Parlament Europejski
Parlament Europejski jest instytucją Unii Europejskiej będącą odpowiednikiem jednoizbowego parlamentu, której członkowie są wybierani przez obywateli państw należących do UE na 5-letnią kadencję. Oficjalną siedzibą Parlamentu jest Strasburg, ale w Brukseli odbywa się większość obrad parlamentu i mieszczą się biura poselskie a także, komisje parlamentarne i władze klubów. W Luksemburgu znajduje się sekretariat generalny, biblioteka i część zaplecza technicznego.
Historia
Korzenie obecnego Parlamentu Europejskiego sięgają 1952, kiedy na mocy Traktatu paryskiego powstało Wspólne Zgromadzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Traktaty rzymskie z 1957 (a ściślej dołączona do nich konwencja) przekształciły je w organ wszystkich trzech Wspólnot Europejskich. Nazwa Parlament Europejski pojawiła się w 1962. Początkowo deputowani byli wybierani przez parlamenty krajów członkowskich.
W 1979 odbyły się pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego i od tego czasu deputowani do tego Parlamentu są wybierani w wyborach bezpośrednich przez obywateli państw członkowskich Wspólnot. Nie istnieje jedna ordynacja wyborcza do parlamentu, każdy kraj ma własne reguły liczenia głosów, ale przyjmuje się, że wszędzie wybory odbywają się w tym samym terminie. Początkowo Parlament Europejski był organem konsultacyjnym nie posiadającym żadnej realnej władzy. Po wejściu w życie Jednolitego Aktu Europejskiego (1987), Traktatu z Maastricht (1993) i Traktatu amsterdamskiego (1999) Parlament Europejski stopniowo zyskiwał szereg uprawnień, także ustawodawczych (głównie kosztem Rady).
Kompetencje
Parlament jest przede wszystkim organem prawodawczym, który wspólnie z Radą UE stanowi akty prawne w toku różnych procedur legislacyjnych. Do funkcji prawodawczej Parlamentu należy też współudział w uchwalaniu budżetu oraz udzielanie Komisji Europejskiej absolutorium z jego wykonania. Parlament Europejski w przeciwieństwie do parlamentów krajowych nie posiada prawa inicjatywy ustawodawczej - na uprawnioną do inicjatyw Komisję może jedynie wpływać podejmowaniem niewiążących ją wezwań do działania.
Parlament Europejski może też kontrolować inne instytucje oraz posiada, do pewnego stopnia, uprawnienia kreacyjne (wyboru składu innych organów Unii):
zatwierdza Komisję i jej przewodniczącego
ma prawo uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji (większością 2/3 głosów)
ma prawo zadawania pytań komisarzom
ma zwyczajową możliwość zadawania pytań Radzie UE
Komisja jest zobowiązana do składania PE sprawozdań z działalności Unii
Przewodniczący Rady Europejskiej składa Parlamentowi sprawozdania z posiedzeń Rady Europejskiej
PE ma prawo do ustanawiania komisji śledczych na wniosek ¼ swoich członków
Parlament dysponuje także szerokimi (lecz niewiążącymi innych instytucji) uprawnieniami opiniodawczymi. Konsultowanie Parlamentu jest obowiązkowe w przypadku niektórych procedur. Parlament ma też prawo niewezwany wydać opinię w dowolnej, wybranej przez siebie sprawie.
Obywatele Unii Europejskiej mają prawo składania petycji do Parlamentu Europejskiego.
Zarzuty o niegospodarność
W 2008 poseł Paul van Buitenen opublikował raport, wskazujący na istnienie nieprawidłowości w sposobie rozliczania wydatków przez posłów, mogących prowadzić do niegospodarności, nadużyć, nepotyzmu i korupcji. Autor wskazał na przypadki podnajmowania firm, których właścicielami byli sami posłowie lub ich rodziny, powszechne ignorowanie procedur związanych z rozliczaniem wydatków (np. niedostarczanie faktur lub dostarczanie ich z opóźnieniem) oraz brak egzekwowania tych wymogów przez administrację Parlamentu przy równoczesnym refinansowaniu większości zadeklarowanych wydatków. Wskazano przypadki drastycznego zawyżania kosztów podróży, zatrudniania fikcyjnych podmiotów oraz zlecanie płatności rzekomym podwykonawcom na prywatne konta posłów. Raport został opublikowany wbrew decyzji Komisji Kontroli Budżetowej, która głosowała przeciwko jego publikacji.
Protesty budzi również cykliczne przenoszenie obrad Parlamentu pomiędzy Brukselą i Strasburgiem, którego koszty wynoszą 250 milionów euro oraz emisję ponad 20 tys. ton CO2 rocznie. W 2008 w proteście przeciwko przenosinom, określanym mianem "wędrującego cyrku" (ang. traveling circus), zebrano ponad 1,2 miliona podpisów obywateli z całej Unii. Przeciwko trwałemu przeniesieniu obrad Parlamentu poza Strasburg protestuje część posłów francuskich.
W 2010 roku przygotowany został kolejny krytyczny raport na temat wydatków Parlamentu Europejskiego. Szefem zespołu, który go opracował jest poseł Bart Staes. W 2011 roku echem w mediach odbiła się prowokacja zorganizowana przez The Sunday Times, który kilkudziesięciu posłom zaoferował - podszywając się pod fikcyjną firmę - pieniądze za uchwalenie korzystnych dla niej przepisów. W 2011 roku do prasy przedostały się wyniki audytu za lata 2007-2009 ujawniającego kolejne nieprawidłowości w wydatkach PE, utajnione przez Klausa Welle.
Skład Parlamentu
Parlament Europejski liczy obecnie 754 eurodeputowanych, sprawujących mandat wolny, wybieranych na 5-letnią kadencję. W Polsce w stosunku do członków PE używa się potocznie określenia "europarlamentarzysta", "eurodeputowany" lub "europoseł", natomiast oficjalne określenie brzmi: "poseł do Parlamentu Europejskiego". W Wielkiej Brytanii stosuje się określenie "członek Parlamentu Europejskiego" (Member of the European Parliament, w skrócie MEP), we Francji zaś - "deputowany" (un député européen).
Liczba posłów w Parlamencie Europejskim wzrosła z 78 (członkowie Wspólnego Zgromadzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali) w 1952 roku do 732 po wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2004 roku zgodnie z założeniem traktatu nicejskiego. Z początkiem 2007 roku przejściowo, do czasu wyborów w 2009 roku, ze względu rozszerzenia Unii Europejskiej o Bułgarię i Rumunię liczba posłów wzrosła do 785. Po wyborach w 2009 roku liczba członków Parlamentu Europejskiego wynosi 736. Na mocy Traktatu lizbońskiego liczba posłów do Parlamentu Europejskiego ma wynosić 751, włącznie z przewodniczącym bez prawa głosu. Przydział posłów na państwo nie może być większy niż 96 i mniejszy niż 6.
Liczebność
1962-162 posłów
1979-410 posłów
1981-434 posłów
1986-518 posłów
1994-567 posłów
1999-626 posłów
2004-732 posłów
2007-785 posłów
2009-736 posłów
2011-754 posłów
Uposażenie eurodeputowanych
Zgodnie z nowym statutem posła do Parlamentu Europejskiego z 28 września 2005 roku (decyzja 2005/684/WE, Euratom) europosłowie będą otrzymywać jednolite wynagrodzenie w wysokości 38,5% wynagrodzenia sędziego Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, czyli 7.665 euro brutto miesięcznie(6.515 euro netto-15% UE Tax). Oprócz tego każdy deputowany otrzymuje dietę w wysokości 298 euro/dzień za każdy dzień posiedzenia Parlamentu lub komisji PE czy frakcji partyjnej, łącznie ok. 16 dni miesięcznie (ok 4.768 euro/miesiąc)[11]. Łącznie pensja plus dieta pobytowa wynosi ok. 11'283 € miesięcznie netto[12].
Na działalność biur krajowych europoseł otrzymuje 4202 €/miesiąc. Fundusz na wynagrodzenie asystentów wynoszący 17'540 €/miesiąc[12] w 2010 roku został zwiększony o dodatkowe 1500 euro[13]. Poseł otrzymuje również środki na pokrycie kosztów podróży z kraju pochodzenia do siedzib PE.
Deputowani którzy nie uzyskają w kolejnych wyborach mandatów mogą, w zależności od stażu parlamentarnego, liczyć na odprawę z PE w wysokości od 6 do 24-miesięcznych pensji (art. 13 pkt 2 Statutu posła do PE).
Ordynacja wyborcza
Ustalenie szczegółowych zasad przeprowadzania wyborów pozostaje w kompetencji poszczególnych państw członkowskich. W Polsce tę kwestię reguluje odrębna ustawa Kodeks wyborczy, ale np. w Finlandii przepisy dotyczące wszystkich wyborów są zawarte w jednej ustawie.
Prawo Unii Europejskiej stanowi jedynie, iż posłów do PE wybiera się w państwach członkowskich w tajnym, powszechnym i bezpośrednim głosowaniu. Wymagane jest przy tym oparcie systemu wyborczego na zasadzie proporcjonalności i takie kształtowanie okręgów wyborczych, które nie naruszy zasady reprezentacji proporcjonalnej. Dopuszczalne jest przy tym wprowadzenie klauzuli zaporowej (progu wyborczego), nie wyższej niż 5% (w Wielkiej Brytanii nie ma progu wyborczego, w Szwecji wynosi on 4%, w Polsce - 5%).
Podział mandatów pomiędzy państwa członkowskie
Liczba posłów wybieranych w poszczególnych państwach jest w miarę proporcjonalna do liczby mieszkańców (z lekką nadreprezentacją krajów mniej ludnych; patrz tabela poniżej).
Posłom wybranym w RP w 2004 r. przypadały 54 mandaty natomiast w 2009 r. 50. Zmiana ta nie oznaczała pomniejszenia polskiej reprezentacji w składzie Parlamentu, ale przywrócenia stanu zgodnego z regulacjami, jakie w tej kwestii wprowadził Traktat z Nicei, i zlikwidowanie 4 mandatowej "nadwyżki", która miała charakter wyjątkowy i wynikała z faktu, że w 2004 r. Bułgaria i Rumunia nie zdążyły z ratyfikacją Traktatu Akcesyjnego. Właśnie dzięki temu nowo przyjęte w tym czasie państwa - w tym Polska - uzyskały jednorazowo (!) dodatkowe mandaty do podziału.
Propozycja listy ogólnoeuropejskiej
Komitet ds. Konstytucyjnych PE proponuje ustanowienie ogólnoeuropejskiej listy. W wyborach do PE każdy obywatel otrzymałby dwie karty do głosowania. Jedną dla kandydatów krajowych i jedną dla ogólnoeuropejskich[14].
Prawa wyborcze obywateli Unii
Czynne prawo wyborcze (prawo do głosowania) przysługuje każdemu obywatelowi UE, który ukończył 18 lat i nie został go pozbawiony w kraju pochodzenia. Obywatel Unii stale zamieszkały w państwie, którego nie jest obywatelem, ma prawo do głosowania na tych samych warunkach co obywatele tego państwa; np. obywatel Polski, który przeprowadził się na stałe do Londynu, może głosować na angielskich kandydatów zgodnie z brytyjskimi regulacjami (wymagane jest wtedy wpisanie się do rejestru wyborców).
Ordynacja wyborcza w Polsce
Według Kodeksu wyborczego posłowie do Parlamentu Europejskiego są przedstawicielami Narodów państw UE, nie są związani żadnymi instrukcjami (zakaz mandatu imperatywnego) i nie mogą być odwołani. Mandatu posła do Parlamentu Europejskiego nie można łączyć z mandatem posła na Sejm, senatora, a także ze stanowiskami członka Rady Ministrów ani sekretarza stanu; mają tu ponadto zastosowanie zasady rozłączności stanowisk (incompabilitas) zawarte w Konstytucji RP oraz kiedyś w Ordynacji wyborczej do Sejmu RP i do Senatu RP, a obecnie również uregulowane w ustawie Kodeks wyborczy (poseł do PE nie może więc być, na przykład, ambasadorem).
Bierne prawo wyborcze (możliwość kandydowania na posła do PE) przysługuje w Polsce po ukończeniu 21 roku życia osobom, które mają prawo do głosowania, nie zostały prawomocnie skazane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego oraz stale zamieszkują w Polsce lub innym państwie członkowskim UE od co najmniej 5 lat (zasada domicylu). Mogą więc w Polsce kandydować polscy obywatele, ale też obywatele Unii stale zamieszkali w Polsce i wpisani do rejestru wyborców. Polski obywatel może kandydować w innym państwie, o ile spełni warunki określone przez tamtejsze prawo.
Prawo zgłaszania list kandydatów przysługuje partiom politycznym, koalicjom partii oraz wyborcom; stosuje się przy tym odpowiednio przepisy dotyczące wyborów do Sejmu RP.
Wybory w Polsce przeprowadza się w 13 okręgach wyborczych. Głosowanie jest podobne do wyborów do Sejmu, oddając głos na kandydata głosuje się jednocześnie na listę komitetu wyborczego. Przeliczanie głosów na mandaty dokonuje się metodą d'Hondta, jednak mandaty pomiędzy komitety wyborcze dzieli się na poziomie krajowym, dopiero później rozdziela się mandaty pomiędzy poszczególne listy okręgowe. Oznacza to, że na liczbę posłów wybranych w danym okręgu wpływ może mieć frekwencja. W podziale mandatów uczestniczą tylko te komitety, które zdobyły co najmniej 5% głosów w skali kraju (dotyczy to także koalicji).
Ordynacja przewiduje również obowiązkowe oświadczenia kandydatów (będących obywatelami polskimi) co do ich współpracy ze służbami specjalnymi PRL. Za podanie nieprawdy nie grozi jednak pozbawienie mandatu, tak jak ma to miejsce w przypadku ordynacji do parlamentu narodowego.
Wybory do Parlamentu Europejskiego VI kadencji odbyły się w dniach 10-13 czerwca 2004 roku (w Polsce głosowano 13 czerwca). Tymczasowo, w okresie od 1 maja 2004 (wejście Polski do UE) do 19 lipca (rozpoczęcie nowej kadencji 2004-2009 nastąpiło 20 lipca) tego roku, dotychczasowi polscy obserwatorzy przy Parlamencie Europejskim sprawowali oficjalnie funkcję Posła do Parlamentu Europejskiego. Wybory do Parlamentu Europejskiego VII kadencji odbyły się w dniach 4-7 czerwca 2009 roku (w Polsce głosowano 7 czerwca).
Frakcje Parlamentu
Kandydaci do Parlamentu startują w wyborach zwykle w barwach którejś z partii istniejącej w swoim kraju, jednak po wejściu do Parlamentu przyłączają się do jednej z frakcji politycznych funkcjonujących oficjalnie w Parlamencie (7 frakcji) lub pozostają niezależni). Frakcje te odpowiadają ogólnemu podziałowi partii politycznych w Europie. Posłowie zasiadają w izbie parlamentu według przynależności do frakcji, a nie według przynależności narodowej. Najliczniejszą frakcją są obecnie chadecy (Europejska Partia Ludowa), która ma 265 posłów.
Obrady
Parlament wybiera spośród swych członków przewodniczącego na 2,5-letnią kadencję, który reprezentuje Parlament na zewnątrz i kieruje jego obradami. W okresie od 14 lipca 2009 do 17 stycznia 2012 Przewodniczącym Parlamentu Europejskiego był Jerzy Buzek. Potem zastąpił go Niemiec Martin Schulz. Natomiast poprzednikiem J. Buzka był również Niemiec Hans-Gert Pöttering.
Parlament nie używa jednego języka obrad. Obrady Parlamentu odbywają się symultanicznie we wszystkich językach Unii, tzn. każdy poseł może mówić w dowolnym języku urzędowym UE, a jego wystąpienie jest tłumaczone na bieżąco na wszystkie pozostałe języki.
Obecnie obrady są też tłumaczone na języki wszystkich państw stowarzyszonych, gdyż przedstawiciele parlamentów państw stowarzyszonych mają prawo biernego uczestnictwa w każdych obradach.
Moc pracy parlamentu odbywa się na obradach odpowiednich komisjach, które przygotowują wnioski i akty nad którymi głosuje się podczas sesji.
Wszystkie sesje zwołuje przewodniczący.
Sesje plenarne trwają zwykle jeden tydzień w miesiącu i odbywają się w Strasburgu, odbywają się również sesje dwudniowe w Brukseli.
W razie potrzeby zwołuje się też sesje nadzwyczajne.
2