Fortyfikacje

Większość średniowiecznych murów miejskich została zburzona na początku XIX wieku, gdy Senat Wolnego Miasta Krakowa postanowił wcielić w życie koncepcję miasta otwartego i urządzić na miejscu obwarowań okrężny park miejski - Planty. Z 8 bram miejskich do naszych czasów przetrwała tylko jedna (Brama Floriańska), z 39 baszt - tylko 3, a z potężnych murów, które miały ok. 10 m wysokości i ponad 2 m grubości, pozostały nikłe fragmenty. Nie ma także śladu po fosie, mającej w czasach świetności 8 m głębokości i do 20 m szerokości. Nowym porządkom oparł się na szczęście Barbakan - XV-wieczny przykład budownictwa obronnego.



BARBAKAN

BRAMA FLORIAŃSKA

ARSENAŁ MIEJSKI

BASZTA PASAMONIKÓW

BASZTA STOLARSKA

BASZTA CIESIELSKA

TWIERDZA KRAKÓW

BRAMA FLORIAŃSKA

Główna brama miejska, powstała w końcu XIII w.; zamyka ulicę Floriańską od północy. W końcu XV w. wzniesiono ceglaną kondygnację z machikułami na kamiennych kroksztynach i połączono bramę z Barbakanem szyją (wyburzoną w 1 połowie XIX w.). Od tego czasu stała się reprezentacyjną bramą do miasta na Drodze Królewskiej, prowadzącej na Wawel. Barokowy dach bramy ufundował w 1660 r. rajca Jan Zaleski. W przejeździe znajduje się ołtarzyk Matki Boskiej Piaskowej przeniesiony z szyi łączącej bramę z Barbakanem. Balkonik na pierwszym piętrze i podcienie z boku bramy wykonano w 1840 r. według projektu Karola Kremera. Neogotycka ażurowa barierka przy balkoniku pochodzi z 1845 r. Na piętrze Władysław Czartoryski wzniósł w latach 1885-1886 kaplicę, według projektu Wandalina Beringera. Na elewacji bramy, od strony Kleparza, znajduje się płaskorzeźba orła piastowskiego, odkuta przez rzeźbiarza Zygmunta Langmana, według projektu Jana Matejki; od strony ulicy Floriańskiej - rokokowa XVIII-wieczna płaskorzeźba św. Floriana. Do bramy przylegają fragmenty średniowiecznych murów obronnych.

BARBAKAN

Do najcenniejszych zabytków Krakowa należy Barbakan, zwany też Rondlem, jedno z nielicznych zachowanych w Europie wybitnych dzieł architektury obronnej tego typu. Położony między ul. Basztową a bramą Floriańską. Wzniesiony w stylu gotyckim w latach 1498-1499, w związku z zagrożeniem tureckim, przy pomocy finansowej króla Jana Olbrachta. Połączony był tak zwaną szyją - budowlą mostową - z bramą Floriańską, otoczony głęboką fosą wodną z systemem mostów i śluz. Zbudowany na rzucie 6/10 koła, z 3 kondygnacjami strzelnic, zwieńczony galerią, nad którą umieszczono 7 wieżyczek. Budowla posiada dwie bramy, od Kleparza i od strony murów floriańskich. Ta ostatnia została uformowana w latach 1839-1842 (po wyburzeniu szyi) przez architekta Karola Kremera, w miejscu gotyckiej wieży z 1422 r. Przed bramą zachodnią (od Kleparza) znajdował się most zwodzony, nad 26 - metrowej szerokości fosą, wsparty na czterech kamienno-ceglanych filarach. Barbakan otwarty dla zwiedzających od maja do października w godz. 1.30 - 17.30

TWIERDZA KRAKÓW

Najbardziej znanym przykładem poaustryjackiego budownictwa obronnego w Krakowie jest fort pod kopcem Kościuszki. Zachowane w mieście i najbliższych okolicach dzieła XIX- i XX-wiecznej architektury obronnej stanowią niespotykaną gdzie indziej w Polsce atrakcję turystyczną. Po zajęciu miasta przez Austriaków i uznaniu za jeden z głównych punktów obronnych około połowy XIX wieku rozpoczęto rozbudowę umocnień. Rozwój Twierdzy Kraków można podzielić na okres systemu poligonalnego i fortowego (1815-1885) oraz systemu rozproszonego (1885-1914).
W 1855 r. ukończono budowę pierścienia fortyfikacji szkieletowej z niezabudowanymi międzypolami i śródszańcem w postaci cytadeli na Wawelu. Na kierunkach przewidywanego ataku wzniesiono wysunięte (do 4 km) forty. Kilkanaście lat później Twierdza Kraków miała postać sześcioboku opartego o Wisłę ze śródszańcem na Wawelu, zamkniętego od południa fortem na Krzemionkach. Wojna francusko-pruska (1870) zapoczątkowała następne zmiany w budownictwie obronnym; narodził się system fortowy ześrodkowany, przenoszący linię obrony na pierścień fortów artyleryjskich. Nieco później w Krakowie rozpoczęto budowę twierdzy pierścieniowej. Forty tego okresu to m.in.: Krzesławice (nr 49) i Węgrzce (nr 47). Na niektórych pojawiły się wieże pancerne, np. wielka kopuła Grusona z działami 120 mm, umieszczona w forcie Skała (nr 38). Dalsze zmiany przyniosło wynalezienie pocisku o działaniu minowym. Powszechnie zaczęto używać betonu zbrojonego.
Początek XX wieku to okres ostatnich zmian w Twierdzy Kraków. Obowiązywał wówczas system fortyfikacji rozproszonej, czyli niedużych zespołów rozrzuconych schronów, baterii, tradytorów. Mimo zastoju w austriackiej myśli technicznej w Krakowie wzniesiono wówczas jeden nowy fort (Bielany) oraz zmodernizowano kilka innych, np. Tonie (nr 44), gdzie zastosowano wysuwane wieże pancerne.

BASZTA STOLARSKA

Wzniesiona w XV w., stoi na wschód od Arsenału Miejskiego; półokrągła, czterokondygnacyjna, na kwadratowej podstawie z wapienia; zwieńczona gankiem na kamiennych konsolach i wysmukłym dachem stożkowym. Strzelnice, mające kształt krzyża, dostosowano do użycia kusz i hakownic.

BASZTA PASAMONIKÓW

Zbudowana z cegły w XV w., połączona gankiem straży z bramą Floriańską. Półokrągła, ceglana, wzniesiona na kwadratowej podstawie z wapienia łamanego, zwieńczona hurdycją na konsolach; dostosowana do kusz i hakownic; ozdobiona glazurowaną cegłą; posiada nieliczne otwory strzelnicze.

BASZTA CIESIELSKA

Zbudowana w XIV w., gruntownie przebudowana w XV w., osłaniająca od zachodu Arsenał i kościół Pijarów. Wzniesiona na wysokiej kwadratowej podstawie z wapienia łamanego, sześcioboczna, nakryta piramidalnym dachem. Posiada kwadratowe i prostokątne strzelnice. Stanowiła wraz z wyburzoną w 1 połowie XIX w. basztą Mieczników silny zespół obronny wspierający bramę Sławkowską.

---