Produkt krajowy brutto, produkt narodowy brutto i dochód narodowy

oraz wzrost gospodarczy

Wartość dodana - wartość jaka pozostaje po odjęciu od wartości wytworzonych produktów i usług wartości zużytych materiałów i surowców, które stanowią tzw. wartość przeniesioną, którą nie wlicza się do PKB.

Wartość dodana - przyrost wartość i dóbr będący rezultatem danego procesu produkcji. Oblicza się ją przez odjęcie od wartości dóbr wytworzonych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników produkcji zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr.

Dobra finalne - to dobra czyli produkty i usługi nabywane przez ostatecznego użytkownika.

Dobra przeznaczone dla ostatecznego odbiorcy do konsumpcji lub na inwestycje.

Produkt krajowy brutto - określa łączną pieniężną wartość wszystkich produktów i usług finalnych wyprodukowanych przez gospodarkę danego kraju w danym okresie (najczęściej w ciągu roku).

PKB per capita - PKB przypadające na jednego mieszkańca

Metody obliczania produktu krajowego brutto

1. Metoda sumowania produktów - sumuje wartość produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku. Obliczeń dokonują GUS i Wojewódzkie Urzędy Statystyczne. Zebrane dane dotyczące wartości wytworzonych produktów i usług najczęściej grupuje się wg działów gospodarki. Przy obliczaniu PKB należy liczyć wyprodukowane produkty tylko raz. Aby uniknąć wielokrotnego liczenia sumujemy wartość dóbr finalnych lub wartość dodaną produktu.

1. metoda sumowania wartości dóbr finalnych

wartość dodana: 300 jednostek 300 jednostek nieci jedwabnej 50 jednostek do sprzedaży

250 jednostek nici do dalszej obróbki

wartość dodana: 150 jednostek (400-250)

400 jednostek materiału jedwabnego 100 jednostek do sprzedaży

300 jednostek materiału jedwabnego na uszycie kostiumów

wartość dodana: 300 jednostek (600-300)

600 jednostek kostiumów do sprzedaży

PKB = 50 + 100 +600 = 750

2. metoda sumowania wartości dodanych

PKB = 300 + 150 +300 = 750

PKB liczone tą metodą wyrażany jest w cenach czynników produkcji (- podatki+subsydia)

2. Metoda sumowania wydatków - polega za sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują:

1. wydatki na konsumpcję dóbr wytwarzanych w kraju (C_K),

2. wydatki na krajowe dobra inwestycyjne (I_K),

3. wydatki rządowe na wywarzane w kraju finalne produkty i usługi z wyłączeniem płatności transferowych (G_K),

4. wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe (Ex_K).

PKB = C_K +I_K+ G_K + Ex_K

Indeks K oznacza, że bierzemy tylko pod uwagę wydatki na dobra krajowe.

Taki sam rezultat otrzymamy, gdy będziemy dodawać poszczególne wydatki na dobra krajowe i importowane, a następnie odejmiemy wielkość łącznego importu ( I_m). Mamy wówczas:

PKB = C + I+ G + Ex - Im

Gdzie C, I, G i Ex zawierają również komponenty z importu. Gdy różnice między eksportem, a importem (tj. eksport netto) oznaczymy przez X, wówczas równanie będzie maiło postać:

PKB = C + I+ G + X

PKB liczone tą metodą wyrażany jest w cenach rynkowych; czyli poszerzony o wartość podatków pośrednich (VAT i akcyza) i pomniejszonym o subsydia, subwencje i dotacje.

PKB w cenach czynników produkcji = PKB w cenach rynkowych - podatki pośrednie + subsydia

PKB w cenach rynkowych - miara produkcji krajowej uwzględniająca podatki pośrednie.

PKB w cenach czynników produkcji - miara produkcji krajowej pomijająca podatki pośrednie z uwzględnieniem subsydiów.

PODATKI POŚREDNIE, podatki nakładane na przedmioty spożycia, czynności obrotu i wymiany (np. konsumpcyjne); płaci je nabywca.

3. Metoda sumowania dochodów - polega na sumowania dochodów uzyskanych z czynników produkcji (płace, renty, procenty, zyski). Obliczanie PKB tą metodą polega na sumowaniu ww. dochodów, powstających w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku. Suma tych dochodów musi być równa sumie wartości dodanej. Należy uwzględniać tylko te dochody, które powstają w związku z wytwarzaniem produktów i usług. Nie uwzględniamy tzw. płatności transferowych tj. emerytur, rent, zasiłków, stypendiów, płatności z budżetu. Są to płatności nie związane z koniecznością świadczenia za nie jakiś usług i nie są dochodami z tytułu udziału w procesie produkcji. Dlatego nie uwzględnia się ich w rachunku w PKB.

PKB = dochody z ziemi (renta gruntowa) + dochody z pracy (płaca)

+ dochody z kapitału (odsetki dywidendy).

PKB liczone tą metodą wyrażone jest w cenach czynników produkcji.

Renta ekonomiczna — wszelka długookresowa płatność, otrzymywana za wykorzystanie zasobu lub czynnika produkcji, która przekracza jego koszt alternatywny;

Renta gruntowa — forma renty ekonomicznej uzyskiwana przez właścicieli ziemi.

Renta gruntowa - dochód otrzymywany z tytułu posiadania ziemi.

Produkt narodowy brutto - jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji.

PNB - to suma dóbr finalnych wytworzonych przez krajowe czynniki produkcji bez względu na miejsce zainwestowania czynnika.

PNB w cenach czynników produkcji

=

PKB w cenach czynników produkcji

+

dochody netto z tytułu własności za granicą

Dochody netto należy rozumieć jako nadwyżkę napływu dochodów z tytuły świadczenia usług czynników produkcji za granicą nad odpływem dochodów powstałych w wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju.

Dochód narodowy - stanowi faktyczną (rzeczywistą) nowowytworzoną wartość w ciągu roku.

DN = PNN = PNB w cenach czynników produkcji - amortyzacja

Produkt narodowy netto - miara produkcji uwzględniającej inwestycje netto.

Inwestycje netto - cześć łącznych inwestycji przeznaczona na odtworzenie zużytego zasobu kapitału w rozmiarach odpowiadających amortyzacji.

Amortyzacja - część wartości środków trwałych przypadająca na wytworzone wyroby i usługi.

Amortyzacja - koszt zużycia środków trwałych wchodzący w skład kosztów wytwarzania towarów i usług.

Dochód osobisty (DO)

=

DN

-

podatki bezpośrednie płacone przez przedsiębiorstwa

-

zyski niepodzielone

Zyski niepodzielone - część zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstwa, a nie do podziału między akcjonariuszy.

Rozporządzalny dochód osobisty

=

DO

-

podatek dochodowy od osób fizycznych

+

płatności transferowe

Wzrost gospodarczy

Rozwój społeczno - gospodarczy jest to proces wyrażający reprodukcję rozszerzoną w skali gospodarki narodowej, a więc zmiany w zdolnościach wytwórczych, produkcji i spożyciu, stosunkach społecznych, środowisku naturalnym i systemie funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa.

Rozwój gospodarczy (ekonomiczny) - jest pojęciem węższym od rozwoju społeczno-gospodarczego. Obejmuje tylko tę sferę działalności ludzkiej, która wiąże się z gospodarowaniem, a więc produkcją i podziałem dóbr i usług. Oprócz zmian ilościowych, takich jak zmiany poziomu produkcji, konsumpcji, zatrudnienia, obejmuje również zmiany jakościowe, jak np. zmiany organizacji społeczeństw.

Rozwój gospodarczy - długofalowy proces przemian dokonujących się w gospodarce. Obejmuje zarówno zmiany ilościowe, dotyczące wzrostu produkcji, zatrudnienia, inwestycji, rozmiarów funkcjonującego kapitału, dochodów, spożycia i in. wielkości ekonomicznych charakteryzujących gospodarkę od strony ilościowej (wzrost gospodarczy), jak również towarzyszące im zmiany o charakterze jakościowym. Do tych drugich zaliczyć należy przede wszystkim postęp techniczny i technologiczny, doskonalenie systemu powiązań wewnątrzgospodarczych i powiązań z gospodarką światową, wzrost poziomu kwalifikacji siły roboczej, zmiany struktury gospodarki zmierzające do jej unowocześnienia, wzrost poziomu efektywności w skali mikro- i makroekonomicznej, pojawianie się nowych produktów i doskonalenie jakości już produkowanych. Możliwy jest wzrost gospodarczy bez rozwoju, rozwój bez wzrostu nie jest możliwy.

Wzrost gospodarczy - oznacza zmianę strumieni dóbr i usług oraz zasobów gospodarczych, poprawę relacji ilościowych produkcji i podziału dóbr oraz świadczonych usług, co prowadzi do poprawy ich jakości i zwiększenia ich ilości przypadających przeciętnie na każdego członka społeczeństwa.

Wzrost gospodarczy - powiększanie się zdolności danego kraju do produkcji dóbr i usług zaspokajających potrzeby.

Głównymi czynnikami wzrostu gospodarczego są: inwestycje (powiększanie kapitału rzeczowego), postęp techniczny i doskonalenie umiejętności ludzkich.

Syntetycznym miernikiem wzrostu gospodarczego jest poziom i tempo wzrostu produktu narodowego brutto przypadającego na 1 mieszkańca.

Mierniki rozwoju społeczno - gospodarczego

Mierniki rozwoju społeczno - gospodarczego:

1. Mierniki syntetyczne - charakteryzują rozwój w sposób najbardziej ogólny. Są to rozmiary PKB, DN w ujęciu absolutnym, a więc w przeliczeniu na jednego mieszkańca, wskaźniki ich dynamiki i struktury wytwarzania oraz podziału w układzie działowym, regionalnym lub krajowym.

2. Mierniki szczegółowe - charakteryzujące poszczególne dziedziny rozwoju:

1. inwestycje

• stopa inwestycji,

• dynamika inwestycji,

• struktura inwestycji,

• efekty inwestycji.

innowacje

• liczba wynalazków,

• zakup licencji,

3. Mierniki symptomatyczne - charakteryzują wybrane dziedziny działalności ale pozwalają wnioskować o ogólnym poziomie i dynamice rozwoju. Są to np. liczba komputerów osobistych na 100 gospodarstw domowych itp.

Czynniki wzrostu gospodarczego

1. W ujęciu historycznym głównymi czynnikami wzrostu gospodarczego są kapitał, ziemia i praca.

2. W ujęciu modelowym jako czynniki bezpośrednie przedstawia się zatrudnienie i wydajność pracy. Jako czynniki pośrednie majątek produkcyjny i inwestycje oraz ich efektywność.

3. W ujęciu systemowym czynniki dzieli się na

1. ekonomiczne - tradycyjne (zasoby naturalne, majątek, zasoby demograficzne),

2. ekonomiczne - nowoczesne (postęp naukowy i organizacyjny),

3. postęp w kierowaniu gospodarką (zmiany strukturalne i międzynarodowy podział pracy),

4. społeczne (infrastruktura społeczna),

5. rynkowe (konkurencja i równowaga),

6. specjalne (proporcjonalność i dysproporcje rozwoju).

Czynniki ekonomiczne o charakterze wymiernym dzielimy na:

1. bezpośrednie (zatrudnienie i wydajność pracy),

2. pośrednie (majątek produkcyjny, efektywność jego wykorzystania),

3. ekstensywne (zatrudnienie i majątek produkcyjny),

4. intensywne (wydajność pracy i efektywność wykorzystania majątku).

Rozmiary zatrudnia siły roboczej zależą od potencjału ludności zdolnej do pracy. Wykorzystanie potencjalnych zasobów siły roboczej zdolnej do pracy do pomnażania dochodu narodowego zależy m.in. od stopnia aktywności zawodowej ludności, poziomu i wykorzystaniu kwalifikacji pracowników, technicznego uzbrojenia pracy, poziomu pracy kierowniczej itp.

Mierniki zatrudnienia. Możliwości przyrostu zatrudnienia są zawsze ograniczone przez potencjał ludności zdolnej do pracy w danym momencie. Granicę przyrostu zatrudnienia stanowi całkowite wyczerpanie tego potencjału. Potencjał ten wyznacza wiele czynników:

1. czynniki demograficzne - ogólna liczba ludności, tempo przyrostu ludności ogółem i tej zdolnej do pracy, migracje, urodzeni, zgon itp.

2. czynniki ekonomiczne - im wyższy poziom wzrostu gospodarczego tym niższa stopa przyrostu ludności i niższe zatrudnienie i niższy czas pracy.

3. czynniki społeczne - model rodziny.

Wydajność pracy ma ważniejszy wpływ na wzrost DN. Wydajność pracy to stosunek efektów do poniesionych na nie nakładów pracy żywej w określonej jednostce czasu. Efektywność pracy to stosunek nowo wytworzonej wartości produkcji o nakładów pracy żywej.

Odwrotność wydajności pracy to pracochłonność wytwarzania danego produktu czy świadczenia usługi.

Wyróżnia się następujące rodzaje wydajności pracy:

1. indywidualną - wartość (ilość) produkcji wytwarzana przez jednego, konkretnego pracownika w ciągu godziny. Jest to technologiczna wydajność pracy.

2. zbiorowa - wartość (ilość) produkcji przypadająca średnio na jednego zatrudnionego w ciągu roku, w określonej gałęzi, dziele, sektorze itd.

Wydajność pracy indywidualnej i jej dynamika zależą od:

1. Czynników otoczenia (warunki naturalne, technika, organizacja pracy czy produkcji, środki motywowania pracowników).

2. Intensywność pracy - określony stopień natężenia pracy, w trakcie jej wykonywania. Jest to natężenie wysiłku fizycznego i psychicznego w czasie pracy. Na intensywność pracy wpływają m.in. siła fizyczna, sprawność intelektualna, doświadczenie zawodowe itp.

Na społeczną wydajność pracy wpływają: poziom wydajności w poszczególnych sektorach czy gałęziach, jej dynamika, zmiany w poziomach kwalifikacji.

Mierniki wydajności pracy - do mierzenia służą mierniki naturalne, wartościowo - naturalne i wartościowe.

Mierniki naturalne - ich zakres jest ograniczony. Mogą być stosowane tam gdzie produkcja jest jednorodna a kwalifikacje siły roboczej są względnie jednorodne.

Mierniki wartościowo - naturalne - wyrażenie wydajności w taki sposób oznacza stosunek wartości produkcji i usług w określonym czasie do sumy czasu pracy zużytego na ich wytwarzanie wyrażonego w roboczogodzinach.

Mierniki wartościowe - takie ujęcie jest najczęściej stosowane. Mierzy poziom i dynamikę wydajności.

Na wzrost gospodarczy prócz dwóch podstawowych czynników czyli wydajności pracy i zatrudnienia wpływ mają również:

1. kapitał fizyczny - zarówno trwały jak i obrotowy przypadający średnio na jednego zatrudnionego.

2. kapitał ludzki - zasoby wiedzy, umiejętności zdrowia, energii witalnej zawarty w społeczeństwie.

3. technologia.

Czynniki przyspieszające i ograniczające tempo wzrostu gospodarczego

Czynniki ograniczające tempo wzrostu:

1. konsumpcja - obniżenie stopy konsumpcji umożliwia co prawda wzrost stopy inwestycji ale wywołuje równocześnie niezadowolenie pracowników najemnych, niepokoje i konflikty społeczne. Zmniejsza to wydajność pracy a co za tym idzie ogranicza tempo wzrostu gospodarczego,

2. siła robocza - niedostosowanie kwalifikacji siły roboczej do struktury stanowisk pracy, nadmierne zatrudnienie, niechęć pracowników do wykonywania pracy. Wszystko osłabia wydajność pracy,

3. handel zagraniczny - import niezbędny jest ograniczony możliwościami eksportowymi, kiedy korzyści z handlu przechwytują partnerzy zagraniczni. Efektywny handel zagraniczny zwiększa tempo wzrostu,

4. wymogi ekologiczne- przekroczenie norm ochronnych środowiska naturalnego pogarsza warunki życia ludności, produkcji i konsumpcji. Zmniejsza tempo wzrostu poprzez pogorszenie stanu zdrowia pracowników a co za tym idzie wydajności pracy.

5. luka technologiczna - oznacza różnicę między krajami przodującymi w świecie, a słabiej rozwiniętymi z punktu widzenia techniki i technologii. Różnica ta wyraża utracony z tego powodu dochód narodowy,

6. luka organizacyjno - instytucjonalna - zła organizacja pracy czy produkcji powoduje spadek tempa wzrostu.

Rodzaje wzrostu gospodarczego

1. wzrost gospodarczy równomierny - charakteryzuję się takim samym tempem wzrostu PKB w kolejnych latach. PKB₁= tw PKB₂ = tw PKW_n

2. wzrost gospodarczy przyspieszony - przyspieszone tempo wzrostu PKB w kolejnych latach. PKB₁< tw PKB₂ < tw PKW_n,

3. wzrost gospodarczy malejący - zmniejsza się w kolejnych okresach tempo wzrostu PKB. PKB₁> tw PKB₂ > tw PKW_n,

Granice wzrostu gospodarczego

Niekontrolowany wzrost gospodarczy może doprowadzić do degradacji środowiska naturalnego oraz nadmiernego wyczerpania się zasobów naturalnych.

PKP, PNB, DN i wzrost gospodarczy

strona 4 z 6

---