Podstawy bankowości 1 - Banki.

Banki to rodzaje dóbr ułatwiające przebieg procesów gospodarczych. System bankowy obejmuje wszystkie banki łącznie z najwyższym bankiem (Bank Centralny), otoczeniem banku (podmioty rynku finansowego, klienci banków) oraz zbiorem przepisów bankowych.

Kształt systemu bankowego w Polsce określony jest przez obowiązujące ustawy: o prawie bankowym, o NBP, o listach zastawnych i bankach hipotecznych.

Funkcje systemu bankowego:

• Kreowanie pieniądza przez bank emisyjny.

• Kreowanie pieniądza przez banki komercyjne, jako środka płatniczego.

• Zaspokajanie zapotrzebowania na pieniądz za pomocą kredytów.

• Pobudzanie oszczędności gospodarstw domowych.

• Pośredniczenie między posiadaczami środków pieniężnych i ich użytkownikami.

Etapy powstania rynkowego systemu bankowego w Polsce:

ETAP 1

• 1987 r. - wydzielenie powszechnych kas oszczędności z NBP i utworzenie Powszechnej Kasy Oszczędności - Bank Państwowy (PKO BP).

• 1988 r. - utworzenie dziewięciu państwowych banków kredytowych na bazie oddziałów NBP, które rozpoczęły działalność 1.02.1989 r.

• Bank Gdański w Gdańsku (obecnie Millenium).

• Bank Śląski w Katowicach (obecnie ING Bank Śląski).

• Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie (obecnie BPH).

• Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie (wchłonięty w procesie konsolidacji przez inne banki).

• Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi (wchłonięty w procesie konsolidacji przez inne banki).

• Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu (obecnie istnieje w ramach tzw. Banku Zachodniego).

• Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie (wchłonięty w procesie konsolidacji przez inne banki).

Obok nich funkcjonowały jeszcze 4 banki państwowe o charakterze wyspecjalizowanym:

• PKO BP zajmujący się gromadzeniem oszczędności od osób fizycznych.

• Bank Handlowy prowadzący obsługę rozliczeń zagranicznych i jednostek gospodarczych.

• Bank Polska Kasa Opieki SA (PKO SA), który koncentrował się na obsłudze oszczędności dewizowych ludności.

• Bank Gospodarki Żywnościowej (BGŻ) będący centralą finansową i organizacyjną dla banków spółdzielczych.

ETAP 2

• 1989 r.

• Uchwalenie ustaw: prawo bankowe, o NBP, prawo dewizowe.

• Rozpoczęcie działalności operacyjnej przez banki utworzone w 1988 r.

• Umożliwienie podmiotom gospodarczym dokonania wyboru banku.

• Stworzenie konkurencyjności między bankami poprzez odejście od specjalizacji branżowej i terytorialnej (uniwersalizacja banków).

• Reaktywowanie Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK).

• Nadanie licencji ośmiu bankom, z których dwa rozpoczęły działalność.

ETAP 3

• 1990 r.

• Pełne urealnienie oprocentowania depozytu i kredytu.

• Umocnienie ekonomicznych podstaw samodzielności banków.

• Przywrócenie obrotu wekslowego.

• Wprowadzenie kredytu dyskontowego, redyskontowego i lombardowego.

• Stworzenie rynku papierów wartościowych z udziałem banków.

• Wyrażenie zgody na otworzenie banków prywatnych z udziałem kapitału zagranicznego (44 założenia).

ETAP 4

• 1991 r.

• Komercjalizacja 9 banków (przekształcenie w jednostkowe spółki Skarbu Państwa).

• Prywatyzacja banków BIG i BRE.

ETAP 5

• 1997 r. - uchwalenie nowych przepisów prawa bankowego związanych z zamiarem wejścia kraju do UE.

ETAP 6

• Po 1997 r. - prywatyzacja Banku Handlowego i Banku PKO SA.

Ustawa bankowa z 1989 r. wprowadziła pewne zmiany, które stały się przyczyną osiągnięć:

• Zostały stworzone warunki dla podjęcia przez NBP funkcji Banku centralnego na zasadach obowiązujących w krajach wysoko rozwiniętych.

• Uregulowano relacji, jakie zachodzą pomiędzy NBP a bankami komercyjnymi (przede wszystkim polityki emisyjnej i kredytowej).

• Nowoczesne rozwiązania zapewniły stworzenie partnerskich, ale także konkurencyjnych stosunków miedzy bankami.

• Zainicjowano konkurencję między bankami.

• Wprowadzono rozwiązanie ekonomiczne (rachunek ekonomiczny w bankach komercyjnych) pozwalający na kreowanie zysków na zasadach powszechnie obowiązujących.

Ustawa o bankowym funduszu gwarancyjnym (1994 r.):

• Powołała fundusz, który jest tworzony ze środków banków i jego celem jest ochrona depozytów klientów banków.

• Do czasu powołania funduszu banki były podzielone na 2 grupy:

• Uprzywilejowane banki państwowe, w których nakłady gwarantowało państwo.

• Prywatne banki komercyjne bez gwarancji państwa.

• Od 2000 r. wszystkie banki zostały zrównane, płacą obowiązkową składkę, a w zamian za to będą wspomagane przez fundusz w przypadku zagrożenia wypłacalności.

Coraz większą rolę odgrywał Związek Banków Polskich, który został powołany w 1991 r. Należą do niego wszystkie banki komercyjne, a także część banków spółdzielczych (ma około 150 członków). Związek pełni funkcję organizatora lobby bankowego występującego w swoim interesie.

Struktura systemu bankowego w Polsce jest dwuszczeblowa:

• I poziom: NBP, który pełni funkcję Banku Centralnego.

• II poziom: banki operacyjne (komercyjne) o charakterze uniwersalnym, wśród których największe znaczenie mają banki kontrolowane przez kapitały zagraniczne.

W efekcie obowiązującego prawa powstaje określony model systemu bankowego. Znane są 2 główne modele:

• Kontynentalny (niemiecko-japoński) - system banków uniwersalnych.

• Angloamerykański - system, w którym prawnie oddzielono banki depozytowo-kredytowe i inwestycyjne.

Polski system bankowy został oparty na modelu kontynentalnym, w którym banki oferują szeroki wachlarz usług depozytowych, kredytowych, rozliczeniowych, a także maklerskich.

Zgodnie z ustawą „prawo bankowe” banki SA samodzielnymi i samofinansującymi się jednostkami organizacyjnymi, posiadającymi osobowość prawną, działającymi na podstawie ustawy oraz statutów.

Do podstawowej działalności banków należą:

• Gromadzenie środków pieniężnych (operacje bierne).

• Udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych (operacje czynne).

• Przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych (operacje pośredniczące).

Banki w gospodarce rynkowej pełnią 3 podstawowe funkcje ekonomiczne:

• Kreują pieniądz centralny będący ostatecznym środkiem zapłaty.

• Kreują zdecentralizowany pieniądz wkładowy, jako instrument kredytowy i środek płatniczy.

• Pośredniczą między posiadaczami środków pieniężnych.

Rodzaje banków:

• Banki centralne:

• Są jednostkami państwowymi lub podporządkowanymi państwu.

• Czuwają nad prawidłowym funkcjonowaniem i rozwojem systemu bankowego.

• Prowadzą rachunki rządowe (budżetowe).

• Wykonują operacje finansowe zlecone przez organy rządowe.

• Udzielają państwu kredytów.

• Reprezentują interesy państwa w stosunkach międzynarodowych.

• Banki operacyjne, komercyjne i handlowe:

• Sprawują bezpośrednią obsługę osób prawnych i fizycznych.

• Prowadzą samodzielną politykę depozytową i kredytową.

• Zajmują się gromadzeniem środków pieniężnych i udzielaniem kredytów.

• Mają formę spółek akcyjnych i charakter uniwersalny.

• Mają prawo:

• Tworzyć spółki prawa cywilnego i handlowego.

• Realizować wspólnie z innymi podmiotami przedsięwzięcia gospodarcze i świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze.

• Tworzyć/likwidować oddziały, placówki i przedstawicielstwa zagraniczne

• Mogą być udziałowcami zagranicznych banków i innych osób prawnych.

• Banki specjalne.

• Spółdzielnie kredytowe.

• Kasy oszczędnościowe.

Role banków w gospodarce:

• Pełnienie funkcji pośrednika.

• Realizowanie płatności.

• Rola gwaranta - zobowiązanie się banku do pokrycia zadłużenia klientów, gdy ci są niezdolni do zapłaty.

• Rola agenta - działanie w imieniu klientów w celu zarządzania i ochrony ich własności lub emitowanie i wykupywanie ich papierów wartościowych.

• Rola polityczna - służenie w charakterze realizatora polityki rządu w jego dążeniu do regularnie … (?)

W wielu dopuszczonych prawem bankowym czynnościach banki konkurują z instytucjami niebankowymi, dążąc jednocześnie do wyeliminowania konkurencji legalnymi formami oddziaływania.

Banki wykonują w ramach swojej funkcji pośredników finansowych takie funkcje jak:

• Funkcja transformacji wielości środków - polega na tym, że banki przyjmują znaczną liczbę małych wkładów, a środki w ten sposób uzyskane udostępniają niekiedy w postaci dużych sum kredytobiorcom. Możliwa jest także transformacja w odwrotnym kierunku, gdy duża lokata udostępniana jest w postaci znacznej liczby małych pożyczek.

• Funkcja transformacji terminów - banki mogą korzystać z prawidłowości statystycznych rządzących masowymi procesami lub z faktu osadzania na dłuższy okres wykładów formalnie krótkookresowych, a także udzielać pożyczek na dłuższy termin niż wynika to z ich zobowiązań wobec deponentów.

• Funkcja transformacji ryzyka - podejmowane jest przez banki w takiej formie, że ryzyko istniejące w przypadku każdego kredytu (bądź innej lokaty czy aktywów) zdywersyfikują one tak, iż całkowite ryzyko kredytowe ich portfela aktywów jest mniejsze niż suma pojedynczych ryzyk dla poszczególnych składników portfela kredytowego. W skutek tego banki mogą oferować możliwości lokaty kapitałów o mniejszym ryzyku w porównaniu z inwestycjami podejmowanymi bezpośrednio przez właścicieli kapitału.

• Funkcja transformacji przestrzennej (alokacji środków) - polega na tym, że banki doprowadzają do równowagi między różniącymi się przestrzenną strukturą popytu na kapitał i jego podaży. Dokonywane jest to zarówno na skalę międzynarodową, lokalną, regionalną, jak i globalną.

• Funkcja transformacji informacji - wykonują ją banki likwidujące konieczność indywidualnego przekierowania przez uczestników rynku finansowego partnerów skłonnych do zawarcia bezpośrednio z nimi umowy oraz podejmując działania umożliwiające dokonywanie ocen wiarygodności. Dla lokujących środki pieniężne oznacza to możliwość ograniczenia się do sprawdzania wiarygodności banku. Banki również doradzają swoim klientom w sprawach lokowania kapitału, wyrównują ich niedobór informacji i pozwalają na indywidualną optymalizację portfeli inwestycyjnych (np. usługi private banking).

Funkcjonowanie banku zależy od wielu czynników, które możemy podzielić na:

• Czynniki zewnętrzne (niezależne od banku):

• Trendy rozwojowe na międzynarodowych rynkach finansowych (globalizacja, deregulacja, tendencje informacyjne).

• Sytuacja ekonomiczno-społeczna - tempo rozwoju gospodarczego, zapotrzebowanie na kredyty, podaż lokat, wysokość stopy procentowej, wypłacalność klientów.

• Polityka gospodarcza państw.

• Popyt na usługi finansowe.

• Ograniczenia ustawowe w działalności banku komercyjnego, istniejący porządek prawny.

• Środowisko i partnerzy banku - podmioty w otoczeniu banku.

• Banki konkurujące i współpracujące.

• Konsolidacja, integracja rynku bankowego w ramach UE.

• Konsolidacja w systemie bankowym.

• Czynniki wewnętrzne (tkwiące wewnątrz banku):

• Kapitał banku i zasoby kapitałowe.

• Zasoby ludzkie.

• Pozycja rynkowa mierzona rozciągłością sieci i nowoczesnością produktów.

• Organizacja pracy banków.

• Polityka i strategie banków.

• Zarządzanie pieniądzem, finansami.

• Wyposażenie techniczne i technologiczne.

• System rachunkowości i sprawozdawczości.

• Marketing bankowy.

Bank Centralny.

Bank Centralny w Polsce jest bankiem państwowym. Jest instytucją centralną, publiczną, sprawującą kontrolę nad prawidłowym funkcjonowaniem krajowych instytucji finansowych. Odpowiada za stan rezerw finansowych kraju, jest głównym kredytodawcą rządu i zarządcą długu publicznego.

Polityka monetarna to sposób kontrolowania obiegu pieniężnego w kraju.

Głównymi celami NBP są:

• Zachowanie stabilności waluty krajowej (cel inflacyjny) - jest to najważniejszy cel.

• Wspieranie polityki gospodarczej rządu, jeżeli nie zagraża to realizacji celu głównego - cel drugorzędny.

• Ochrona i stabilizacja systemu finansowego.

• Podnoszenie efektywności polityki pieniężnej.

• Pośrednictwo w alokacji środków finansowych w gospodarce - Bank centralny umożliwia i ułatwia przepływ środków między podmiotami gospodarczymi.

• Limitowanie zasięgu aktywności banków poprzez regulacje organizacyjne i zabezpieczające (normy ostrożnościowe).

W polskich warunkach zostało to wydzielone z Banku Centralnego i przeniesione do odrębnego podmiotu nadzorującego rynek - Komisji Nadzoru Finansowego (KNF).

Funkcje Banku Centralnego:

• Funkcja banku emisyjnego - emisja znaków pieniężnych RP, a więc banknotów i monet, które są prawnym środkiem płatniczym na obszarze Polski.

• NBP organizuje obieg pieniężny, a dzięki posiadaniu prawa emisji na możliwość sterowania ilością pieniądza gotówkowego, przez co pełni rolę ostatecznego źródła zapewniania wypłacalności bankom komercyjnym.

• Wielkość emisji wynika z rodzaju polityki pieniężnej na takim ukształtowaniu podaży pieniądza, ab jego nadmiar nie potęgował inflacji, a ewentualny niedobór nie utrudniał obsługi procesów gospodarczych.

• Funkcja centralnego banku gospodarki narodowej i banku państwa - oznacza, że mimo, iż NBP jest instytucją niezależną od rządu, współdziała z nim w procesie realizowania polityki gospodarczej państwa. Do obowiązków NBP w tym zakresie należy:

• Opiniowanie projektów ustawy budżetowej oraz planu bilansu płatniczego.

• Opracowywanie określonych cech sytuacji pieniężnej państwa.

• Przedkładanie sejmowi raportów o stanie pieniądza i projektów założeń polityki pieniężnej.

• NBP, jako bank państwa będący kredytodawcą i kasjerem centralnych organów administracji państwowej wykonuje kasowo - rozliczeniową obsługę jednostek budżetowych oraz budżetu centralnego.

• Funkcja banku banków - w ramach tej funkcji NBP prowadzi następującą działalność:

• Udziela bankom zezwoleń dewizowych oraz sprawuje kontrolę dewizową.

• Udziela zezwoleń na prowadzenie punktów obrotu walutami.

• Funkcja centralnej instytucji dewizowej.

• Może udzielać i zaciągać kredyty zagraniczne oraz udzielać i przyjmować poręczenia i gwarancje.

• Może posiadać wartości dewizowe i dokonywać nimi operacji w obrocie zagranicznym na własny rachunek lub na rachunek innych podmiotów.

• Projektuje przepisy normujące operacje zagraniczne przez jednostki NBP.

• Prowadzi księgowość operacji zagranicznych wraz z bieżącą kontrolą przepływów pieniężnych.

• Organizuje współpracę z bankami zagranicznymi.

• W zakresie ustawowym kontroluje czynności dewizowe banków.

NBP współpracuje z międzynarodowymi instytucjami bankowymi w celu realizacji interesów państwa. Prezes NBP jest gubernatorem Polski w banku światowym i innych organizacjach z grupy banku światowego. Jest również członkiem-założycielem Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju w Londynie.

NBP jest źródłem refinansowania, centralną instytucją rozliczeniową i inkasową dla banków komercyjnych. Realizuje to poprzez:

• Prowadzenie rachunków bieżących banków komercyjnych, na których mogą być gromadzone zarówno środki pieniężne, płatne na każde żądanie, jaki i lokaty terminowe w różnych walutach.

• Dokonywanie rozrachunków międzybankowych.

Polityka pieniężna NBP wpływa na podaż pieniądza i pożądane utrzymanie kursu walutowego w taki sposób, aby nie szkodzić gospodarce narodowej. Te 2 elementy wpływają na procesy rzeczowe w gospodarce takie jak: dochód narodowy, bezrobocie, procesy inflacyjne, a w konsekwencji rozwój gospodarczy.

Bank Centralny musi w miarę precyzyjnie oszacować ilość pieniądza potrzebną do obsługi procesów zachodzących w gospodarce, po to, aby brak dostatecznej ilości pieniądza nie utrudniał procesu gospodarczego, a nadmiar nie powodował inflacji. Aby osiągnąć ten cel NBP dąży do odpowiedniego skorelowania przyrostu pieniądza z przyrostem dochodu narodowego. Wpływa to właściwie na spełnianie przez pieniądz funkcji środka płatniczego i gromadzenia oszczędności.

Bank Centralny działa w stosunku do banków komercyjnych w dwojaki sposób:

• Jako jednostka zwierzchnia upoważniona przez państwo do regulacji zwierzchnich w formie wydawania zakazów i nakazów, np. plan kredytowy, stopa rezerw obowiązkowych, limity akcji kredytowych (plafony).

• Jako podmiot gospodarczy składający określone propozycje motywujące banki komercyjne do pewnych korzystnych dla nich posunięć. Jest to oddziaływanie za pomocą instrumentów rynkowych, takich jak np. polityka redyskontowa, lombardowa, kursowa, czy polityka otwartego rynku.

Jednym z podziałów instrumentów rynkowych jest:

• Instrumenty kontroli ogólnej (bezpośrednie) oddziaływujące na wszystkie banki - wiążą się z oddziaływaniem na podaż pieniądza i kredytu poprzez odgórne narzucanie ograniczeń i nakazów. Są to na przykład:

• Limity kredytowe - kontrola rozmiarów udzielanych przez banki pożyczek.

• NBP czasem stosuje ilościową kontrolę akcji kredytowej, czyli ustala limity kredytowe ogólne lub dla poszczególnych banków (dosyć rzadko).

• Celem stosowania limitów jest wyhamowanie nadmiernej liczby udzielanych kredytów, najczęściej w sytuacji wysokiej inflacji.

• Ten instrument w ostatnim dwudziestoleciu był wykorzystywany nawet w krajach rozwiniętych (Francja).

• W Polsce limity kredytowe straciły na znaczeniu, od 1993 r. nie są stosowane.

• Limity są administracyjną metodą ograniczenia podaży pieniądza, nie są pozytywnie oceniane przez ekonomistów za względu na fakt, że wywołują zjawiska recesyjne (spadek produkcji).

• Kontrola stóp procentowych - nakładanie maksymalnego oprocentowania wkładów terminowych i oszczędności.

• Rynkowa stopa procentowa powinna swobodnie kształtować się poprzez grę popytu i podaży, natomiast stopa procentowa banku centralnego powinna być stopą kredytu ostatniej szansy i powinna być wyższa od stopy rynkowej.

• Jednym z najważniejszych parametrów decyzyjnych stosowanych przez Bank Centralny jest ustalenie stopy procentowej. Reguluje ona cenę pieniądza krajowego i ma znaczenie strategiczne zarówno dla systemu bankowego jak i dla całej gospodarki.

• Celem polityki stopy procentowej NBP jest zmniejszenie popytu na pieniądz poprzez neutralizację „pieniądza gorącego” zmieniając go na wkłady terminowe oraz poprzez ograniczenie akcji kredytowej (zwiększenie oprocentowania kredytów).

• Na decyzję banków komercyjnych o wysokości stóp procentowych oprócz stóp Banku Centralnego ma wpływ wiele innych czynników, np. źródła i koszty pozyskania pieniądza, dążenie do poprawy rentowności czy wkalkulowanie ryzyka i cenę kredytu banki komercyjne maja w zasadzie swobodę kształtowania wysokości oprocentowania przyjmowanych depozytów i udzielanych kredytów. Zmiana stopy procentowej NBP jest jednak dla nich sygnałem, że cena pieniądza powinna ulec zmianie.

• Stopy procentowe Banku Centralnego ustalane są przez Radę Polityki Pieniężnej.

• Polityka stopy procentowej może być instrumentem oddziaływania bezpośredniego lub pośredniego w zależności od stopnia rozwinięcia systemu bankowego.

• Polityka kursowa w systemie kursu stałego.

• Finansowanie budżetu.

• Rezerwa obowiązkowa.

• Instrumenty kontroli selektywnej (pośrednie) oddziaływujące na wybrane banki:

• Wpływają na realizację założonych przez NBP celów poprzez czynniki popytowo-podażowe panujące na rynkach finansowych, np.:

• Operacje otwartego rynku.

• Operacje na papierach wartościowych emitowanych przez Bank Centralny.

• Interwencje na rynku walutowym.

• Kształtowanie stóp dyskontowych.

• Bank Centralny występuje tutaj, jako podmiot gospodarczy składający propozycję dokonania na tyle korzystnych transakcji, aby banki dobrowolnie korzystały z oferty.

• Oddziaływanie poprzez perswazję moralną (sugestie banku centralnego).

Polityka rezerw obowiązkowych:

• Bank Centralny gromadzi rezerwy obowiązkowe innych banków z wyjątkiem banków zwolnionych przez prezesa NBP w okresie realizacji przez nie programu uzdrawiającego.

• Rezerwę obowiązkową stanowi określona w procentach (stopach rezerwy) część środków zdeponowanych w bankach na rachunkach bieżących i terminowych, jaką każdy bank komercyjny ma obowiązek stale utrzymywać.

• Część środków wymaganej rezerwy obowiązkowej może być zatrzymywana w bankach w postaci gotówki w kasach. Obowiązek utrzymania rezerw w gotówce i w banku centralnym przez banki komercyjne ma na celu przede wszystkich zapewnienie ich wypłacalności.

• Stopę rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Może ona ulegać zmianie i obecnie wynosi 3%.

• Współczynnik rezerw obowiązkowych wyznacza nam rezerwę, która utrzymywana jest w postaci gotówki na rachunku w Banku Centralnym od wszystkich depozytów złotowych i terminowych, a za nadwyżkę ponad 3% banki mogą nabyć papiery wartościowe od NBP w specjalnym trybie. Sama rezerwa była do niedawna nieoprocentowana. Obecnie jej oprocentowanie wynosi 3,37%.

• Utrzymanie rezerwy należy do podstawowych obowiązków banków. W razie naruszenia tego obowiązku banki uiszczają na rzecz NBP odsetki karne.

• Polityka zmian wskaźnika rezerw (stopy rezerw) obowiązkowych ma swoje zalety i wady:

• Jako wadę możemy uznać fakt, że polityka ta działa na oślep na wszystkie banki, to znaczy zmiany są podawane bankom z góry i niełatwo jest się im dostosować do nowego poziomu. Nie jest to instrument szybkiego działania. Oddziałuje na płynność banków bez wpływu na rynkową stopę procentową.

• Efektami ubocznymi stosowania rezerwy obowiązkowej w przypadku jej wzrostu jest spadek efektywności działania banku, co zmusza bank do podnoszenia marży odsetkowej (różnicy Między oprocentowaniem kredytów i depozytów), a tym samym obniża konkurencyjność banku.

Polityka stopy redyskontowej:

• Bank komercyjny zwiększając zadłużenie w Banku Centralnym wykorzystuje pożyczone środki do udzielania kredytów, np. jednostkom gospodarczym.

• Do kredytów refinansowanych udzielanych bankom komercyjnym przez Bank Centralny należy:

• Kredyt refinansowany na inwestycje centralne.

• Kredyt redyskontowy (relatywnie popularny) udzielany pod zastaw weksli handlowych (najtańszy - oprocentowanie 3,75%).

• Kredyt lombardowy udzielany pod zastaw papierów wartościowych (bonów skarbowych i obligacji skarbowych) - oprocentowanie 5%.

• Polityka otwartego rynku polega na obrocie przez NBP państwowymi papierami wartościowymi (obligacje i bony skarbowe). Kupno i sprzedaż tych papierów przez NBP oddziałuje na ilość krążącego pieniądza w obiegu. Jeżeli NBP skupuje papiery, to oznacza, iż zwiększają się rezerwy gotówkowe banków i następuje rozwój akcji kredytowej. Dokładnie przeciwnie jest wówczas, gdy Bank Centralny sprzedaje papiery.

• Operacje otwartego rynku polegają na krótkookresowych (1-14 dni) transakcjach kupna papierów wartościowych przez NBP (tzw. operacje repo) lub ich sprzedaży (tzw. operacje reverse repo). Bank Centralny robi to po to, by obniżyć ilość pieniędzy, które banki posiadają do kredytów)

Ekspansywna i restrykcyjna polityka pieniężna:

• NBP stosuje politykę ekspansywną, jeżeli:

• Obniża stopę rezerwy obowiązkowej

• Zwiększa kwotę udzielanych kredytów refinansowych - obniża oprocentowanie kredytu redyskontowego i lombardowego

• Skupuje papiery wartościowe na otwartym rynku, może także zawiesić limitowanie kredytów i blokowanie depozytów

• Wszystkie te działania powodują rozszerzanie akcji kredytowej przez banki, wzrasta popyt na kredyty, rosną globalne wydatki w gospodarce, co powoduje wzrost aktywności gospodarczej, a w konsekwencji wzrost produkcji i zatrudnienia. Zjawiska te mogą jednak prowadzić do pojawienia się inflacji.

• Bank Centralny prowadzi politykę restrykcyjną (tzw. politykę „trudnego pieniądza”), gdy:

• NBP podwyższa stopę rezerwy obowiązkowej

• Ogranicza pulę środków na kredyty refinansowe i podnosi stopy kredytu redyskontowego a także lombardowego

• Sprzedaje papiery wartościowe na korzystnych warunkach

• Efekty stosowania polityki restrykcyjnej są przeciwne do tych w polityce ekspansywnej. Należy pamiętać, że stosowanie przez NBP polityki restrykcyjnej prowadzi do obniżenia inflacji.

Produkty bankowe.

1. Segmentacja rynku usług bankowych:

• Klienci banków podlegają szczegółowej segmentacji ze względu na różne kryteria. Jednym z podstawowych podziałów jest podział na klientów instytucjonalnych i klientów indywidualnych (czyli osoby fizyczne)

• Wobec klientów instytucjonalnych brane są pod uwagę wartość rocznych obrotów klienta i wartość generowanych dla banku przychodów ze współpracy z klientem

• Można również stosować inne, dodatkowe kryteria podziału klientów, np.:

• Zapotrzebowanie klienta na określone usługi

• Powiązania kapitałowe bądź handlowe z innymi klientami

• Lokalizacja

• Przedmiot działalności klienta

• Status klienta

• W celu odpowiedniej obsługi wyselekcjonowanych poszczególnych grup klientów przeprowadzony jest w bankowości podział zasobów ludzkich, materialnych, finansowych i innych w celu zoptymalizowania nakładów banku

• W bankowości w ujęciu podmiotowym oraz funkcjonalnym wyróżnia się:

• Bankowość korporacyjną (corporate banking) - obsługa największych przedsiębiorstw strategicznych i dużych firm

• Bankowość dla małych i średnich przedsiębiorstw i firm (middle market/ small and medium enterprises)

• Bankowość dla osób fizycznych - klientów indywidualnych, wśród których można wyróżnić: bankowość detaliczną (retail banking), personal banking i private banking

• Kredyty i pożyczki:

• Operacja udzielania kredytu polega na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, które ten zobowiązuje się zwrócić wraz z odsetkami w umownym terminie

• Kredyt jest udzielany, jako uzupełnienie środków własnych klienta przeznaczonych na sfinansowanie określonego celu lub działalności gospodarczej mającej być podmiotem kredytu (kredyt musi mieć cel!)

• Rodzaje kredytów:

• Kredyt bieżący - jest kredytem krótkoterminowym (do 1 roku), którego wykorzystanie następuje w drodze pokrywania przez bank zleceń płatniczych kredytobiorcy do wysokości przyznanego kredytu; kredyt ten głównie jest skierowany do przedsiębiorstw w celu finansowania zapotrzebowania na majątek obrotowy (kredyt obrotowy)

• Kredyt kasowy (przejściowy) - jest kredytem krótkoterminowym (max 14 dni) przeznaczonym na pokrycie przejściowego niedoboru środków kredytobiorcy na jego rachunku bieżącym

• Kredyt czekowy - jest kredytem krótkoterminowym, może być wykorzystywany wielokrotnie do wysokości wolnego salda kredytu; każda wykorzystana kwota musi być spłacona w ciągu 14 dni od daty uznania rachunku bieżącego podawcy czeku (kredytobiorcy).

• Kredyt rewolwingowy - jest kredytem krótko- lub średnioterminowym, stawianym do dyspozycji kredytobiorcy w rachunku kredytu. W okresie kredytowania kredytobiorca ma możliwość wielokrotnego wykorzystania środków do wysokości wolnego salda kredytu.

• Kredyt płatniczy - jest kredytem krótko- lub średnioterminowym stawianym do dyspozycji kredytobiorcy jednorazowo lub w transzach i spłacany w identyczny sposób zgodnie z umową kredytową. Kredyt lub jego transza nie mogą być ponownie wykorzystane po ich spłacie.

• Kredyt odnawialny - kredyt lub jego transza mogą być wykorzystane po ich spłacie.

• Kredyt dyskontowy - jest kredytem krótkoterminowym udzielanym pod składane do dyskonta weksle. Kwota wypłacana podawcy weksli jest kwotą pomniejszoną o odsetki dyskontowe i stanowi kredyt dyskontowy. Bank zastrzega sobie prawo regresu w stosunku do osób podpisanych na wekslu o zapłatę sumy wekslowej.

• Kredyt inwestycyjny może być kredytem krótko-, średnio- lub długoterminowym (od 5 lat) przeznaczonym na finansowanie nakładów związanych z przedsięwzięciami o charakterze inwestycyjnym. Cel kredytu musi być jasno określony w umowie kredytowej.

• Pojęcie kredytu na podstawie ustawy prawo bankowe - przez umowę kredytową bank decyduje się oddać dla kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie określoną kwotę środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w umownym terminie spłaty oraz zapłaty prowizji od przyznanego kredytu.

• Definicja pożyczki na podstawie Kodeksu Cywilnego - przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych, co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tą samą ilość pieniędzy albo tą samą ilość rzeczy, co do gatunku. Banki mogą udzielać tylko pożyczek pieniężnych w złotych albo w walucie obcej.

• Cechy wspólne pożyczki i kredytu:

• Są to umowy konsensualne, tzn. dochodzą do skutku w momencie podpisania przez strony umowy, a nie w momencie wydania przez bank środków pieniężnych.

• Są umowami dwustronnie zobowiązującymi.

• Są to umowy odpłatne, przy czym pożyczka może być nieodpłatna.

• Różnice między pożyczką a kredytem:

POŻYCZKA	KREDYT
Określona przez kodeks cywilny	Określony przez prawo bankowe
Na pożyczkobiorcę przenoszona jest własność określonej sumy pieniędzy	Kredytobiorca dostaje do dyspozycji określoną sumę pieniędzy
Nie ma określonego celu i przeznaczenia środków	Kredyt ma konkretny cel i wykorzystanie środków w umowie
Nie można wypowiedzieć umowy, jeżeli środki nie zostaną wydane celowo	Można wypowiedzieć umowę, jeżeli środki nie zostaną wykorzystane zgodnie z celem i zasadami określonymi w umowie
Wypłacana jednorazowo	Jest zawsze odpłatny (prowizja i oprocentowanie)
Może być nieodpłatna	Wypłacany jednorazowo lub w transzach

• Suma kredytów i pożyczek pieniężnych oraz wierzytelności z tytułu gwarancji bankowych, poręczeń, akredytyw i innych zobowiązań banków w stosunku z jednym podmiotem lub grupą związanych ze sobą kapitałowo lub organizacyjnie podmiotów nie może przekraczać 15%, a wierzytelność z jednej umowy nie może przekraczać 10% sumy funduszy własnych banku.

• Czynności bankowe, które mogą być wykonywane wyłącznie przez banki:

• Przyjmowanie wkładów pieniężnych a vista i terminowych

• Prowadzenie rachunków bankowych

• Udzielanie kredytów

• Udzielanie gwarancji bankowych

• Emitowanie bankowych papierów wartościowych

• Przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych

• Wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banków w odrębnych ustawach

• Czynności, które uzyskują status czynności bankowych, gdy są wykonywane przez banki

• Udzielanie pożyczek

• Operacje czekowe i wekslowe

• Wydawanie kart płatniczych

• Terminowe operacje finansowe

• Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych

• Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych

• Wykonywanie czynności obrotu dewizowego

• Udzielanie poręczeń

• Wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych

• Operacje pośredniczące - bank jest pośrednikiem między dwoma stronami, wykonuje czynności zlecone

• 
  
  
  
  Rozliczenie za pomocą czeku rozrachunkowego:





















Operacje czekiem rozrachunkowym:

1. Przekazanie przez wierzyciela faktury, rachunku za dostawę lub usługę

2. Przekazanie czeku rozrachunkowego

3. Przekazanie czeku w swoim banku do realizacji

4. Przesłanie czeku do inkasa

5. Powiadomienie o obciążeniu rachunku dłużnika

6. Uznanie rachunku rozliczeń międzybankowych

7. Zawiadomienie o uznaniu rachunku wierzyciela

• Rozliczenie za pomocą przelewu:



















Operacje polecenia przelewu:

1. Przekazanie dokumentu za wykonanie dostawy, usługi (faktura, rachunek itp.)

2. Złożenie polecenia rachunku we własnym banku

3. Powiadomienie obciążenia rachunku dłużnika

4. Uznanie rachunku wierzyciela

5. Zawiadomienie o uznaniu rachunku wierzyciela

7. Operacje pośredniczące tylko dla firm:

• 
  
  Rozliczenie za pomocą akredytywy:

























Operacje akredytywy:

1. Złożenie wniosku o otwarcie akredytywy

2. Zawiadomienie o wydzieleniu środków

3. Zawiadomienie o otwarciu akredytywy

4. Przekazanie dokumentów rozliczeniowych

1. Przelew środków na rachunek wierzyciela

5. Zawiadomienie o dokonaniu płatności i dokonaniu rozliczeń międzybankowych

6. Zawiadomienie o obciążeniu akredytywy

• 
  
  
  Rozliczenie za pomocą inkasa bankowego:






















Operacje inkasa bankowego:

1. Eksporter wysyła towar importerowi

2. Eksporter przekazuje do banku eksportera instrukcję inkasową

3. Bank eksportera przekazuje do banku importera instrukcję inkasową

4. Bank importera informuje importera o otrzymaniu dokumentów do inkasa

5. Importer przekazuje należności lub akceptuje stratę, za co w zamian otrzymuje dokumenty

6. Bank importera przekazuje zainkasowaną należność lub potwierdzenie uzyskania akceptu do banku eksportera

7. Bank eksportera przekazuje eksporterowi płatność lub potwierdzenie akceptu

• Rodzaje akredytywy:

• Odwołalna - może być w każdej chwili zmieniona lub odwołana bez powiadomienia o tym beneficjenta (wierzyciela), nie zabezpiecza jego interesów; natomiast bank dłużnika musi zwrócić bankowi realizującemu akredytywą wszystkie wydatki z nią związane

• Nieodwołalna - jej zmiana lub odwołanie wymagają zgody wszystkich stron

• Gotówkowa - bank otwierający akredytywy zobowiązuje się do natychmiastowej zapłaty w zamian za dokumenty towarowe

• Akceptacyjna - bank upoważnia beneficjenta do ciągnienia na siebie weksla trasowanego - eksporter (wierzyciel, sprzedawca) kredytuje importera (dłużnika, kupującego), a bank gwarantuje zapłatę przez swój akcept (podpis) na wekslu.

12

WIERZYCIEL

1.

DŁUŻNIK

3.

7.

2.

4.

5.

6.

BANK WIERZYCIELA

BANK DŁUŻNIKA

2.

3.

5.

1.

WIERZYCIEL

DŁUŻNIK

4.

BANK WIERZYCIELA

BANK DŁUŻNIKA

WIERZYCIEL

DŁUŻNIK

3.

4a.

4.

6.

2.

2.

1.

BANK DŁUŻNIKA

5.

BANK WIERZYCIELA

7.

BANK EKSPORTERA

EKSPORTER

6.

3.

2.

1.

4.

IMPORTER

BANK IMPORTERA

5.

---