KOSZTY PRODUKCJI GÓRNICZEJ I PRÓG RENTOWNOŚCI

Koszty produkcji określają wyrażone w pieniądzu uzasadnione gospodarczo zużycie w procesie produkcyjnym środków produkcji tj. środków pracy (s) oraz przedmiotów pracy (p) oraz siły roboczej czynnika ludzkiego (r).

Zatem koszty produkcji (K) określa wzór ogólny:

K = s + p + r

Koszty produkcji utożsamia się z wydatkami lub nakładem

wydatek - operacja księgowa (rachunkowa), następuje w momencie rozchodu środków pieniężnych przedsiębiorstwa z kasy lub rachunku bankowego. Odzwierciedla równowartość zakupu zrealizowanego przez przedsiębiorstwa

nakład- zewidencjonowane zużycie czynników procesu produkcji środków pracy, przedmiotów pracy, siły roboczej

Kosztem jest nakład w wyniku, którego powstaje efekt użyteczny. Zużycie w procesie produkcji czynników produkcji nie przynoszące efektu użyteczności jest stratą.

Ekonomiczna formuła kosztów produkcji

Ke = c+v+n gdzie: c- zużycie środków produkcji, v- zużycie siły roboczej, n- wartość produktu dodatkowego

Koszty produkcji są sumą kosztów stałych i kosztów zmiennych

Koszty stałe Ks - koszty niezależne od wielkości produkcji, np. koszty amortyzacji środków trwałych, odwadniania w kopalni, oświetlenie, ogrzewania w halach. Mogą być a) względnie lub b) bezwzględnie stałe.

a) b)

Koszty zmienne Kz - koszty zależne od wielkości produkcji. Mogą to być koszty proporcjonalne, które rosną lub maleją ze wzrostem produkcji

koszty zmienne proporcjonalnie: (współczynnik proporcjonalności kosztów - tgalfa)

koszty progresywne

koszty degresywne: (rosną lub maleją wolniej niż proporcjonalne)

Układy kosztów produkcji:

Koszty produkcji można badać w pięciu następujących układach:

1. rodzajowym

2. kalkulacyjnym

3. stanowiskowym

4. globalnym

5. jednostkowym

Ad. 1)

Rodzajowy układ kosztów produkcji - w tym układzie księgowane są dwie grupy kosztów tj. koszty materialne i nie materialne.

Do kosztów materialnych zalicza się: amortyzację środków trwałych, koszt materiałów i surowców, koszt energii elektrycznej i paliw, usługi transportowe, usługi remontowe, usługi obce, usługi materialne (np. opłata za rozmowy telefoniczne, wywóz nieczystości).

Do kosztów niematerialnych należą: wynagrodzenie pracowników z narzutami (ZUS, podatek), usługi bankowe, podróże służbowe, podatki ( od środków transportowych, od nieruchomości i opłaty, np. opłata eksploatacyjna), usługi niematerialne (ochrona mienia, koszty szkoleń, koszty reklam).

Przedsiębiorstwa ewidencjonują koszty produkcji obligatoryjnie, co wynika z ustawy o rachunkowości.

Ad.2)

Kalkulacyjny układ kosztów produkcji - wyróżnia się:

1) koszty bezpośrednie (materiały, paliwo, energie, prace, wynagrodzenie pracowników z narzutami zatrudnionych bezpośrednio w produkcji)

2) koszty pośrednie dzielące się na wydziałowe są ponoszone na utrzymanie maszyn i urządzeń w pełnej gotowości ruchowej (koszty remontów, konserwacji) a także amortyzacja maszyn, urządzeń

3) koszty ogólnozakładowe to wynagrodzenia z narzutami zarządu, administracji, podróże służbowe, amortyzacja, koszty biurowe, koszty finansowe.

Suma kosztów bezpośrednich i wydziałowych stanowi koszt wytwarzania (TKW) i jeżeli do TKW dodamy koszty ogólnozakładowe to otrzymujemy zakładowy koszt wytwarzania, który powiększamy o koszty sprzedaży, marketingu daje całkowity koszt produkcji.

Ad.3)

Stanowiskowy układ środków produkcji

Istotą tego układu jest wyodrębnienie w procesie produkcyjnym charakterystycznych ogniw, węzłów produkcyjnych zwanych często stanowiskami pracy tj. miejsce powstawania kosztów.

Wydzielone stanowiska pracy stanowią miejsca odpowiedzialne za wielkość ponoszonych kosztów.

Analiza kosztów w tym układzie umożliwia kontrolę oceną działalności charakterystycznych stanowisk pracy oraz dokładne ich rozliczanie z ponoszonych kosztów.

Przykład dla kopalni odkrywkowej surowców skalanych

W procesie produkcyjnym realizowanym w odkrywkowej kopalni surowców skalnych można wyróżnić następujące charakterystyczne stanowiska pracy:

1. przygotowanie terenu

2. urabianie nadkładu

3. załadunek nadkładu

4. transport nadkładu

5. zwałowanie nadkładu

6. roboty wiertnicze w surowcu skalnym

7. roboty strzelnicze w surowcu skalnym

8. załadunek surowca skalnego

9. transport surowca skalnego

10. przeróbka mechaniczna surowca skalnego

11. składowanie produktów gotowych

12. rekultywacja

Ad.4)

Globalny układ kosztów produkcji

W analizie zależności kosztów produkcji kopalni od wielkości produkcji (wydobycia) przyjmuje się zależność funkcyjną pomiędzy zmienną nie zależną będącą wielkością produkcji, zaś zmienną zależną tzw. koszty produkcji.

Przyjmujemy, że koszt globalny G(x) równa się sumie kosztów stałych Ks i kosztów zmiennych Kz:

G(x) = Ks + Kz

Koszty stałe Ks - koszty które nie zależą od kosztów wielkości produkcji Kx , np. amortyzacja środków trwałych, odwadnianie, oświetlenie, ogrzewanie.

Koszty zmienne Kz - koszty zależne od wielkości produkcji. Mogą to być koszty proporcjonalne, które rosną lub maleją ze wzrostem produkcji

Koszty zmienne proporcjonalne - to są koszty, które rosną lub maleją liniowo ze wzrostem lub spadkiem produkcji

Koszty zmienne progresywnie - koszty, które rosną szybciej niż koszty proporcjonalne zgodnie z krzywą paraboliczną

Koszty zmienne degresywnie - koszty rosnące wolniej niż proporcjonalne zgodnie z krzywą paraboliczną

Koszty stałe mogą być:

- bezwzględnie stałe

- koszty skokowo stałe

- koszty zmiennie proporcjonalne

α - współczynnik proporcjonalności wyrażony tg ˂ α

- koszty progresywne

- koszty degresywne

- koszty regresywne

- całkowity koszt globalny o charakterze proporcjonalnym G(x) = aₒ + a₁x

- całkowity koszt globalny o charakterze progresywnym G(x) = aₒ + a₁x + a₂x²

- całkowity koszt globalny o charakterze degresywnym G(x) = aₒ + a₁ - a₂x²

Ad.5)

Jednostkowy układ środków produkcji g(x)

Z definicji - g(x) = G(x) / x

Może być o charakterze proporcjonalnym, progresywnym i degresywnym.

- koszt jednostkowy produkcji o charakterze proporcjonalnym

g(x) = (aₒ + a₁x) / x = aₒ / x + a₁

- całkowity koszt jednostkowy

g(x) = G/x = (aₒ + a₁x + a₂x² )/ x = aₒ / x + a₁ + a₂x

- całkowity koszt jednostkowy produkcji o charakterze degresywnym

g(x) = G/x = (aₒ + a₁x - a₂x²) / x = aₒ/x + a₁ - a₂x

Próg rentowności produkcji (BEP) wyznacza zrównanie kosztów produkcji z wartością produkcji (osiągniętymi przychodami) - W(x)

W(x) = Cj ∙ x

Cj - cena jednostkowa produkcji

x - koszt

- próg rentowności produkcji przy koszcie globalnym zmiennym proporcjonalnie G (x)

- wyznaczenie progu rentowności przy koszcie zmiennym progresywnie

Rachunek kosztów ABC

W rachunku kosztów ABC zasadniczym obiektem nie jest produkt (produkty) lecz czynność, operacja czyli działanie definiowane jako wyodrębniona umownie lub organizacyjnie część zakładu górniczego realizująca wydzielone funkcje lub elementowy proces produkcyjny.

Działanie to rodzaj pośredniego obliczania kosztów między miejscem powstania kosztów a obiektem kalkulacji typu zlecenie, kontrakt. W ramach jednego miejsca powstawania kosztów można zidentyfikować kilka działań, które są przyczyną powstawania zupełnie różnych kosztów.

Zgodnie z założeniami rachunku kosztów ABC:

1) każde przedsiębiorstwo jest zbiorem, serią procesów działań

2) przyczyną procesów i działań są klienci przedsiębiorstwa

3) koszty w przedsiębiorstwie powstają wskutek realizacji procesów i działań, są one uznawane za rezultat działań a nie ich przyczyną, a zatem koszty są ponoszone przez działania

4) działania są podejmowane w celu zaspokojenia potrzeb odbiorców klientów, istotą tego rachunku kosztów w przeciwieństwie do tradycyjnych metod rachunku kosztów jest analiza, jakie procesy i działania mają miejsce w przedsiębiorstwie, z jakich zasobów one korzystają oraz ile działań jest zużywanych przez poszczególne obiekty kosztów.

Rachunek ten jest metodą kalkulacji kosztów jednostkowych. Koszty są przypisywane do obiektów za pośrednictwem działań będących przyczyną ich powstawania.

PŁACE

Płaca - stanowi wynagrodzenie za pracę otrzymywane przez pracownika od pracodawcy, spełnia funkcję dochodową, kosztową, motywacyjną i rynkową.

Funkcja dochodowa - wyraża się w tym, że płaca stanowi źródło utrzymania pracownika i jego rodziny więc stanowi dochód umożliwiający zaspokojenie potrzeb pracownika, z tego punktu widzenia pracownicy dążą do jak największej płacy co pozwoli zaspokoić potrzeby pracownika na wyższym poziomie

Funkcja kosztowa - wynika z faktu iż płace pracowników są wydatkiem pracodawcy stanowiącym część kosztu jego działalności gospodarczej. Pracodawcy dążą do zmniejszenia tego składnika kosztów rodzajowych, poprzez racjonalizację zatrudnienia lub wzrost wydajności pracy.

Funkcja motywacyjna - przejawia się w mobilizacji pracownika do pracy, ponieważ jej wyniki wpływają na wysokość płacy; nazywamy ją również funkcją bodźcową - płaca powinna stwarzać materialne zmotywowanie pracownika do dobrej i wydajnej pracy.

Funkcja rynkowa - powoduje, że pracownicy poszukiwani, wykonujący atrakcyjne zawody o wysokich kwalifikacjach uzyskują wyższe płace, a ponadto łatwiej jest im znaleźć pracę.

Funkcja społeczna - wyznacza poziom, styl życia i zachowania pracownika i jego rodziny.

Do podstawowych czynników wpływających na wysokość płacy pracownika należą:

- rodzaj wykonywanej pracy

- ilość wykonywanej pracy

- uciążliwość pracy

- jakość pracy

- staż pracy.

Płaca pracownika składa się z płac:

1.podstawowej (wynagrodzenie zasadnicze + dodatek funkcyjny)

2.dodatkowej (premia, dodatek za godziny nadliczbowe oraz w porze nocnej i pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia)

3.uzupełniającej (deputaty węglowe, wynagrodzenie za UW i urlop okolicznościowy, ślub itp.)

Wskaźniki motywacyjne pracy:

1.podnieta będąca pierwszą pochodną wynagrodzenia względem czasu pracy

P = Dw / dt

2.zachęta jest pierwszą pochodną wynagrodzenia względem wydajności

Z = dw/dy

dy - wydajność

SYSTEMY PŁAC

1.System czasowy

Podstawową cechą tego systemu płac zwanego też systemem dniówkowym, jest to, że pracownik otrzymuje wynagrodzenie za czas oddany do dyspozycji pracodawcy w okresie rozliczeniowym.

W tym systemie wynagrodzenie pracownika nie zależy od wydajności pracy, ponieważ nie ma zachęty dla pracownika powodującej zwiększenie wydajności pracy.

Zarówno zachęta Z=0, jak i podnieta P=0.

Ten system stosuje się przy pracach niepowtarzalnych, precyzyjnych, wykonywanych w warunkach niebezpiecznych dla zdrowia pracownika (pogotowie, służby pracownicze) a także przy pracach zautomatyzowanych.

2.System akordowy

W tym systemie wynagrodzenie pracownika zależy od efektu pracy, faktyczny czas wykonania pracy nie jest brany pod uwagę przy obliczaniu wynagrodzenia.

Podstawowym warunkiem tego systemu płac jest ustalona norma pracy (czasowa lub produkcyjna).

Norma czasowa Nc określa czas wykonania jednostki produkcji (tony, sztuki, m3), zaś norma produkcyjna Np określa ilość produkcji do wykonania na jednostkę czasu.

Między tymi normami zachodzi zależność:

Nc ∙ Np. = 1

Wysokie normy pracy powodują zniechęcenie wśród pracowników, zaś niskie powodują osłabienie tempa pracy, zaniżenie wydajności pracy, wzrost kosztów pracodawcy.

System ten stosuje się gdy wydajność pracy jest wymierna. W tym systemie zachęta Z = stawce godzinowej, zaś podnieta P jest uzależniona od stawki akordowej oraz czasu wykonywania pracy.

Akord może być prosty, progresywny jednostopniowy lub wielostopniowy, z premią działającą wstecz, zryczałtowany.

W tym systemie płac wynagrodzenie zależy od:

- wydajności pracy

- stawki akordowej ustalonej na podstawie normy pracy.

3.System premiowy

Nazywa się też systemem mieszanym, w którym wynagrodzenie składa się z wynagrodzenia zasadniczego oraz premii wypłacanej pracownikowi w przypadku terminowego i prawidłowego wykonania pracy.

Wyróżnia się następujące rodzaje premii:

- indywidualne, zespołowe

- miesięczne, kwartalne, roczne

- uznaniowe, regulaminowe, motywacyjne

4.System taryfowy

W tym systemie wynagrodzenie pracownika zależy od przepracowanego czasu pracy (stażu pracy), wydajności pracy i kwalifikacji pracownika.

System taryfowy płac składa się z :

1) taryfikatora kwalifikacyjnego będącego katalogiem wszystkich rodzajów prac z uwzględnieniem stanowisk pracy i zawodów

2) siatki taryfowej ustalającej zróżnicowanie wynagrodzenia pracownika od posiadanych kwalifikacji; siatka obejmuje grupy taryfowe odpowiadające kwalifikacjom pracowników, od najniższych do najwyższych oraz kategorie zaszeregowania uwzględniające znajomość danej pracy

3) stawki taryfowej określającej absolutne wielkości wynagrodzenia za jednostkę czasu pracy lub jednostkę wykonanej pracy.

5.System prowizyjny

Jest stosowany wówczas gdy pracownik zawiera w imieniu pracodawcy transakcję lub inkasuje należności. Jest on głównie stosowany w handlu.

W tym systemie są wynagradzani akwizytorzy, inkasenci.

Wynagrodzenie prowizyjne pracownika jest ustalane jako pewien % od wartości sprzedanych produktów, osiągniętego przychodu ze sprzedaży, uzyskanego obrotu, wykonanych usług.

WYNAGRODZENIA

Wynagrodzenie pracownika (WP) jest ekwiwalentem za świadczoną przez niego pracę na rzez pracodawcy.

Wyróżnia się:

1.wynagrodzenie brutto (będące sumą wszystkich składników płacowych pracownika)

2.wynagrodzenie netto jakie otrzymuje pracownik po potrąceniach obligatoryjnych lub dobrowolnych

W strukturze wynagrodzenia pracownika można wyróżnić składniki:

- obligatoryjne (są to: wynagrodzenie zasadnicze, dodatek funkcyjny, premia regulaminowa, dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych, dodatek za pracę w niedzielę i święto, dodatek za pracę w porze nocnej, wynagrodzenie za czas postoju, wynagrodzenie za czas dyżuru)

- fakultatywne (są to: premia uznaniowa, dodatek stażowy, dodatek zmianowy, dodatek za pracę w warunkach niebezpiecznych, lub w warunkach szkodliwych dla zdrowia, deputaty).

W 2009 roku najniższe wynagrodzenie brutto wynosiło 1276 zł.

Przy czym może być ono o 20% mniejsze w pierwszym roku zatrudnienia lub 10% mniejsze w drugim roku zatrudnienia.

Wynagrodzenie to w 2010 roku będzie wynosić 1317 zł.

Pracownik przebywający w podróży służbowej otrzymuje dietę w wysokości 23 zł (powyżej 12 godzin pobytu na delegacji, pomiędzy 8 a 12 godzinami = 50% diety) oraz ryczałt za nocleg w wysokości 150% diety (w 2009 roku - 34,50zł) a także ryczałt za dojazdy w wysokości 20% diety ( w 2009 roku - 4,60zł).

Dokumentami źródłowymi stanowiącymi podstawy ustalenia wysokości wynagrodzenia pracowników mogą być:

1. Koszty pracy

2. Koszty zleceń

3. Koszty zarobkowe.

Pozapłacowe świadczenia pracodawców na rzecz pracowników:

1) świadczenia zawarte w systemie wynagrodzeń (dodatki stażowe, nagrody jubileuszowe, odprawy emerytalne)

2) pozapłacowe kompensaty płacy ( telefon komórkowy, ubranie służbowe, ryczałt samochodowy)

3) dochody pozapłacowe (możliwość zakupu produktu firmy po preferencyjnych cenach, usługi zdrowotne)

4) świadczenia na rzecz rozwoju pracowników (szkolenia, udział w kształceniu pracownika)

5) świadczenia socjalne (przedszkola, stołówki, dofinansowywanie do wczasów, kolonii dla dzieci, zapomogi).

Z wynagrodzenia brutto pracownika pracodawca jest zobowiązany potrącić składki na:

- ubezpieczenie emerytalne 9,76%

- rentowe 2%

- chorobowe 2,45%

- ubezpieczenia zdrowotne 9%

- zaliczkę na podatek dochodowy 18%

Ponadto pracodawca musi odprowadzić so ZUSu (koszty płacy pracodawcy):

1.składkę na ubezpieczenie emerytalne 9,76% podstawy wymiaru składek

2.składkę na ubezpieczenie rentowe 4% podstawy wymiaru składek

3.składkę na ubezpieczenie wypadkowe 0.67 - 3,33% podstawy wymiaru składek

4.składkę na fundusz pracy 2,45% podstawy wymiaru składek

5.składkę na fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych 0,1% podstawy wymiaru składek

6.składkę na państwowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych 2,2 - 2,6% podstawy wymiaru składek

7.składkę na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych

8.musi ponosić opłaty kursów BHP

Pracodawca ponosi 0,86 zł do 1 zł brutto wypłacanej pracownikowi.

6

---