PODSTAWY ZARZĄDZANIA

Egzamin ustny - 3 pytania

LITERATURA

1. Koźmiński A. K., Piotrowski W. - Zarządzanie.Teoriat i praktyka. W-wa 1997 i kolejne

2. Krzyżanowski L. - Podstawy nauk o organizacji i zarządzaniu. W-wa 1992

3. Wajda A. - Społeczne podstawy organizacji i zarządzania. W-wa 2001

TEORETYCZNO-METODOLOGICZNA ANALIZA ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA

1) Początki i rozwój nauki o organizacji i zarządzaniu

Euoropocentryzm - sposób myślenia Europejczyków, którzy uważają się za najmądrzejszych. Jest to to, co stworzyła kultura europejska.

Myśl ekonomiczna była gromadzona przez całe wieki i na bazie tej wiedzy powstały różne nauki. Zarządzanie ukształtowało się na bazie ekonomii na przełomie XVII i XIX w. Ekonomia jest nauką o gospodarowaniu i powstała pod koniec XVII wieku. Twórcami ekonomii są A. Smith i David Ricardo.

Aby powstała nowa dyscyplina wiedzy muszą być trzy wyznaczniki:

1. jasno określony przedmiot (czym ta nowa nauka będzie się zajmowała)

2. język pojęć - określenie języka pojęć dla tej nauki

3. metody badawcze - określenie metod badawczych, za pomocą których można będzie badać procesy (….)

Za twórców nauki o organizacji i zarządzaniu uchodzą Frederick Taylor, Henri Fayol, Karol Adamiecki.

Przedmiotem nauki o organizacji i zarządzaniu jest działalność jednostek ludzkich i zbiorowości w procesie wytwarzania dóbr i usług.

Prakseologia - nauka o skutecznym działaniu. Twórcą tej nauki jest Tadeusz Kotarbiński.

System - to całość składająca się z elementów współprzyczyniających się do jej powodzenia (definicja wg Kotarbińskiego w prakseologii). Pojęcie to do nauki wprowadził V. Pareto.

Ludwik von Bertalanffy i R. L. Ackoff zdefiniowali pojęcie teorii systemu:

System to całość składająca się z podsystemów i elementów współzależnych od siebie i zapewniających trwanie oraz rozwój. System ten funkcjonuje w otoczeniu dzięki występowaniu sprzężenia zwrotnego

Sprzężenie zwrotne - system bierze z otoczenia energię, itp., w zamian otrzymując np. usługę.

Organizacja - jest to system. Każda firma, instytucja jest organizacją. Ma znaczenie funkcjonalne (funkcjonuje, bo ma coś do spełnienia).

Rodzaje organizacji:

- smukła

- płaska

ORGANIZACJA = SYSTEM

Części składowe organizacji

1) czynnik ludzki

2) czynnik techniczny

3) czynnik biurokratyczny

BIUROKRACJA = ADMINISTRACJA

Zarządzanie (z ang. manangament) - to działalność kierownicza polegająca na wytyczaniu kierunków rozwoju organizacji, ustalaniu celów oraz określaniu środków i metod ich realizacji.

Zarządzanie zawsze związane jest z władzą, jest przynależne jednej konkretnej osobie.

EMPIRIA

N. O. Z.

TEORIA

- tayloryzm

- naukowe zarządzanie

- kierunek administracyjny

- human relation

TAYLORYZM - twórcą jest F. Taylor

Tezy:

1. Należy opracować, stworzyć rzeczywistą naukę, żeby ona ustalała najlepszą metodę każdego zadania

2. Konieczny jest naukowy dobór pracowników, aby każdemu przydzielić zadania, które może najlepiej wykonać

3. Niezbędne są naukowe szkolenia i doskonalenie robotnika

4. Należy zabezpieczyć bezpośrednio przyjazną współpracę między kierownictwem a współpracownikiem

Dewizą dla tayloryzmu były następujące słowa: „wiedzieć dokładnie, czego się żąda od pracowników i baczyć, aby pracowali jak najlepiej i jak najtaniej”.

Taylor dążył do ustanowienia systemu płac poprzez:

- do danej pracy musi być odpowiedni człowiek

- należy go informować, jak ma daną rzecz zrobić

- zachęcić go do maksymalnego wysiłku, stosując bodźce materialne

Taylor jest autorem zasad efektywnej pracy:

- wysokie dzienne zadania

- znormalizowane warunki pracy (co, gdzie i jak zrobić ma pracownik)

- wysokie wynagrodzenie w zależności od wykonywanych zadań

- mniejsze wynagrodzenie w przypadku uchybień

H. L. CHATELIER - opracował tzw. cykl organizacyjny, który składa się z pięciu etapów i dotyczył nadzoru procesu zarządzania i kontroli pracowników:

1. wybór celu, który ma być osiągnięty

2. określenie środków i warunków niezbędnych do ich osiągnięcia

3. przygotowanie tych środków i warunków

4. realizacja przyjętego celu

5. kontrola uzyskanych wyników

NAUKOWE ZARZĄDZANIE

Przedstawicielami tego kierunku są:

Henrii Gant - jest twórcą tzw. harmonogramu, czyli wykresu zaawansowania robót. Stworzył harmonogram graficznie przedstawiający czynności, jakie ma wykonać robotnik na danym stanowisku w określonym czasie. Jest również twórcą zadaniowo-premiowego systemu płac.

H. Emerson - jest twórcą koncepcji efektywności. Efektywność to stosunek tego, co jest, do tego, co być powinno.

Koncepcja efektywności wg Emersona:

1. wyraźnie określony cel

2. zdrowy rozsądek

3. fachowe doradztwo

4. dyscyplina

5. sprawiedliwe i uczciwe postępowanie robotnika i przełożonego

6. dokładna sprawozdawczość

7. naukowe planowanie zadań

8. wzorce i harmonogram działania

9. przystosowawcze warunki

10. wzorcowe sposoby działania

11. pisemne regulaminy i instrukcje

12. nagradzanie za wydajność

F. L. Gibertowie - wymyślili metodę, która nazywała się cyklografia - pracownikowi przyczepiano małe żarówki i robiono zdjęcia, następnie analizowano je, aby wyeliminować zbędne ruchy.

Karol Adamiecki - stworzył prawo optymalnej produkcji - dla każdej maszyny, urządzenia, każdego robotnika istnieje zawsze ściśle określona granica wydajności, przy której koszt jednostkowy jest najmniejszy

Jest również twórcą trzech praw harmonii:

1. prawo harmonii doboru

2. prawo harmonii działania

3. prawo harmonii duchowej

Prawo harmonii doboru - mówi o takim doborze, w którym wszystkie organa wytwórcze są ze sobą uzgodnione, mają najbardziej, zbliżone wzorce, a czas straconego czasu najmniejszy.

Prawo harmonii działania - mówi o tym, że wszystkie organy działają w ścisłym związku ze sobą, a każda czynność odbywa się w swoim czasie.

Prawo harmonii duchowej - wskazuje na harmoniczność istnienia więzi emocjonalnych łączących robotników.

Zasługi Henry Forda:

1. wynalazł taśmę produkcyjną

2. wprowadził 8-godz. systemu pracy

3. rozbicie operacji na czynności proste

4. wprowadził trzy-zmianowy system pracy

5. wprowadził zakaz rozmów podczas pracy

KIERUNEK ADMINISTARCYJNY

Przedstawiciele tego kierunku to:

- Henry Fayol

- Max Weber

Henry Fayol - opracował 14 zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa:

1. podział pracy

2. autorytet

3. dyscyplina

4. jedność rozkazodawstwa

5. jedność kierownictwa

6. podporządkowanie interesu osobistego ogółowi

7. sprawiedliwe wynagrodzenie

8. centralizacja

9. hierarchiczna droga służbowa

10. ład

11. ludzkie traktowanie robotników

12. stabilizacja personelu

13. inicjatywa

14. zgranie personelu

Ponadto powiedział, że dla sprawnej organizacji koniecznie musi istnieć top menager, sztab oraz linia.

Max Weber - jest twórcą biurokracji.

Biurokracja - to stan stosunków społecznych zorganizowanych w system biur nastawionych na efektywność i bezosobowość działania.

Cechy biurokracji:

1. wykonywanie czynności urzędowych jest działalnością stałą i określoną poprzez przepisy prawne

2. w działalności urzędniczej panuje zasada kompetencji

• stały podział czynności

• ściśle określony zakres prac

• wyposażenie pracownika w uprawnienia i obowiązki

w działaniu obowiązuje zasada hierarchii urzędniczej

w działaniu sztab urzędniczy oddzielony jest od własności środków

stanowiska nie są dożywotnie i nie są własnością pracownika

czynności urzędowe to stałe zajęcia zawodowe

czynności urzędowe wymagają określonego wykształcenia i kwalifikacji

wszelka działalność urzędnicza oparta jest na dokumentacji

działalność urzędnicza utrwala się na piśmie poprzez formalne przepisy, które regulują zachowania urzędników

Weber określił źródła władzę w przedsiębiorstwie (władzę sprawuje właściciel, lub osoba przez niego upoważniona):

1. władza tradycyjna

2. władza z charyzmy (charyzma - szczególne uzdolnienia człowieka dane przez Boga bądź naturę)

3. władza prawomocna - wywodzi się z legitymizmu, który polega na tym, każdy z nas godzi się na przekazanie swojej władzy komuś innemu, aby nas reprezentował

HUMAN RELATION (czyt. hjuman relejszyn) - kierunek stosunków międzyludzkich.

Przedstawiciele:

- E. Mayo

- D. McGregor

Założenia teorii wg E. Mayo:

1. zachowanie pracownika zależy od potrzeby przynależności i uznania w grupie

2. rozdrobnienie pracy i nowe technologie zmniejszają możliwości zaspokojenia potrzeb pracowników, dlatego robotnik poszukuje satysfakcji w stosunkach nieformalnych

3. robotnik jest bardziej wydajny, gdy wyższe jest jego morale i wyższy stan zadowolenia

4. wysokie morale i wysoki stan zadowolenia pracownika można osiągnąć poprzez stosowanie określonych technik i metod zarządzania (nagroda, kara)

D. McGregor - wyszedł z założenia, że określone zachowania kierownika wywołują dające się przewidzieć reakcje podwładnego.

Teorie (modele) D. McGregora:

Teoria X - model leniwego pracownika

1. człowiek z natury jest leniwy o do pracy należy go popędzać (zachęcać)

2. większość ludzi trzeba zmuszać do pracy, kontrolować i grozić karami, aby wymusić z nich wysiłki konieczne do osiągnięcia celu organizacji

3. większość ludzi woli, by nimi kierować, unikają odpowiedzialności, posiadają małe ambicje, ludziom chodzi o własne bezpieczeństwo

teoria Y - model aktywnego pracownika

1. fizyczny i umysłowy wysiłek przy pracy jest naturalny i potrzebny

2. kontrola i kary nie są jedynymi sposobami osiągnięcia celów organizacyjnych, człowiek zdolny jest do kierowania sobą i samokontroli

3. uznanie celów organizacji za własne jest funkcją nagród związanych (…coś mi tu brakuje)

4. człowiek uczy się akceptować odpowiedzialność za swoje czyny

5. wśród ludzi powszechny jest wysoki poziom wyobraźni, pomysłowości i twórczego myślenia

6. we współczesnym okresie uprzemysłowienia (dotyczy lat 30-tych) intelektualne zdolności człowieka wykorzystane są zaledwie częściowo.

Nowa fala - lata 70-te XX wieku.

Za twórców tego kierunku uchodzą: Teodor Peters i Rajmund Waterman. Kierunek ten wychodzi z założenia, że należy zwrócić uwagę na takie działania, których efekty sprawdzają się w praktyce.

Tezy nowej fali w zarządzaniu:

1. obsesja działania (szybkość działania w określonym problemie)

2. bliski i bezpośredni kontakt z klientem

3. autonomia i przedsiębiorczość (stwarzanie warunków dla przedsiębiorców)

4. wydajność i efektywność poprzez ludzi

5. koncentracja na wartościach przedsiębiorstwa

6. działać wedle zasady „trzymaj się tego, co umiesz najlepiej”

7. zarządzanie efektywne przy niewielkim sztabie o prostej strukturze

8. w jednej strukturze mogą występować luźne i sztywne formy organizacyjne

Postmodernizm - lata 90-te XX wieku.

Twórcą postmodernizmu jest George Morgan.

Założenia postmodernizmu:

1. wszystkie prawdy i wartości są względne a tradycja nieistotna

2. awangarda i tradycja są bez sensu

3. należy budzić niepokój poznawczy

4. relatywizm poglądów

Tezy postmodernizmu:

1. wyjaśnienie życia organizacji oparte jest metaforach i przenośniach

2. postmodernista wstrzymuje się od ocen moralnych (nie mówi co jest dobre, a co złe)

3. postmodernista programowo jest niejednoznaczny (mówi i tak i nie)

PLANOWANIE I CONTROLLING W ZARZĄDZANIU

Planowanie to proces polegający na świadomym ustalaniu kierunków działania oraz podejmowaniu decyzji opartych na celach, faktach i ocenach.

Podejmowanie decyzji w przedsiębiorstwie zawsze związane jest z własnością środków wytwarzania (środków produkcji).

Rodzaje własności środków wytwarzania:

1. własność prywatna ( 72% przedsiębiorstw)

2. własność państwowa

3. własność spółdzielcza

4. własność komunalna (samorządowa)

5. własność osobista

Decyzję może podjąć właściciel organizacji lub osoba przez niego upoważniona. Zatem planowanie jest domeną osób zarządzających.

By dobrze zaplanować należy posługiwać się pewnymi zasadami naukowymi:

1. żelazna zasada managera - składa się na nią:

- wiedza samego decydenta,

- wiedza o rynku,

- wiedza o zasobach

2. celowość planowania - takie skonstruowanie planu, aby zapewnić sprawną realizację przyjętego planu

3. prymat planowania - planowanie jest podstawową funkcją w zarządzaniu i kierowaniu ludźmi. Planujemy po to, by sprawnie zarządzać, ale i kontrolować

4. kompletność planowania - oznacza, iż plany tworzymy na różnych szczeblach struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa

5. skuteczność wdrożenia - dobry plan jest taki, który da się zrealizować

Cel - to określony przedmiotowo i podmiotowo przyszły pożądany stan lub rezultat działania organizacji, możliwy do osiągnięcia w określonym czasie.

Celem planowania jest:

1. zapewnienie wykonania zadań w określonym czasie przy możliwie najniższym koszcie

2. koordynacja działań komórek organizacyjnych

3. jak najlepsze wykorzystanie rezerw ludzkich i materiałowych

4. jak najlepsze przygotowanie przedsiębiorstwa do zmian w otoczeniu

Proces planowania składa się z trzech elementów:

1. prognozowanie - naukowe przewidywanie przyszłych zjawisk i procesów

2. programowanie - zespół czynności opisujących cele działań i określanie optymalnych środków realizacji

3. tworzenie planu

Struktura planu (jak plan jest zbudowany)

Na strukturę planu składają się następujące części (elementy):

1. przedmiot planu - co produkujemy i dlaczego

2. układ organizacyjny - odnosi się do komórki, która ten plan sporządza

3. czas realizacji

4. kontrola wdrożenia planu

Rodzaje planów:

1. plan strategiczny

2. plan taktyczny

3. plan operacyjny

Plan strategiczny - zbiór decyzji określających cele i ich zmiany zależności od sytuacji w otoczeniu oraz zasoby niezbędne do osiągnięcia założonych celów w długim horyzoncie czasowym (pow. 15 lat).

Plan taktyczny - ustalenie sposobów wykonania poszczególnych działań wyznaczonych planem strategicznym oraz ustalenie reguł efektywnego wykorzystania zasobów materialnych i niematerialnych w średnim horyzoncie czasowym (5-10 lat). Jest częścią planu strategicznego.

Plan operacyjny - zbiór decyzji określających poszczególne działania konieczne do poprawnego wykonania danego celu w ściśle określonych warunkach zewnętrznych i wewnętrznych (maks. czas 1 mies.) Dotyczy działań bieżących.

Biznes plan - to pełna informacja o konkretnym przedsiębiorstwie dotycząca produkcji, rynków zbytu, wskaźników finansowych, kwalifikacji, zakresu uprawnień i odpowiedzialności za realizację przyjętych celów. Biznes plan jest dokumentem poufnym - nie wszyscy mają do niego wgląd.

Powody, dla których sporządza się biznes plan:

1. dla opracowania strategii rozwoju przedsiębiorstwa

2. po to, by przedstawić w banku w celu otrzymania kredytu

3. gdy chcemy sprzedać własne przedsiębiorstwo, lub przyjąć wspólnika, a także, gdy ktoś chce inwestować w nasze przedsiębiorstwo

Etapy sporządzania biznes planu:

1. określenie celu

2. sporządzenie zasobów (w tym również zasoby ludzkie)

3. określenie kapitału (ile właściciel ma pieniędzy)

4. określenie umiejętności zarządzania

5. określenie struktury organizacyjnej (z jakich komórek się składa)

6. plan produkcji (co produkujemy, ile i jak)

7. charakterystyka marketingu (kto kupuje nasz produkt, jakie są potrzeby konsumentów, czy jest to sprzedaż bezpośrednia, czy pośrednia)

8. przygotowanie planu finansowego (wpływy i wydatki gotówkowe, bilans roczny)

9. plan ryzyka (co może się stać, gdy coś się zmieni na rynku)

10. wdrażanie planu

Kontrola - proces działania kierownictwa organizacji, której celem jest regulowanie i kontrolowanie wszystkich czynników dla zapewnienia skuteczności działania tej organizacji. Porównanie stanu obecnego z tym, co było zaplanowane.

Etapy procesu kontroli:

1. ustalenie norm wzorców i standardów oraz metod pomiaru efektywności działania

2. ustalenie stanu rzeczywistego

3. porównanie rzeczywiście wykonanych zadań z ustaloną normą

4. wyciągnięcie wniosków pokontrolnych oraz podjęcia działań korygujących

Funkcje kontroli:

1. informacyjna - mówi nam o stopniu realizacji zadań oraz niepowodzeniach i niedociągnięciach

2. profilaktyczna - ułatwia nam unikanie nieprawidłowości

3. korygująca - przywraca stan oczekiwany

4. kreatywna - skłania do lepszej pracy

5. instruktażowa - podpowiada lepsze rozwiązania

6. pobudzająca - manifestuje się w sferze motywacji, pobudza, motywuje

Rodzaje kontroli:

1. zewnętrzna - prowadzona przez instytucje z zewnątrz

2. wewnętrzna - prowadzona przez zespół, który jest wyznaczony przez przedsiębiorstwo.

- 5 -

---