POZNAJMY SIĘ BLIŻEJ - NAUKA WOSu

Jak się uczyć WOSu?

Jak przyswajać wiedzę? Jakie są polecane techniki nauki WOSu?
Odkryj jak skutecznie nauczyć się do sprawdzianu, testu, matury.

Trudny żywot żaka

Znowu trudno Ci się zmobilizować, by usiąść do biurka? Za oknem ciemno, zimno, jedyne, na co się ma ochotę, to wskoczyć pod kołdrę i zasnąć. A może jest słonecznie i cały świat, aż kipi wiosną? Nauka wydaje się ostatnią czynnością, za jaką chce się zabrać - jest przecież tyle kuszących opcji. Jeśli nie - należysz do nielicznych szczęśliwców. Jeśli tak - nie jesteś osamotniony. To uczucie zna z autopsji wielu ludzi.
Odkładanie (nie tylko szkolnych) obowiązków na ostatni moment jest dość powszechnym zjawiskiem. Choć chwilowo przynosi ulgę - zabieramy się przecież za to, co sprawia nam przyjemność, a trudny moment wzięcia się do pracy zostaje odłożony w czasie, w dłuższej perspektywie powoduje gorsze wyniki w nauce i stres, frustruje i wywołuje złość na samego siebie. Co zrobić, żeby pokonać marazm, własne lenistwo i przysiąść fałdów?
Zastępowanie starych, niekorzystnych nawyków nowymi wymaga czasu i wytrwałości - nic nie dzieje się samo z siebie. Nie wystarczy przeczytać jedną książkę o zarządzaniu czasem czy mnemotechnikach, by zdobytą wiedzę teoretyczną automatycznie przełożyć na praktykę życia codziennego. Jedno szkolenie też nie wywoła wielkiej rewolucji. Podobnie, jak ten artykuł. Sukces jednak jest możliwy. Choć nie ma prostych recept, jedno jest pewne - wytrwała praca nad sobą i stopniowe wdrażanie pewnych „sposobów radzenia sobie” czy technik uczenia się dadzą wymierny efekt. Nie obędzie się bez „kroków wstecz”, nie ma sensu jednak obwiniać się za każde niepowodzenie. Warto przeanalizować swoje postępowanie i wyciągnąć wnioski na przyszłość - niech to będzie wzbogacające doświadczenie.

Jak zgłębiać społeczeństwo, czyli o sztuce nauki WOSu

Wiedza o społeczeństwie obejmuje zagadnienia bardzo zróżnicowane. Nauka tego przedmiotu wymaga przyswajania sobie pojęć, danych statystycznych, struktur i procedur działania instytucji, dat, wydarzeń i nazwisk. By zrozumieć otaczający świat społeczny, trzeba „być na bieżąco” - czytać prasę, słuchać radia, oglądać wiadomości i programy publicystyczne. Jak zmotywować się do nauki? Jak trwale opanować tak szeroki zakres informacji? Jak zwiększyć szybkość uczenia się i sprawić, by było ono przyjemne i skuteczne?

Po pierwsze: wiedzieć, po co

Warto zastanowić się chwilę nad własnymi motywacjami. Poszukać odpowiedzi na pytanie: „co mobilizuje mnie do nauki?”. Motywacje mogą być rozmaite. Wyróżnia się:

• motywacje zewnętrzne (chęć bycia podziwianym przez innych czy sprawienia komuś radości dobrymi wynikami w nauce)

• wewnętrzne (pasjonowanie się daną dziedziną wiedzy, chęć zdobycie odpowiednich kwalifikacji do wymarzonego zawodu)

a także

• negatywne (obawa przed niezdaniem egzaminu)

• pozytywne (ambicja poszerzenia horyzontów).

Wszystkie pobudzają do pracy, w każdym przypadku efekt jest więc korzystny. Motywacja negatywna działa jednak najczęściej do momentu, gdy istnieje lęk. Gdy ten znika, ulatnia się też zapał do nauki. Uczeń, u którego przeważa motywacja zewnętrzna ma tendencję do wykonywania jedynie niezbędnego minimum, szybko nudzi się i męczy, nie szuka, nie pyta, nie bada i nie interesuje się, jedynie biernie i powierzchownie przyswaja zadany materiał oraz mechanicznie wykonuje polecenia nauczyciela. Najskuteczniejszym „paliwem” jest pozytywna motywacja wewnętrzna. Wypływa ona bowiem z indywidualnych potrzeb jednostki, i dlatego daje jej trwałą satysfakcję. Poza tym działa długoterminowo, wciąż mobilizując do wytężonej pracy i dalszych poszukiwań.

Gdy nie mamy ochoty zasiąść za uginającym się pod naporem książek biurkiem, można wypisać sobie na kartce swoje cele (najlepiej te własne, a nie wtłoczone w nas przez innych). Następnie zastanowić się, jak nauka danego materiału może być użyteczna w ich realizacji. „Jakie korzyści będę miał(a) z wykonania danego zadania?” Odpowiedź podziała mobilizująco, a koncentracja na możliwych nagrodach nastroi pozytywnie.
Jeśli ilość materiału przeraża, pomocne okaże się z pewnością poszatkowanie go na mniejsze, „zjadliwe” porcje. Drobnymi kroczkami uda się opanować nawet bardzo obszerny dział. Podzielenie nauki na etapy pozwoli precyzyjniej oszacować czas potrzebny do opanowania całości zagadnień, uporządkuje proces uczenia się, sprawi, że pierwotnie nieosiągalne zadanie okaże się znacznie prostsze do ogarnięcia i wykonania.

Po drugie: czytać aktywnie

Czytanie (podręczników, roczników statystycznych, opracowań, stron internetowych, prasy) jest podstawowym sposobem poszerzania swoich horyzontów w zakresie wiedzy o społeczeństwie. Warto więc wiedzieć, jak uczynić tę czynność owocną.
Derek Rowntree (autor „Sztuki studiowania”) proponuje alternatywę do, jego zdaniem nieskutecznego i przereklamowanego, szybkiego czytania. Nazwa metody - „SQ3R” - jest skrótem pochodzącym od pierwszych liter angielskich słów: survey, question, read, recall, review. Terminy te tworzą zestaw prostych reguł, skutecznie ułatwiających przyswajanie nowych informacji poprzez czytanie. Oto one:

1. Przejrzyj

Przed rozpoczęciem nauki należy przekartkować i pobieżnie zanalizować książkę. Warto zajrzeć do spisu treści, przeczytać informacje znajdujące się na okładce, stronie tytułowej, we wstępie, podsumowaniu, zajrzeć do indeksu czy słowniczka. Pozwala to na wstępne zorientowanie się w treści książki: jej działach tematycznych, tezach, pojęciach. Daje ogólne wyobrażenie o jej zawartości, co ukierunkowuje myślenie i ułatwia wydobycie posiadanej na dany temat wiedzy.

2. Zapytaj

Przed przystąpieniem do lektury, a podczas przeglądania, warto zadać sobie kilka pytań, na które odpowiedzi udzieli tekst. Zmobilizują one do dalszej, bardziej wnikliwej analizy i sprawią, że czytelnik nie będzie jedynie biernym konsumentem, a aktywnym poszukiwaczem informacji, świadomym swoich celów i motywacji. W trakcie lektury będą pojawiać się kolejne problemy, które wywołają nowe pytania. Im więcej tych ostatnich, tym lepiej.

3. Przeczytaj

To etap tak zwanego „uważnego czytania”. Derek Rowntree odradza w tym momencie robienie notatek czy podkreślanie konkretnych fraz w książce. Zachęca do krytycznego i aktywnego śledzenia myśli autora. W trakcie lektury należy wyłapywać główne wątki, porównywać je ze swoją własną wiedzą i doświadczeniem, oddzielać opinie od faktów, podważać stawiane tezy. Owocem tego etapu winna być spójna siatka poruszonych w książce zagadnień.

4. Powtórz

Jeśli od razu po jednokrotnym przeczytaniu odłożymy książkę, zapomnimy nawet do połowy tego, co sobie przyswoiliśmy. Jak temu zapobiec? W trakcie lektury trzeba robić krótkie przerwy - zamknąć książkę i odtworzyć to, co udało się zapamiętać. Następnie na tej podstawie stworzyć notatki. Przywoływanie nowo opanowanego materiału utrwali go, przyspieszy jego późniejsze odtwarzanie i ułatwi przyswajanie nowych zagadnień. Materiał ugruntuje się na tyle, by stanowić dobrą podbudowę pod kolejne problemy omawiane przez autora. Dzięki temu łatwiej wyłapiemy nawiązania i aluzje w dalszych partiach tekstu.

5. Rozważ

Etap ten jest naturalną konsekwencją poprzedniego. O ile bowiem w fazie czwartej czytelnik spisywał z pamięci to, czego się dowiedział, o tyle tutaj kluczem jest korekta poczynionych zapisków. W tym celu należy ponownie przejrzeć tekst, zanalizować jego konstrukcję, powtórzyć definicje podstawowych pojęć, odpowiedzieć na postawione sobie wcześniej pytania. Dopiero po sprawdzeniu poprawności, spójności notatek i uzupełnieniu ewentualnych luk, proces SQ3R można uznać za zakończony.
Autor „Sztuki studiowania” wskazuje na umiejętności aktywnego czytelnika:

• wychwytywanie myśli przewodnich (tez postawionych przez autora) na różnych poziomach - książki, rozdziału, akapitu

• dostrzeganie istotnych szczegółów (elementów ilustrujących, wyjaśniających lub rozwijających myśli przewodnie)

• wykorzystywanie drogowskazów werbalnych (zwroty ukazujące kierunek rozumowania i sposób argumentacji: „po pierwsze”, „w ten sposób”, „inny przykład”)

• rozpoznawanie drogowskazów wizualnych („akcenty graficzne” zwracające uwagę na najważniejsze informacje”: słowa pisane WIELKIMI LITERAMI, kursywą, podkreślone, wytłuszczone lub wyróżnione kolorem)

• krytyczne podejście do tekstu (ocena jego wiarygodności i zastosowanej argumentacji)

Po trzecie: ćwiczyć pamięć i stosować mnemotechniki

Na rynku dostępnych jest wiele książek, które proponują rozmaite techniki zapamiętywania. Oferta jest na tyle szeroka, że każdy znajdzie coś dla siebie. Godne polecenia są książki autorstwa Tony'ego Buzan'a („Rusz głową”, „Pamięć na zawołanie”) oraz „Sekrety superpamięci”, których autorem jest Harry Lorayne. Podręczniki te uczą, jak wykorzystywać i poszerzać swoje zdolności zapamiętywania. Prezentują rozmaite mnemotechniki (techniki zapamiętywania). Niektóre z nich idealnie nadają się do uczenia się interesującego nas materiału. Zapamiętanie obco brzmiących, długich słów bądź nazwisk ułatwi podzielenie ich na mniejsze cząstki i stworzenie słów zastępczych. Im te ostatnie będą bliższe poprawnej wymowie słowa, które pragniemy zapamiętać, tym lepiej.
Daniel'a Bell'a (znany socjolog, napisał „Kulturowe sprzeczności kapitalizmu”) można skojarzyć z kolegą o imieniu Daniel lub znanym i charakterystycznym Danielem Olbrychskim, który wykonuje telefon lub, lepiej, dzwoniącym danielem (zwierzęciem podobnym do jelenia). Absurdalne i dziwaczne skojarzenia są jak najbardziej wskazane, to właśnie dzięki swojej niesztampowości i śmieszności łatwiej zapadają w pamięć.
Egzogamię (reguła nakazująca jednostce wybierać sobie małżonka poza grupą, do której należy) można potraktować jako „egzotyczną grę” (game). Wystarczy znaleźć dziwaczne połączenie znaczenia pojęcia z egzotyczną grą i trwale zapamiętamy zarówno nowy termin, jak i jego sens.

Tabela przedstawia cechy trwałych skojarzeń.

Cecha i opis	Przykład (wyobrażenie: kot)
Pozytywny charakter (skojarzenia mają być przyjemne, miłe, a nie negatywne i odpychające)	Niech to będzie maleńki kociak, który wzbudza uśmiech i sympatię.
Wielokolorowość, wizualna atrakcyjność (barwny obraz jest bardziej wyrazisty i ładniejszy niż wyblakły)	Niech ten kot będzie kolorowy i charakterystyczny, np. rudy albo w kolorach tęczy. W wyobraźni wszystko jest przecież możliwe.
Użycie ruchu (łatwiej zapamiętać coś, co się przemieszcza niż stoi w miejscu)	Niech to będzie gepard, pędzący z niewyobrażalną prędkością po afrykańskiej sawannie.
Absurdalność, humor (śmieszne i dziwne obrazy są znacznie trwalsze i łatwiejsze do odtworzenia)	Garfield - kot z poczuciem humoru, po raz kolejny znalazł się w zabawnej sytuacji. Wyobraź ją sobie.
Przesada (obraz tysiąca samochodów jest bardziej wymowny od wyobrażenia tylko jednego, chyba, że jest to olbrzymie auto wielkości dzielnicy)	Kot-olbrzym („Kotkong”), choć ma usposobienie jak najbardziej życzliwe i pokojowe, budzi spore obawy mieszkańców metropolii.
Uszczegółowienie (wyobraźnia powinna objąć każdy detal)	Czy widzisz każdą łatę na ciele Twojego wyobrażonego kota? Dostrzegasz jego białe brwi, długie wąsy? Jakie Twój kot ma pazury? Jaki ogon? Postaraj się zobaczyć go jak najdokładniej.
Oddziaływanie na wszystkie zmysły jednocześnie (synestezja - niech wyobrażany przedmiot wydaje dźwięki, ma określoną fakturę, pachnie)	Popatrz, jak futro Twojego kota lśni w słońcu, dotknij go, poczuj jak jest nagrzane, niech Twój kot biega po pachnącej wiosną łące albo pełnym aromatycznych owoców sadzie. Upajaj się tymi zapachami.
Niecodzienność (im bardziej niezwykłe skojarzenie, tym lepiej)	Kot w butach, nietypowy z uwagi na swe magiczne zdolności i jaskrawozielony kolor jest jak najbardziej na miejscu.
Odniesienie do „ja” (włączenie siebie w swoje skojarzenia pobudza emocje, a te są ze zapamiętywane bardzo szybko)	Ty i Twój kot jesteście przyjaciółmi, znacie się od dziecka, jesteście sobie drodzy..

„Sekrety superpamięci” i „Pamięć na zawołanie” proponują też techniki ułatwiające, między innymi, zapamiętywanie dat (z dokładnością do dnia) i twarzy. Zaprezentowane w nich mnemotechniki mają szerokie zastosowanie, są skuteczne, rozwijają wyobraźnię i zdolność kojarzenia, słowem: udowadniają, że zapamiętywanie może być twórcze i można się przy nim świetnie bawić. Zachęcam do lektury.

Po czwarte: powtarzać

Nauka nie kończy się natychmiast po przyswojeniu materiału. Jeśli nie nastąpi ponowne przywołanie zapamiętanych informacji, zostaną one szybko zapomniane. „By nauka, nie poszła w las”, a praca na marne, warto włożyć nieco więcej wysiłku i czasu na powtórki. Te należy wykonać kilkakrotnie, w stosownych odstępach czasu, zgodnie z właściwym człowiekowi sposobem „oczyszczania pamięci”. Pierwsza powtórka powinna mieć miejsce po godzinie nauki, druga po dobie od zakończenia uczenia się, trzecia po tygodniu, czwarta po miesiącu. Warto utrwalać nowo zdobyte dane już w trakcie nauki. Czytając podręcznik, po każdym rozdziale zanalizować, co udało się zapamiętać i na bieżąco uzupełniać ewentualne braki.

Po piąte: trenować

Powiedzenie „trening czyni mistrza” pasuje jak ulał do nauki, nie tylko WOS-u. Okazuje się bowiem, że „z umysłem jest jak ze spadochronem: przydatny jest tylko wtedy, gdy się rozwinie!” . Dieter Raifenschneider używa obrazowego pojęcia „jogging mózgu”, co uwydatnia przesłanie jego książki (zbiór czterystu ćwiczeń opatrzony przystępnie napisanym wstępem o funkcjonowaniu mózgu) - sprawność umysłową można i należy ćwiczyć. Trening winien być kompleksowy, czyli stymulować obie półkule (lewą: logiczno-werbalną i prawą: intuicyjno-twórczą).
Jak zwiększyć moc mózgu i zdolność uczenia się? Wskazówek powstało mnóstwo, między innymi należy: uprawiać sport, tańczyć, ćwiczyć koordynację na przykład poprzez żonglowanie, rysować, słuchać muzyki, dbać o równowagę emocjonalną i udane, ciepłe relacje z ludźmi, poszerzać swój słownik, czytać, pielęgnować swoje hobby, oglądać komedie i spożywać produkty pełnowartościowe, bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminę C i witaminy z grupy B, magnez oraz cynk.
Jakie są zalety aktywności duchowej, jak kiedyś określano czynności intelektualne? Czy warto prowadzić dość restrykcyjny tryb życia: unikać używek, spać w stałych godzinach i stosować do wymienionych w poprzednim akapicie zaleceń? Jak twierdzi autor książki: „Techniki trenowania umysłu. 400 ćwiczeń” regularne ćwiczenie szarych komórek nie tylko ułatwia przyswajanie nowych wiadomości, rozwiązywanie problemów i zwiększa szanse na rynku pracy, ale przede wszystkim poprawia odporność organizmu i zmniejsza ryzyko zachorowania na raka. Gdy uczenie się dodatnio wpływa zarazem na jakość i długość życia, zdanie egzaminu wydaje się jedynie doraźną korzyścią. „Nie ma niczego dobrego, poza dokonanym” (Erich Kaestner), ani czasu do stracenia, więc: do dzieła!

Paulina Biedugnis

Literatura:

Buzan, Tony; „Rusz głową”; Wydawnictwo Ravi; Łódź 2003
Fita-Czuchnowska, Marta; „Dieta dla mózgu”; Wprost: nr 2 (15 stycznia 2006); s. 56-59
Lorayne, Harry; „Sekrety superpamięci”; Wydawnictwo Ravi; Łódź 1997
Raifenschneider, Dieter; „Techniki trenowania umysłu. 400 ćwiczeń”; MUZA SA; Warszawa 1999
Rowntree, Derek; „Sztuka studiowania”; Wydawnictwo Zysk i S-ka; Poznań 2001

---