Zagadnienia omawiane na ćwiczeniach z farmakologii
z IV r. Wydz. Lek.
Do większości leków, substancji farmaceutycznych konieczna jest znajomość dawek, dawkowania oraz preparatów /na podst. farmindeksu/.
Farmakologia układu wegetatywnego (autonomicznego):
budowa, neuroprzekaźniki, neuroprzekaźnictwo, receptory presynaptyczne, postsynaptyczne, aminy katecholowe (synteza, magazynowanie), ligandy, agoniści, antagoniści, receptory w układzie parasympatycznym: nikotynowe i muskarynowe - klasyfikacja (podtypy), receptory adrenergiczne - klasyfikacja (podtypy), układy wykonawcze, lokalizacje receptorów, reakcje (tkanek, narządów) na pobudzenie i zablokowanie;
objawy pobudzenia receptorów cholinergicznych muskarynowych (parasympatycznych),
LEKI POBUDZAJĄCE CZYNNOŚĆ UKŁADU PRZYWSPÓŁCZULNEGO (PARASYMPATYKOMIMETYKI): bezpośrednio pobudzające receptory muskarynowe:
- acetylocholina i estry choliny: betanechol
karbachol
metacholina
betanechol
- alkaloidy:
- pilokarpina (Pilocarpinum hydrochloricum)
- muskaryna
- arekolina
- poch. syntet. - cewimelina
zatrucie grzybami zawierającymi muskarynę i inne toksyny (w tym muchomorem sromotnikowym);
i leki o działaniu pośrednim:
- inhibitory acetylocholinesterazy odwracalne:
- fizostygmina (Physostigminum salicylicum) - odtrutka w zatruciu atropiną
- neostygmina (Polstigminum , Prostgminum)
- pirydostygmina
- edrofonium
- distigmina
- galantamina
- ambenonium
- stosowane w leczeniu stanów otępiennych, w chorobie Alzheimera - donepezil, riwastigmina, takryna, galantamina
- inhibitory AChE nieodwracalne:
- stosowane wyłącznie miejscowo w okulistyce w leczeniu jaskry (fluostygmina, ekotiopat)
wskazania do stosowania, przeciwwskazania, dz. niepożądane
- związki fosforoorganiczne - środki ochrony roślin, środki przeciwpasożytnicze, gazy bojowe, zatrucie ostre (objawy nikotynowe i muskarynowe) i leczenie, reaktywatory cholinoesterazy;
objawy porażenia receptorów cholinergicznych muskarynowych (parasympatycznych),
LEKI HAMUJĄCE CZYNNOŚĆ UKŁADU PRZYWSPÓŁCZULNEGO (PARASYMPATYKOLITYKI)
Parasympatykolityki naturalne (alkaloidy):
- atropina, Tinctura Belladonna
- skopolamina, preparat przez skórny skopolaminy w profilaktyce ch. lokomocyjnej
- działanie alkaloidów naturalnych, różnice, dawki, wskazania do stosowania, przeciwwskazania, działania niepożądane;
Parasympatykolityki syntetyczne: poch. czwarto- (trospium, ipratropium, oksytropium, tiotropium, metylobromek skopolaminy, bromek metyloskopolaminy, butylobromek skopolaminy) i trzeciorzędowe: leki stosowane w ch. Parkinsona, tolterodyna, dicyklomina, oksybutynina, oksyfenonium, cyklopentolat, tropikamid, bromowodorem homatropiny;
wskazania do stosowania, przeciwwskazania, działania niepożądane, interakcje;
Leki pobudzające układ adrenergiczny (sympatykomimetyki):
- leki pobudzające głównie receptory alfa-adrenergiczne (alfa-adrenomimetyki)
a- o zastosowaniu ogólnym
(NA, fenylefryna, etylefryna, midodryna, mefentermina, metaraminol i in.)
b- o zastosowaniu miejscowym: nafazolina, ksylometazolina, tymazolina, tetryzolina i in.
c- brimonidyna
wskazania, p/wsk., dz. niepożądane
- leki pobudzające głównie receptory beta-adrenergiczne (beta-adrenomimetyki): nieselektywne : izoprenalina - syntetyczna amina katecholowa i orcyprenalina
selektywne - beta1-adrenomimetyki- dobutamina
- beta2-adrenomimetyki: - salbutamol, fenoterol - krótkodziałające
długodziałające.:
- salmeterol
- formoterol
- terbutalina
- indakaterol
- leki pobudzające receptory alfa- i beta-adrenergiczne (alfa- i beta-adrenomimetyki):
- adrenalina
- dopamina
- efedryna
- sympatykomimetyki o dz. ośrodkowym: amfetamina, metamfetamina, metylfenidat, modafinil
wskazania, p/wsk., dz. niepożądane do powyższych leków
leki stosowane w leczeniu wstrząsu, reakcji anafilaktycznej, zatrzymaniu krążenia
Leki blokujące receptory adrenergiczne (adrenolityki):
Leki alfa-adrenolityczne:
leki nieselektywnie blokujące receptory alfa-1 i alfa-2:
- związki naturalne - alkaloidy sporyszu i dihydropochodne (Normatens)
- związki syntetyczne - pochodne imidazoliny: fentolamina i tolazolina
- fenoksybenzamina
leki alfa1-adrenolityczne - pochodne chinazoliny - prazosyna , terazosyna, doksazosyna, alfuzosyna, tamsulosyna, bunazosyna
wskazania, p/wsk., dz. niepożądane do powyższych leków
inne: urapidyl, ketanseryna, indoramina
Leki beta-adrenolityczne:
podział na trzy generacje ( 3-a - leki z działaniami dodatkowymi), działanie i właściwości (kardiowybiórczość, ISA, działanie błonowe, wpływ na ciśnienie krwi, uwalnianie NO, wł,, farmakokinetyczne), poszczególne leki, wskazania, p/wsk., dz. niepożądane, interakcje
Sympatykolityki: klonidyna, rezerpina, metyldopa - działanie, wskazania, p/wsk., dz. niepożądane
Ganglioplegiki - wskazania, dz. niepożądane.
L E K I S T O S O W A N E W N I E W Y D O L N O Ś C I S E R C A:
uzasadnić pozytywne działanie w niewydolności serca, wskazania, p/wsk., dz. niepożądane, interakcje dla poszczególnych grup
- leki moczopędne: diuretyki tiazydowe (hydrochlorotiazyd, chlortalidon)
diuretyki pętlowe (furosemid, torasemid)
- leki hamujące układ renina-angiotensyna-aldosteron
(inhibitory konwertazy angiotensyny - IKA , leki blokujące receptor AT1 - sartany, antagoniści aldosteronu [spironolakton, eplerenon]):
IKA:
1) Kaptopril - działa krótko
2) Enalapril, Peryndopril, Benazepril, Cilazapril, Ramipri, Moexipril, Fosinopril, Trandolapril
3) Lizinopril
za wyjątkiem kaptoprilu i lizinoprilu - nieaktywne proleki, substancje czynne (enalaprilat, peryndoprilat, benazeprilat itd. …) powstają w wątrobie przez hydrolizę estru
Sartany:
losartan - tworzy aktywny metabolit
kandesartan-cileksetil - jest prolekiem aktywnego kandesartanu
eprosartan
irbesartan
telmisartan
walsartan
olmesartan-medoksomil
- leki zwiększające kurczliwość mięśnia sercowego:
( dz. dodatnio inotropowo)
* glikozydy nasercowe: działanie, wskazania, p/wsk., dz. niepożądane, interakcje i leczenie zatrucia
najczęściej stosuje się w praktyce klinicznej silne glikozydy otrzymane z liści naparstnicy wełnistej (digoksyna ), także półsyntetyczną metylową pochodną digoksyny - beta-metylodigoksynę , glikozyd z pędu podziemnego cebuli morskiej - proscylarydynę
rzadziej wykorzystywane są glikozydy ze strofantusa (strofantyna G, K) - są to glikozydy o silnym działaniu
glikozydy o słabym działaniu zawierają: konwalia majowa (konwalatoksyna) i miłek wiosenny (adonitoksyna), ziele serdecznika (nalewki)
(Convafort - suchy wyciąg z ziela konwalii)
* dopamina i dobutamina (sympatomimetyki)
we wstrzasie kardiogennym
* inodylatory - dz. +inotropowo i rozszerzają naczynia obwodowe - inhibitory
fosfodiesterazy III: amrinon, milrinon
- leki blokujące receptory beta-adrenergiczne (karwedilol, bisoprolol, metoprolol, nebiwolol)
- leki rozszerzające naczynia obwodowe - nitraty (p.o.), hydralazyna (p.o.), skojarzenie dwuazotanu izosorbidu+hydralazyna (p.o.)
- w warunkach intensywnej opieki med. - nitroprusydek sodu iv., nitrogliceryna iv.
- niserytyd - rekombinowany BNP
Grupy leków moczopędnych:
mechanizm i miejsce działania moczopędnego, siła działania, wskazania (ostre i przewlekłe), p/wsk., dz. niepożądane, interakcje
* tiazydy i leki tiazydopodobne:
hydrochlorotiazyd
chlortalidon
klopamid
indapamid
* diuretyki pętlowe: furosemid, torasemid
kwas etakrynowy
* leki moczopędne oszczędzające potas: spironolakton , eplerenon, triamteren, amiloryd
*inhibitory anhydrazy węglanowej
* diuretyki osmotyczne: mannitol, mocznik, gliceryna
Farmakoterapia nadciśnienia tętniczego pierwotnego - (samoistnego, idiopatycznego, choroby nadciśnieniowej)
1. Leki hamujące czynność układu adrenergicznego (współczulnego):
A. Leki alfa-adrenolityczne - nie są lekami pierwszego wyboru
- dichydropochodne alkaloidów sporyszu
Normatens - dichydropochodna alkaloidów sporyszu + rezerpina + klopamid
- antagoniści receptorów alfa1-adrenergicznych -
prazosyna
doksazosyna
terazosyna
bunazosyna
alfuzosyna
tamsulosyna
urapidyl
B. leki blokujące receptory beta
- bardzo często stosowane
- nadciśnienie każdego stopnia, podawane raz lub dwa razy dziennie
- zmn. pojemność minutową serca
- dz. ośrodkowo - zmniejszają impulsację współczulną
- zmn. aktywność reninową osocza, wytwarzanie AII, uwalnianie aldostronu
C. Leki alfa-, beta-adrenolityczne
(labetalol, karwedilol - blokery receptorów alfa-1
celiprolol - agonista receptorów beta-2
betaksolol)
D. Leki sympatykolityczne - zmniejszają napięcie układu współczulnego
działanie, wskazania, p/wsk., dz. niepożądane dla następujących leków:
rezerpina
klonidyna
metyldopa
E. Agoniści receptora imidazolinowego I1 (m.in. w brzusznobocznej części rdzenia przedłużonego)
- pobudzenie tego receptora w o.u.n. powoduje zmn. obwodowej aktywności współczulnej i dz. hipotensyjnie, pobudzenie receptora I1 w nerkach dz. natriuretycznie, zmniejsza się również akt. układu RAA
moksonidyna, rilmenidyna - działanie, wskazania, p/wsk., dz. niepożądane
2. Antagoniści wapnia (leki blokujące kanały wapniowe) - zmniejszają wnikanie jonów wapnia do wnętrza komórek mięśniowych (naczyń, serca), ukł. bodźcoprzewodzącego serca przez kanały wapniowe L zależne od potencjału, a w stężeniach wyższych blokują także kanały zależne od receptorów
- pochodne dihydropirydyny:
nifedypina - T1/2 2-5 h
nitrendypina - tylko n.t., T1/2 8 - 12h
Felodypina - T1/2 10 h
isradypina - tylko n.t. T1/2 8,4 h
amlodypina - T1/2 35-50 h
nikardypina - T1/2 1-3 h
nimodypina - T1/2 1-2 h, końcowy T1/2 5 - 10 h
nisoldypina
lacydypina - tylko n.t., długie T1/2
leki generacji I o działaniu krótkim - nifedypina, nikardypina - stos. podjęzykowo w przełomach nadciśnieniowych
generacja II - nifedypina i nikardypina retard), isradypina, nitrendypina;
generacja III - poch. o bardzo dużej wybiórczości do naczyń krwionośnych, długim T1/2 - amlodypina, lacydypina, rzadko objawy niepożądane, nie pobudzają m. sercowego ani układu adrenergicznego);
- pochodne fenyloalkiloaminy:
znacznie silniej działają na serce (-inotropowo, -chronotropowo, -dromotropowo), słabiej rozszerzają naczynia tętnicze
werapamil
pochodne benzotiazepiny:
wpływa na serce podobnie ale słabiej od werapamilu, na naczynia słabiej od poch. dihydropirydyny
diltiazem
opracować działanie, wskazania, p/wsk., dz. niepożądane, interakcje
do innych należą:
cinnarizina, flunarizina, fendilina, bepridil
3. Leki bezpośrednio rozszerzające naczynia (vasodilatantia)
rozszerzają tętniczki przedwłosowate i zmn. opór obwodowy oraz obniżają ciśnienie krwi skurczowe i rozkurczowe
* hydrazynoftalazyny: dihydralazyna
* minoksydyl
* nitroprusydek sodowy
* diazoksyd
opracować działanie, wskazania, p/wsk., dz. niepożądane
4. Leki sodopędne
- tiazydy i d. tiazydopodobne: hydrochlorotiazyd (25 mg/d w monoterapii, w ciężkim n.t. większe dawki), chlortalidon, klopamid, indapamid (dz. także rozszerzająco na naczynia);
- gdy przesaczanie kłębkowe spada <30 ml/min. - furosemid, torasemid;
- leki oszczędzające potas (p-wsk. w niewydolności nerek)
5. Inhibitory konwertazy angiotensyny (IKA)
6. Antagoniści receptora angiotensynowego AT-1 tzw. sartany
(ARB)
W monoterapii nadciśnienia tętniczego stosuje się:
- leki moczopędne
- IKA, sartany
- beta-blokery
- ACa
Monoterapia i politerapia n.t., kojarzenie leków.
Leki hipotensyjne stosowane w ciąży, doraźnie w celu obniżenia RR.
Leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca
Podział:
- leki zmniejszające obciążenie serca oraz pracę serca - ekonomizujące
- zwiększające zaopatrzenie w tlen przez zwiększenie przepływu wieńcowego (rozszerzenie naczyń - nitraty lub inne wazodilatatory) lub wytworzenie krążenia obocznego
Inny podział:
- leki stosowane w napadzie bólu ostrego
- leki stosowane przewlekle - profilaktycznie i terapeutycznie
Grupy leków:
mechanizm działania przeciwniedokrwiennego, wskazania, p/wsk., dz. niepożądane, interakcje dla poszczególnych grup, preparaty, drogi podania nitratów, zjawisko tolerancji
- nitraty - azotany (estry kw. azotowego)
trójazotan glicerolu ( nitrogliceryna), dwuazotan izosorbidu, monoazotan izosorbidu,
pentaerytrytol
mechanizm działania mitratów: 1) rozszerzają mięśnie gładkie naczyń, przede wszystkim żylnych, 2) redystrybucja krwi z warstwy podosierdziowej do okolicy podwsierdziowej, 3) rozszerzają naczynia wieńcowe, zwiększają przepływ wieńcowy, ułatwiają krążenie oboczne
- leki beta-adrenolityczne
- ACa - leki blokujące kanały wapniowe
- sydnoiminy
- trimetazydyna, ranolyzyna
- iwabradyna
- leki przeciwpłytkowe - kwas acetylosalicylowy /Acard/ (nieodwracalne hamowanie syntezy tromboksanu A2, wystarczy dawka ok. 100 mg/d), tiklopidyna, klopidogrel i in.
- leki przeciwzakrzepowe: heparyna niefrakcjonowana i h. drobnocząsteczkowe, trombolityki (streptokinaza , tkankowy aktywator plazminogenu i In.) i leki przeciwintegrynowe (abciksimab, tirofiban, eptifibatyd)
- w profilaktyce ch. n. - leki przeciwmiażdżycowe o działaniu hipolipemicznym: inhibitory reduktazy hydroksymetylo-koenzymu A: lowastatyna , simwastatyna , fluwastatyna , prawastatyna , atrowastatyna, rozuwastatyna
poch. kw. fibrowego: klofibrat, bezafibrat, fenofibrat, gemfibrozil, etofibrat , ciprofibrat
inne; kw. nikotynowy i jego poch., leki wiążące kwasy żółciowe, nienasycone kw. tłuszczowe omega-3 i omega-6
Postępowanie w zawale przed przyjazdem pogotowia ratunkowego, w obrzęku płuc, wstrząs poch. sercowego (kardiogenny).
L E K I S T O S O W A N E W Z A B U R Z E N I A C H R Y T M U S E R C A
Wg. Vaughana i Williamsa leki antyarytmiczne dzielimy na cztery grupy
(podział na podstawie właściwości elektrofizjiologicznych)
wymienić leki należące do poszczególnych grup, mechanizmy dz. poszczególnych grup, zastosowanie, dz. niepożądane, p/wsk.
(dostępne są leki gr.:
IB - lidokaina, fenytoina
IC - propafenon - dostępny w Polsce
enkainid
flekainid
lorkainid
II - leki blokujące rec. beta- adrenergiczne
III - wydłużanie potencjału czynnościowego (zwykle przez blokowanie kanałów potasowych): amiodaron, bretylium, sotalol, dofetilid, anizilid, dronedaron, adenozyna
IV - blokowanie kanałów wapniowych: werapamil , diltiazem
Pozostałe leki: IA - główne działanie - blokowanie kanałów Na+: chinidyna, prokainamid, dizopyramid, ajmalina, prajmalina - w Polsce nie stosowane
Znajomość leków - chinidyna, prokainamid, lignokaina, meksyletyna, propafenon, amiodaron, fenytoina, fenazolina, adenozyna, sotalol, magnez, dofetilid, ibutylid
Leki ułatwiające przewodzenie w układzie bodźcoprzewodzacym (orcyprenalina, atropina).
6. Leki układu oddechowego:
- leki p/kaszlowe:
o dz. ośrodkowym opioidowe i nieopioidowe: kodeina(dawka), dekstrometorfan (dawka), butamirat, pentoksyweryna, okseladyna
- obwodowym: o dz. miejscowo znieczulającym i osłaniającym bł.śluzowe
- leki wykrztuśne:
- o dz. odruchowym (1- korzeń wymiotnicy, 2- surowce saponinowe, 3- benzoesan sodu) i
- bezpośrednim na gruczoły oskrzelowe (1 - sole nieorganiczne, 2 - poch. kreozotu: gwajafenazyna, sulfagwajakol, 3 - olejki eteryczne)
- sekretolityczne (w tym mukolityczne - poch. cysteiny, mesna, bromheksyna, ambroksol) -
opracować na podst. podr. FARMAKOLOGII Kostowskiego - mechanizm działania, preparaty , zastosowanie, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje, dawki
Farmakoterapia astmy:
( i postępowanie w w stanie astmatycznym)
Dwie grupy leków - mechanizm działania, droga podania, czas działania, zastosowanie, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje (dot. teofiliny)
1. Leki rozkurczające mm. gładkie oskrzeli
2. Leki zapobiegające reakcji alergicznej i hamujące alergiczne zapalenie (leczenie przeciwzapalne)
1. Leki rozkurczające mm. gładkie oskrzeli
a. alfa, beta-adrenomimetyki:
epinefryna i efedryna (im., sc.)
b. beta-adrenomimetyki:
- nieselektywne: izoprenalina, orcyprenalina
- beta-2-adrenomimetyki
*szybko (krótkodziałające) -
terbutalina > salbutamol >fenoterol
najszybciej działa rimiterol
inne: albuterol, lewalbuterol, metaproterenol, pirbuterol
*długodziałające -
salmeterol, formoterol, indakaterol
fenoterol (+ ipratropium), salmeterol (+ flutikazon), formoterol(+ budezonid) - gotowe prep. złożone
c. leki cholinolityczne
- atropina
- bromek ipratropium (Berodual - z fenoterolem)
- bromek oksytropium
- bromek tiotropium
d. metyloksantyny:
- teobromina
- teofilina
stężenie terapeutyczne teofiliny w surowicy 10-20 µg/ml
> 20 µg/ml toksyczne (monitorować stężenie)
- aminofilina
- diprofilina (dz. słabiej)
2. Leki zapobiegające reakcji alergicznej i hamujące alergiczne zapalenie
a. kromony
- kromoglikan disodowy
- nedokromil sodu
- ketotifen
b. glikokortykosteroidy - stosowane miejscowo, doustnie , w stanie astmatycznym - iv. - tetrahydroftalan prednizolonu, metyloprednizolon, bursztynian hydrokortyzonu, deksametazon
dooskrzelowo:
- beklometazon
- budezonid
- flutikazon
- flunizolid
- mometazon
- cyklezonid
c. leki przeciwleukotrienowe
- zileuton
- zafirlukast
- montelukast
d. roflumilast
e. fenspiryd
Inne leki:
Omalizumab
Leki wykrztuśne i mukolityczne (pozajelitowo).
Leki blokujące receptory H1 (np.: cetyryzyna, loratadyna).
Antybiotyki (makrolidy, cefalosporyny, penicyliny).
Nawodnienie, uzupełnianie stężenia potasu.
Insuliny i analogi:
krótkodziałające:
1) krystaliczne („stare insuliny) - i.v. , i.m., s.c.- roztwory
(Sol. Neutralis WO-S, Maxirapid WO-S, in. ludzka Gensulin R, Humulin R)
2) in. semilente
3) analogi insuliny (in. krótko i szybko działające - lispro (Humalog), aspart (Novorapid), glulizynowa (Apidra) - można podawać bezpośrednio przed posiłkiem , doraźnie po posiłku, nie wolno i.v.
o przedłużonym dz. - zawiesiny - s.c.
( lub o pośrednim i wydłużonym czasie działania)
1) in. izofanowe o małej zawartości cynku z dodatkiem protaminy, można je mieszać z in. starymi
(in. ludzka - np. Gensulin N, Humulin N)
2) in. cynkowe - zawierają cynk w nadmiarze z buforem octanowym (lente /wieprzowa/ , ultralente )
3) in. glargin (Lantus), detemir (Levemir) - in. bez charakterystycznego szczytu działania
4) in. i analogi o pośrednim czasie działania w połączeniu z in. krótkodziałającymi - in. ludzka, lispro aspart (in. kombinacyjne, dwufazowe)
(np. Gensulin M 10/90 - 50/50: odpowiednio in. krótkodziałającej i o pośrednim czasie działania, Humalog Mix 25, Mix 50 - in. krótkodziałająca lispro i zawiesina protaminowa lispro)
5) zawiesina in. protaminowo-cynkowej - długodziałająca
7. Hormony kory nadnerczy:
Glikokortykosteroidy i mineralokortykosteroidy, androgeny -
hormony zaliczane do tych grup, budowa, związek między budową chemiczną a działaniem, działania fizjologiczne i metaboliczne, wpływ na elementy morfotyczne, efekty farmakologiczne, podział:
(- glikokortykosteroidy naturalne: kortyzon, hydrokortyzon
- deltapochodne: prednizon, prednizolon
- metylopochodne: metyloprednizolon
- fluoropochodne: triamcinolon, deksametazon, betametazon
- sterydy wziewne
- sterydy do interwencji nagłej: bursztynian hydrokortyzonu, deksametazon
- sterydy stosowane zewnętrznie)
Mechanizm działania kortykosteroidów, lecznicze zastosowanie (ogólne zasady sterydoterapii, leczenie substytutucyjne i pozasubstytucyjne), odstawianie steroidów, dz. niepożądane, profilaktyka dz. niepożądanych, p/wsk., interakcje, siła działania i równoważne dawki rożnych sterydów (tabelka), leki adrenostatyczne.
DOUSTNE LEKI PRZECIWCUKRZYCOWE - mechanizm działania, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje, dawkowanie.
Leki insulinotropowe - zwiększają wrażliwość na fizjologiczne bodźce glukozowe:
poch. sulfonylomocznika
generacja I: tolbutamid
chlorpropamid
generacja II: glibenklamid
glipizyd (Glibenese GITS)
gliklazyd (Diaprel MR)
glikwidon (Glurenorm)
generacja III: glimepiryd (Amaryl 1, 2, 3, 4)
2) glinidy: repaglinid
nateglinid
3) Glitazony - leki zwiększające wrażliwość na insulinę:
pioglitazon
rosiglitazon
4) Inhibitory α-glukozydazy:
akarboza
miglitol
5) Metformina - poch. biguanidu
6) Leki inkretynowe
(inkretyny - GIP /peptyd insulinotropowy zależny od glukozy, żołądkowy peptyd hamujący/ i GLP-1 /peptyd glukagonopodobny/, wydzielane przez jelito cienkie)
inhibitory dipeptydylopeptydazy - p.o.- sitagliptyna
vildagliptyna
saksagliptyna
linagliptyna
eksenatyd
liraglutyd
Połączenia leków p/cukrzycowych: metformina i wildagliptyna
8. Leki przeciwalergiczne:
Histamina - działanie farmakologiczne, receptory histaminowe, bąbel histaminowy, betahistyna - syntet. analog histaminy - jako lek.
Grupy leków p/alergicznych: - blokery rec. histaminowych H1 (dwie generacje - opracować podział na podst. Farmakologii. Goodmana) i - kortykosteroidy.
I generacja: klemastyna
difenhydramina
dimenhydrynat
chlorfeniramina
phenazolina
prometazyna
dimetinden
ketotifen
cyproheptadyna
hydroksyzyna
doksepina
II generacja: (terfenadyna, astemizol - wycofane, najbardziej kardiotoksyczne)
cetyryzyna
loratadyna
desloratadyna
feksofenadyna
elastyna
mizolastyna
akrywastyna
azelastyna
bilastyna
rupatadyna
leki stosowane miejscowo: lewokabastyna
azelastyna
emedastyna
Blokery rec. histaminowych H1 - działanie farmakologiczne, różnice między g. I i II , losy w organizmie, metabolizm, wskazania, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje, droga podania.
9. Farmakologia przewodu pokarmowego
Leki stosowane w chorobie wrzodowej
1. Leki neutralizujące kwas solny (alkalizujące) - antacida - mechanizm działania, dawkowanie, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje
są to słabo zasadowe sole, tlenki, wodorotlenki metali -
najczęściej związki glinu (wodorotlenek, fosforan glinu, zasadowy węglan glinu np.: Alusal, Alugastrin), magnezu (wodorotlenki Al i Mg zawiera Magaldrat), wapnia (węglan wapnia), sodu (wodorowęglan sodu), połączenia i związki kompleksowe glinu, wapnia i magnezu, hydrotalcyt
2. Leki osłaniające - mechanizm działania, dawkowanie, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje
- leki nieselektywne np.: śluzy roślinne
- leki selektywne:
Sukralfat - sól glinowa sacharozy
Zw. bizmutu - dicytrynian tripotasowo-bizmutawy:
Kwas alginowy (Gaviscon)
mechanizm działania, dawkowanie, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje
3. Leki hamujące wydzielanie kwasu solnego - mechanizm działania, dawkowanie, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje
Antagoniści receptora H2:
cymetydyna, ranitydyna, famotydyna, nizatydyna
Inhibitory pompy protonowej (PPI): omeprazol
pantoprazol
lanzoprazol
rabeprazol
esomeprazol
Parasympatykolityki
nieselektywne (atropina - dz. rozkurczowo, liczne dz. niepożądane)
i leki selektywne - pirenzepina, telenzepina
4. LEKI WZMACNIAJĄCE ODPORNOŚĆ BŁONY ŚLUZOWEJ
Prostaglandyny:
mizoprostol - syntetyczny analog prostaglandyny E1
5. W ch. wrzodowej 12-stnicy, rzadziej żołądka współistnieje często zakażenie Helicobacter pylori, eliminacja zakażenia - przyśpiesza gojenie, zmn. częstość nawrotów wrzodów , powikłań
skuteczne jest leczenie skojarzone - terapia potrójna lub poczwórna - lek hamujący wydzielanie kwasu solnego i dwa, nawet trzy chemioterapeutyki:
PPI (antagoniści H2, zw. bizmutu) + klarytromycyna oraz metronidazol lub amoksycylina (lub tetracyklina)
Leki rozkurczające mm. gładkie pokarmowego
- mechanizm działania, dawkowanie, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje
Pośrednio - parasympatykolityki
atropinum sufuricum / maks. pro dosi 1 mg, pro die 3 mg/
leki syntetyczne: poch. trzeciorzędowe: oksyfenonium
czwartorzędowe: butylobromek
skopolaminy
Bezpośrednio
papaweryna
drotaweryna
alweryna
Leki stosowane w zaburzeniach czynnościowych jelit:
mebeweryna (Duspatalin)
trimebutyna (Debridat)
Silikony : simetikon, dimetikon
Leki kurczące mm. gładkie, pobudzające czynność skurczową p. pokarmowego - mechanizm działania, lecznicze zastosowanie, dawkowanie, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje:
Parasympatykomimetyki: (karbachol, neostygmina)
Leki prokinetyczne:
- antagoniści receptorów dopaminergicznych:
metoklopramid
domperidon
- modulatory rec. serotoninergicznych:
cizaprid, renzaprid, zakoprid
tegaserod
Agoniści motyliny:
erytromycyna i inne makrolidy
Leki przeciwwymiotne i w nudnościach - mechanizm działania, lecznicze zastosowanie, dawkowanie, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje
(podział na podst. powinowactwa do receptorów)
Antagoniści rec. 5-HT3:
ondansetron, palonosetron, tropisetron, granisetron
Antagoniści receptorów dopaminergicznych:
metoklopramid
domperidon
neuroleptyki: dz. dopaminolitycznie, p/histaminowo, cholinolitycznie
tietylperazyna (Torecan, fenotiazyna)
prochlorperazyna
chloropromazyna (Fenactil)
perfenazyna
haloperidol
droperidol
Antagoniści receptora histaminowego H1:
prometazyna (fenotiazyna)
difenhydramina
Leki cholinolityczne
zapobiegawczo i leczniczo w wymiotach poch. błędnikowego (chorobie lokomocyjnej) - skopolamina przezskórnie 0,1 mg
Kanabinoidy:
dronabinol
Antagoniści rec. dla substancji P
aprepitant
Kłącze imbiru - Zingibir
Leki przeczyszczające - mechanizm działania, lecznicze zastosowanie, dawkowanie, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje
Leki niedrażniące:
- zmiękczające
parafina płynna
dokuzany sodu, wapnia
- o działaniu osmotycznym
*sole magnezowe: siarczan magnezu (sól gorzka), siarczan sodu; fosforanowe: fosforan sodu
*makrogole (Forlax)
*laktuloza, sorbitol, mannitol (cukry niewchłaniane)
- zwiększające objętość mas kałowych (masowe)
łuski nasion babki jajowatej (łupiny psylium)
Leki drażniące:
- działające na jelito cienkie
olej rycynowy
- działające na jelito grube - kontaktowe
naturalne - zawierające glikozydy hydroksyantranolowe
(kora kruszyny, kłącze rzewienia, aloes, senes)
syntetyczne - poch. difenylometanu: Bisakodyl
Wlewki doodbytnicze - Rectanal (fosforan sodu)
Czopki glicerynowe
Metylonaltrekson (Relistor - 0,4-0,6 ml co drugi dzień) - antagonista opioidowego receptora mi
Leki przeciwbiegunkowe - opracować wskazania, dawkowanie, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje
Leki objawowe w lekkich zaburzeniach:
- Gastrolit - preparat wieloelektrolitowy z glukozą do nawadniania doustnego
- leki hamujące motorykę jelit i dz. zapierająco:
Tinctura Opii simplex (zawiera 1% morfiny, dawkowanie 10-15 kropli)
loperamid
difenoksylat
- leki z komponentą przyczynową - adsorpcyjne: węgiel leczniczy
- diosmektyd
- leki ściągające: garbniki, ciała garbnikujące tzn.
Taninal (białczan taniny)
- parasympatykolityki i leki rozkurczające bezpośrednio mm. gładką p. pokarmowego
Leki stosowane w zakażeniach p. pokarmowego:
1. nystatyna
2. wankomycyna
3. rifaksimina - zakażenia jelitowe, biegunka podróżnych, encefalopatia wątrobowa, działa praktycznie wyłącznie miejscowo w obrębie przewodu pokarmowego (wchłanianie wynosi poniżej 1%), w którym osiąga bardzo duże stężenia, zmniejsza wytwarzanie amoniaku i innych związków toksycznych przez bakterie w jelicie grubym, do którego dochodzi w przebiegu encefalopatii wątrobowej
4. nifuroksazyd - działa na niektóre bakterie Gram-dodatnie (Staphylococcus) i Gram-ujemne z rodziny Enterobacteriaceae , nie niszczy saprofitycznej flory bakteryjnej
5. furazolidon
Leki przywracające prawidłową florę jelitową.
Leki przeciwrobacze - opracować wskazania, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje :
- działające na robaki obłe (glista ludzka, tęgoryjec dwunastniczy, węgorek jelitowy, włosogłówka, owsik, filarie):
benzoimidazole:
mebendazol , albendazol , tiabendazol
pochodne tetrahydropirymidyny: pyrantel
inne: piperazyna, lewamizol, iwermektyna ,
dietylokarbamazyna
- działające na robaki płaskie:
prazikwantel
Leki żółciotwórcze i żółciopędne - lecznicze zastosowanie, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje, preparaty
1. Kwasy żółciowe w prep. farmaceutycznych.:
- kw. ursodeoksycholowy
- kw. dehydrocholowy
2. Syntetyczne :
- poch. kwasu nikotynowego
- poch. kwasu salicylowego
3. Leki poch. roślinnego i zawierające olejki eteryczne
Leki wpływające na miąższ wątroby - preparaty, mechanizm działania, wsk.
Leki pobudzające wydzielanie soku żołądkowego, stosowane w zaburzeniach wchłaniania tłuszczów i trawienia białek - preparaty, mechanizm działania, wsk.
Leczenie substytucyjne
kwas solny rozcieńczony (10%)
pepsyna (razem z kwasem cytrynowym w prep.
Citropepsin)
chlorowodorek betainy
połączenia enzymów: np.: Neo-pankreatyna forte , Kreon (zawierają suchy wyciąg z trzustki - pankreatynę: lipazę - hydrolizującą tłuszcze, amylazę - rozkładającą skrobię oraz proteazy powodujące rozpad białka, wsk: zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki (np.: mukowiscydoza, rak), po usunięciu trzustki , po usunięciu żołądka
zapobiegają zaburzeniom trawienia, wchłaniania, usuwają ból
3. Środki zwiększające wydzielanie soku żołądkowego na drodze odruchowej
- nalewki lub zioła o smaku gorzkim
10. L E K I P S YC H OT R O P O W E - mechanizm działania, wskazania, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje
L e k i p r z e c i w l ę k o w e
L e k i n e u r o l e p t y c z n e (neuroleptyki)
L e k i p r z e c i w d e p r e s y j n e
substancje psychostymulujące (psychoanaleptyki)
- ksantyny - kofeina, teobromina, teofilina
- aminy analeptyczne o dz. sympatykomimetycznym pośrednim, ośrodkowo pobudzającym, duży potencjał uzależniający jak (opioidy) - amfetamina, metamfetamina, metylfenidat, modafinil (narkolepsja, zespół nadpobudliwości ruchowej u dzieci i młodzieży)
substancje psychomimetyczne (psychodysleptyczne, halucynogeny):
- poch. indolu - lizergid, psylocybina, bufotenina
- poch. fenyloetylenoaminy: meskalina i pochodna syntetyczna „ekstazy”
- konopie indyjskie: marihuana, haszysz
L e k i p r z e c i w l ę k o w e
(a n k s j o l i t y c z n e):
1. pochodne benzodiazepiny:
Podział benzodiazepin ze względu na profil kliniczny i czas działania:
- profil zrównoważony:
chlordiazepoksyd, oksazepam
- przeważające działanie przeciwlękowe:
lorazepam, oksazepam, medazepam
- silne działanie przeciwdrgawkowe:
klonazepam, diazepam
- działanie nasenne:
estazolam, nitrazepam, lorazepam, lormetazepam, flurazepam, flunitrazepam, midazolam
krótko (oksazepam) T1/2 3-18 godz., średnio (chlordiazepoksyd, estazolam) T1/2 5-30 godz.,
długo działające (diazepam, klorazepat)
długi okres T1/2
W zatruciu, w przedawkowaniu stosuje się kompetycyjnego antagonistę receptorów benzodiazepinowych - FLUMAZENIL
2. agoniści receptorów serotoninowych:
buspiron
ipsapiron, gepiron
3. niektóre leki przeciwdepresyjne:
fluoksetyna, fluwoksamina, citalopram, sertralina, paroksetyna, amitryptylina
4. leki blokujące receptory beta-adrenergiczne:
propranolol - lęk z objawami wegetatywnymi
5. do leków przeciwlękowych należy także:
hydroksyzyna
meprobamat
L E K I N E U R O L E P T Y C Z N E
(przeciwschizofreniczne)
- klasyczne neuroleptyki
- atypowe neuroleptyki
Leki klasyczne:
Pochodne fenotiazyny z grupą alifatyczną i piperazynową: chloropromazyna
inne : flufenazyna, lewomepromazyna, promazyna, perazyna, perfenazyna, prochlorperazyna, trifluoperazyna, tiorydazyna
Butyrofenony:
haloperidol, bromperidol, droperidol
Poch. tioksantenu:
flupentiksol, chlorprotiksen, zuklopentiksol
Poch. difenylobutylopiperydyny:
fluspirylen, pimozyd
Poch. indolu:
sertindol, ziprazidon
Atypowe leki:
trójcykliczne:
klozapina
olanzapina - nie wpływa na obraz krwi
kwetiapina
zotepina
asenapina
Benzamidy:
sulpiryd
amisulpiryd
tiaprid
Inne:
risperidon
ziprazidon
paliperidon
arypiprazol
L e k i u s p o k a j a j ą c e (tranqwilizery, ataraktyki):
- mechanizm działania, wskazania, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje
Grupy leków uspokajających:
1. BENZODIAZEPINY- najważniejsza grupa
2. LEKI ROŚLINNE
stosowane są gotowe preparaty galenowe (wyciągi, nalewki, mieszanki)
Surowce roślinne zawierające substancje o dz. uspokajającym:
kozłek lekarski - kwas izowalerianowy i olejki eteryczne, syntetyczne estry kwasu izowalerianowego w preparatach: Mentowal, Validol,
chmiel zwyczajny - ester cholinowy kwasu walerianowego uzyskiwany jest z wysuszonych szyszek chmielu (proszek lupulina)
głóg, passiflora, melisa
3. SOLE BROMU
bromek amonowy, potasowy, sodowy
(ich mieszanina - sol. Erlenmayeri)
4. BARBITURANY
- w małych dawkach
Np.: Milocardin - waleriana + fenobarbital
5. AGONIŚCI RECEPTORÓW SEROTONINOWYCH:
agonista rec. 5-HT1A - buspiron
inne: gepiron, ipsapiron
6. Leki blokujące receptory beta-adrenergiczne: propranolol
7. Niektóre leki przeciwdepresyjne:
8. Hydroksyzyna
L e k i n a s e n n e - mechanizm działania, wskazania, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje
1. poch. kwasu barbiturowego
2. poch. niebarbiturowe
3. poch. benzodiazepiny
1. BARBITURANY
- krótko i ultrakrótko działające (1-2 godz.)
dożylne środki do narkozy
tiopental
- długo działające (8-10 godz.)
fenobarbital (Luminal)
dawka nasenna 0,1-0,2
uspokajająca 0,015
wykorzystywany jako środek przeciwdrgawkowy
2. Leki niebarbiturowe
klometiazol
Imidazolopirydyny i cyklopirolony: zolpidem , zopiklon , zaleplon
Leki przeciwhistaminowe: hydroksyzyna , prometazyna
Agoniści receptora melatoniny - melatonina
3. Poch. benzodiazepiny:
typowo nasennie działają:
triazolam
estazolam ~ 4 - 6 godz.
nitrazepam ~ 6 godz.
flurazepam
flunitrazepam
lorazepam
lormetazepam
midazolam
temazepam
L E K I P R Z E C I W P A D A C Z K O W E - mechanizmy działania, wskazania, dz. niepożądane, p/wsk., interakcje
Wybór leku:
w napadach toniczno-klonicznych stosuje się karbamazepinę, walproinian, fenytoinę;
fenobarbital, klonazepam, primidon - leki alternatywne o silnym dz. uspokajającym;
dodanie lamotryginy, topiramatu, wigabatryny, gabapentyny i in. może zmniejszać częstość napadów
w napadach nieświadomości - etosuksimid, walproinian
napady miokloniczne - kwas walproinowy
L e k i I g e n e r a c j i:
Poch. hydantoiny - fenytoina
Poch. karboksamidu - karbamazepina, okskarbazepina
Poch. kwasu barbiturowego:
fenobarbital
prymidon - metabolizowany do aktywnych metabolitów przeciwdrgawkowych, m.in. do fenobarbitalu
Szeroki zakres działania mają poch. kw. tłuszczowych
- kwas walproinowy, inne: walpromid, wigabatryna, tiagabina
Imidy kwasu bursztynowego - etosuksimid (Ronton, Zarontin)
stosowane w napadach nieświadomości, chętnie stosowany u dzieci
Poch. benzodiazepiny
diazepam , klonazepam
lorazepam
lekiem pomocniczym w napadach uogólnionych, częściowych, absencyjnych
jest acetazolamid
Nowe leki przeciwpadaczkowe
(II generacji)
felbamat
gabapentyna
okskarbazepina
tiagabina
topiramat
wigabatryna
lewetiracetam
pregabalin
zonisamid
lakozamid
stan padaczkowy
iv. powoli diazepam 5-10 mg. do 120 mg jednorazowo, klonazepam iv. 1 mg , fenytoina iv. w powolnym wstrzyknięciu lub wlewie kroplowym, fenobarbital, kwas walproinowy, gdy napady nie są opanowane chorego usypia się propofolem lub tiopentalem lub in.
Leki zwiotczające (rozkurczające) mm. gładką naczyń, p.pok., oskrzeli:
- spazmolityki pośrednie (dz. poprzez ukł. wegetatywny - znajomość poszczególnych leków)
- spazmolityki bezpośrednie - grupy:
a. papaweryna, drotaweryna, alweryna - poch. izochinolinowe
b. dwumetyloksantyny (poch. puryny): teofilina, pentoksyfilina - hamują fosfodiesterazę
c. azotany - zwiększają stężenie cyklicznych nukleotydów, wytwarzanie NO
d. kw. nikotynowy i poch.
e. poch. syntet. rozszerzające naczynia mózgowe, stosowane w ch. wieńcowej, n.t. : winpocetyna, cinnaryzyna, flunaryzyna, bencyklan, buflomedil, molsydomina, hydralazyna, minoksydyl, diazoksyd, nitroprusydek sodu (mech. dz. - poprzez wytwarzanie NO, aktywację kanałów potasowych, antagoniści wapnia)
f. blokery kanału wapniowego