Zagadnienia obowiązujące na egzaminie z przedmiotu Gospodarka regionalna

1. Region - definicje i klasyfikacja

Region - fragment przestrzeni, wyodrębniony pod względem kulturowym, infrastruktury, gospodarczym, formalno-prawnym, administracyjnym i geograficznym.
Region składa się z metropolii (miasto lub zespół miast powyżej 500 tyś. mieszkańców)oraz obszaru ciążenia do tej metropolii. Strefa ciążenia - obszar, z którego ludność tam zamieszkała wędruje w różnych sprawach do tego miasta (sprawy urzędowe centralnie, służba zdrowia, wyższe uczelnie, opera, teatr itp.)
Wg UE region to największa jednostka podziału terytorialnego w krajach UE, posiadająca władzę regionu, wyłonioną w wolnych, demokratycznych wyborach, jako odrębny podmiot władzy publicznej. Region musi posiadać wyodrębnioną granicę, własny budżet. Władza w regionie musi być wyposażona w instrumenty działania, tzn., że musi mieć określone kompetencje i władza rządowa nie może ograniczać tej władzy samorządowej. Podział kompetencji ma być dokonany zgodnie z zasadą subsydialności (pomocniczości).
Klasyfikacja regionów:
a) fizyczno-geograficzne (naturalne, klimatyczne, glebowe)
b) gospodarcze (rolne, przemysłowe, turystyczne)
c) gospodarczo-administracyjne (przedmiot planowania i zarządzania)
Inna klasyfikacja:
a) Region jako część obszaru:
- narzędzie badania - dane statystyczne
- narzędzie działania - działalność społeczno-gospodarcza
- przedmiot poznania - właściwości
b) Region rozróżnia się od innych na podstawie cech:
- fizyczno-geograficzne
- ekonomiczne - specyfika usług i produkcji
c) Region - otocznie dla ludzi, podmiotów gospodarczych
d) Region - rynek, czyli przedmiot zainteresowania banków, inwestorów, producentówWyróżnienie układów przestrzennych, wykazujących pewne cechy wspólne, bez wymogu rozłączności i konieczności wymogu pokrycia całego kraju pozwala wyróżnić:
1. Regiony jednolite - mają spójną strukturę wewnętrzną, homogeniczne regiony, które na całym obszarze mają jednolitą strukturę gospodarczą.
2. Węzłowe - w zasięgu dużych miast (aglomeracje)
3. Regiony reliktowe - ciążenie do wielkich miast jest słabe, czynnikiem konstruktywnym jest w nich wspólne dziedzictwo kulturowe i historyczne
4. Regiony społeczne - poczucie tożsamości z danym regionem
5. Regiony etniczne - wykształcone na gruncie odrębności językowej, kulturowej, etnicznej.

Klasyfikacja regionów w UE:

Regiony zacofane - PKB na mieszkańca nie przekracza 75% średniej wartości PKB na mieszkańca UE

Regiony depresyjne - przeżyły swoją świetność i nagle nastąpił ich kryzys mierzony trzema kryteriami:

Poziom bezrobocia wyższy niż przeciętny w UE

Wyższy niż średni w UE udział zatrudnienia w przemyśle

Spadkowa tendencja zatrudnienia w przemyśle

Region zacofany rolniczy - o przeważającym zatrudnieniu w rolnictwie; musi spełniać dwa kryteria z trzech:
a) wysoki udział zatrudnienia w rolnictwie
b) niski poziom dochodu z rolnictwa
c) znaczący trend depopulacyjny tzn. wyludnianie się regionu

Region o małej gęstości zaludnienia - nie przekracza 8 osób na km²

2. Kryteria delimitacji regionów

Deliminacja - wyznaczanie granic regionu , bierze się tu pod uwagę różne kryteria:
1. Cechy geograficzne (ukształtowanie terenu)

2. Cechy ekonomiczne (funkcja gospodarcza, region gospodarczy)

3. Cechy społeczne

4. Cechy kulturowe

5. Cechy demograficzne

6. Cechy historyczno-osadnicze (tradycje, zwyczaje, nazwa)

7. Cechy administracyjne (województwo)

3. Regionalizm, regionalizacja, polityka przestrzenna

Regionalizm - dążenie do ożywienia życia kulturalnego i naukowego poszczególnych dzielnic kraju przy zachowaniu odrębności kulturowej. Jest ruchem społecznym oddziałującym na świadomość wspólnoty regionalnej, wywodzącej się z tradycji kulturowej lub etnicznej. Może to nastąpić poprzez przekazanie części władzy ośrodkom niższego szczebla, pozwala to uniknąć separatyzmu, tworząc warunki dla autonomii, służy rozwiązywaniu problemów nierówności rozwoju porze3z pobudzanie inicjatyw oddolnych, np. polityka regionalna UE. Regionalizm to nurt kulturowy, filozofia regionalna. O regionalizmie możemy mówić w aspekcie: światopoglądowym, narodowościowym, językowym, tradycyjnym.

Regionalizacja- jest to zabieg badawczy, którego celem jest teoretyczne wydzielenie pewnego typu regionów, jest też działaniem administracyjno- politycznym(dokonujące takiego wydzielenia w praktyce, np. utworzenie 16 województw w Polsce).To procedura badawcza, której efektem jest delimitacja regionów wg różnych kryteriów. Procedura wyróżniania regionów, dwa sposoby:

• dzielenie obszaru na jednostki / regiony wg przyjętych kryteriów

• łączenie małych jednostek o podobnych cechach środowiska

Ważną cechą jest to, że podział ten pokrywa cały obszar( nie pozostawia się „pustych miejsc”, które nie należą do żadnego z regionów)

Polityka przestrzenna- to usystematyzowane oddziaływania władz publicznych na przestrzenne zachowania podmiotów gospodarczych, niezależnie od istniejących podziałów administracyjnych, także przez władze regionalne i lokalne. Działania w ramach polityki przestrzennej podejmowane są przez rząd centralny oraz jego agendy( w tym także terenowe), w swoim zakresie prowadzą je również samorządowe władze regionalne i lokalne.

4. Pojęcie gospodarki regionalnej i lokalnej

Gospodarka regionalna - ogół podmiotów gospodarczych funkcjonujących w regionie, działających na zasadach konkurencji, współpracy oraz podmioty polityki intraregionalnej (samorządy terytorialne), które ustalają zasady funkcjonowania tej gospodarki.

Gospodarka lokalna to zbiór podmiotów gospodarczych, konsumentów, organów władzy, które znajdują się na terenie gminy oraz powiązania i współzależność między nimi, które wynikają nie tylko z ich współpracy ale także z konkurencyjności.

5. Polityka intraregionalna i interregionalna

Polityka interregionalna - to usystematyzowane oddziaływanie na obszary będące wyodrębnionymi ponadlokalnymi jednostkami podziału administracyjnego kraju(regiony). Polityka interregionalna to działania podejmowane przez rząd centralny i jego agendy, jest to polityka rozwoju regionów. Polityka ta jest prowadzona ponad regionami, między regionami, jest to polityka państwa, instytucji UE wobec regionów, może polegać na wyrównaniu różnic w poziomie rozwoju regionów.

Polityka intraregionalna - to usystematyzowane oddziaływanie na procesy rozwoju społeczno- gospodarczego, zachodzące w obszarze region. To działania podejmowane przez władze regionu, to polityka rozwoju wewnętrznego regionu. Jest to wewnętrzna polityka regionalna - prowadzona do wewnątrz regionu od jego najwyższego szczebla

6. Podmioty polityki regionalnej?????????????????

Podmioty polityki interregionalnej:

• Jest to usystematyzowane oddziaływanie na regiony. Są to działania podejmowane przez rząd centralny i jego agendy( bezpośrednio) oraz wyspecjalizowane instytucje szczebla centralnego lub regionalnego( bez administracji rządowej) Państwo określa pewną filozofię działania. Polityka ta jako instrument posiada budżet i państwo decyduje o jego podziale między regiony. Podmioty:

Instytucje rządowe:

-Rządowe Centrów Studiów Strategicznych

-Kancelaria Prezesa rady Ministrów

-Ministerstwo Finansów

-Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji

-Resorty branżowe

-Ministerstwa, które powinny prowadzić aktywną resortową politykę regionalną

Instytucje pozarządowe:

-Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa

-Fundusz Programów Pomocy dla rolnictwa

-Agencja Techniki i Technologii

-Agencja Rozwoju Przemysłu

- Polska Fundacja Promocji i Rozwoju MSP

Podmioty polityki intraregionalnej:

• Jest to usystematyzowane oddziaływanie na procesy zachodzące w regionie. Działania podejmowane przez samorządowe władze regionu i ich agendy. Władze samorządowe: sejmik wojewódzki, sejmik, zarząd, rada powiatu, starosta, agencje, fundacje stowarzyszenia. Podmioty:

-Samorządy wojewódzkie

-Agencje rozwoju regionalnego

-Centra rozwoju i transferu technologii

Na każdym poziomie istnieje odrębny podmiot polityki regionalnej. Na poziomie ponadkrajowym a to organizacje międzynarodowe( UE i jej Komisja). Na poziomie krajowym jest to rząd centralny. Na poziomie regionalnym są to samorządowe władze regionu. Istnieje tylko jeden krajowy szczebel polityki interregionalnej oraz szczebel wojewódzki.

7. Instrumenty polityki regionalnej?????????????????????

- bezpośrednie instrumenty finansowe skierowane do podmiotów gospodarczych

-rozbudowa infrastruktury technicznej i społecznej, podejmowana przez władze samorządowe z własnych środków

- instrumenty niematerialne(szkolenia, doradztwo, badanie i rozwój technologii

8. Pojęcie rozwoju regionalnego

Rozwój regionalny to proces pozytywnych zmian ilościowych i jakościowych( najczęściej wzrost) w polach rozwojowych(częściach składowych) regionu, jakimi są gospodarka regionu, regionalna społeczność, infrastruktura regionalna( sieciowa- sieć osadnicza -część do przestrzeni, część do infrastruktury) oraz przestrzeń ( rozwija się ona przez zapewnienie ładu przestrzennego).

9. Czynniki rozwoju regionalnego

1.Czynniki endogeniczne są to czynnik rozwoju regionu występujące wewnątrz niego. Stanowią główną siłę sprawczą rozwoju regionalnego. Są to czynniki określające zdolność rozwojową zasobów w poszczególnych polach rozwoju regionalnego:

- zasoby demograficzne określają: struktura ludności wg wieku i wykształcenia, kwalifikacje zawodowe integracja społeczności, infrastruktura intelektualna, warunki życia, instytucje i usługi społeczne, aktywność społeczeństwa w działalności samorządów terytorialnych i organizacjach społecznych

- regionalny ekosystem - komponenty i zasoby środowiska przyrodniczego, stan zanieczyszczenia i dewastacji środowiska, potencjał rozwojowy infrastruktury ekologicznej i świadomość ekologiczna

- infrastruktura - instytucje i urządzenia infrastruktury technicznej o zasięgu lokalnym i regionalnym, potencjał rozwojowy infrastruktury, inwestycje infrastrukturalne, zasobność budżetów gmin, powiatów i regionu

- gospodarka regionalna - baza ekonomiczna miast i regionu, przedsiębiorczość zdolność do innowacji(ujawnienie i rozwijanie nowych technik i technologii), skala i struktura rynków lokalnych i regionalnych, samorządowa oferta korzyści zewnętrznych, konkurencyjność regionu

- przestrzeń regionu - dostępność przestrzenna, warunki fizjograficzne, kompozycja i ład przestrzenny

2.Czynniki endogeniczne obejmują zmiany w makrootoczeniu regionu. Zmiany te, stanowiąc negatywny lub pozytywny impuls dla poszczególnych pól rozwoju regionalnego, są konsekwencjami m.in. procesów globalizacji, procesów integracji europejskiej, zmieniających się warunków makroekonomicznych, zmian ustrojowych(np., decentralizacja państwa), zmieniającej się koniunktury gospodarczej, sytuacji politycznej, polityki intraregionalnej stosowanej przez państwo, konkurencyjności otaczających regionów.

3.Czynniki określające endogeniczną zdolność reagowania na zmiany w makrootoczeniu-endogeniczna regionalna reakcja na zachodzące pod wpływem czynnikowa egzogenicznych zmiany makrootoczenia zależy m.in. od :

-elastyczności struktury gospodarki regionu

-wewnętrznych możliwości kapitałowych

-aktywności i otwartości polityki regionalnej

-kompetencji i kwalifikacji władzy regionalnej i lokalnej

-aktywności społeczności

-infrastruktury i zasobów intelektualnych

10. Cechy rozwoju regionalnego

Autonomiczny model rozwoju -rozwój opierający się na wewnętrznym potencjale tkwiącym w danej jednostce, istota tego rozwoju wynika z faktu, że rozwój regionalny jest rozwojem terytorialnym, a nie sektorowym: w rozwoju terytorialnym (regionalnym, lokalnym) determinantą jest stworzenie regionalnego (lokalnego) środowiska, obejmującego elementy materialne i niematerialne, np. zagospodarowanie, przedsiębiorczość, ale także kulturę i zwyczaje oraz tradycję.

Rozwój terytorialny (regionalny, lokalny) jest procesem w znacznym stopniu zależnym od aktywności i kreatywności społecznej lokalnej lub regionalnej oraz jej samorządowej reprezentacji- jest on zatem wyrazem niezależności i autonomii oraz tożsamości regionalnej.

Rozwój terytorialny jest przykładem nowej logiki w polityce rozwoju gospodarczego, polegającej bardziej na mobilizowaniu środowisk lokalnych i regionalnych niż na polityce wspierającej poszczególne rodzaje (sektory, sekcje) działalności oraz wybrane podmioty gospodarcze.

Trwałość procesów rozwoju na szczeblu regionalnym jest pochodną zdolności regionalnych podmiotów do tworzenia swego rodzaju przestrzeni negocjacji, stymulujących powstawanie różnorodnych, lokalnych instytucji i organizacji, które sprawiają, że rozwój regionu nie jest jedynie funkcją różnorodnych działań rozproszonych podmiotów, lecz jest również procesem współpracy podmiotów gospodarki regionalnej, grupujących się wokół zrozumiałaego i akceptowanego programu.

11. Modele polityki regionalnej

scentralizowana --zdecentralizowanazdecentralizowana

prorozwojowa - zachowawcza

koncentracja - rozproszenie

radykalne zmiany - powolny wzrost

12. Fordowski i postfordowski paradygmat rozwoju

Fordyzm:

-gospodarka zorientowana na przetwórstwo czynników materialnych; dominacja tradycyjnych gałęzi przemysłu( surowce energetyczne, hutnictwo i ciężka chemia)wymuszających dużą skalę produkcji

-duże jednorodne rynki

-organizacja produkcji pionowo zintegrowana w skali gospodarki narodowej

-proces pracy związany z wytwarzaniem na masową skalę standaryzowanych produktów; orientacja na osiąganie korzyści skali

-scentralizowane związki zawodowe i stowarzyszenia pracodawców oraz organizacje gospodarcze; zinstytucjonalizowana współpraca między nimi a organami państwa

-neoklasyczne ujęcie związków między podmiotami gospodarczymi a rynkiem

-prymat struktur państwowych nad regionalnymi i lokalnymi; struktura hierarchiczna

-współpraca między państwami; ograniczenia i bariery będące konsekwencją praktyk protekcjonistycznych ;”Europa państw”

Postfordyzm:

-gospodarka zorientowana na wykorzystanie czynników niematerialnych, wynikających z relacji nauka technologia; szybko zmieniająca się produkcja w krótkich seriach

-mniejsze rynki, zróżnicowane regionalnie i lokalnie

-pionowa dezintegracja, trwałe więzi kooperacyjne z małymi firmami, wspólne przedsięwzięcia i porozumienia strategiczne w skali zarówno globalnej, krajowej, jak i regionalnej, lokalnej

-„elastyczna” produkcja osiągana przy użyciu „elastycznego” parku maszynowego i `elastycznej” organizacji pracy

-tendencje do osłabienia roli scentralizowanych organizacji na rzecz- z jednej strony- organizacji działających w wymiarze segmentów rynku pracy szczebla regionalnego i lokalnego, z drugiej zaś- działających w skali globalnej

-strategia łączenia regulacji rynkowej oraz instytucjonalnej; tworzenie sieci podmiotów koordynujących na różnych szczeblach od globalnego po lokalny

-odradzanie regionalizmów etnicznych i kulturowych oraz równoległy proces odradzania się lokalizmu, co jest wyrazem zróżnicowania się świadomości kulturowo- przestrzennej i odchodzenia od zhierarchizowanego ujmowania organizacji państwa i społeczeństwa

-globalizacji gospodarki; ograniczenie polityki protekcjonizmu; współpraca na szczeblu regionów i szczeblu lokalnym(obszary przygraniczne); „Europa państw”

13. Klasyfikacja teoretycznych koncepcji rozwoju regionalnego

koncepcje rozwoju regionalnego- całościowy, spójny sposób wyjaśniania mechanizmu rozwoju regionalnego, który można zdefiniować jako sposób oddziaływania czynników rozwoju na zmiany w obszarze pól rozwoju regionalnego oraz kreowania obserwowalnych efektów społecznych, gospodarczych, ekologicznych i przestrzennych w regionie.

Klasyfikacja koncepcji:

- teoria produktu podstawowego - upatruje ona źródła rozwoju regionalnego w działalności eksportowej. Drogą do rozwoju regionalnego jest stopniowa specjalizacja produkcyjna, zmierzająca do „wypracowania” produktu podstawowego dal gospodarki regionu, tj. produktu, który może być najbardziej konkurencyjny na rynkach zewnętrznych. Korzyścią ze specjalizacji produkcji jest: obniżenie kosztów transakcyjnych, doskonalenie procesów produkcji oraz jakości wytwarzanych produktów podstawowych

- koncepcja cyklu produkcyjnego - łączy ona rozwój gospodarczy regionu z trójetapowym cyklem:

• powstanie nowego produktu- odbywa się w regionach wysoko rozwiniętych, które dysponują odpowiednim potencjałem kreowania innowacyjności, tj. bazą naukową, najlepszą informacją rynkową, instrumentami marketingowymi, posiadają wymagający i zasobny rynek konsumentów, zdolny do absorpcji, nowych, innowacyjnych produktów.

• doskonalenie produktu- produkt jest doskonalony ,tańszy i eksportowany na rynki zewnętrzne.

• Standaryzacja - produkcją można przenieść do regionów peryferyjnych, słabo rozwiniętych, o mniej zasobnym rynku konsumentów, ale dysponujących tańszą siłą roboczą- oddziałując w ten sposób na rozwój regionów mniej rozwiniętych

- koncepcja uczącego się regionu - za kluczowy czynnik rozwoju regionalnego uznaje innowacyjności technologiczną, organizacyjną i marketingową Region uczący się to taki region, którego głównym inspiratorem i stymulatorem jest permanentna innowacja i umiejętność akceptacji do zmieniających się uwarunkowań rynkowych. W takich warunkach zadaniem podmiotów polityki regionalnej jest stymulowanie wszystkich czynników odpowiedzialnych za rozwój nauki, badań, doskonalenie kadr i aplikowanie wysokiej techniki w przedsiębiorstwach uczącego się regionu.

- koncepcja elastycznej produkcji - system ten bazuje na małych i średnich przedsiębiorstwach zdolnych do szybkiej zmiany produkcji zgodnej z wymaganiami rynku. System ten bazuje na teoretycznej koncepcji, której źródłem są relacje społeczne wynikające ze wzajemnego zaufania. System elastycznej produkcji w małych firmach i tradycja współdziałania społecznego są źródłem obniżenia kosztów transakcyjnych i podwyższenia efektywności całej grupy producenckiej.

- koncepcja wielkiego pchnięcia - dla regionów słabo rozwiniętych szczególnym problemem jest przekroczenie progu rozwojowego, umożliwiającego osiągnięcie sytuacji endogenicznego pobudzenia lub podtrzymanie procesów rozwoju regionalnego. Impulsem rozwojowym w takim jest realizacja kompleksu inwestycji autonomicznych, głównie infrastrukturalnych, które mogą być realizowane w zasadzie niezależnie od bieżących rozmiarów popytu poziomu aktywności gospodarczej. Takie „wielkie pchnięcie” na ścieżce rozwoju regionalnego z pomocą kompleksowych inwestycji infrastrukturalnych powinno się opierać na publicznych źródłach finansowania.

14. Koncepcja dystryktu przemysłowego

Marschallowska koncepcja dystryktu przemysłowego Dystrykt przemysłowy stanowi przestrzennie wydzielony obszar, na którym koncentrują swoją lokalizację wyspecjalizowane zakłady przemysłowe. Struktura gospodarki regionalnej jest oparta na małych średnich przedsiębiorstwach, produkujących głównie na rynek regionalny. Są to przedsiębiorstwa lokalnego kapitału, więc większość decyzji ekonomicznych jest podejmowana w obrębie dystryktu.

15. Koncepcja innowacyjnego regionu

Koncepcja regionalnego sytemu innowacyjnego wywodzi się z obserwacji współcześnie organizujących się układów terytorialno - produkcyjnych, w których zaobserwowano swoistą zdolność do interakcyjnego wytwarzania trwałych przewag konkurencyjnych jednostek gospodarujących przynależnych do danego układu. Źródłem trwałych przewag są obok tradycyjnych czynników lokalizacyjnych m.in. silne powiązania sieciowe i zdolność do współpracy użytkowników danego układu terytorialnego.

16. Koncepcja klastrów

Klastry są to terytorialne systemy produkcyjne wyposażone w element innowacji - współpraca, kreowanie i wdrażanie innowacji oraz postępu

17. Klasyfikacja klastrów

Rodzaje klastrów ( w zależności od konkurencyjności i innowacyjności:
- MAR (Marschall, Arow i Rower) w nim transfer wiedzy (informacji) przebiega bez żadnych ograniczeń, a firmy w nim nie konkurują między sobą - szczerość i otwarcie w działaniach
- Klaster Portera - transfer wiedzy pomiędzy firmami jest otwarty, ale podmioty te konkurują ze sobą
- Klaster Jacobsa - charakterystyczny dla wielkich aglomeracji; porozumienie między firmam różnych branż; wiedza ogólnie dostępna; konkurencja jest dozwolona i ożywiona

Modele klastrów (ze względu na relacje miedzy klastrami a władzami państwa, regionu lub lokalymi)
- MODEL WŁOSKI
-brak sformalizowanej struktury
-brak powiązań kapitałowych
-brak struktury zarządzającej
-umowa ustna między właścicielami firm
- MODEL DUŃSKI
-większe oddziaływanie interwencjonizmu regionu lub państwa na klaster; ograniczenia państwowe lub regionalne
-program rządowy koordynuje działania na szczeblu krajowym i zachęca, promuje te podmioty do łączenia się w klastry
-MODEL HOLENDERSKI
-wywieranie nacisku, finansowanie i współfinansowanie przez państwo lub region na podmioty badawcze (zachęcanie przez dokapitalizowanie firm do tworzenia związków klastrowych firm badawczych z wytwórczymi.

Typy klastrów:
1) Klastry sieciowe: duża liczba małych firm ściśle powiązanych ze sobą, funkcjonuje w ramach wąskiej specjalności (firmy nie mogą istnieć bez siebie). Jest też zaplecze badawcze, które obsługuje te firmy.
2) Klastry gwiazdowe: małe firmy tworzone wokół dominującej firmy, działające na rzecz tej dominującej firmy, np. fabryka samochodów i fabryki wytwarzające części do aut
3) Klaster, który utworzył się pod wpływem występowania jakiegoś czynnika, który połączył te firmy, są one funkcjonalne względem siebie i zależne, np. kopalnia miedzi, a przy niej huta lub firma zajmująca się uszlachetnianiem tej miedzi.

18. Mierniki rozwoju regionalnego

Mierniki rozwoju regionalnego można podzielić na pięć podstawowych grup:

1. Mierzalne w jednostkach fizycznych(np. zaludnienie, liczba pracujących, bezrobotnych)

2. Dające się wyrazić w ujęciu finansowym( wynagrodzenia, wartość środków trwałych)

3. Dające się wymierzyć w miarach technicznych, lecz niewycenialne(np. odległość od granicy państwa, natężenie hałasu poziom zanieczyszczeń wód)

4. Niemierzalne, lecz identyfikowalne na tyle, że można w sposób jednoznaczny i obiektywny wyróżnić sytuacje lepsze i gorsze(np. z punktu widzenia zdrowotności mieszkańców)

5. Niemierzalne i identyfikowalne na podstawie odczuć subiektywnych( np. walory estetyczne, krajobrazowe)

Mierniki:

• Wzrost znaczenia regionu w kraju( wartość PKB przypadająca na mieszkańca regionu)

• Wzrost efektywności gospodarowania( wzrost poziomu rentowności podmiotów sektora MSP; wzrost liczby podmiotów prywatnych zarejestrowanych w sektorze usług rynkowych; wzrost liczy podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego; wzrost wartości nakładów inwestycyjnych w regionie; wzrost nakładów poniesionych na działalność badawczo- rozwojową)

• Poprawa poziomu życia mieszkańców ( wg metody genewskiej, zaspokojenie 7 potrzeb ludności: wyżywienie, warunki mieszkaniowe, ochrona zdrowia, wykształcenie, rekreacja, zabezpieczenie społeczne, zagospodarowanie materialne; obszary warunkujące jakość życia: dochody ludności, przemiany społeczne, zdrowie, oświata i kształcenie, technika w życiu codziennym)

• Podnoszenie się konkurencyjności regionu ( pomiar innowacji, jakość kapitału ludzkiego)

• Zróżnicowanie wewnątrzregionalne i międzyregionalne

19. Pojęcie, czynniki i mierniki konkurencyjności regionu

Konkurencyjność regionu to przewaga jednego regionu nad innymi, związana z jego silnymi stronami, atrakcyjnością jego oferty usługowej i produktywności.

Czynniki wpływające na konkurencyjność regionu:

• Atrakcyjność oferty usługowej kierowanej do regionu, gości, firm, inwestorów - jej źródłem może być nowoczesna infrastruktura materialna, instytucjonalna i intelektualna regionu.

• Atuty, czyli najważniejsze silne strony regionu, których źródło tkwi w systemie edukacyjnym , strukturze gospodarczej i infrastrukturze środowiska

• Produktywność, czyli relacje między potencjałami, którymi dysponuje region i sektorami ekonomicznymi wykorzystującymi te potencjały( szczególnie potencjał ludzki i społeczny oraz działalność badawcza i rozwojowa)

• Siła eksportowa- tworzą ją towary i usługi o międzynarodowej marce, dzięki którym region jest stale obecny na rynkach międzynarodowych, towary i usługi będące wizytówkami regionu, kreujące trwały rozwój regionu oraz jego pozytywny wizerunek.

Regiony konkurują ze sobą głównie o:

• Dostępność do otoczenia i rynku międzynarodowego

• Inwestorów i turystów krajowych oraz zagranicznych

• Lokalizację siedzib ważnych instytucji

• Organizację dużej rangi imprez i spotkań o zasięgu krajowym i międzynarodowym

• Realizację dużych projektów infrastrukturalnych, ekologicznych i społecznych

• Fundusze strukturalne UE

• Lokalizację nowych obiektów gospodarczych

Konkurencyjność w tradycyjnym znaczeniu rozumie się jako konkurencyjność podmiotów gospodarczych, zdolność do osiągania sukcesów, efektem są nowe miejsca pracy. Czynniki determinujące konkurencyjność:

• Rynek finansowy

• Rynek pracy

• Otoczenie makroekonomiczne

• Nakłady inwestycyjne

• Narodowa polityka ekonomiczna

• Instytucje w danym kraju

Identyfikacja konkurencyjności regionów:

1. Wybieramy kilka komponentów świadczących o konkurencyjności rozwoju regionów, które możemy porównać ze sobą

2. Dokonujemy oceny różnic jakościowych występujących między nimi

3. Stosujemy ilościowe kryteria i mierniki rozwoju regionu

4. Dokonujemy oceny rozwoju i konkurencyjności regionów

Jako miary można w tym zakresie wykorzystać:

• Rozstęp cechy

• Współczynnik zmienności

• Statystyki pozycyjne

• Wariancje, itp.

Wartości tych miar informują o stopniu zróżnicowania poziomu rozwoju między badanymi obiektami przestrzennymi.

20. Kapitał ludzki i kapitał społeczny jako czynniki innowacyjności regionu i rozwoju regionalnego

Kapitał społeczny jest jednym z najistotniejszych czynników rozwoju, to zasób naszej zbiorowości, który ułatwia wspólne działanie. Jego efektem są sukcesy jednostek, rozwój gospodarczy i rozbudowa społeczeństwa obywatelskiego. Kluczową rolę odgrywa w tym aspekcie edukacja, szczególnie obywatelska, Kapitał społeczny to zasób naszej zbiorowości, który ułatwia wspólne działanie.

Kapitał ludzki to najważniejszy zasób każdego kraju, to wiedza, umiejętności i możliwości jednostek mające wartość ekonomiczną dla organizacji.
Coraz większa konkurencja polegająca na tworzeniu i wprowadzaniu na rynek innowacji wymaga od ludzi ciągłego podnoszenia poziomu wykształcenia, kompetencji oraz tworzenia i przyswajania nowej wiedzy.

21. Ewolucja celów polityki regionalnej UE

1. Stymulowanie regionów zacofanych (PKB/ mieszkańca< 75% kraj), regionów depresyjnych o małej gęstości zaludnienia, odbywa się ono przez:

• Współfinansowanie infrastruktury( komunalnej i w ochronie środowiska)

• Wspieranie sektora MSP

Sektor MSP wspiera się poprze dotacje lub współfinansowanie inwestycji albo finansując część kosztów kredytu( bezpośrednio), pośrednio poprzez bezpłatne szkolenia, wspieranie przez fundusze gwarancyjne

2. Restrukturyzacja regionów depresyjnych( monofunkcyjnych, np. Wałbrzych)

Tam, gdzie jest załamanie gospodarcze. Polega na finansowaniu bezpośrednim lub pośrednim infrastruktury i MSP zajmujących się inną działalnością niż ten upadający sektor gospodarki.

3. Przystosowanie do zmian na rynku pracy

Cel ten ma charakter horyzontalny, odnosi się nie tyle do problemów regionalnych, co do społecznych; dotyczy problemu bezrobocia, dawniej „rozbito” go na dwa cele:1. Walka z bezrobociem absolwentów; 2. Walka z bezrobociem w obszarach restrukturyzacji;, odnoszący się do pracowników w starszym wieku, którzy przez wiele lat wykonywali ten sam zawód.

Odbywa się on poprzez:

• Finansowanie przekształceń w sektorze edukacyjnym, w taki sposób, aby struktura szkół mogła zmieniać się wraz ze zmianami potrzeb na rynku pracy, np. w Polsce funkcjonuje program Pierwsza Praca. W ramach tego celu finansuje się również przekształcenia zawodowe ludzi po 50- tym roku życia

4. Wspieranie, stymulowanie regionów o małej gęstości zaludnienia

Odnosi się do regionów o niskiej gęstości zaludnienia, cele te w różnych okresach były realizowane w naszym kraju i UE w różnych formach, ale zawsze były zbieżne. Zgodnie ze strategią lizbońską wsparcia wymagać będą nie tylko przedsięwzięcia wspierające region, ale i te rozwojowe (nowoczesne)

Cele na lata 2007-2013:

1. Odnosi się do balastu UE, czyli regionów problemowych, w dalszym ciągu pozostaje problem regionów problemowych

2. Odnosi się do realizacji strategii lizbońskiej, do rozwoju tych dziedzin gospodarki, które umożliwią rozwój w przyszłości( nauka) - do tych celów, które są „lokomotywą rozwoju”

3. Rozwój terytorialny, rozwój terytoriów peryferyjnych, pogranicza UE

22. Zasady polityki regionalnej UE

Zasada generalna:

• zasada subsydialności- zasada konstytucyjna określająca podział kompetencji na poszczególnych szczeblach władzy w kraju, by były zdecentralizowane i efektywne

• zasada koordynacji- koordynacja polityki regionalnej poszczególnych krajów z celami polityki ekonomicznej

• zasada elastyczności- elastyczność w zakresie zróżnicowania regionu]

Zasada organizacji polityki regionalnej:

• Zasada programowania- obligatoryjne współuczestniczenie podmiotów polityki regionalnej w przygotowaniu i realizacji programów

• Zasada kontatybilności- zgodność z programami ochrony środowiska itp., zgodność podmiotów z innymi działającymi podmiotami

• Zasada spójności - zachowanie spójności polityki regionalnej z polityką makroekonomiczną państwa

Zasada finansowania rozwoju polityki regionalnej

• Zasada koncentracji środków - koncentracja środków na określonych zadaniach, np. regionach problemowych

• Zasada dodawalności lub montażu finansowego- projekty powinny być finansowane z różnych regionów + z UE- brak jednego źródła finansowania

• Zasada komplementarności- polityka regionalna UE nie zastępuje, ale jest komplementarna do polityki regionalnej państw członkowskich

Oceny realizacji programu

• Zasada monitorowania- realizacji programu w państwach członkowskich

• Zasada wstępnej, bieżącej i następczej oceny efektywności programu

• Zasada kontroli finansowej- UE kontroluje pieniądze i miejsce finansowania

23. Instrumenty polityki regionalnej UE

W odniesieniu do Unii Europejskiej podstawowymi instrumentami polityki regionalnej są fundusze strukturalne, z których rozprowadzane są środki finansowane przez programy i konkretne cele:

1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego- Głównie poprzez wsparcie MSP- twarde i miękkie projekty inwestycyjne. Przewagę tu mają twarde, czyli inwestycje rzeczowe, zakup materiałów.

2. Europejski Fundusz Społeczny- finansuję się przedsięwzięcia sfery społecznej, np. dotyczące bezrobocia. Wspieranie Funduszu Pracy, zabezpieczenie socjalne. Tu przewagę mają projekty miękkie( inwestycje w naukę, programy edukacyjne i szkoleniowe itp.)

3. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej - finansuje przedsięwzięcia wspierające transformację sektora rolnictwa i terenów wiejskich. Stymuluje rozwój MSP w obszarach wiejskich.

4. Europejski Fundusz Spójności- z którego korzystać mogą kraje, które uzyskały akcesję do UE. Jest to fundusz, który finansuje spójność przestrzenną, ochrony środowiska. Finansowane są z niego tzw. makrocele, np. wydatki na infrastrukturę komunikacyjną ( autostrady, przejścia promowe, lotniska) oraz infrastrukturę w ochronie środowiska, czyli makrocele takie jak np. wszelkie działania mające przyczynić się do oczyszczenia Bałtyku.

5. Instrument Finansowy wspierania Rybołówstwa- jest on dla rybaków tak jak EFOiGR

24. Planowanie strategiczne jako instrument zarządzania regionem

Planowanie strategiczne stanowiąc instrument zarządzania rozwojem regionalnym,

ukierunkowuje, inspiruje i stymuluje poczynania różnych podmiotów, wpływających bezpośrednio, a także pośrednio na rozwój regionalny. podmiotem strategicznego zarządzania regionem jest samorząd województwa, który ma prawa i obowiązki sporządzania

i realizacji strategii, planów i programów rozwojowych regionu.

25. Planowanie partycypacyjne - procedura formułowania strategii rozwoju regionalnego

PLANOWANIE PARTYCYPACYJNE - proces budowy strategii przy aktywnym współudziale lokalnej społeczności

26. Regionalne programy operacyjne

Regionalne Programy Operacyjne, które stworzono odrębnie w poszczególnych województwach, w całości współfinansowane są z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Budżet wszystkich 16 RPO wyniesie ok. 16 mld euro (uwzględniając tylko środki z EFRR). W ramach RPO o unijne pieniądze można się starać na wiele typów inwestycji z zakresu edukacji, ochrony zdrowia, infrastruktury drogowej i ochrony środowiska, społeczeństwa informacyjnego, kultury, turystyki, sportu, a także przyczyniające się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw. W porównaniu ze Zintegrowanym Programem Operacyjnym Rozwoju Regionalnego, realizowanym w latach 2004-2006, zmienia się właściwie wszystko: wielkość funduszy (kilkakrotny wzrost), ich przeznaczenie (nowe cele, priorytety i działania), a także sposób wyboru projektów (prekwalifikacja) i zarządzania poszczególnymi RPO (funkcję tę przejmują zarządy województw).

Priorytety 16 RPO

Priorytety 16 RPO będą zawierać się w następujących zakresach:

• Badania i rozwój technologiczny, innowacje i przedsiębiorczość,

• Społeczeństwo informacyjne,

• Inicjatywy lokalne w zakresie zatrudnienia i rozwoju oraz wsparcie struktur świadczących usługi lokalne w tworzeniu nowych miejsc pracy,

• Środowisko,

• Zapobieganie i zwalczanie zagrożeń przyrodniczych i technologicznych,

• Turystyka,

• Inwestycje w kulturę,

• Inwestycje w transport,

• Inwestycje energetyczne,

• Inwestycje w kształcenie (zwłaszcza zawodowe),

• Inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia oraz w infrastrukturę społeczną.

27. System realizacji polityki strukturalnej UE w Polsce

Jednym z celów funkcjonowania Unii Europejskiej jest wyrównywanie różnic społecznych i gospodarczych pomiędzy regionami państw członkowskich.

Zadanie to realizowane jest w ramach polityki strukturalnej za pomocą takich środków jak fundusze strukturalne.

Do głównych funduszy strukturalnych należą:

- Europejski Fundusz Społeczny,

- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,

- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej,

- Instrument Finansowy Orientacji Rybołówstwa.

Fundusze strukturalne przysługują tym regionom krajów członkowskich, których PKB przypadające na jednego mieszkańca jest mniejsze niż 75% średniego PKB Unii Europejskiej.

28. Procedura przygotowania projektu ubiegającego się o finansowanie w ramach polityki regionalnej UE

29. Zasady budżetowe w samorządzie terytorialnym

- zasada zupełności (powszechności),
- zasada jedności formalnej budżetu,
- zasada jedności materialnej budżetu (niefunduszowania),
- zasada równowagi budżetowej,
- zasada szczegółowości,
- zasada jawności,
- zasada uprzedniości.

30. Budżet województwa samorządowego

Pojęcie budżetu jednostki samorządu terytorialnego może być definiowane jako:
- wyodrębniony z całości publicznej gospodarki finansowej, samoistny (niezależny) zdecentralizowany zasób środków pieniężnych, gromadzony z zasady w sposób bezzwrotny i wykorzystywany na realizację zadań danej jednostki samorządu terytorialnego,
- lokalny plan finansowy określający dochody i wydatki oraz przychody i rozchody, deficyt lub nadwyżkę budżetową danej jednostki samorządu terytorialnego na przyszły rok budżetowy, zatwierdzony w formie uchwały budżetowej jednostki stanowiącej samorządu terytorialnego,
- akt polityczny, poprzez który organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego autoryzują działania organów zarządzających w zakresie gospodarki budżetowej (w szczególności zatwierdzają projekty uchwał budżetowych oraz ich wykonanie),
- akt normatywny prawa miejscowego (z prawnego punktu widzenia jest instytucją prawna) zatwierdzający normy powszechnie obowiązującego prawa na danym terenie

31. Pojęcie marketingu politycznego

Marketingiem politycznym nazywamy zespół technik, które wykorzystuje się do stworzenia odpowiedniego obrazu kandydata wśród jego elektoratu, wypromowania jego osoby, wyróżnienia go spośród rywali i uzyskania określonej liczby głosów przy jak najmniejszym zużyciu środków (lub przy poniesieniu określonych środków uzyskać maksymalną liczbę głosów).

Marketing polityczny zajmuje się również badaniem procesów wymiany między podmiotami politycznymi a ich środowiskiem, jaki i podmiotów politycznych pomiędzy nimi samymi.

Działania marketingowe powinny być prowadzone nie tylko podczas wyborów, gdy następuje ich szczególna intensyfikacja, ale przez cały czas, a politycy są wkomponowywani w obraz partii politycznej, w której działają. W marketingu politycznym stosuje się nowoczesne metody promocji, zarządzania wizerunkiem oraz wzbogacania własnej marki.

32. Instrumenty marketingu przestrzeni.

Przestrzeń stanowi jedną z największych wartości marketingu, a zarazem wyzwań w procesie rozwoju gospodarczego oraz budowy wizerunku miejsca. W tym celu należy przyciągnąć do miasta inwestorów i niezbędne środki (aktywny marketing przestrzeni miejskiej), posiadać odpowiednią ofertę.

---