Osteoblasty: budują kości.
Osteocyty: komórki dojrzałe kości.
Osteoklasty: niszczą kości np. osteoporoza.
Osteon: podstawowa jednostka architektoniczna kości.
Okostna: błona pokrywająca kość od zewnątrz. Jest ona włóknista i pełni funkcję ochraniającą odżywczą. Jest silnie unerwiona i unaczyniona. Znajdują się w niej tzw. komórki kościotwórcze, od których zaczyna się wytwarzanie tkanki kostnej w okresie wzrastania kości lub po jej złamaniu.
Szpik kostny: miękka, silnie ukrwiona, tkanka znajdująca się wewnątrz jam szpikowych, w obrębie istoty gąbczastej kości. Masa całego szpiku u os. dorosłej- 2,5 kg. Szpik żółty składa się gł. z komórek tłuszczowych i nielicznych postaci krwinek czerwonych. U płodów i noworodków we wszystkich kościach występuje szpik czerwony (z wiekiem zastępowanym). U dorosłego człowieka szpik czerwony utrzymuje się jeszcze w kręgach, mostku, żebrach, k. czaszki łopatce. W szpiku wytwarzane są komórki kościotwórcze i kościogubne oraz komórki krwi: erytroblasty - cyty mielocyty płytki krwi i kom. tłuszczowe.
Rodzaje kości: płaskie(łopatka, miednica, biodrowa, k. czołowa), długie (udowa, ramieniowa, łokciowa, promieniowa), różnokształtne (kręgi, niektóre kości trzewioczaszki), kości pneumatyczne(sitowa, klinowa, czołowa, skroniowa, szczęki)
Podział kośćca:
A szkielet osiowy (kręgosłup, żebra, mostek) Kręgosłup: 7 kręgów szyjnych, 12 kręgów piersiowych, 5 kręgów lędźwiowych, 5 kręgów krzyżowych, 4-5 kręgów ogonowych
B kości sklepienia czaszki: kość czołowa, kości ciemieniowe, kość potyliczna, kości skroniowe, kość klinowa, kość sitowa
Kości trzewioczaszki: Kości nosowe, łzowe, Jarzmowe, podniebienne, Małżowiny nosowe dolne, szczęki, Lemiesz i żuchwa.
C Szkielet kończyny górnej: obręcz barkowa(mostek, łopatka), kość ramieniowa, kość przedramieniowa (łokciowa i promieniowa), nadgarstek (8), kości śródręcza (5), kości palców (u palców paliczki bliższy środkowy i dalszy, w kciuku paliczki bliższy i dalszy)
D szkielet kończyny dolnej: obręcz biodrowa: kość biodrowa, łonowa, kulszowa- miednica, kość udowa- najdłuższa, kość podudzia - piszczel i strzałka, kości stępu (k. śródstopia - 5 i palców bliższy środkowy i dalszy z wyjątkiem palucha), kość skokowa.
W skład budowy stawu wchodzi: torebka stawowa, panewka, główka, jama stawowa, błona maziowa, więzadło stawowe, chrząstka stawowa.
Kryterium podziału stawu:
Liczba kości łączących w stawie: prosty(dwie kości), złożony(więcej niż dwie)
Liczba osi: stawy jednoosiowe - s. zawiasowy, obrotowy, stawy dwuosiowe - s. siodełkowaty, eliptyczny, stawy wieloosiowe - s. kulisty wolny - panowekowy
Ze wzg. na ukształtowanie powierz. stawowych: Kulisty wolny - s. barkowy, Kulisty panewkowy - s. biodrowy, s. eliptyczny - s. promieniowo - nadgarstkowy, siodełkowaty -nadgarstkowo - śródręczny kciuka, zawiasowy-kolanowy, łokciowy, obrotowy - promieniowo - łokciowy.
Tkana łączna: fibrocyty, fibroblasty, fizocyty, ma komórki tuczne i tłuszczowe jej zadaniem jest przede wszystkim łączenie i powiązanie innych tkanek, utrzymywanie kontaktu między nimi i transport wewnątrz organizmu.
Połączenia kości:
Ścisłe: więzozrost (tkanka łączna), więzozrost włóknisty (więzadła), więzozrost sprężysty (więzadła żółte i aparat między więzadłami)
Szew: szew gładki/prosty (K. nosowe), szew łuskowy (skroniowy i ciemieniowy), szew piłowaty (strzałkowy i wieńcowy)
Wklinowanie: Chrząstkozrost połączenia chrząstkowe; materiałem łączącym jest chrząstka szklista (np. żebrowa) lub włóknista(spojenie łonowe), kościozrost powstające wskutek zwapnienia, więzozrostów i chrząstkozrostów, np. kość krzyżowa - wolne(ruchome)stawy
Mięśnie brzucha: boczne i przednie: (m. Skośny zew. brzucha, m. Skośny wew. brzucha, m. poprzeczny, m. prosty brzucha, m. stożkowaty) tylne: (czworoboczny, lędźwi)
Tkanka mięśniowa - jedna z podstawowych tkanek zwierzęcych. Składa się z włókien mięśniowych, zbudowanych z miocytów posiadających zdolność do aktywnego kurczenia się. Rodzaje: tkanka poprzecznie prążkowana szkieletowa, tkanka poprzecznie prążkowana serca, tkanka gładka
Wykonanie skurczu: następuje dzięki występowaniu w nich miofibryli, czyli włókienek kurczliwych zbudowanych z łańcuchów polipeptydowych.
Mięsień jest sprężysty: tzn. daje się rozciągnąć, a gdy siła rozciągająca przestaje działać - powraca do swej poprzedniej długości. Sprężystość jest w mięśniu cechą zmienną. To zależy od wieku, płci itp. Ćwiczenia, stale uprawiane, podtrzymują sprężystość mięśni.
Napięcie mięśniowe: zdolność mięśni do przeciwdziałania skurczom biernym rozciąganiu. Budowa przepony największą, która przymocowuje się do żeber (od siódmego dwunastego) - cz. żebrowa część lędźwiową (pod kręgową-najmocniejszą - tworzy ona dwie część mostkową - najmniejszą, która rozpoczyna się na nasadzie wyrostka mieczykowatego mostka
Przepona: oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Praca przepony powoduje zmianę kształtu oraz objętości klatki piersiowej co umożliwia wdychanie i wydychanie powietrza
Osocze: czyli wodny roztwór (90% wody) białek, soli i związków chemicznych zawiera głównie jony sodu, potasu, magnezu, wapnia oraz fosforany i chlorki.
W skład krwi wchodzą składniki komórkowe (ok. 44%) i osocze (ok. 55%). Dalsze składniki krwi to hormony, rozpuszczone gazy oraz substancje odżywcze (cukier, tłuszcze i witaminy), transportowane do komórek, a także produkty przemiany materii (np. mocznik i kwas moczowy), niesione z komórek do miejsc gdzie mają być wydalone.
Tętnica zbudowana jest z:
- błony wewnętrznej utworzona przez komórki śródbłonka spoczywające na warstwie włókien kolagenowych i leżącej jeszcze bardziej odśrodkowo blaszce sprężystej wewnętrznej zbudowanej z włókien elastycznych.
- błona środkowa utworzona przez warstwę komórek mięśni gładkich i leżącą odśrodkowo blaszkę sprężystą zewnętrzną
- przydanka - luźna tkanka łączna z licznymi, podłużnymi włóknami kolagenowymi i elastycznymi.
Żyły: składają się one z błony zewnętrznej, warstwy mięśniowej oraz śródbłonka. Ważną funkcję spełniają zastawki żylne. Zapobiegają one cofaniu się i zaleganiu krwi w żyłach. Konsekwencją dysfunkcji zastawek żylnych są żylaki.
Naczynia włoskowate: są to cienkościenne przewody rozmieszczone w tkankach i łączące zwykle tętnice z żyłami. Ich ściana złożona jest z jednej warstwy komórek tzw. śródbłonka. Odznaczającą się on wysoką przepuszczalnością. Między krwią i komórkami zachodzi wymiana gazów oddechowych, substancji odżywczych i różnorodnych produktów przemiany materii.
Drzewo oskrzelowe: Oskrzela główne rozdzielają się wewnątrz płuca na coraz mniejsze gałęzie tworząc tzw. Drzewo oskrzelowe, które dzieląc się na coraz mniejsze rozgałęzienia tworzy oskrzeliki o średnicy 0,1-1mm. Pozostałe z ostatniego podziału oskrzeliki noszą nazwę oskrzelików oddechowych zwanych też oskrzelami pęcherzykowymi.
Śródpiersie: jest jamą położoną pośrodkowo między prawym a lewym workiem opłucnej. Od przodu ogranicza je mostek, od tyłu - kręgosłup piersiowy, od dołu - przepona. W części środkowej śródpiersia znajduje się serce.
W pęcherzykach płucnych odbywa się wymiana gazowa między wypełniającym je powietrzem a krwią. Przenikanie gazów przez ściany pęcherzyków płucnych jest możliwe, gdyż składają się one z pojedynczej warstwy komórek.
Gruczoły potowe: wytwarzają pot, który oczyszcza nasze ciało z toksyn. Przyczyniają się do termoregulacji całego ciała. Pot (składa się głównie z wody ~ 99%, soli, tłuszczy, mocznika, kwasu mlekowego, węglowodanów, związków mineralnych np. potas, wapń).
Gruczoły łojowe: Ich przewody uchodzą zwykle do pochewki korzenia włosa albo na powierzchnię skóry. Natłuszcza skórę i włosy, mieszanina wolnych kw. tłuszczowych, cholesterolu i zw. woskowych
Gruczoły cewkowe: Małe składa się z części wydzielniczej i części wprowadzającej, rozmieszczone SA w całej skórze nierównomiernie, regulują ciepłotę ciała. Gruczoły cewkowe wielkie: gruczoły wonne występują w okolicy pachwinowej, odbytu, krocza.
Funkcje skóry: Izolacja środowiska wew. od zew., udział w wymianie gazowej, termoregulacja ustroju, udział w gospodarce wodno elektrolitowe, percepcja (odbiór bodźców), synteza witaminy D3
Włosy: są tworami elastycznymi i nitkowatymi wyrastającymi z mieszka włosowego (posiadającego brodawkę, której komórki nieustannie się dzielą - przyrost włosa). Włos można podzielić na dwie części: korzeń (pod skórą) i łodygą (nad skórą). Włosy zbudowane są z istoty rdzennej, istoty korowej, istoty powłokowej.
Barwa włosów zależy od ilości wytwarzanej w nich melaniny oraz zestawienia dwóch barwników: czerwonego i brązowego.
Paznokcie ochraniają opuszkę palców. Wyglądają jak elastyczna, zrogowaciała blaszka. Wyrastają z żywych komórek, lecz są tworem martwym.
Nerka: Położona zewnątrz trzewnowo w tylko-górnej okolicy brzucha po obu stronach kręgosłupa
Budowa zewnętrzna: Długość ok. 10-12cm szerokość 5-6cm, Kształt fasolowaty, Kolor brązowo-bordowy
2 powierzchnie: przednia, tylna
2 brzegi: Boczny (wypukły), Przyśrodkowy (zawiera wnękę nerki: żyła nerkowa, tętnica nerkowa, nerwy i wychodzi moczowód)
2 końce: Dolny, Górny (Jako bieguny nerkowe)
Otoczona 3 torebkami: Włóknista, Tłuszczowa, Powięź nerkowa
Budowa wewnętrzna:
Kora nerki: (obwodowo słupy nerkowe)
Rdzeń nerki: Piramidy (10-20) Ma podstawę i wierzchołek zakończony brodawką nerkową objęta kielichem miedniczki
Część promienista i skłębiona
Pęcherz moczowy: Czasowy zbiornik moczu
3 części: Dno, Trzon, Szczyt
Ściana ma budowę trójwarstwową:
Bł. Śluzowa (gruba, fałdy, trójkąt pęcherza)
Bł. Mięśniowa (m. gładkie) 3warstwy: Podłużna, Okrężna, Skośna
Warstwy się wzajemnie przenikają
Wszystkie trzy razem tworzą m. wypieracz moczu
Bł. Zewnętrzna (tkanka Łączna)
Miedniczka nerkowa - jeden z początkowych fragmentów dróg moczowych, położony we wnęce nerki, do którego doprowadzany jest mocz z kielichów mniejszych i większych znajdujących się wewnątrz nerki. Miedniczka nerkowa zwężając się łagodnie przechodzi w moczowód.
Moczowód, przewód (parzysty) ok. 30 cm, zaopatrzony w błonę mięśniową gładką (jest spiralnie skręcona, dzięki czemu moczowód może wykonywać ruchy perystaltyczne), a od wewnątrz w błonę śluzową, prowadzący mocz z miedniczki nerkowej do pęcherza moczowego, gdzie w kącie tylnym trójkąta pęcherzowego w dnie tego narządu posiada ujście. Moczowody przebiegają od góry ku dołowi i w miednicy ku przodowi w przestrzeni pozaotrzewnowej (jama otrzewnej).
Spermatogeneza jest procesem tworzenia się i dojrzewania plemników. W okresie pokwitania, w kanalikach nasiennych z macierzystych komórek płciowych męskich, po podziałach mitotycznych, tworzą się komórki zwane spermatogoniami. Pod wpływem hormonu folikulotropowego zaczynają dzielić się na drodze mitoz, tworząc spermatocyty I rzędu. Następnie spermatocyty I rzędu przechodzą mejozę. Podczas pierwszego podziału mejotycznego tworzą się spermatocyty II rzędu, natomiast w wyniku drugiego podziału mejotycznego powstają spermatydy. Spermatydy przekształcają się w plemniki. Plemniki będące komórkami rozrodczymi mają haploidalną liczbę chromosomów.
Budowa plemnika: główka ( w niej jądro komórkowe ) , szyjka, wstawka , a na końcu znajduje się witka
Jądro: Narząd parzysty położony w mosznie
2 powierzchnie: Boczna, Przyśrodkowa
2 brzegi: Przednie, Tylne
2 końce: Górne, Dolne
Gruczoł cewkowy
Błona biodrowa i miąższ jądra
Śródjądrze: w tylnym brzegu; od niego biegną promieniście przegródki jądra, dzielące miąższ na płatki
W płaciku: cewki nasienne kręte (2rodzaje komórek: płciowe- plemniki i podporowe-cewki nasienne proste)
Część dokrewna jądra: hormony płciowe męskie androgeny (testosteron)
Funkcje: Wytwarzanie hormonów płciowych, Produkcja plemników
Prącie:
Budowa zewnętrzna: Nasada, Trzon, Żołądź jest pokryta napletkiem, od strony dolnej żołędzi wędzidełko napletka
Budowa wewnętrzna:
2 ciała jamiste: Prawe, Lewe (Oddzielone nieszczelnie przegrodą)
Ciało gąbczaste: ma 3 części: Cz. Pośrednią (właściwe ciało gąbczaste), Koniec tylny (opuszka prącia), Koniec przedni (żołądź)
Moszna- uwypuklenie ściany jamy brzusznej w kształcie skórno-mięśniowego worka, w którym znajdują się jądra. Znajduje się pomiędzy prąciem i odbytem. Zadaniem moszny jest utrzymywanie jąder w optymalnej, stałej temperaturze, nieco niższej niż temperatura ciała.
Jajnik:
Parzysty gruczoł płciowy
Położony na bocznej ścianie miednicy mniejszej, wewnątrzotrzewnowej
Owalny, czerwonoszary
2 powierzchnie: Przyśrodkowa, Boczna
2 końce: Górny (jajowodowy), Dolny (maciczny)
2 brzegi: Tylny (wolny), Przedni (krezkowy, wnęka jajnika)
Budowa wewnętrzna:
Kora (obwodowo) Warstwa zbita, komórki w różnych okresach rozwoju-pęcherzyki jajnikowe pierwotne, wtórne dojrzewające (pęcherzyki Graffa)
Rdzeń (centralnie) Luźna kolagenowa tkanka Łączna, Naczynia krwionośne
Pęcherzyki grafa: To miejsce rozwoju komórki jajowej (dojrzały pęcherzyk pęka i uwalnia komórkę jajową do otrzewnej- jajeczkowanie (owulacja)
Ciałko żółte (z reszty pęcherzyka Graffa): Wytwarza hormon, który przygotowuje błonę śluzową macicy do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej
Funkcje: wytwarzaniu komórek jajowych, wydzielaniu żeńskich hormonów płciowych
Jajowód: Parzysty przewód dł. 12-16cm
4 części:
Maciczna
Położona w ścianie macicy, najkrótsza, najwęższa, ujściem macicznym łączy się z jamą macicy
Cieśń
Ma grube ściany i wąskie światło
Bańka
Stanowi 2/3 całej dł. Jajowodu, ma obszerne światło i cienkie ściany)
Lejek
Położony najbardziej bocznie, otwiera się do jamy otrzewnej ujściem brzusznym; strzępki jajowodu na brzegu wolnym; strzępek jajnikowy)
Bł. Śluzowa:
Nabłonek jednowarstwowy cylindryczny
Częściowe migawki
Fałdy jajowodowe
Bł. Mięśniowa
Bł. Zewnętrzna
Funkcje:
W jajowodzie dochodzi do zapłodnienia
Ujście maciczne tego narządu umożliwia zapłodnionemu jaju przedostanie się do macicy
Macica: Budowa zewnętrzna:
2 powierzchnie: Pęcherzowa, Jelitowa
2 brzegi: Prawy, Lewy
3 części: Trzon, Cieśń, Szyjka
Trzon: Najgrubsza, najszersza część dna macicy
Cieśń: Najkrótsza, połączenie trzonu i szyjki
Szyjka: 2 części:
Pochwowa (wpukla się do światła pochwy)
Nadpochwowa
Jama macicy- płaska szczelina, kształt trójkąta z podstawą do góry, w kątach bocznych znajdują się ujścia jajowodów, wierzchołek skierowany do cieśni
Budowa wewnętrzna: 3 warstwy:
Bł. Śluzowa (endometrium)
Nabłonek jednowarstwowy cylindryczny, migawki w okolicy trzonu i cieśni, jest gładka i pofałdowana, liczne gruczoły wydzielające śluz; w ujściu macicy nabłonek płaski
Bł. Mięśniowa (myometrium)
Najgrubsza, tworzy tzw. Mięsień maciczny, mięśnie gładkie, o złożonym przebiegu
Bł. Surowicza (perymetrium)
Otrzewna trzewna, na brzegach macicy przechodzące w więzadła szerokie macicy
Funkcje: umożliwienie przedostania się plemników do jajowodu, umożliwienie zagnieżdżenia zarodka, zapewnieni warunków rozwoju dziecka aż do porodu
Pochwa to odcinek dróg rodnych samicy, który otwiera się na zewnątrz i jest zarazem narządem kopulacyjnym. Ściana pochwy składa się z zewnętrznej przydanki, warstwy mięśniowej i błony śluzowej, w której nie ma gruczołów. Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący, wyściełający pochwę, zmienia swój charakter i stopień złuszczenia pod wpływem hormonów jajnikowych, a jego charakterystyczne zmiany w cyklu owulacyjnym pozwalają określać fazy tego cyklu.
Przedsionek pochwy to płytka przestrzenna, która jest ograniczona wargami sromowymi mniejszymi oraz wędzidełkiem łechtaczki i wędzidełkiem tylnym warg sromowych. Do przodu od ostatniego leży dół przedsionka pochwy. Do niego uchodzą oddzielnie pochwa i cewka moczowa.
Łechtaczka: nieparzysty, zewnętrzny narząd płciowy samic ssaków. Znajduje się w pobliżu przedniego połączenia warg sromowych mniejszych. Część widoczna znajduje się powyżej pochwy.
Hormony: substancje wytwarzane w gruczołach wewnątrzwydzielniczych lub wyspecjalizowanych grupach komórek, przekazywane przez nie wprost do krwi, mające silne pobudzające lub hamujące działanie na procesy biochemiczne, poprzez które przejawia się ich regulacja i sterowanie czynnościami różnych tkanek i narządów.
Przysadka spełnia rolą nadrzędną wśród gruczołów dokrewnych, wpływających na ich wydzielanie. Leży ona w jamie czaszki, na powierzchni dolnej mózgu. Poza tym hormofiy przysadki wpływają na zasadnicze czynności organizmu, jak wzrastanie, rozwój osobnika itd.
Gruczoł tarczowy leży na szyi i jest największym gruczołem dokrewnym, zresztą o znacznych wahaniach wymiarów i ciężaru. Hormony tarczycy wpływają na przemianę materii, dojrzewanie i szereg innych czynności organizmu.
Gruczoły przytarczyczne górne i dolne w liczbie 3-4, leżą na tylnej powierzchni tarczycy i mają wpływ na gospodarką wapniową organizmu.
Aparat wysepkowy trzustki jest założony w samym ciele tego gruczołu w postaci wysepek słabo barwiących się komórek. Wydziela insulinę i glukagon, hormony regulujące gospodarkę cukrową.
Nadnercze: Gruczoł parzysty, leży w jamie brzusznej, na górnych biegunach nerek. Wydziela około trzydziestu hormonów, regulujących ważne czynności życiowe. Między innymi wytwarza adrenalinę, hormon wpływający na układ krążenia.
Gruczoły płciowe - jądro i jajnik poza wytwarzaniem komórek płciowych, są ważnymi gruczołami dokrewnymi, powodującymi dojrzewanie płciowe organizmów oraz występowanie drugorzędnych cech płciowych, jak np. zarostu na twarzy u mężczyzn czy budowy miednicy u kobiet. Jajniki wydzielają również hormony regulujące przebieg ciąży.
Grasica jest gruczołem wieku dziecięcego, na ogół czynnym do okresu pokwitania i potem stopniowo zanikającym. Co do czynności grasicy brak dostatecznych wyjaśnień. Przypuszczalnie pobudza ona wzrastanie i chroni organizm przed zakażeniem i zatruciem.
Szyszynka jest tworem wielkości małego ziarnka fasoli, leżącym w jamie czaszki pod płatem spoidła wielkiego mózgu. Zalicza się do gruczołów dokrewnych, chociaż o jej czynnościach brak pewnych wiadomości. Prawdopodobnie hamuje ona dojrzewanie, broniąc organizm dziecięcy przed niewłaściwym rozwojem czynności narządów płciowych.
Tyroksyna jest produkowana, magazynowana i uwalniana przez komórki pęcherzykowe tarczycy. Tyroksyna będąca głównym hormonem produkowanym przez tarczycę jest uważana za prohormon.
Parahormon hormon polipeptydowy składający się z 84 aminokwasów, który odpowiada za regulację hormonalną gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie. Wytwarzany jest w przytarczycach.
Układ nerwowy człowieka anatomicznie dzielimy na:
układ ośrodkowy: obejmujący mózgowie, zawarte w jamie czaszki oraz rdzeń kręgowy, biegnący przez kanał kręgowy.
układ obwodowy: należą do niego nerwy mózgowe (czaszkowe) oraz nerwy rdzeniowe.
Stąd czynnościowo układ nerwowy dzieli się na:
1) układ somatyczny(dostosowuje reakcje organizmu do zmian środowiska)
2) układ autonomiczny (wegetatywny) Zapewnia on prawidłowy przebieg najistotniejszych czynności życiowych organizmu tj. m.in. bicie serca, oddychanie, trawienie.
Układ autonomiczny ten dzieli się na dwie części: układ współczulny (sympatyczny), układ przywspółczulny (parasympatyczny).
Układ nerwowy obwodowy: 31 par nerwów rdzeniowych, 8 szyjnych, 12 nerwów piersiowych, czaszkowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych, 1 guziczny.