WYKŁAD I 07.12.2010

Dobrostan można zdefiniowac jako stan zdrowia fizycznego i psychicznego osiagany w warunkach pelnej harmonii organizmu w jego środowisku.

Dobrostan zwierzat jest jednym z priorytetow unijnej polityki rolnej na lata 2006-2010.

*U zarania XXI wieku dobrostan zwierzat gospodarskich stal się jedna z oznak postepu cywilizacyjnego i niemalze znamion kulturowych.

*Dyskutowany medialnie w kontekście etyki, religii czy filozofii, silnie odwoluje się do empatii i konieczności wyboru w kategoriach dobra i zla.

*W praktyce produkcyjnej przejawia się przede wszystkim pod postacia kodyfikacji warunkow utrzymania i sposobu obsługi zwierzat.

*Najciekawsza czesc zagadnienia:

-czym jest dobrostan

-jak go identyfikowac

-w jaki sposób rozwijac

* pozostawiona zostala swiatu nauki.

*W latach 50. XX w, gdy rozpoczęto gwałtowną intensyfikacje chowu zwierzat gospodarskich problemem dobrostanu stal się glosny w mediach i znany społeczeństwu zachodniej europy. W Polsce o sprawie dobrostanu zwierzat zaczęto mowic w koncu lat 80. XX w.

*Dyskusje nad dobrostanem spowodowało odchodzenie od chowu zwierzat w środowisku naturalnym lub środowisku hodowlanym, częściowo przeobrażonym przez człowieka do warunkow typowego środowiska naturalnego. Nowe środowisko bytowania zwierząt ma wszystkie cechy przeciwne utrzymaniu zgodnemu z behawiorem zwierzęcia, polega na większej intensywności chowu zwierząt zwiększeniu przez to jego opłacalności.

*Pastwisko zastąpiono najpierw okólnikami, a potem tylko pobytem w budynku.

*Legowisko ściołowe zastąpiono podłogą rusztowa lub stanowiskiem krotkim z linia „tresera” elektrycznego nad zadem zwierzęcia, który w odpowiednim czasie „inspirował” jednoczesne wypróżnianie się calej stawki zwierząt.

*W chowie trzody chlewnej kojce ściołowe zastąpiono podloga szczelinowa, nastąpił odwrot od okólników dla trzody chlewnej. Wprowadzono system tuczu klatkowego.

*Podobna zmiana technologi nastąpiła w chowie drobiu.

*Wśród społeczeństwa lat 70. w Polsce zaczela się fascynacja postepem nie tylko w przemysle, ale także w rolnictwie. Krowy nie dawały już mleka, kury nie znosily jaj, a świnie nie rosly, lecz zwierzęta produkowaly mleko, jaja i mieso.

*Niestety sytuacja ta powodowala u zwierzat brak możliwości adaptacji do nowych warunkow chowu.

*Na niezgodność nowych metod z behawiorem zwierzat pierwsi zaczeli zwracac uwage ekolodzy, a w Polsce spośród specjalistow od zootechniki i weterynarii byli zoohigieniści, wbrew powszechnemu zauroczeniu nowymi możliwościami technologii, mowili o zlych stronach tzw. chowu przemysłowego, przeciwni byli zastepowaniem pojecia chów zwierzat nowym „produkcja zwierzeca”.

*Aby zwierzęta mogly przystosować się do zmieniających się warunkow, w nich zyc, rozwijać się, zachowac zdrowie i rozmnażać się, musza móc zaspokajac podstawowe potrzeby biologiczne.

*Brak zaspokajania potrzeb biologicznych prowadzi do zaburzen metabolicznych, choroby, a nawet śmierci.

*Długotrwale niezaspokajanie potrzeb związanych ze sfera psychiczna, wywołuje frustracje i cierpienie, objawiające się nietypowymi formami zachowania się.

*Pojecie dobrostan nie jest latwe do zdefiniowania.

*Termin ten wyrasta z takich jakości biologicznych, jak:

-stres

-tolerancja

-adaptacja

-kondycja

-homeostaza.

*Już samo wskazuje ze stan zdrowia dotyczy organizmu jako całości i ogarnia wszystkie jego funkcje, od reakcji psychicznych (emocje, odczucia) do zjawisk zachodzących na poziomie komórkowym.

*Interakcje miedzy roznymi poziomami dobrostanu a rownowaga biologiczna ustroju dotycza calego okresu zycia (począwszy od ontogenezy) i podlegaja modyfikacjom wynikającym ze zmiennych warunkowa środowiska zewnętrznego i wewnętrznego.

*Dobrostan zasadniczo odnosi się do reakcji organizmu na bodzce środowiskowe.

*Tu wlascie przebiega granica oddzielajaca ten termin od klasycznego już komfortu bytowego.

*Komfort bytowy starano się określać na podstawie jakości samego środowiska, jako warunki umożliwiające maksymalizacje efektywności produkcji.

*Posrod wielu definicji dobrostanu warto przedstawic cztery liczace się, odmienne w zalozeniach propozycje.

*Pierwsza i najstarsza z nich, majaca charakter opisowy, zaklada, ze dobrostan jest szerokim obszarem obejmującym zarówno fizyczne, jak i psychiczne samopoczucie.

*Druga z nich traktuje dobrostan jako stan kompletnego psychicznego i fizycznego zdrowia, gdzie zwierze pozostaje w harmonii z otaczającym je środowiskiem.

*Takie ujecie lansowane przez gremia weterynaryjne, jest kalka definicji ludzkiego zdrowia. Niezaprzeczalnie latwo tu ocenic dobrostan, przyporządkowując go obszarowi działań medycyny.

*Trzecia definicja odnosi się do adaptacji organizmu w kontekście możliwości kontroli środowiska przez zwierze. To stan, w którym organizm zwierzecia może dostosowac się do warunkow otoczenia. Poziom dobrostanu jest tu mierzony poprzez szerokie spektrum wskaźników obrazujących wysilek, który organizm zwierzecia musi wykonac, by osiągnąć stan idealny.

*Najnowsza grupa definicji dotyczy natomiast subiektywnych odczuc zwierzecia. Uwaza się, ze percepcja środowiska przez zwierze nie może być oceniana wyłącznie na podstawie ludzkiego postrzegania. Nawet potrzeby musza zostac ocenione ze zwierezecej perspektywy.

*Dobrostan może być tu mierzony nie tyle przez ocene zmian fizjologicznych, ile przez uwzględnienie motywacji zwierzecia do uzyskania jakiegos elelemtu środowiska lub wykonania określonego zachowania. Powtarzając za autorami, dobrostanej jest to, co zwierze czuje.

*Z innych klasycznych definicji dobrostanu można zacytowac:

-dobrostan można zdefiniowac jako stan zdrowia fizycznego i psychicznego osiagany w warunkach pelnej harmonii organizmu w jego środowisku

-dobrostan, jest takim stanem organizmu, w którym zwierze potrafi „dawac sobie rade” lub „uporac sie” z czynnikami środowiska

-dobrostan jest stanem osobnika wyrażającym jego usiłowania radzenia sobie ze srodowiskiem

-dobrostan stanowi zespol warunkow pokrywających potrzeby biologiczne i behawioralne organizmu, co umozliwia objawienie pelni jego możliwości genetycznych.

*Dobrostan jest to stan prawidłowej dynamiki organizmu zwierzęcego kształtowany przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne środowiska, w którym zwierze przebywa oraz przez możliwości adaptacyjne zwierzat.

*Konsekwencja przyjecia odpowiedniej definicji jest sposób okreslania poziomu dobrostanu w praktyce produkcyjnej.

*Z tego punktu idzenia najszersze i w miare powszechne zastosowanie znajduje definicja Brooma, stosunkowo szeroka, ale wlasnie przez to dajaca pelny obraz reakcji organizmu.

*Dobrostan jest takim stanem organizmu, w którym zwierze potrafi potrafi „dawac sobie rade” lub „uporac sie” z czynnikami środowiska.

*Celem ludzi skupionych wokół pojecia dobrostanu zwierzat jest wypracowanie alternatywnych systemow chowu, w których maksymalizacja zysku z tytulu utrzymania zwierzat jest wynikiem spełnienia potrzeb biologicznych zwierzat, a nie bezwzględnej ich eksploatacji.

*Pojecie dobrostanu, poprzez nacisk grup ludzi, dla których warunki bytowania zwierzat sa wazne, na stale wpisalo się do wzajemnych relacji człowiek-zwierzata. Zostaly skodyfikowane zasady postepowania ze zwierzetami, by wymogi dobrostanu były spełnione.

*Przepisy te przyjete przez rade europy, a także zapisane w dyrektywach UE sa dla polski, jako członka UE obowiązujące.

*Metody chowu zwierzat z zachowaniem regul dobrostanu tym orznia się od metod przemysłowych, ze silnie eksponuja sfere psychiczna zwierzat, poziom ich tolerancji dla rozwiązań technologicznych.

*Można podsumowac, ze po 30 latach zdefiniowania pojecia dobrostanu rozpatruje się go na trzech płaszczyznach:

-statusu fizycznego

-statusu odczuc

-ekspresji naturalnych zachowan.

Wymogi i standardy dobrostanu

*Przez wieki udomowiania zwierzat ich organizm poddawal się dwom głównym sposobom przystosowania:

-przystosowaniu się do zmienianych przez hodowcow warunkow srodowiskowych

-przystosowaniu się do kształtowanych genetycznie zmian w morfologii i fizjologii wlasnego organizmu.

*Przystosowanie się może dotyczyc pojedynczego osobnika, można wtedy mowic o aklimatyzacji, może dotyczyc populacji zwierzat w danym gatunku na przestrzeni pokolen i okreslamy to adaptacja.

*W procesach adaptacji glowne znaczenie ma hodowca:

-on na przestrzeni pokolen wybieral zwierzeta bardziej przydatne czlowiekowi

-eliminowal zwierzeta mniej wydajne

-poprzez kojarzenie zwierzat o cechach przydatnych wytwarzal nowe rasy

-hodowca pomagal środowisku w doborze naturalnym

-on kształtował ewolucje w grupie zwierzat udomowionych.

*Niestety takie postepowanie spowodowalo ocene przedmiotowa zwierzat, ocene korzyści jakie można z utrzymania zwierzat uzus kac, zwierze nie było traktowane podmiotowo, nie było brane pod uwage samopoczucie zwierzat, ich potrzeby psychiczne.

Standardy dobrostanu zwerzat gospodarskich:

*warunki utrzymania: przestrzen, indywidualnie i/lub w grupach, podlogi, uwiazy

*zarzadzanie: opieka, mikroklimat, oświetlenie, wiek odsadzania, pasze, woda

*interwencje chirurgiczne

*uboje z koniecznosci

*metody hodowlane

*profilaktyka zdrowia

*biotechnologia

*kontrola/badanie zwierzat

*wiedza/ umiejętności hodowcy.

Wymogi dobrostanu:

*wolność zwierzecia od:

-glodu i pragnienia: zapewnienie świeżej wody i paszy pokrywającej potrzeby w zakresie wzrostu, zdrowotności i produkcji

-bolow, urazow i choroby: zapewnienie prewencji, profilaktyki, szybkiej diagnostyki i skutecznego leczenia

-dyskomfortu: zabezpieczenie wygodnej powierzchni wypoczynku, możliwość schronienia oraz optymalnych warunkow srodowiska

-strachu i stresu: eliminacja czynnikow stresogennych

-nienaturalnego zachowania spowodowanego brakiem przestrzeni, właściwego jej wyposażenia oraz możliwości kontaktow socjalnych (wyrazanie behawioru), zdolne do wyrazania normalnego behawioru: zapewnienie odpowiedniej przestrzeni zyciowej i składu socjalnego w grupie.

Wskaźniki poziomu dobrostanu:

*Pojecie dobrostanu zostalo zdefiniowane niedawno, z tego tez powodu metodyka badan dobrostanu nie jest w pelni uksztaltowana, nowi autorzy probuja przekonac innych, do swojej wizji oceny czynnikow, których zbadanie da odpowiedz, jaki poziom dobrostanu panuje w grupie badanych zwierzat.

*Empel wprowadzil terminy: wysoki poziom dobrostanu, obniżony poziom dobrostanu i niski poziom dobrostanu.

*Kołacz i Bodak przyjmuja te terminy za sluszne potwierdzając teze, ze tłumaczenie na polski pojecia `very good welfare', jako `bardzo dobry dobrostan' jest niezręczne i zastapienie do wysokim poziomem dobrostanu można uznac za właściwe.

*Poziom dobrostanu może być obiektywnie określony metodami naukowymi.

*Wskaznikami wysokiego dobrostanu sa:

-zadowalajacy stan zdrowia

-prawidlowe wzrastanie i dojrzewanie

-wysoka płodność i produkcyjność

-roznorodnosc prawidłowych form zachowania się

-w tym oznak przezywania emocji przyjemnosci

*Wskazniki niskiego poziomu dobrostanu:

-obnizony poziom zdolności adaptacyjnych w sytuacjach stresowych

-brak zainteresowania otoczeniem

-obnizona zdolność wzrostu i rozrodu

-uszkodzenia ciala (urazogenność środowiska)

-choroby

-obnizenie odporności (immunosupresja)

-patologie behawioralne (stereotypie)

-technopatie

-autonarkotyzm

-ograniczenie w przejawianiu naturalnych reakcji behawioralnych.

*Wskazniki wysokiego poziomu dobrostanu:

-przejawianie różnorodnych form normalnego zachowania sie

-utrzymanie w normie wskaźników fizjologicznych

-utrzymanie w normie wskaźników behawioralnych.

Kryteria oceny dobrostanu zwierzat

*Dominuje obecnie podzial wskaźników dobrostanu na:

-fizjologiczne

-behawioralne

-zdrowotne

-produkcyjne.

*Metody badawcze przyje tez tych dziedzin sa uwazane za miarodajne w szacowaniu dobrostanu zwierzat.

*W rzeczywistości parametry fizjologiczne i behawioralne opisuja ten sam stan ustroju,

*a wykladnia dobrostanu organizmu jest poziom produkcji i zdrowie.

*Wskazniki uzupełniające- parametry techniczno-technologiczne budynku inwentarskiego:

-wartosc ciepłochronne przegrod konstrukcyjnych

-rodzaj materiałów uzytych do konstrukcji urzadzen

-sprawnosc systemow wentylacyjnych i ogrzewczych

-sposób ograniczania swobody zwierzat i inne.

*Problem waloryzacji dobrostanu zwierzat gospodarskich staje się obecnie kwesia bardzo istotna.

*Mimo prob wprowadzenia skali określających zespol parametrow technicznych środowiska, dosc powszechna jest krytyka takiego podejścia.

*Warunki utrzymania sa pojeciem, które powstalo wraz z wkroczeniem chowu i hodowli zwierzat na poziom produkcji towarowej.

*Przemyslowe metody produkcji zwierzęcej, wdrozone do chowu zwierzat na przestrzeni ostatnich 60lat, wynikaly z konieczności:

-uzyskiwania ekonomicznej efektywności chowu

-podolania wymogom konkurencji

-unifikacji realizowanych metod.

*Zaprojektowane dla wygody człowieka systemy utrzymania zasadniczo modyfikuja nie tylko zachowanie zwierzecia, ale i fizjologie jego organizmu, wpływając tym samym na jakość pozyskiwanych produktow. W efekcie można mowic jedynie o komforcie zwierzat.

*Powazne zagrozenie dobrostanu stanowia:

-urazogennosc urzadzen

-awaryjnosc urzadzen

-stosowanie materiałów nieobojętnych dla zdrowia lub nawet toksycznych

-wadliwe rozwiązania funkcjonalne.

Punktowa ocena poziomu dobrostanu:

-produkcyjnosc 1-5 punktów

-zywienie 1-5 pkt

-mikroklimat 1-10 pkt

-system utrzymania 1-20 pkt

-behawior 1-30 pkt

-zdrowotnosc 1-30 pkt.

WD II 21.12.2010

Wpływ czynnikow środowiskowych na zwierze

*Przyjmujac srodowiskowa przyczynowość zmian w dobrostanie wszyscy badacze zgodni sa co do tego, ze zwierze posiada trzy biologiczne mechanizmy zachowania homeostazy swego organizmu:

-behawioralny

-autonomiczny

-neuroendokrynologiczny.

*Na owych poziomach rozpatrywac należy produkcyjna role dobrostanu.

*Zmiany poziomu dobrostanu oparte na mechanizmach reakcji stresowej zakładają reakcje osi przysadkowo-korowo-nadnerczowej na dzialanie bodzca, którego sila przekracza wartość progowa, zmuszając organizm do dostosowania się, poradzenia sobie z nowa jakością środowiska.

*W pzewazajacej czesci mamy tu do czynienia z wieloma jednoczesnie oddziaływującymi stresorami o wartościach podprogowych. Ich efekt, choc kumulatywny, nie powoduje silnych wahnięć, a jedynie zwieksza bazowe poziomy hormonow kortykotropiny i kortyzolu u ssakow oraz kortykosteronu u ptakow.

*Na tym tle dochodzic może do pogorszenia się kondycji zwierzat, hipertrofii niektórych narządów, zmian parametrow biofizycznych, osłabienia odporności organizmu, przy jednoczesnych zmianach behawioru.

*Wzrost bazowego stężenia kortyzolu o 30% ponad norme fizjologiczna powinien być wystaraczajacą przesłanką do dyskwalifikowania systemu, w którym utrzymywane jest zwierze.

*Stwierdzono wyższy poziom kortyzolu u loch utrzymywanych w jarzmach, niż u zwierzat posiadających możliwość ruchu.

*Stan taki odnotowano również po oproszeniu i przed odsadzeniem.

*Wzrost poziomu kortyzolu u loch przed oproszeniem obniza mase prosiat, podnosząc jednoczesnie ilość immunoglobulin IgG. Podobny efekt uzyskuje się poprzez obniżenie temp pomieszczen do 5C.

*Stale zwiekszenie zawartości kortyzolu obniza przyrosty, reprodukcje i odporność swin.

*Posrednio wykładnikiem stopnia stresu i niskiego dobrostanu jest poziom ACTH (hormon adrenokortykotropowy, hormon przysadki mozgowej, który pobudza kore nadnerczy do wydzielenia kortyzolu i wielu slabo działających androgenow).

*Produkcja kortykotropiny (ACTH) przez przysadke, powoduje również uwalnianie opioidów, majacy wazny udziale w obronie integralności organizmu przed zbyt silnymi do zaadaptowania bodzcami.

*Uwalnianie endorfiny i dynorfiny stwierdzono na przyk,lad przy wykonywaniu przez swinie tzw. stereotypii.

*Endogenny układ opioidowy bierze udzial w wielu mechanizmach fizjologicznych. Opioidy mogą hamowac sekrecje oksytocyny, prolaktyny LH, RH.

*Wplywaja tez na zachowania macierzyńskie. Związki te wyłączają odczuwanie bolu, blokuja behawior agresji oraz ruchu.

*U izolowanych krow stwierdza się mniejszy poziom oksytocyny.

*W przypadku loch utrzymywanych w jarzmach stwierdza się przed porodem wiekszy poziom progesteronu niż ma to miejsce u loch w zwykłych kojcach. Można tez sugerować się poziomem serotoniny, stymulującej behawior związany z objawami strachu, a także kinazy keratynowej.

*Istnieje tez wiele przeslanek przeciwko prostym pomiarom poziomu hormonow, jako wskaźnika dobrostanu zwierzat w roznych systemach utrzymania.

*Wzrost stezen kortyzolu uzyskuje się choćby w zachowaniach seksualnych czy karmieniu potomstwa. Niektórzy badacze twierdza wrecz, ze wyzsz poziom kortykostyeroidow swiadczy o aktywności kory nadnerczy, a nie o neurologicznej odpowiedzi na stresor. U swin genetycznie podatnych na stres stwierdzono nizsze stezenie tyroksyny. Ma to związek z udomowionym szybszym jej obrotem i funkcja tarczycy w reakcji na stres klimatyczny i fizyczny.

*Ocena zdrowotności w zakresie schorzec i urazow jest także ważnym wskaźnikiem zredukowanego dobrostanu zwierzat, trwającego przez dlugi czas. Niektóre z urazow mogą być następstwem agresji czy stereotypii, spotkanych w niekorzystnym dla zwierzat środowisku.

*Wśród schorzen mogą być i te, które wynikaja z obniżonej przez stres czy niski dobrostan odporności organizmu. Do następstw złego dobrostanu zalicza się owrzodzenia, biegunki, stany zapalne, zaburzenia wchłaniania i sercowo-naczyniowe.

*Indywidualne klatki dla cielat, choc obniżają możliwość rozprzestrzeniania zarazkow, powoduja jednak częstsza zapadalność na choroby ukladu oddechowego i wieksza liczbe padnięć niż w systemie otwartym.

*W badaniach wykazana zróżnicowanie czystości krow na korzysc mniejszej obsady pwierzchni. Nie stwierdzono przy tym zmian w ilości i jakości mleka oraz behawiorze.

*Cieleta żywione mlekiem z automatu wykazywaly wieksza zachorowalność niż pochodzące z kojcow indywidualnych.

*Porownujac rozne systemu utrzymania krow mlecznych można stwierdzic, ze najwięcej jest zaburzen motorycznych w przypadku obor z betonowa podloga i zgarniakiem.

*Zmiany poziomu dobrostanu powodowac mogą również reakcje biofizyczna organizmu zwierzecia.

*Stwierdzono, ze wartość tetna może być wskaźnikiem dobrostanu krow. Tetno może również świadczyć o reakcji zwierzecia na pokrycie potrzeb środowiskowych i o stanie jego zdrowia. Zarówno swinie genetycznie podatne na stres, jak i odczuwające gorszy dobrostan maja podwyższone tetno. Opisano wyższy bazowy poziom tętna u loch utrzymywanych i żywionych z koryta. U zwierzat przebywających w grupach i żywionych indywidualnie tetno było istotnie wyższe.

*Stwierdzono wyższe bazowe tetno u izolowanych krow mlecznych

*Cieleta utrzymywane z matkami cechuja się niższym tetnem i ilością oddechow niż oddzielone od krow.

*W badaniach przeprowadzonych na rosnacych swiniach, stwierdzono roznice w zakresie średnich wartości tetna mierzonego u sztuk utrzymywanych w roznych systemach.

*Najwyzsze wartości charakteryzowaly system bezsiolowy, najmniejsze zas system sciolowy

*Zroznicowanie tętna wynikać może z pozycji w hierarchii grupy. Osobniki dominujące nie wykazuje często zróżnicowania w tym zakresie w wynikach testu zbliżeniowego bardziej agresywne lochy nie wykazywały wzrostu tetna w odróżnieniu od loch malo agresywnych, u których wzrost ten wynosil nawet 35%. Elektrokardiogramy uzyskane metoda telemetryczna mogą nie tylko wykazywac genetyczna podatnosc na stres, ale również wskazać jego wystepowanie. W badaniach nad przebiegiem Ekg u tucznikow utrzymywanych w typowych dla polski systemach chowu, stwierdzono zmiany u zwierzat utrzymywanych bezsiolowo i żywionych z koryta.

Produkcyjne ujecie dobrostanu- jaka jest i będzie produkcyjna rola dobrostanu?

*Wskazniki produkcji: tempo przyrostow masy ciala, współczynnik wykorzystania paszy, mleczność, nieśność itp.

*mogą być czulymi markerami zdrowia zwierzat, a tym samym poziomu ich dobrostanu.

*Jedynie w stanach stresu przewlekłego jego sublkinicznej postaci, uzyskiwane przez zwierzeta wyniki mogą świadczyć o niskim poziomie dobrostanu.

*Przykładowo, u loch gorszy dobrostan wynikajacy z utrzymania w klatkach porodowych odbija się na wskaźnikach reprodukcyjnych, liczebność, jak i jakości miotu.

*Wystepuja tez problemy z określeniem objawow rui oraz ze skutecznością pokryc

*Wskaźnikiem negatywnego oddziaływania systemu jest również zmniejszona długość okresu uzytkowania zwierzat hodowlanych.

*Z kolei u krow mlecznych izolacja od stada powoduje zmniejszenie ilości pozyskiwanego mleka

*Duza część wyników badan nie wykazuje jednak wpływu systemow utrzymywania na wyniki produkcyjne

*Wykazano, ze zwierzeta utrzymywane: w systemie otwartym, alkierzowym grupowym i na uwiezi nie różniły się osiąganą produkcyjnością.

*Istnialy natomiast istotne statystyczne rozbieżności co do poziomu hormonow kortykotropowych i obrazu morfotycznego krwi, wskazujące na silny negatywny wpływ utrzymywania na uwiezi i w klatkach

*Czasem ocena wynikow może wprowadzic badacza w błąd. Na podstawie wynikow produkcyjnych domniemywac bowiem można, ze baterie dla kur niosek sa lepsze od klatek. Natomiast inne badania, jak chociażby behawioru ptakow, wskazuja na zgola odmienne wnioski.

*Znizkujace wyniki produkcyjne wskazywac mogą na inne niepokojace zjawiska. W badaniach wykazano, ze nawet do 20% mleczności zależeć może od postępowania ludzi obsługujących krowy.

*Oceniajac produkcyjność w aspekcie reakcji na warunki utrzymania, pod uwage wziąć należy również wpływ czynnikow genetycznych i żywieniowych. Stres doświadczany przez zwierzeta nie tylko wpływa na jakość miesa i odkładanie tłuszczu, ale tez na fizyczno-chemiczne komponenty zaangażowane w późniejszej przemianie mięsni w mieso.

*Metabolizm post mortem mięsni swin i niektórych miesni drobiu jest szybszy niż wołowiny czy jagnięciny. Przemiany wewnatrzmiesniowego glikogenu odgrywają wazna role w powstawaniu wad jakości mięsa, takich jak DFD i PSE. Nizszy poziom pH tusz jest powodowany przez beztlenowe przemiany glikogenu do glukozy i do kwasu mlekowego

*DFD - mieso ciemne (przewaznie wolowina)

*PSE - mieso wodniste (przewaznie wieprzowina)

*Walka, ucieczka albo wzlatywanie inicjuje glikogenolize, podnosi tetno, cisnienie krwi i poziom kwasu mlekowego w mięśniu, jako systemie metabolicznej beztlenowej konwersji.

*Rozwoj systemów utrzymywania kształtowany jest przez: normy prawne i rynkowe oczekiwania konsumentów

*Nowe technologie powinny pozwolic nie tylko na wzrost pdorukcyjnosc, ale także jednoczesna poprawe dobrostanu. Nawet do poziomu dostępnego dla wolno żyjących osobników, chociaż już w zupełnie innych warunkach.

*Producent, właściciel fermy oczekuje w swej działalności: uzyskania wysokiej biologicznej produktywności zwierzat, malego nakładu pracy, łatwości zarządzania, niskich kosztow ogólnych w rezultacie stosownego końcowego zysku.

*Wymagania zwierzat można ująć w postaci piecu wolności, znanych jako podstawa dobrostanu: od niedożywienia i braku wody, termicznego i fizycznego dyskomfortu, od chorob i zranien, od strachu i stresu, a także wolności manifestowania naturalnych zachowan.

*Dobrostan nie jest jedynie kwestia relacji zwierzę-hodowca. W calej problematyce przewodnia role odgrywają konsumenci.

*Przeszlo 83% konsumentów w Unii Europejskiej widzi bezpośrednie powiązanie warunkow utrzymania z jakością produktow pochodzenia zwierzęcego.

*Społeczne organizacje ochrony zwierząt za podstawe swojego działania biora stwierdzenie, iż zwierzęta maja prawo do istnienia.

*Przeglądy badan opinii publicznej i badania marketingowe zwykle nie odnosza się do stanowisk lezacych u podstaw zainteresowania dobrostanem zwierzat gospodarskich. Utrudnia to rozwiniecie celowych strategii,. Koniecznych dla zrozumienia tego nastawienia.

*Wedlug badan konsumentow miesa dobrostan zwierzat lezy pośrodku szeregu oczekiwan, poczawszy od smaku (najważniejszy), a skończywszy na opakowaniu (malo ważne).

*Stwierdzono, ze „ludzkie traktowanie” zwierząt mialo tylko niewiele wieksze znaczenie niż cena.

*Kiedy rozważane były czynniki związane z nabywaniem jaj pochodzących od kur z chowu klatkowego i wolnowybiegowego, okaz salo się, ze sa one nieznacznie ważniejsze od ceny, niemniej jednak plasowały się za walorami smakowymi i świeżością.

*Monitorując konsumentów świeżego miesa w Belgii po „aferze dioksynowej”, stwierdzono, ze 26% respondentów zmniejszylo całkowite spożycie miesa, a ich oczekiwania koncentrowały się na: jakości, smaku, świeżości, wolności od hormonow i zdrowotności.

*Barnet i Hemsworth dobrze ilustruja trudność w prawidłowym oszacowaniu dobrostanu.

*Autorzy ci na przykładzie reakcji zwierząt na obecność człowieka i na inne czynniki będące źródłem stresu emocjonalnego podaja, ze zmiany w stężeniu kortykosterydów mogą wahać się w zakresie od -4 do +64 %, przy czym dzialanie niszczące struktury komórkowe nastepuje dopiero po przekroczeniu stezen tych hormonow w porównaniu do normy o 40%.

*W testach przeprowadzonych na swiniach, określano natężenie leku w odpowiedzi na zróżnicowane zachowanie człowiek:

-przyjazne (klepanie, przywoływanie, glaskanie),

-nieprzyjazne (szturchanie, przepędzanie)

-szokujące (stymulacja stanow lekowych z użyciem elektrycznego tresera).

*Na zachowania przyjazne zwierzeta reagowały krotkim czasem interakcji, niskim stężeniem hormonow stresowych i istotnie wyższym poziomem produkcji

*Nasilonym stanom lekowym odpowiadal odpowiednio dłuższy czas interakcji, wyższy poziom hormonow stresowych oraz obniżony potencjał biotyczny, szczególnie w zakresie parametrow reprodukcyjnych

*U zwierzat niespokojnych podwyższony poziom kortykosterydow występował nie tylko w czasie niepokojenia, ale również w okresach braku negatywnych bodźców, co wskazuje na chroniczna postac stresu.

*Inne czynniki produkcyjno-technologiczne, jak wielkość i sklad socjalny grupy oraz przestrzen zyciowa, mogą stan leku nasilac lub osłabiać.

*Interakcje człowiek-zwierze maja daleko idace konsekwencje produkcyjne, nie jest to obojętne, jakiego typu cechy osobowości prezentuja osoby zatrudnione bezpośrednio przy obsłudze zwierzat.

*W rekach farmera - poprzez sposób sprawowania opieki - spoczywa dobrostan zwierzat.

*Osoby zatrudnione przy obsłudze zwierzat powinny przejawiać w stosunku do nich wyplywajaca z przekonania życzliwość, która pozwala zwierzętom zaakceptować człowieka jako „element” ich siedliska.

*Jest to podstawowy warunek minimalizacji leku przed człowiekiem, a przez to kształtowania produkcyjności stada.

*Prawidłowe oszacowanie dobrostanu napotyka trudności gdyz wyznaczenie wyraźnej granicy miedzy stresem a dobrostanem nie jest latwe. Symptomy stresu ostrego nie musza świadczyć o obniżonym dobrostanie, a raczej stanowia u zwierząt prawidłową reakcje adaptacyjna.

*Ograniczone reakcje hormonalne w odpowiedzi na obciążenia emocjonalne nie stanowia dowodu, iż spełnione sa kryteria dobrostanu (odbior negatywnych bodźców ze środowiska może mieć miejsce, jednak wyrzut hormonów do krążącej krwi jest hamowany).

Fizjologiczne kryteria oceny dobrostanu

*Wskazniki fizjologiczne wykorzystywane do oceny dobrostanu zwierzat: tetno, oddechy, temperatura ciala, cisnienie krwi, EKG, EEG, wskaźniki hematologiczne, wskaźniki biochemiczne (glukoza, mocznik, hormony, enzymy, bialka ostrej fazy), wskaźniki immunologiczne, poziom katecholamin i kortykosterydow.

Behawioralne aspekty oceny dobrostanu

*Zachowanie się zwierzat stanowi miarodajne źródło informacji o stopniu tolerancji warunkow bytowych.

*Ilosciowa i jakościowa ocena odchyleń reakcji behawioralnych od normy stanowi wskazanie konieczności modyfikacji systemu technologicznego.

*Im wiecej osobnikow przejawia zaawansowane stany patoetologiczne, tym pilniejsze jest dokonanie określonych zmian w środowisku zwierzat.

*U zwierzat wyzszych reakcje behawioralne przebiegaja z włączeniem sfery psychicznej i sa wysoce skorelowane z funkcjami systemow fizjologicznych.

*Jeżeli obciążenia środowiskowe powoduja odmienne zachowania osobnika w porównaniu do gatunkowego wzorca to: przyczyna sa zmiany w aktywności chemicznej i elektrycznej mozgu oraz zaburzenia w neurotransmisji i neuromodulacji.

*Zmiany czynnościowe ośrodków nerwowych rzutuja na funkcje mozgu oraz autonomicznego układu nerwowego.

*Prowadzi to do:

-dewiacji behawioralnych

-zmian patomorfologicznych w obrebie narządów

-zmian metabolizmu

-suspresji immunologicznej

-obniżenia zdolności rozrodczej.

*Rozwija się spirala przyczynowo-skutkowa: niedostateczny dobrostan - anomalnie behawioralne - pogorszony stan zdrowia - obnizona produkcja, a w sytuacjach ekstremalnych - śmierć osobnika.

WD III 04.01.2011

*Wyroznia się u zwierzat dwa poziomy reakcji stanowiących wyraz adaptacji do warunkow środowiska:

-poziom pierwszy odnosi się do reakcji behawioralnych i uwzglednia takie zachowania, jak unikanie zagrożeń na bazie nabytych doświadczeń („wycofywanie sie”), czy tez grupowanie („tulenie”), typowe w warunkach niskiej temp otoczenia

-towarzysza temu krotkotrwale (wspolwystepujace) reakcje fizjologiczne (wzrost częstotliwości oddechow o akcji serca, drzenie miesni), które jednak nie musza powodowac skutkow w postaci obniżenia potencjalu biotycznego.

*Jeżeli poziom pierwszynie kompensuje obciążeń, wówczas reakcje zachodza na poziomie drugim:

-gdzie dominujaca jest odpowiedz fizjologiczna, zachodzaca z udzialem systemu neuroendokrynalnego

-i autonomicznego systemu nerwowego

-a odpowiedz behawioralna jest odpowiedza wspolwystepujaca.

*Koszt reakcji drugiego poziomu jest dla organizmu znacznie wyższy, co przejawia się w obniżeniu wskaźników wzrostu i płodności, a także pogorszeniu stanu zdrowia zwierzat.

*Podana kwalifikacji reakcji adaptacyjnych nie uwzglednia możliwości zlozonej odpowiedz behawioralno-fizjologicznej przejawianej w postaci stereotypii i autonarkotyzmu.

*Zjawiska te, bedace świadectwem dramatycznego przezywania obciążeń mogą występować zarówno w sytuacjach skrajnych, jak również być wynikiem interakcji o trudno uchwytnej etiologii.

Stereotypie- są to zachowania odbiegjace od przyjetego dla gatunku wzorca. Występują one w roznej formie i nachyleniu, stad tez okreslane są jako stereotypie stale lub nawracające. W postaci zaawansowanej stereotypie nabieraja cech zachowan bezsensownych (chodzenie w kolko), działań przeorientowanych, ukierunkowanych na obiekty bedace w normalnych warunkach przedmiotem zainteresowania (obsysanie uszu u cielat), lub tez działań autodestrukcyjnych (wygryzanie siersci przez psy).

Autonarkotyzm- jest rodzajem uzależnienia od uwalnianej przez mozg beta-endorfiny. Rozwija się u zwierzat w warunkach braku stymulacji środowiskowej, ograniczenia wolności lub tez towarzyszy nadreaktywnosci manifestowanej w sytuacjach chronicznych lub powtarzających się napiec.

Częstotliwość wystepowania stereotypii jest wysoce skorelowana ze stopniem industrializacji środowiska.

*W intensywnych systemach chowu stereotypie są zjawiskiem nagminnym, obejmującym od 20 do 100% stawki zwierzat, a czas spedzany na ich przejawianiu wynosi 7-75% okresu obserwacji.

*Źrodlem rozlicznych stereotypii może być:

-nieprawidlowy poziom zywienia

-nieprawidlowy sklad dawki

-wadliwe rozwiązania funkcji zadawania pasz.

*U loch wiązanych zaobserwowano stereotypie oralne, które jednak znikaly po zaopatrzeniu kojcow w ściółkę, co wskazuje ze nie mogą być one niezależne od czynnika żywieniowego i Stanowic przejaw braku w środowisku innych elementow niezbędnych do wypelnienia potrzeb behawioralnych.

*Inne przyczyny to:

-wczesne odsadzanie

-stosowanie uwiezi

-przegeszczenie

-nuda, frustracja, strach i inne czynniki trudne do sprecyzowania.

*Stereotypie i autonarkotyzm są to zjawiska scisle ze soba powiazane o nie wyjaśnionej do konca etiologii.

*Można okres lin anomalie behawioralne jako zespoly zachowan wynikające z niemożności adaptacji (niezdolności utrzymania homeostazy).

*Istnieje jednak zasadniczo odmienna hipoteza wskazujaca, iż stereotypie i autonarkotyzm stanowia mechanizm adaptacyjny chroniacy przed powstawaniem schorzen psychosomatycznych.

*U zwierzat przejawiających anomalie behawioralne stwierdza się aktywizacje opioidow w mozgu, łagodzących stan napiecia w układzie neuroendokrynalnym. Istnienie tego mechanizmu nie stanowi jednak podstawy utrzymywania zwierzat w warunkach, w których musza one demonstrowac tak radykalne reakcje adaptacyjne, tym bardziej, iż stanowia one czynnik obciążający produkcje.

Poziomy reakcji behawioralnych o znamionach stereotypii:

-zaawansowane patoetologie prowadzace do uszkodzen ciala, powaznie obciążające produkcje (kanibalizm, pterofagia, obgryzanie ogonow, uszu, wygryzanie bokow, strefy genitalnej)

-nikle patoettologie, o mniejszym wymiarze ekonomicznym (pozorowanie żucia, potrzasanie uwiezia, chodzenie w kolko)

-odchylenia od naturalnych wzorcow nie obciążające produkcji, które są uchwytne tylko przy wnikliwych, systematycznych obserwacjach.

Zdrowotne kryteria oceny dobrostanu:

Zdrowie- brak specyficznych reakcji fizjologicznych na obecność czynnika patogennego lub innych czynnikow uszkadzających. Niski poziom dobrostanu zawsze oznacza zly stan zdrowia.

Technopatie (choroby cywilizacyjne zwierzat)- horoby niezakazne, wywolane bezpośrednio lub pośrednio przez niektóre elementy technologii wprowadzane do produkcji zwierzęcej.

*Konsekwencje pogorszenia dobrostanu występują zarówno na poziomie osobniczym jak i populacyjnym.

*Poziom osobniczy dotyczy pojedynczych sztuk w stadzie lub malo liczebnych grup, bez skutkow o charakterze masowym.

*Mogą to być okaleczenia zwierzat w wyniku agresji fizycznych czynnikow środowiska lub kontaktu z innymi osobnikami.

*Aby uniknąć urazow zwierzeta uciekaja do zmian wzorcow zachowania, co pociaga za soba zmiany w reakcjach fizjologicznych.

*Dobrostan dotyczy ochrony zwierzat przed bolem i urazami ciala.

*Postepowanie wynikac powinno obserwacji zachowania zwierzat, pozwalających dostrzec, a nastepnie skorygowac technologiczne zrodla nieadekwatnych zachowan.

*Poziom populacji: powaznym następstwem pogorszonego dobrostanu jest immunosupresja, stanowiaca zagrozenie wystepowania schodzę infekcyjnych o cechach epizoocji.

Mozliwosc farmakologicznej oslony odporności przed agresja środowiska, zaleza od warunkow zycia zwierzat:

-w warunkach wysokiego poziomu dobrostanu, skuteczność lekow immunomodulujacych i stymulujących jest żadna, podawanie tych preparatow jest niecelowe z uwagi na brak przyczyn wywołujących zaburzenia immunohomeostazy i wysoki w związku z tym poziom odporności osobnikow

-w środowisku skrajnie zlym (niski poziom dobrostanu), również malo skuteczne jest dzialanie tych lekow, gdyz slaba kondycja zwierzat uniemozliwia właściwe reagowanie na leki

-najlepszy efekt oslonowy uzyskuje się w warunkach pogorszonych, gdzie profilaktyczne dawki tych specyfikow działają bodzcowo na elementy układu immunologicznego, a nadto wywołują efekt ogólnoustrojowy, m.in. poprzez wpływ na mechanizm hormonalnej regulacji homeostazy.

*Usuniecie ze środowiska czynnikow agresji (poprawa dobrostanu) eliminuje konieczność podejmowania interwencji immunooslonowej i znacznie obniza ryzyko produkcyjne.

*Cytokininy wpływają na metabolizm, zmieniając kierunek przepływu składników pokarmowych miedzy układami.

*Kieruja wiecej substancji do układu immunologicznego, dla syntezy bialek fazy ostrej (BFO), produkcji przeciwciał i wzmożonej proliferacji limfocytow i makrofagow.

*Wysoki stahn pobudzenia nastepuje w obecności infekcyjnych czynbnikow patogennych, z którymi organizm, wchodzi w kontakt, immunizacji, a także w wyniku oddziaływania czynnikow stresowych.

*Wykazano scisla współzależność miedzy produkcja bialek fazy ostrej a pogorszeniem poziomu dobrostanu.

*Znane są zależności miedzy stężeniem kortyzolu (miernik stresu) a bialkiem haptoglobina.

*U swin wzrost stężenia tego bialka (haptoglobiny) powoduja następujące czynniki stresowe:

-kastracja

-przemieszczanie, przepedzanie zwierzat

-rywalizacja wewnątrz miotu prosiat

-temp spoza strefy komfortu cieplnego (zimno-goraco)

-odwodnienie

-dawka niskobialkowa.

*Przykladem ilustrującym relacje mierdzy niskim poziomem dobrostanu i pogorszeniem stanu zdrowia zwierzat jest nasilenie schorzen w warunkach ferm przemysłowych.

*Technologie te indukuja obciążenia na tle polietiologicznym (stres masowego chowu), wynikające z nkladania się czynnikow fizycznych, fizjologicznych i psychicznych o natężeniu pozaoptymalnym lub ekstremalnym:

-przegeszczenie obsady

-stosowanie uwziezi

-utrzymanie bezokienne, bezsciolowe i bezwybiegowe

-ciagle manipulacje na osobnikach i grupach (odlaczanie, wazenie, przepedzanie, przemieszczanie, wylapywanie, tatuowanie, nacinanie uszu, obcinanie kiełków i ogonkow, szczepienie, kastracja)

-praca urządzeń mechanicznych

-niewlasciwy stosunek człowieka do zwierzat.

*Wyrazem rozkojarzenia procesow endogennych u zwierzat w tych warunkach jest wysoka frekwencja schorzen zwanych technopatiami, z rzadka tylko występującymi poza systemem ferm przemysłowych (schodzenia lokomocyjne, kardiologiczne, metaboliczne), a także schorzen infekcyjnych (mykoplazmowe zapalenie pluc, biegunki).

*W przemyslowych fermach chowu swin stres masowego chowu z jego implikacjami zdrowotnymi jest do tego stopnia wpisany w rzeczywistosc, ze straty z nimi związane są często wczesniej przewidywane i wkalkulowane w rachunek ekonomiczny.

*Skutecznosc zapobiegania tym schorzeniom zalezy od właściwie prowadzonego monitoringu zdrowotności stada, działań profilaktycznych wynikających z uzyskanych danych monitoringowych, oraz stalej kontroli technicznej urządzeń.

*Duze znaczenie ma ukierunkowanie na dobrostan opieka nad zwierzetami, aczkolwiek wymagajaca dodatkowych nakładów pracy, jednak w ostatecznym rachunku, wysoce oplacalna.

*Obecnie hodowca oczekuje udzialu lekarza weterynarii nie tylko w dziedzinie patologii, ale również na innych polach:

-diagnostyka srodowiska

-weryfikacja systemow utrzymania pod katem wypelnienia behawioralnych i fizjologicznych potrzeb zwierzat.

*Zauwazona zostala konieczność głębszego poznania udzialu genetyki w wypelnianiu wzorcow behawioralnych, szczególnie w zakresie zdolności rozrodczej, jak również znajomości uwarunkowan uzdalniających do funkcjonalnej tolerancji srodowisak oferowanego zwierzetom przez człowieka.

*W systemach alternatywnych istnieje w odniesieniu do służb weterynaryjnych tendencja do przesuniecia punktu ciężkości z działalności leczniczej na działalność prewencyjno-profilaktyczna, oparta o szeroka znajomość interakcji organizm-srodowisko-zdrowie-produkcja- wartość biologiczna produktu.

WD IV 12.0.2011 + V 18.01.2011

Ocena dobrostanu zwierzat podczas transportu

Prawodawstwo:

Ustawa z dnia 21.VIII.1997 o ochronie zwierzat:

-niehumanitarne zabijanie zwierzat oraz znecanie się nad nimi jest zabronione

-przez znecanie się nad zweirzetami rozumie się zadawanie bolu lub cierpien, a w szczególności transport zwierzat w tym zwierząt hodowlanych, rzeznych i przewozonych na targowiska, przenoszenie lub przepedzanie zwierzat w sposób powodujacy ich zbędne cierpienie i stres

-powiatowy lekarz weterynarii wykonuje zadania i uprawnienia wlasciwe władzy, w tym: przeprowadza kontrole, wydaje, na wniosek decyzje w sprawach zezwolenia dla przewoźników, licencji dla kierowcow i konwojentow, świadectw zatwierdzenia dla srodkow transportu drogowego.

Rozporządzenie Rady (WE):

-rozporzadzenie jest podstawa prawna do oceny dobrostanu zwierzat podczas transportu

-skladowe oceny to: dokumenty, srodki transportu, czas transportu, gestosc załadunku, stan zwierzat

-dokumenty: zezwolenie dla przewoznika (typ I- przewozy do 8 godzin, typ II- przewozy powyżej 8h), świadectwo zatwierdzenia srodka transportu drogowego do przewozu zwierzat powyżej 8h, licencja dla kierowcy i konwojenta- po ukończeniu szkolenia i zdania egzaminu.

Kontrola srodkow transportu (wymagani ogolne dla wszystkich srodkow transportu):

-zapewnienie bezpieczeństwa zwierzatom

-ochrona przed warunkami meteorologicznymi

-zapewnienie wody w odpowiedniej ilości i jakosci

-zapenwienie dostępu do zwierzat właściwego oświetlenia w przypadku kontroli i opieki

-utrzymanie czystości i dezynfekcja

-zabezpieczenie przed ucieczka lub wypadnieciem

-wystarczajaca mocne elementy dzielace

-podloga antyposlizgowa i minimalizujące wyciek moczu i odchodow

-przestrzen wewnątrz przedziałów umozliwiajaca wentylacje oraz przyjecie przez zwierzeta pozycji stojacej, bez ograniczenia ich naturalnych ruchow

-wyrazne oznakowanie pojazdu

-wyposazenie urzadzenie do załadunku- bezpieczne, niesliskie, z zabezpieczeniami bocznymi i latwe do dezynfekcji.

Dodatkowe wymagania dla srodkow transportu powyżej 8h:

-dach w jasnym kolorze, właściwie ocieplony

-sciolka zapewniajaca wygode i odpowiednia absorpcje moczu i odchodow

-scianki dzialowe umożliwiające oddzielenie zwierzat przy zapeniwniu wszystkim zwierzetom dostępu do wody

-wystarczajaca ilość karmy właściwie zabezpieczonej

-odpowiedni sprzet do karmienia przewozonych w czesci pojazdu oddzielonej od zwierzat

-zrodlo wody umożliwiające szybkie dostarczenie wody wszystkim zwierzetom

-system nawigacji podajacy dane określone w dzienniku podrozy oraz dotyczące otwarcia/amkniecia klapy zaladunkowej

-system wentylacji- utrzymujący temp od 5 do 30C niezależnie od ruchu pojazdu

-system kontroli i rejestracji temp

-system ostrzegania sluzacy zawiadamianiu kierowcy o tym, ze temp osignela ustalone maksimum lub minimum.

Czas transportu:

-mlode zwierzata- 8h podrozy, 1h odpoczynku, kolejne 9h podrozy

-swinie- 24h, staly dostep do wody

-nieparzystokopytne- 24h, plyny oraz w razie konieczności pasza co 8h

-parzystokopytne- 14h, godzina odpoczynku na podanie płynów oaz karmienie, kolejne 14h podrozy

-w przypadku przewozow trwających powyżej 8h koni (z wyjątkiem zarejestrowanych), bydla, owiec, koz i swin obowiazuje dziennik podrozy

-dziennik podrozy sklada się z czesci: planowania, miejsca wyjazdu, miejsca przeznaczenia, oświadczenie przewoznika, przykładowy raport o nieprawidłowościach.

Instrukcja głównego lekarza weterynarii:

-w sprawie postepowania powiatowych lekarzy weterynarii przy przeprowadzaniu kontroli wykonywania transportu drogowego zwierzat pod względem ich dobrostanu oraz w sorawie raportowania o przeprowadzonych w tym zakresie kontrolach.

Wyniki kontroli 2008- najczęściej stwierdzana nieprawidłowość:

-brak świadectwa zatwierdzenia srodka transportu, licencji dla kierowcy lub konwojenta, brak zezwolenia dla przewoznika

-przekroczenie czasu podrozy

-nieprawidlowosci dotyczące konstrukcji i warunkow technicznych srodkow transportu.

Transport zwierzat a ich dobrostan

Podstawy prawne warunkow miedzynarodowego transportu zwierzat.

Baza dla wszystkich dzisiejszych aktow prawnych dotyczących dobrostanu zwierzat podczas transportu jest Europejska Konwencja Ochrony Zwierzat podczas transportu miedzynarodowego, przyjeta przez Rade Europy 13.XII.1968r

*Panstwa członkowskie UE wprowadzily zasady tej konwencji do unii

*W Polsce, zgodnie ze znowelizowana ustawa zasady transportu zwierzat kregowych są zgodne z rozporządzeniem rady w sprawie ochrony zwierzat podczas transportu i związanych z tym dzialan

*Rozporzadzenie to mowi, ze import, transport zwierzat do lub przez tereny terytorium wspólnoty, a pochodzących z panstw trzecich, zaakceptowane będą jedynie, jeśli przewoznik dostarczy pisemne zobowiązanie o przestrzeganiu rozporządzenia i podejmie odpowiednie srodki do ich realizacji.

Ustawa:

-z dnia 21.VIII.1997 o ohronie zwierzat

-powiatowy lekarz weterynarii wykonuje zadania i uprawnienia wlaciwe władzy określone w rozporządzeniu w tym: przeprowadza kontrole, wydaje na wniosek decyzje w sprawach zezwolen- na transport (wazne, max 5 lat i nie obowiazuje w przypadku długotrwałego transportu), na długotrwały transport

-licencji dla kierowcow i osob obsługujących pojazdy drogowe przewozace zwierzeta gospodarskie

*Powiatowy lekarz weterynarii prowadzi rejestry zezwolen:

-przewoznikom na transport zwierzat

-przewoznikom na długotrwały transport zwierzat

-prowadzi rejestr zezwolen na długotrwały przewoz w postaci elektronicznej bazy danych; nazwa przewoznika i numer zezwolenia jest ogólnodostępny podczas okresu ważności zezwolenia

-umozliwiajacy właściwym wladzon szybko identyfikacje przewoznika, w szczególności w przypadku gdy nie spelnia on wymagan rozporzadzenia

-rejestruje świadectwa zatwierdzenia srodkow transportu drogowego do długotrwałego przewozu w elektronicznej bazie danych, w sposób umożliwiający szybka identyfikacje w szczególności gdy nie spełnione są wymagania rozporzadzenia

-przekazuej głównemu lekarzowi weterynarii za pośrednictwem wojewodzkiego lekarza weterynarii, informacje zawarte w tych rejestrach, w tym inf o każdej zmianie stanu faktycznego lub prawnego w nich ujawnionego.

*Szkolenie osob:

-obslugujacych zwierzeta w czasie transportu w zakresie przepisow rozporzadzenia

-na licencje kierowcow transportu zwierzat

-zapewniajacych obluge zwierzat na punktach gromadzenia

-powiatowy lekarz weterynarii udziela upoważnienia do prowadzenia szkolenia ww osob

-w przypadku szkolenia osob na licencje obslugi pojazdu transportującego zwierzeta, powiatowy powoluje komisje egzaminacyjna w celu przeprowadzenia egzaminu kończącego szkolenie

-powiatowy lek wet wydaje zaświadczenie albo licencje potwierdzające kwalifikacje w zakresie transportu lub obsługi zwierzat.

Rozporządzenie Rady w sprawie ochrony zwierzat podczas transportu i związanych z tym działań:

-dlugotrwaly transport zwierzat powinien być w jak największym stopniu ograniczony

-prawodawstwo powinno uwzględniać nowe dowody naukowe w sprawie dobrostanu podczas transportu

-wskazane będzie ustanowienie regul wspólnotowych w tym zakresie w formie rozporzadzenia

-zgodnie z podstawowa zasada zwierzeta nie mogą być transportowane w warunkach powodujacych zranienia lub niepotrzebne cierpienia

-rozladunek oraz następujący po nim załadunek zwierzat może również być źródłem stresu, natomiast kontakt w punktach kontroli, zwanych uprzednio miejscami postoju, może w pewnych warunkach prowadzic do rozprzestrzeniania się chorob

-należy w związku z tym przewidzieć szczególne srodki ochrony zdrowia i dobrostanu zwierzat podczas odpoczynku w punktach kontroli

-niewystarczajacy dobrostan zwierzat często wynika z braku wyszkolenia osob, które się nimi zajmuja; osoby obsługujące powinny odbyc szkolenie

-warunki dobrostanu zwierzat podczas transportu wynikaja glownie z codziennego postepowania przewoźników; roznie mogą się zachowywac w roznych panstwach członkowskich, wiec musza przejrzyscie odnosic się do ich statusu

-powinni być w stanie przedstawic dowod posiadania uprawnien, zgłaszać regularnie wszelkie trudnsci oraz sporządzać dokładny opis prowadzonych działań i osiaganych wynikow

-w transporcie uczestnicza nie tylko przewoznicy, ale również operatorzy innych kategorii (rolnicy, handlowcy, punkty gromadzenia i rzeźnie), wiec zobowiązania dotyczące dobrostanu zwierzat powinny być rozszerzone na wszystkie podmioty biorące udzial w transporcie zwierzat

-punkty zgromadzenia są kluczowe w transporcie; powinny zapewniac aby prawodawstwo było znane i przestrzegane

-dlugie podroze maja bardziej szkodliwy wplyw na dobrostan zwierzat niż krotkie; tym samym powinno się opracowac szczegółowe procedury zapewniające lepsze wykonywanie norm, w szczególności poprzez zwiekszenie możliwości sledzenia przebiegu transportu

-konieczne jest ustanowienie elastycznych procedur poprawiających wspolprace miedzy władzami w panstwach czlonkowskich

-zarejestrowane nieparzystokopytne (koniowate), transportowane w celach niehandlowych, musza być transportowane godnie z oglonymi celami rozporządzenia; stosownym wydaje się odstapienie od niektórych przepisow, w myskl których zarejestrowane nieparzystokopytne transportuje się dla uczestnictwa w konkursach, wyścigach, wydarzeniach kulturalnych lub hodowli

-nie należy stosowac tego odstępstwa do nieparzystokopytnych do rzezni na uboj, uznaje się je za „nieparzystokopytne na uboj”

-panstwa powinny ustalic kary za nieprzestrzeganie oraz zapewnic ich wprowadzenie; kary musza być skuteczne, proporcjonalne i odstraszajace

-niniejsze rozporządzenie ustanawia przepisy dotyczące wentylacji w pojazdach transportujących zwierzeta podczas dlugich podrozy.

Rozporządzenie obejmuje warunki transportu wszystkich zwierzat:

*obejmuje nie tylko transport miedzynarodowy, ale i transport zwierzat generalnie, z wyjątkiem:

-transport nie ma charakteru handlowego

-dotyczy pojedynczego zwierzecia towarzyszącego osobie fizycznej, która ponosi za nie odpowiedzialność podczas transportu

-dotyczy transportu zwierzat domowych (psy, koty) towarzyszących właścicielowi w jego prywatnej podrozy

-trasa transportu nie przekracza 50km

-zwierzeta transportowane są przez hodowcow lub osoby prowadzace chów zwierzat używających wlasnych pojazdow lub innych srodkow transportu, a transport ten nie ma celu komercyjnego

Artykul 1:

-zakres- rozporządzenie dotyczy transportu zwierzat kregowych w obrebie wspólnoty, kontroli celnych

-jakies artykuly dotycza tez- tran zwierzat przez rolnikow w przypadku gdy warunki geograficzne wymagaja trans na sezonowy wypas; trans przez rolnikow na odległość mniejsza niż 50km od gospodarstwa

-rozporzadzenie nie ogranicza wprowadzenia bardziej restrykcyjnych srodkow krajowych, mających na celu poprawe dobrostanu

-stosuje się je bez uszczerbku dla prawodawstwa weterynac=ryjnego

-nie stosuje się do trans nie mającego związku z działalnością gospodarcza oraz bezpośrednio do/z gabinetow lub klinik na polecenie lekarza weterynarii.

Artykul 2:

*definicje:

-zwierzeta- zywe zwierzeta kregowe

-punkty gromadzenia- miejsca takie jak gospodarstwa, punkty skupu i targowiska, gdzie zwierzata pochodzące z roznych gosp są laczone w celu stworzenia partii

-osoba obslugujaca- osoba bezpośrednio odpowiedzialna za dobrostan zwierzat, która towarzyszy im podczas przewozu

-punkt kontroli granicznej- każdy punkt kontroli zgodny z zasadami regulującymi organizacje kontroli weterynaryjnej zwierzat wprowadzonych do wspólnoty z panstw trzecich

-kontener- kazda klatka, pudlo, zbiornik lub inna sztywna struktura stosowana do transportu zwierzat, nie stanowiaca srodka transportu

-punkt wyjscia- punkty kontroli granicznej lub jakiekolwiek inne miejsce wyznaczone przez panstwo członkowskie, gdzie zwierzęta opuszczają teren wspólnoty

-przewoz- cala operaja transportu z miejsca wyjazdu do miejsca przeznaczenia, w ty rozladowanie, umieszczanie w odpowiednich pomieszczeniach i zaladowanie majace miejsce na pośrednich etapach

-opiekun- osoba fizyczna lub prawna, z wyjątkiem przewoznika, odpowiedzialna oraz obslugujaca zwierzeta w charakterze czasowym lub stalym

-przewoznik- osoba fizyczna lub prawna transportujaca zwierzeta na wlasny rachunek lub na rachunek strony trzeciej

-nieujarzmione nieparzystokopytne- nieparzystokopytne, które mogą zostac związane lub prowadzone na uwiezi bez spowodowania niepotrzebnego pobudzenia, bolu lub cierpienia

-miejsce wyjazdu- miejsce w którym zwierze zostalo po raz pierwszy zaladowane na srodek transportu pod warunkiem ze przebywalo ono w tym miejscu przynajmniej 84h przed wyjazdem

*punkty gromadzenia zwierzat, mogą być uznane za miejsca wyjazdu jeśli:

-odleglosc pomiedzy pierwszym miejscem załadunku a miejscem gromadzenia jest mniejsza niż 100km

-zwierzetom dostarczono odpowiednia ściółkę i jeśli to możliwa są niezwiązane i napojone co najmniej 6h przez wyjazdem z punktu gromadzenia.

Artykul 3:

*ogolne warunki transportu zwierzat

*nikt nie może przewozic zwierzat lub tego zlecac w sposób powodujacy ich okaleczenia lub przyczyniajacy się do zadawania im cierpienia

*ponadto należy spełniać określone warunki:

-skrocic do minimum czas trwania podrozy i zapewnic potrzeby zwierzat podczas przewozu

-zwierzeta są zdolne do podrozy

-srodki transp są przeznaczone, skonstruowane, utrzymywane oraz działają w sposób pozwalajacy zapobiec zranieniu i cierpieniu oraz w sposób zapewniajacy bezpieczeństwo zwierzat

-urzadzenia do załadunku są odpowiednio skonstruowane…. Jak wyzej

-persolen zajmujacy się zwierzetami posiada odpowiednie wyszkolenie i wykonuje swoje obowiązki bez stosowania przemocy lub jakiejkolwiek metody powodującej niepotrzebny strach, zranienie lub cierpienie

-transp jest przeprowadzany bez opóźnień do miejsca przeznaczenia, a warunki dobrostanu są regularnie kontrolowane i utrzymywane na odpowiednim poziomie

-zwierzeta maja zapewniona odpowiednia powierzchnie podlogi i wysokosc, właściwe dla ich wielkości i zaplanowanego przewozu

-woda, karma i odpoczynek są zapewnione w odpowiednich odstępach czasu oraz odpowiadaja ilościowo i jakosciowo danemu gatunkowi i wielkosci zwierzat

*przepisow podanych poprzednio nie stosuje się dla transp na max odległość 65km

*przewoznicy udostępniają świadectwo zatwierdzenia srodka transportu, właściwym władzom

*przewoznicy stosuja w dlugotrwalych przewozach system nawigacji do wszystkich srodkow transportu

*przechowuja oni dane uzyskane przez ten system przez co najmniej 3 lata i udostepniaja na wniosek właściwych wladz.

Artykul VIII:

-opiekunowie zapewniaja spełnienie wszystkich wymogow technicznych

-opiekunowie sprawdzaja zwierzeta na miejscu przeznaczenia i określają czy ich przewoz był długotrwały.

Artykul 9:

*punkty gromadzenia

*operatorzy punktow gromadzenia zapewniaja aby zwierzeta były traktowane zgodnie z regulami technicznymi

-operatorzy punktow grmadzenia ponadto:

-zapewniaja obluge zwiezat jedynie przez personel który przeszedl szkolenie

-regularnie informuja osoby o ich obowiazkach

-udostepniaja informacji dotyczących właściwych wladz powiadamianych o naruszeniach

-w przypadku naruszenia rozporządzenia operatorzy podejmuja srodki w celu jego usuniecia i zapobieżenia w przyszlosci

-przyjmuja, monitoruja i realizuja niezbędne przepisy wewnętrzne, aby zagwarantowac przestrzeganie przepisow.

Rozdzial III

*obowiązki i zobowiązania właściwych wladz

Artykul 10:

*właściwe wladze wydaja przewoznikom pozwolenie pod warunkiem ze:

-osoby ubiegające się są reprezentowane w panstwie czlonkowskim

-osoby wykazali ze dysponuja odpowiednim personelem, wyposażeniem, procedurami operacyjnymi umożliwiającymi przestrzeganie tego rozporzadzenia

-osoby nie figuruja rejestrze skazanych za naruszenia dotyczące ochrony zwierzat w ciagu trzech lat poprzedzających zlozenie wniosku.

*właściwe wladze wydaja zezwolenie wazne maksymalnie 5 lat.

Artykul 14:

*kontole oraz inne srodki związane z dziennikiem podrozy podejmowane przez właściwe wladze przed długotrwałym przewozem

*w przypadku długotrwałego przewozu właściwe wladze:

a) przeprowadzaja kontrole w celu sprawdzenia czy:

-przewoznicy posiadaja odpowiednie zezwolenie na transport, świadectwa srodka transportu i zaświadczenie o uprawnieniach kierowcow i osob obslugujacych

-dziennik podrozy- czy jest możliwy do zrealizowania i zgodny nz rozporządzeniem

b) jeśli wynik kontroli jest niezadowalający, wymaga się zmiany ustalem=n w dzienniku aby były zgodne

-jeśli zadowwalajacy, stempluja dziennik

-przekazuja informacje z dziennika dotyczące dalszej podrozy dalej.

Artykul 15

*kontrole przeprowadzane przez właściwe wladze na każdym etapie długotrwałego przewozu:

-kontrole czy: przewidywany czas podrozy jest możliwy do zrealizowania, czy przewoz spelnia wymogi

-zapisy z systemu nawigacjimoga być wykorzystywane do tych kontroli

Atrtykul 21:

*kontrole w punktach wyjscia oraz punktach kontroi granicznej

*sprawdzanie czy wsio się zgadza, a w szczególności czy:

-przewoznicy posiadaja kopie waznego zezwolenia

-kierowcy pojazdow oraz osoby obsługujące maja wazne licencje

-zwierzeta są zdolne do dalszej podrozy.

Rozdzial IV

*wprowadzenie w Zycie i wymiana informacji.

Artykul 23:

*srodki interwencyjne podejmowane w przypadku gdy przewoznicy nie stosuja przepisow:

a)jeśli nie są spełniane przepisy to wladze skłaniają osobe odpowiedzialna do podjecia działań zapobiegawczych

-to dzialanie nie może powodowac niepotrzebnego bolu i cierpienia zwierzat

b) dzialania mogą obejmowac:

-zmiane kierowcy lub osoby obslugujacej

-prowizoryczne naprawienie srodka transp

-przeniesienie partii lub jej czesci do innego srodka transp

-powrot zwierzat do miejsca wyjazdumozliwie najkrotsza droga

-rozladowanie i umieszczenie w odpowiednim pomieszczeniniu do rozwiązania problemu

c) jeśli nie istnieja inne srodki ochrony dobrostanu zwierzat zostana one humanitarne ubite.

Załącznik

Srodki higieny i ochrony zdrowia:

a) każdy punkt kontroli musi:

-być zlokalizowany, zaprojektowany, skonstruowany i obsługiwany w sposób zapewniajacy wystarczające bezpieczeństwo, zapobiegajacy rozprzestrzenianiu się chorob

-być …. umozliwiajacy czyszczenie i odkazanie; na miejscu musi być myjnia dla ciezarowek

-być czyszczony i odkazany po i przed każdym wykorzystaniem

b) personel i sprzet jest tylko w określonych punktach, chyba ze jest odkazony

c) ściółkę trzeba usuwac po wyprowadzeniu zwierzat z zagrody, a po czyszczeniu i dezynfekowaniu położyć nowa

d) odchody mogą tam zostac jeśli zostana odkazone tak żeby się choroby nie roprzestrzenialy

e) musza być zachowane odpowiednie bariery sanitarne pomiedzy dwiema pariami; w szczegolnosci należy usunąć na co najmniej 24h po wykonaniu czynnosci czyszczenia i odkazania i przed przybyciem nastepnej partii.

Zalaznik

Przepisy techniczne

Zdolność do transportu:

a) zwierzeta mogą być przewozone tylko jesli są zdolne do transportu w warunkach gwarantujących brak zranien i cierpien

b) zwierzeta zranione, slabe, patologiczne nie są zdolne do transportu, w szczególności:

-nie są zdolne do samodzielnego poruszania się bez bolu lub poruszania się bez pomocy

-maja powazna rane otwarta lub wypadniecie

-są to ciężarne samice bedace w okresie przekraczającym 90% lub wiecej przewidywanego okresu ciazy lub są to samice, które urodzily w poprzednim tygodniu

-są to nowonarodzone ssaki, u których rana po pepowinie nie zagoila się jeszcze calkowicie

-są to swinie w wieku poniżej 3tyg i jałówki w wieku poniżej 10dni, chyba ze są transportowane na odległość mniejsza niż 100km

-są to koty i psy w wieku poniezej 8tyg, chyba ze towarzyszy im matka

-są to zwierzeta z porozem w scypule

c) chore lub zranione zwierzeta mogą być uznawane za zdolne do transportu jeśli są:

-lekko zranione lub chore a transp nie spowoduje dodatkowego cierpienia

-jeśli choroba lub uszkodzenie jest czescia programu badawczego

-transp pod nadzorem weterynaryjnym lub po leczeniu lub tez po diagnozie wet

-zwierzeta poddane procedurom weterynaryjnym wynikającym w praktyk rolniczych jak pozbawienie rogow, kastracja, pod warunkiem ze rany są zagojone

d) jeśli zwierzeta chorują lub zranily się podczas transportu- zostaja oddzielone od reszty, otrzymuja pierwsza pomoc, leczenie weterynaryjne a w razie potrzeby zostana ubite w sposób humanitarny

e) srodki uspokajające nie mogą być stosowane chyba ze jest to niezbędne dla zachowania dobrostanu i pod nadzorem weterynarza

f) dojne krowy, owce i kozy którym nie towarzyszy potomstwo musza być dojone w odstępach nie wiekszych niż 12h.

WD 24.01.2011

Dobrostan a bol i cierpienie zwierzat

*Uwypukla się aspekt etyczny i wzrasta wrażliwość społeczeństwa na bol i cierpienie zwierzat

*Nieprekraczalna granica dobrostanu jest stopien obciążenia do którego zwierzeta mogą się adaptowac bez cierpienia

*Podstawowym wyznacznikiem postepowania człowieka ze zwierzetami powinno być ograniczenie i ochrona przed ich cierpieniem

*Cierpienie stanowi granice ktorej nie można ze zwierzetami przekraczac.

*Cierpienie kojarzy się z bolem lub jest z nim utożsamiane, a pojecia te da się wyraznie oddzielic

*Cierpienie odnosi się do emocji, a bol jest wrazeniem zmysłowym, definiowanym jako nieprzyjemne zmysłowe i nieprzewidywalne odczucie powstające w skutek uszkodzenia tkanek czy choroby

*Bol jest wazna lecz nie jedyna przyczyna cierpienia

*W warunkach niedostatecznego dobrostanu, spowodowanego m.in.:

-nadmiernym stloczeniem

-ograniczeniem ruchu

-glodem lub pragnieniem

-zimnem lub upalem

-bolem powodowanym urazami i kulawiznami czy biciem

*zwierzeta zawsze poddane są cierpieniu.

*W warunkach niedostatecznego dobrostanu odczucia zwierzat są zawsze zle i mogą ulec spotęgowaniu aż do cierpienia

*Odczucia mogą być mierzalne:

-metodami przyjetymi w diagnostyce lekarskiej (rejestracja potencjałów mozgowych, szybkość przeplywu krwi, akcja serca, stopien rozwarcia zrenic)

-na podstawie obserwacji zachowania zwierzat (apatia, brak apetytu, zaniechanie zabiegow higienicznych, nadpobudliwość, agresja)

-czestosc schorzen oraz potencjalu biotycznego (rozrodczość, dynamika wzrostu, przezywalnosc)

*Cierpienie zwierzat wyrasta przynajmniej z trzech źródeł, z których kazde może być przyczyna rownie intensywnego przezywania.

*Zrodlem cierpienia somatycznego są: bol, glod, pragnienie, zimno, gorac i inne obciążenia wywołujące reakcje z odbiorem bodźców za pomoca wrazen zmysłowych. Wśród schorzen wywołujących silny bol i cierpienie spotykamy schorzenia nazywane technopatiami, które wywoływane są przez niektóre elementy technologii chowu.

*W tej grupie chorob czolowe miejsce zajmuja schorzenia lokomocyjne u bydla, drobiu i swin, powstające przy utrzymaniu ich na bezsciolowych i nieergonomicznych podlogach, powodujących także inne liczne urazy i okaleczenia ciala oraz schorzenia wymion.

*Inne źródło cierpienia odnosi się do strefy emocjonalnej. Gradajc stanow lekowych, od zaniepokojenia po panicny strach, wynika z sytuacji nieprzyjaznych lub niebezpiecznych. Narastanie strachu można obserwowac w grupie aktualnie nie niepokojonych swin, wyłącznie na skutek odbioru informacji o bolu i zagrozeniu innych zwierzat (np. podczas kastracji i uboju). Przyczyna strachu może być: przemieszczenie zwierzecia do nieznanego mu miejsca lub obcej grupy, iolacja, agresja zwierzat dominujących oraz urazogenne urzadzenia.

*Trzecim źródłem cierpienia jest niemożność przejawiania i zaspokajania silnych, wrodzonych, gatunkowo swoistych popędów i instynktow.

*Tego typu ograniczenia są typowe dla ferm przemysłowych projektowanych z pominieciem najbardziej podstawowych potrzeb behawioralnych zwierzat. Ograniczenia wyzwalaja u zwierzat stany silnej frustracji, prowadzace do powaznych zaburzen somatycznych i stereotypii, aż do samookaleczeń i kanibalizmu. W warunkach ograniczenia ruchu, nadmiernego stloczenia, tłumienia instynktow czy niezaspokajania innych potrzeb zwierzat, obserwowane są u nich: nadmierna agresja, kanibalizm, pterofagia.

Uboj zwierzat

Definicje:

-przemieszczanie- wyładunek lub przewoz i przepedzanie

-przetrzymywanie- utrzymywanie zwierzat w pomieszczeniach w celu zapewnienia im odpowiedniej opieki przed ubojem

-unieruchamienie- metody ograniczające ruchy zwierzecia w celu dokonania efektywnego jego ogłuszenia lub usmiercania

-usmiercanie- kazda czynność powodujaca śmierć zwierzecia.

Osoby zajmujące się uśmiercaniem:

-ukonczyly 18 lat

-posiadaja wykształcenie przynajmniej zawodowe

-odbyly szkolenie teoretyczne oraz praktyke na stanowisku ubojowym

-maja odpowiednie dokumenty.

*Zwierzeta w czasie calego precedensu chroni się przed stresem, bolem i cierpieniem.

Konstrukcja i wyposażenie ubojni powinna:

-zapewniac ochrone przed zbędnym niepokojem, bolem i cierpieniem

-narzedzia, sprzet i instalacje powinny zapewniac szybkie i skuteczne ogłuszanie lub usmiercanie

-powinno być zapasowe wyposażenie w przypadku awarii

-narzedzia powin ny być kontrolowane przed każdym ubojem.

Unieruchamianie zwierzat:

-w sposób zapobiegajacy zadawanie im cierpienia

-nie krepuje się konczyn, ani nie podwiesza zwierzat

-bydlo uśmiercane zgodnie z obyczajami religijnymi zarejestrowanych związków wyznaniowych jest unieruchamiane przy uzyciu mechanicznych urządzeń służących do krepowania

-drob i kroliki można podwieszac bez ogłuszania, cialo zwierzat powinno być rozluźnione aby zapewnic calkowita i natychmiastowa niewrażliwość na bol

-unieruchamianie nie jest podwieszaniem

-zwierzeta które oglusza się z zastosowaniem mechanicznych lub elektrycznych urządzeń przykladanych do głowy unieruchamia się tak aby efekt ogłuszania był osiągnięty w jak najkrótszym czasie

-do ogłuszania koni lub bydla mogą być stosowane unieruchamiacze glowy

-niedopuszczalne jest stosowanie urządzeń do elektronarkozy w celu unieruchamiania i przepedzania zwierzat.

Do ogłuszania stosuje się:

-urzadzenia z zablokowanym bolcem

-urzedzania udarowe

-elektronarkozy

-dwutlenek wegla

-palki- w przypadku malych partii krolikow

*Strusie oglusza się wyłącznie przez zastosowanie urzadzenia udarowego lub elektronarkozy.

*Zwierzeta oglusza się wyłącznie w przypadku gdy można przystąpić do ich wykrwawiania.

Zwierzeta usmierca się przez:

-uzycie broni palnej

-porazenie pradem

-zastosowanie CO2

-dekapitacje lub dyslokacje kręgów szyjnych- wyłącznie w przypadku drobiu

-zastosowanie komory próżniowej- wyłącznie w przypadku bażantów i przepiorek pochodzących z hodowli fermowych

-zastosowanie śmiertelnej dawki srodka stosowanego do narkozy lub eutanazji- wyłącznie w przypadku uśmiercania zwierzat w związku ze zwalczaniem chorob zakaznych.

*W przypadku gdy jedna osoba wykonuje wszystkie czynności, to najpierw wykonuje je na jednym zwierzeciu, dopiero pozniej na nastepnym.

*W przypadku wystpienia awarii urzadzenia do wykrwawiania drobiu, ogłuszoną partie poddaje się niezwlocznie wykrwawianiu za pomoca noza.

*Zwierzeta poddawane ubojowi poza ubojnia, unieruchamia się, oglusza i wykrwawia w sposób poprzednio określony.

*Przepisow nie stosuje się do drobiu, królików, swin, owiec i kóz poddawanych ubojowi w gospodarstwie na potrzeby wlasne, przy czym swienie, owce i kozy, najpierw się oglusza.

*Uboju swin, owiec i koz w gospodarstwach dokonuja wyłącznie osoby posiadające kwalifikacje.

Zwierzeta futerkowe (z gatunku lis pospolity i polarny, tchórz, jenot, nutria, szynszyla i krolik) usmierca się przez zastosowanie:

-urządzeń dzialajacych mechanicznie powodujących penetracje mozgu

-srodka znieczulającego w dawce smiertelnej

-porazenia pradem powodującego zatrzymanie akcji serca

chloroformu-

-CO2

-CO.

---