologiczne

• tiki nerwowe

• pocenie się rąk

• zaburzenia układu pokarmowego

• kołatanie serca

• rozwolnienie

ad. 26 Postępowanie nauczyciela w przypadku dziecka jąkającego się.

Wskazówki dla nauczyciela

1. mów spokojnie i powoli

2. nie wkraczaj w strumień mowy dziecka

3. nie poprawiaj mowy dziecka, nie<?> zachęcaj do mówienia powolnego

4. odwracaj uwagę dziecka od jego mowy, gdy się jąka, ale najpierw pozwól mu skończyć

5. jąkanie przyjmij jako coś naturalnego

6. nie wykluczaj dziecka z działań, w których trzeba mówić, ale też nie obciążaj nimi

7. pomagaj dziecku w budowaniu poczucia własnej wartości.

Ad. 27 Wskazówki dla rodziców dziecka jąkającego się.

Porady dla rodziców

1. uznanie, że ważna jest sama komunikacja, a nie to w jaki sposób mówi dziecko

2. zdawaj sobie sprawę z tego jak Ty mówisz

3. konsekwencja wychowania

4. tolerancja dla niepłynności, Ty oraz inni też mówią niepłynnie

5. nie mów do dziecka "nie jąkaj się"

6. nie bądź rozdrażniony i niecierpliwy

7. nie mów za dziecko

8. nie polecaj dziecku powtarzać tego co powiedziało

9. reaguj tak samo, gdy się jąka i gdy mówi płynnie

10. lepiej powiedz "mamy dużo czasu" niż "mów wolniej"

11. nie podkreślaj faktu, że dziecko mówi płynnie

12. nie "trop" jąkania, nie wsłuchuj się w jąkanie dziecka

Ad. 28. Postępowanie w przypadku dziecka nie słyszącego w przedszkolu i klasie szkolnej.

I. Stworzenie optymalnych warunków do odbioru:

a) posadź dziecko w pierwszej ławce,
b) mowa nauczyciela powinna być wyraźna, nieco wolniejsza, formułowana w formie krótkich zdań, wprowadzać wskazówki naprowadzające, główne słowa,
c) twarz mówiącego jasno oświetlona,
d) w toku lekcji sprawdzać stopień zrozumienia tematu i w razie potrzeby dodatkowo wyjaśniać,
e) dłużej oczekiwać na odpowiedź, zadać pytanie powtórne w formie łatwiejszej

II. Wymagania edukacyjne:

1. dostosować do możliwości dziecka

2. w ocenie wypowiedzi ustnych uwzględnić trudności dziecka w budowaniu wypowiedzi wielozdaniowych

3. częściej odpytywać z bieżącego materiału

4. liberalnie oceniać prace pisemne:

1. błędy w różnicowaniu głosek syczących, szumiących, ciszących

2. samogłosek nosowych od zespołów dźwiękowych en, em, om, on

3. zniekształcenia grup spółgłoskowych

4. błędy interpunkcyjne

5. utrata dźwięczności

6. wadliwe stosowanie przyimków

7. nieprawidłowe stosowanie końcówek fleksyjnych

8. trudności w budowaniu zdań złożonych, nieprawidłowy szyk w zdaniu

5. prace pisemne oceniać za wartość merytoryczną

6. oceniać na podstawie wypowiedzi ustnych

7. wyznaczyć do czytania najważniejsze fragmenty obowiązujących lektur

8. nie wymagać recytacji i czytania głośnego z zastosowaniem intonacji, tempa, pauz

9. zadania podczas klasówki napisać w formie pisemnej, a nie podawać ustnie

10. podawać uczniowi zakres materiału, jaki powinien opanować, aby uzyskać ocenę pozytywną

11. pamiętać należy, że zadania tekstowe z matematyki itp. Sprawiają dziecku niesłyszącemu szczególne trudności.

Ad. 29 Postępowanie w przypadku dziecka z opóźnionym rozwojem mowy.

Wskazówki do pracy z ORM

1. wykorzystaj codzienne czynności związane z pielęgnacją, ubieraniem, karmieniem, wychodzenie na spacer itd. Opisuj dziecku to co widzisz za pomocą krótkich wypowiedzeń. Z początku mogą to być ?pojedyncze sylaby dźwiękonaśladowcze, np. be, miau, hau itp. Z czasem nazwy najbliższych osób i nazwy rzeczowników, do których dołączysz czasowniki np. mama je

2. zanim wprowadzisz jakąś czynność związaną z dzieckiem np. kąpiel - mów o tym dziecku

3. śpiewaj dziecku piosenki wg własnych pomysłów

4. używaj zwrotów grzecznościowych i zachęcaj do używania przez dziecko

5. rozwijaj podstawowe słownictwo obejmujące nazwy przedmiotów codziennego użytku, jedzenie, ubrań, zabawek, bliskich dziecku ?zwierząt, nazwy dotychczasowych czynności

6. oglądaj z dzieckiem filmy dostosowane do wieku i wsłuchajcie się w słowa. Próbujcie naśladować ruchem i słowem, sylabą zaobserwowane sytuacje np. bum, bach, uuuu, ooo

7. kup kasety z piosenkami dla dzieci i próbujcie razem śpiewać. Możesz to robić również tylko ty, a dziecko uczestniczy w zabawie poprzez ruch

8. czytaj lub opowiadaj dziecku bajki - twoja twarz zwrócona do dziecka, dobrze oświetlona; dziecko ma widzieć dobrze twoje usta

9. Czytaj opowiadaj dziecku historyjki na podstawie obrazków, nawet tych pojedynczych. Z czasem o obrazku mów coraz więcej

10. Recytuj dziecku wiersze dla dzieci, śpiewaj mu proste piosenki, nawet wiele razy ten sam tekst. Z czasem nie wymawiaj ostatniego słowa, może dziecko zacznie dopowiadać, to co powinno być na końcu zwrotki

11. Używaj par wyrazów, które się rymują, np. kot - płot, buty - luty, Jacek - placek

12. W wieku 2 - 3 lat zacznij bawić się z dzieckiem w rozpoznawanie liter.

---