ZAJĘCIA 35

Temat: Organy wegetatywne u roślin.

Przed przystąpieniem do rozwiązywania zadań zapoznaj się z teorią.

Do organów wegetatywnych zaliczamy: korzeń, liście, łodygę.

KORZEŃ - KORZEŃ - jest organem, który podczas kiełkowania nasienia rozwija się pierwszy. Swoje liczne działania pełni dzięki licznym rozgałęzieniom rozchodzącym się w glebie.
KORZEŃ GŁÓWNY rośnie na przedłużeniu pędu rośliny, wydłuża się pionowo i zagłębia w ziemię. Gdy korzeń główny osiągnie odpowiednią długość i grubość, wyrastają
KORZENIE BOCZNE, rozrastające się poziomo lub ukośnie w glebie. Od korzeni bocznych kolejno odrastają ODGAŁĘZIENIA dalszych rzędów.

Rozrastające się w glebie korzenie tworzą SYSTEM KORZENIOWY. Rozróżnia się 2 podstawowe typy systemu korzeniowego:
- palowy - tworzy silnie rozbudowany korzeń główny, rosnący pionowo i mający wiele, znacznie mniejszych korzeni bocznych (sosna, marchew...)
- wiązkowy - składa się z licznych, prawie jednakowych, cienkich korzeni; brak jest korzenia głównego, który wcześnie zanika, a jego miejsce zajmuje pęk korzeni bocznych i przybyszowych (trawy, rośliny jednoliściennych)

- korzenie wielu roślin (sosny, dębu) współżyją z niektórymi grzybami; współżycie to nazywamy mikoryzą. Korzenie roślin motylkowych współżyją z bakteriami asymilującymi azot atmosferyczny.
Występują różne modyfikacje korzenia w zależności od pełnionej funkcji oraz warunków środowiska w których występuje dana roślina.

np. korzenie spichrzowe - marchew, korzenie powietrzne - epifity, korzenie oddechowe - roślinny bagienne (cypryśnik błotny).

ŁODYGA - Łodyga jest częścią wegetatywną pędu, na której osadzone są liście. Utrzymuje ona w pozycji pionowej roślinę oraz odpowiednio liście, kwiaty, owoce. Jest łącznikiem między korzeniami a liśćmi. Przewodzi wodę oraz wytwarza, transportuje i magazynuje substancje pokarmowe. Może być zielna lub zdrewniała.

Łodygi zielne są nietrwałe i obumierają pod koniec sezonu wegetacyjnego. Występują u roślin jednorocznych (np. słonecznik, bób, dynia, rumianek), dwu­letnich (np. marchew, brukiew, pietruszka) i wieloletnich, czyli bylin, które tracą na zimę części nadziemne, zimują zaś w postaci organów przetrwalnikowych, tj. cebul, kłączy lub bulwy.

Łodygi zdrewniale są trwałe. Charakterystyczne są dla wieloletnich form drzewiastych: drzew (np. wiśnia), krzewów (np. bez, porzeczka), krzewinek (wrzos, borówka). Na zimę zrzucają jedynie liście.

Podobnie jak korzeń, łodyga ulega przyrostowi na grubość (patrz dalej), co wiąże się z obecnością kambium śródwiązkowego, np. u dwuliściennych. Jest pewna grupa roślin nasiennych, mianowicie rośliny jednoliścienne, u których przyrost na grubość nie występuje (wyjątek stanowią palmy) w wyniku braku kambium. Do roślin jednoliściennych należą m.in. trawy (np. zboża), turzyce, liliowate. Łodygi tych roślin są z reguły cienkie.

LIŚCIE- Liść to organ wegetatywny rośliny, jest on częścią pędu. Spełnia bardzo ważne funkcje w życiu rośliny:

— asymilacyjną,

— fotosyntetyzującą (syntetyzuje węglowodany),

— prowadzi wymianę gazową w procesie oddychania,

— transpiruje,

— niekiedy służy także do rozmnażania wegetatywnego.

Najczęściej liście są płaskie o dużej powierzchni asymilacyjnej. Liczba i ich ułożenie jest regularne i charakterystyczne dla gatunku. Układ liści na łodydze określa się mianem ulistnienia.

Ulistnienie może być:

a) skrętoległe (b. częste), np. wierzba, len, szczaw (A);

b) naprzeciwległe (dość częste), np. kasztanowiec, pokrzywa (B);

c) okółkowe (rzadko), np. moczarka kanadyjska, jałowiec (C).

Liście rozwijają się z zawiązków liści, czyli pączków. Wzrost liści jest ograniczony, a pokrój ogólny bywa różny, jednakże zasadniczo w skład liścia właściwego wchodzą ogonek i blaszka liściowa z unerwieniem. Liście roślin dwuliściennych mają różnorodne kształty, a ich nerwacja najczęściej bywa pierzasta lub dłoniasta. U roślin jednoliściennych liście mają często kształt równowąski, a nerwację równoległą.

Widoczne w liściu unerwienie jest utworzone przez wiązki przewodzące (drewno i łyko).

Ze względu na liczbę blaszek liście dzielą się na pojedyncze i złożone. Liście pojedyncze mają jedną blaszkę liściową, która może być cała, tj. nie podzielona (np. u brzozy, lipy, grzebienia białego), lub podzielona na odcinki przez mniej lub bardziej głębokie wcięcia (np. u dębu, klonu). Liście złożone składają się z kilku blaszek liściowych zwanych listkami (np. u kasztanowca, akacji).

Rodzaje liści: A — liście pojedyncze; B — liście złożone

Podstawowe funkcje liścia (fotosynteza i transpiracja), związane z ciągłą wymianą CO₂, O₂ i H₂O ze środowiskiem, uwarunkowane są budową anatomiczną.

Skórka okrywa liść z dołu i z góry. Dzięki obecności takich wytworów skórki, jak aparaty szparkowe, zapewniona jest sprawna regulacja wymiany gazowej i transpiracja. Oprócz aparatów szparkowych mogą być obecne włoski, które tworzą kutner, warstwę chroniącą przed nadmiernym parowaniem. Liczba aparatów szparkowych oraz obecność włosków ściśle wiążą się z warunkami środowiska. Ponadto ściany komórkowe skórki mogą ulegać modyfikacjom.

Przestrzeń między dolną i górna skórką wypełnia miękisz asymilacyjny. Występuje on zwykle w 2 rodzajach:

1) jako miękisz palisadowy zbudowany z podłużnych komórek dość ściśle do siebie przylegających, bogatych w chloroplasty; tu liczba przestworów międzykomórkowych jest niewielka;

2) jako miękisz gąbczasty zbudowany z komórek o dość nieregularnym kształcie, zawierających mniej chloroplastów; miękisz ten ma wiele przestworów międzykomórkowych, a w sąsiedztwie aparatów szparkowych tworzą się komo­ry powietrzne.

Budowa oraz kształt liści jest uwarunkowany spełnianą funkcją, mogą, więc one ulec przekształceniom (modyfikacjom) i obok asymilacji spełniać, w zależności od warunków życiowych, następujące zadania:

— spichrzowe gromadzące wodę, jak u aloesu;

— spichrzowe gromadzące materiały zapasowe, jak u cebuli;

— cierni — silnie zdrewniałe, sztywne (np. u robinii akacji, berberysu, kaktusów, opuncji, agawy), zawierające wiązki przewodzące i dlatego trudne do oderwania (w przeciwieństwie do kolców, np. u róży, które nie są przekształco­nymi liśćmi);

— czepne — wąsy służ, jako organ owijający się wokół podpory, jak np. u grochu i dyni;

— pułapki — występujące u roślin mięsożernych (np. u muchołówki, dzbanecznika czy rosiczki), przy czym ich liście wydzielają sok zawierający enzymy trawienne, toteż uwięziony owad ulega częściowemu strawieniu;

— ochronne — jak np. łuskowate liście cebuli czy łuskowate liście osłaniające pączki

ZADANIA

Zadanie 1

Na rysunku przedstawiono przekrój przez pęd cebuli.

Podaj cyfrę, którą na rysunku oznaczono łodygę. Określ rodzaj systemu korzeniowego występującego u cebuli. Wyjaśnij rolę przedstawionego organu w życiu takich roślin jak: tulipan, cebula, czosnek.

Zadanie 2

Przedstawiono różne organy roślin okrytonasiennych. Podaj wpisując oznaczenia literowe które organy to zmodyfikowane

1.pędy spichrzowe -

2.korzenie spichrzowe -

3.liście spichrzowe -

Zadanie 3

Nazwij elementy wiązki oznaczone na schemacie cyframi 1,2,3. Określ rodzaj wiązki (otwarta, zamknięta), uzasadniając odpowiedź jednym argumentem.

Zadanie 4

Na ilustracjach przedstawiono różne modyfikacje liści u roślin. Wymień podstawowe funkcje liści przedstawionych na ilustracji, oraz nazwij je.

Zadanie 5

Rysunki ilustrują modyfikacje organów wegetatywnych roślin na przykładzie cebuli (Allium

cepa) i kaktusa (Echinocactus ornatus).

Wyjaśnij, na czym polegają przystosowania tych roślin do określonych warunków środowiska, związane z wykształceniem zmodyfikowanych liści (wskazanych na rysunkach).

Zadanie 6

Zadanie 6

Na rysunkach przedstawiono zmodyfikowane organy podziemne ziemniaka i kosaćca.

Podaj, które organy tych roślin uległy

modyfikacji oraz wyjaśnij, jakie ma ona

dla nich znaczenie.

Teorię i zadania opracowano na podstawie następujących wydawnictw:

• Podręczniki do biologii w zakresie podstawowym i rozszerzonym;

• Vademecum maturzysty wydawnictwo Operon;

• Repetytorium maturzysty wydawnictwo Greg,

• Vademecum maturzysty wydawnictwo Zielona Sowa;

• Vademecum maturzysty wydawnictwo Oświata.

• Zadania maturalne:

• wydawnictwo Operon,

• wydawnictwo MAC,

• wydawnictwo WSIP,

• wydawnictwo PWN,

• wydawnictwo CKA,

• wydawnictwo OMEGA,

• wydawnictwo: NOWA ERA.

• Arkusze maturalne (CKE).

---