Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica

w Płocku

Kwalifikacyjne Studia Podyplomowe

w zakresie pedagogiki korekcyjno- kompensacyjnej

z logopedią oświatową

mgr Jolanta Ewa Chałajda- Syrocka

nr albumu 4149/P/2002

Schematyczny przebieg terapii zaburzonej głoski sz [š]

Praca wykonana

w celu ukończenia

kwalifikacyjnych studiów

podyplomowych w zakresie

pedagogiki korekcyjno-

kompensacyjnej

z logopedią oświatową

Promotor: dr Katarzyna Bieńkowska- Robak

Recenzent: dr Halina Mackiewicz

Płock 2003

WSTĘP

Praca ta jest poświęcona terapii zaburzonej głoski sz [ š ].

Jest ona jedną z najczęściej wadliwie wymawianych głosek u dzieci w wieku szkolnym.

Niepoprawna wymowa głoski sz [ š ] nazywa się seplenieniem ( sigmatismus). Terapia zaburzonej głoski obejmuje wiele ćwiczeń.

Są wśród nich:

• ćwiczenia oddechowe

• ćwiczenia fonacyjne

• ćwiczenia słuchu fonematycznego

• ćwiczenia usprawniające ruchome narządy artykulacyjne

• ćwiczenia prawidłowo brzmiącej głoski i jej utrwalenie

ROZDZIAŁ 1

ĆWICZENIA ODDECHOWE

Prawidłowe oddychanie jest podstawą dobrej wymowy, a przede wszystkim silnego i dobrze postawionego głosu. ¹⁾

Ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej, a także zapobieganie takim zjawiskom, jak arytmia oddechowa, mówienie na wdechu, kolizja między rytmem oddychania

a strukturą wypowiedzi. ²⁾

Forma ćwiczeń oddechowych prowadzonych z małymi dziećmi powinna być dostosowana do możliwości fizycznych dziecka, a więc powinna to być forma zabawy.

Ćwiczenia oddechowe przeprowadzamy w trzech etapach:

I etap- to ćwiczenia mobilizujące aparat oddechowy:

wąchanie papierowych kwiatków, dmuchanie na wiatraczek, wprawianie w ruch lekkich przedmiotów ( np.: bibułek, papierków ) za pomocą dmuchania na gładkiej i na chropowatej powierzchni, puszczanie baniek mydlanych, poruszanie wydmuchiwanym przez słomkę powietrzem piłeczek po stole, przenoszenie za pomocą słomki skrawków papieru z miejsca na miejsce, zdmuchiwanie świecy z coraz większej odległości, „ chłodzenie gorącej zupy”- dmuchanie długim strumieniem powietrza, „ zdmuchiwanie mlecza”- długo, aż spadnie ostatnie nasionko, „ odtajanie zamarzniętej szyby”, „ chuchanie na zamarznięte ręce”, wymawianie na wydechu samogłosek- początkowo pojedynczo, potem po 2-3 (ao, eo, aoe). ³⁾

II etap - ćwiczeń oddechowych to ćwiczenia dotyczące konkretnej głoski .

W czasie przebiegu terapii zaburzonej głoski sz [s] wśród ćwiczeń oddechowych mogą z pewnością znaleźć się ćwiczenia mające za celu naśladowanie naturalnych odgłosów otoczenia. Mogą to być zabawy naśladujące: szum fal morskich, wiatru, lasu, szelest liści pod stopami w czasie jesiennego spaceru, szelest gazety, odgłos wycieranych butów o wycieraczkę, jazdę pociągiem, oddawanie nadmiaru pary przez lokomotywę, szeptanie do ucha itp.

Wszystkie te ćwiczenia wykonywane są na głosce szsz.

Innymi ćwiczeniami oddechowymi w czasie terapii głoski sz może być:

• wykonywanie trzech wydechów, wymawiając sz równomiernie z jednakową głośnością

• wykonanie trzech wydechów starając się wymawiać sz jak najciszej

• wykonywanie trzech wydechów, dmuchając na skrawek papieru ( odchylenie papieru powinno być przez cały czas jednakowe)

• wykonywanie wydechu, wymawiając sz raz ciszej, raz głośniej

( Powyższe zadania mają wyćwiczyć równomierność siły wydechu)

• gwizdanie na jednym tonie ( tylko wydech)

• długie wybrzmiewanie głoski sz ( na jednym wydechu

• powtarzanie zdań na jednym wydechu: zdania krótki, potem coraz dłuższe

( np: Szymon ma szarą koszulę)

• ćwiczenia oddechowe można łączyć z ruchami rąk, nóg i tułowia. W ten sposób oddychanie pogłębia się, zwiększa się pojemność płuc i różne ich partie kolejno biorą udział w czynności oddychania ( np. dzieci naśladujące szum drzew na wietrze poruszają rękoma uniesionymi w górę i w tym czasie wymawiają wydłużoną głoskę „sz” ). Dobrym ćwiczeniem na wyregulowanie oddechu jest recytowanie wierszy oraz śpiew.

„ Lato” ( słowa i muzyka J. Nowak)

1. Szumi, szumi woda,

szumi, szumi las

szumią , szumią pola,

lato wita nas...

2. Szumi, szumi woda,

szumi, szumi las

szumią, szumią pola,

wiatr ochładza nas.

III etap ćwiczeń oddechowych- to ćwiczenia brzuszno- przeponowe.

Oddychania brzuszno- przeponowego najłatwiej nauczyć się w pozycji leżącej. Ruchy brzucha i klatki piersiowej można kontrolować ręką. Przepona przesuwając się przy wdechu do dołu wywiera nacisk na brzuch, który się uwypukla, przy wydechu przepona wraca do swego położenia poprzedniego, tzn. unosi się, a brzuch lekko opada. ⁴⁾

Starszym dzieciom można wytłumaczyć działanie przepony i fizjologię oddychania, młodszym można zaproponować zabawę w „ huśtanie misia”. Dziecku, leżącemu na materacu, kładziemy na brzuchu jego ulubioną maskotkę

i polecamy, aby oddychała tak, aby jego maskotka poruszała się w gorę i w dół. ( Aby zapobiec spadaniu zabawki, możemy ją położyć na lekkiej książce w twardej oprawie).

Dla rozruszania przepony L. Łukaszewski proponuje: śmiech- wesoły, beztroski, gwałtowny, cichy, lekki, tłumiony i naśladowanie śmiechu różnych ludzi:

• Staruszki: he, he, he

• kobiety- jasny: ha, ha, ha

• mężczyzny - tubalny, rubaszny: ho, ho, ho

• dziewczynki- piskliwy, chichotliwy: hi, hi, hi

• chłopca- wesoły, hałaśliwy: ha, ha, ha ⁵⁾

ROZDZIAŁ 2

ĆWICZENIA FONACYJNE

Po wykonaniu ćwiczeń oddechowych przechodzimy do ćwiczeń fonacyjnych. Nie powinny one trwać długo, aby nie powodowały zmęczenia mięśni krtani. Wskazane są parominutowe przerwy.

Celem ćwiczeń fonacyjnych ( głosowych) jest przede wszystkim:

• ustalenie wysokości głosu, właściwej dla danej osoby

• wyrobienie umiejętności modulowania siły głosu.

Ćwiczącemu poleca się czytanie fragmentu tekstu z różną wysokością głosu

i wysokość, z jaką mówi najłatwiej, najswobodniej i z najmniejszym wysiłkiem, jest wysokością właściwą dla niego. ⁶⁾

Jeżeli zaś chodzi o siłę głosu to za pomocą niej realizujemy akcent wyrazowy

i logiczny. Wyrazy, które chcemy wyróżnić wypowiadamy w zależności od treści tekstu z większą lub mniejszą siłą.

Stopnie siły głosu mogą być różne; szept, półgłos, głos pełny, krzyk.

Siła głosu zależy od prawidłowego oddychania oraz od prawidłowej fonacji.

W celu zniesienia napięcia mięśni krtani i gardła dobrze jest zacząć ćwiczenia od cichego mruczenia ( ciche mruczenie przez nos, jakby przedłużona wymowa spółgłoski m m m ). Następnie przejść do kolejnych ćwiczeń.

1. wymachiwać jak najdłużej samogłoskę a , nie zmieniając natężenia głosu. Ćwiczenie powtórzyć 3 razy. Młodszym dzieciom można zaproponować zabawę „ usypianie lalki, misia”.

2. W ten sposób przećwiczyć pozostałe samogłoski ustne : o, e, u, i, y. Dla dzieci młodszych można zastosować zabawy:

• „ okazywanie zdziwienia”- poprzez wymowę głoski o

• „ płacząca lalka”- poprzez wymowę głoski e

• „ lecący samolot”- poprzez wymowę głoski u itp.

3. Na jednym wydechu, z tą samą siłą, wymawiać trzy samogłoski: aou, eiy,

następnie cztery, potem pięć i w końcu wszystkie: a o e u i y.

4. Wymówić krótkie zdanie szeptem, półgłosem, głosem pełnym i krzycząc.

( np. Szymon ma szarą koszulę ).

5. Wymawiać szeptem zdanie o szyby deszcz dzwoni zwiększając stopniowo siłę szeptu.

6. Fragment tekstu czytać półgłosem, a następnie głosem pełnym ( dzieci starsze).

7. We fragmencie tekstu podkreślić najważniejsze wyrazy i odczytać tekst, wyróżniając siłą głosu wyrazy podkreślone ( również ćwiczenie dla dzieci starszych). ⁷⁾

ROZDZIAŁ 3

ĆWICZENIA SŁUCHU FONEMATYCZNEGO

Słuch fonematyczny to zdolność precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy ( u siebie i u innych). ⁸⁾

Dziecko musi wyodrębnić z potoku mowy wyrazy, w wyrazach- sylaby, w sylabach- głoski, a także uchwycić kolejność głosek w wyrazie. Musi też odróżnić poszczególne głoski. Ma to bowiem znaczenie nie tylko dla formy, ale też treści wypowiedzi. ( np. mylenie wyrazów: kasa- kasza- Kasia).

Przykłady ćwiczeń słuchu fonematycznego:

1. Wyróżnianie wyrazów w zdaniu.

Ile wyrazów, tyle ustawiamy klocków, tyle razy klaszczemy, rysujemy

kółeczka.

2. Wydzielanie sylab w wyrazach.

Wystukiwanie sylab w wyrazach, wyklaskiwanie, rozpoznawanie wyrazów

po ilości wyklaskiwanych lub ułożonych przy pomocy klocków sylab.

Zabawa w kończenie słów. Nauczyciel podaje pierwszą sylabę np. sza-,

dziecko dopowiada brakującą cześć wyrazu.

3. Wyróżnianie głosek w nagłosie wyrazu. Zaczynamy od wyodrębniania samogłosek, dopiero później przechodzimy do wyróżniania spółgłosek..

1. Logopeda wymawia wyrazy: szafa, szkoła, szosa, sznurek i pyta dziecko: Jaką głoskę słychać na początku tych wyrazów? Następnie poleca dziecku, aby wśród obrazków wyszukało, te które również zaczynają się na „ sz”

2. Zabawa grupowa: „ Jedzie pociąg naładowany na literę...” podajemy głoskę

( np. „ sz”), na którą powinny się zaczynać wyrazy, rzucamy po kolei piłkę

do dzieci. W momencie chwytania jej dziecko podaje wyraz na daną głoskę

( np. szafa).

3. Wyszukiwanie, przez dziecko, przedmiotów których nazwy zaczynają się na daną głoskę.

4. Wyróżnianie głosek w wygłosie wyrazu.

Logopeda wymawia wyrazy: grosz, arkusz, listonosz, pióropusz i pyta

dziecko:

Jaką głoskę słychać na końcu tych wyrazów? Następnie poleca dziecku, aby

pętlą otoczyło te obrazki, w których nazwie sz jest również na końcu.. ⁹⁾

5. Wyróżnianie głosek w śródgłosie wyrazu.

Logopeda pokazuje dziecku obrazki i pyta:

„ W nazwach, których przedmiotów ukryła się w środku głoska sz? ¹⁰⁾

6. Ćwiczenie analizy i syntezy wyrazów.

1. Bawimy się z dziećmi w odgadywanie wyrazów podzielonych na :

• sylaby ( ka- pe- lusz )

• morfemy ( kap- el- usz )

• logotomy i fonemy ( ko- sz )

• fonemy i logotomy ( sz- al.) ¹¹⁾

2. Tworzenie schematów wyrazów.

Wspólnie z dzieckiem „ podpisujemy” obrazki kartonikami, kropkami ( tyle

kartoników ile głosek słyszymy w wyrazie) i odwrotnie, dobieramy obrazki

do liczby kartoników.

3. Rebusy fonetyczne.

Logopeda pokazuje obrazki i zadaje polecenie:

1. „ Podaj nazwy kolejnych obrazków i odgadnij w każdej nazwie początkową

głoskę. Z tych początkowych głosek utwórz nowy wyraz”.

sz a f a

k o sz

2) „ Podaj nazwy kolejnych obrazków i odgadnij , w każdej nazwie końcową głoskę. Z tych głosek utwórz nowy wyraz”.

m y sz

7. Ćwiczenia w różnicowaniu głosek.

1. Logopeda wymawia wyrazy z głoską „ sz” i „ s”. Jeżeli dziecko usłyszy wyraz z głoską „ sz”- potrząsa grzechotką lub klaszcze w ręce.

Szafa, sanki, szkoła, sen, szyba, szyna, szelki, szkoła, szosa, samochód,

sobota, szatnia, szalik, sklep, sznurek, szynka, szpital, sosna, sowa, syn,

samolot.

2. Nauczyciel recytuje wiersz. Jeżeli dziecko usłyszy „ sz”, wówczas szeleści

kartką papieru ( potrząsa woreczkiem).

„Szara godzina” ( E. Szelburg- Zarembina)

Szare niebo za oknem

szare drzewa w sadzie

szary deszcz się na wszystkim

szarą mgiełką kładzie.

Szary piesek pod piecem

krótką pali fajkę

i szaremu kotkowi

prawi długą bajkę

o małej, szarej myszce

która siedzi w norze

i wcale w ten dzień słotny

na dwór wyjść nie może.

3. Segregowanie obrazków wg początkowej głoski s- sz.

Polecenie dla dziecka:

_ „ Wstaw obrazki w odpowiednie miejsca tabelki w zależności od tego czy

„ syczą” ▬ czy „ szumią” o. ¹²⁾

▬	o

4. Zabawa:

„ Pokaż, co słyszysz?”

Nauczyciel wymawia wyrazy różniące się tylko jedną głoską. Dziecko

wskazuje obrazek.

kasa- kasza

szale- sale

kos- kosz

sok- szok

5. Przy ćwiczeniach w różnicowaniu głosek różniących się miejscem

artykulacji można posługiwać się schematami układu narządów mowy.

Logopeda wymawia wyraz, dziecko pokazuje wałek dziąsłowy na schemacie słysząc sz lub dolne siekacze słysząc s.

8. Rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej. „ Oceń jak mówię?”. N

Nauczyciel wymawia wyrazy a dziecko w umowny sposób określa, kiedy wymowa była prawidłowa. ( np. podnosi rysunek uśmiechniętej buźki).

Np. szynka -------- synka salik ------------ szalik itp.

ROZDZIAŁ 4.

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE

RUCHOME NARZĄDY

ARTYKULACYJNE

Odpowiedni poziom sprawności narządów artykulacyjnych: języka, warg, żuchwy i podniebienia miękkiego, warunkuje prawidłową wymowę głosek.

Narządy te można usprawniać przez ich gimnastykę . Dzieci z wadami wymowy maja najczęściej kłopoty z wykonywaniem prostych ćwiczeń, nie mają też wyczucia ułożenia narządów mowy ( zaburzenia kinestetyką w ich obrębie). Ćwiczenia należy wykonywać stopniowo, bez nadmiernego forsowania mięśni. Wskazane są ćwiczenia krótkie, ale częste, najlepiej przed lustrem, aby dziecko mogło naśladować ruchy osoby dorosłej.

Poniższe zestawy ćwiczeń mogą być wykorzystywane nie tylko przy korekcji zaburzeń mowy, ale także przy poprawianiu wyrazistości i płynności wymowy. Niesłychanie ważna jest zabawowa forma tych ćwiczeń. ¹³⁾

Przy przebiegu terapii zaburzonej głoski sz [ š ] szczególną uwagę należy zwrócić na ćwiczenia usprawniające wargi i język.

1. Ćwiczenia warg

• przesadne wyraźne wymawianie samogłosek u- i ( przy „ u” wargi ściągnięte do przodu, przy „ i” kąciki ust cofnięte)- zabawa w naśladowanie „ syreny”;

• wymawianie samogłoski a- o przy szeroko otwartych ustach;

• przesadne wyraźne wymawianie a- o- u;

• cmokanie ( dziecko udaje, że stara się rozłączyć sklejone wargi );

• utrzymywanie ołówka między nosem a wargą górną ( zabawa w wąsy);

• przesuwanie ściągniętych warg na prawo- na lewo;

• czesanie dolnymi zębami wargi górnej i na odwrót;

• parskanie wargami

• gwizdanie

• przerzucanie powietrza z jednego do drugiego ( zabawa w naśladowanie czynności płukania ust wodą);

• dmuchanie na płomień świecy;

• wciąganie i nadymanie policzków ( zabawa; grubasek i chudzielec );

• ssanie wargi dolnej, potem górnej;

- 15-

_ granie palcami na wargach;

• wyrywanie kartki papieru z zaciśniętych warg;

• gwałtowne rozwieranie zaciśniętych warg- ( zabawa w pyszczek ryby );

• wykonywanie „ całusków” do lusterka. ¹⁴⁾

2. Ćwiczenia języka

Przy udziale języka powstają prawie wszystkie głoski, a niektóre

( np. s, sz, r ) wymagają szczególnie precyzyjnych jego ruchów.

Zalecane jest przestrzeganie zasady rozpoczynania ćwiczeń od obszernych ruchów języka na zewnątrz jamy ustnej, z przechodzeniem do ruchów drobniejszych- wewnątrz: ¹⁵⁾

• oblizywanie warg- usta szeroko otwarte;

• wysuwanie języka do przodu i cofanie w głąb jamy ustnej ( bez kontaktu z wargami);

• dotykanie językiem wargi górnej, dolnej;

• wahadełko- kierowanie języka w kąciki ust bez dotykania językiem warg i zębów;

• kląskanie językiem- zabawa w konika;

• oblizywanie zębów, liczenie zębów- usta szeroko otwarte;

• mlaskanie czubkiem i środkiem języka;

• wypychanie językiem policzków ( udawanie ssania cukierka);

• otwieranie i zamykanie zębów bez odrywania języka od podniebienia;

• układanie języka „ w rulonik”, „ w żądło”, „ w miseczkę”;

• unoszenie języka za górne zęby ( język wąski) i cofanie go za wałek dziąsłowy.

3. Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie i żuchwę

• ziewanie - z opuszczoną nisko dolną szczęką;

• kaszlenie z wysuniętym na zewnątrz językiem;

• płukanie gardła ciepłą wodą tzw. gulgotanie;

• chrapanie na wdechu i wydechu;

• oddychanie wyłącznie przez usta lub wyłącznie przez nos;

• ssanie smoczka;

• głębokie oddychanie- wdech nosem, wydech ustami- usta cały czas otwarte;

• przenoszenie skrawków papieru za pomocą słomki ( wciąganie powietrza );

• wciągnie policzków;

• naśladowanie żucia pokarmu przez krowę. ¹⁶⁾

ROZDZIAŁ 5

ĆWICZENIA ARTYKULACYJNE-

WYWOŁANIE PRAWIDŁOWO BRZMIĄCEJ GŁOSKI sz [ š ]

5.1. Charakterystyka głoski sz [š]

Głoska sz [ š ] jest głoską podstawową dla szeregu

sz- ż- cz- dż .

„Sz” jest spółgłoską przedniojęzykowo- dziąsłową, szczelinową, ustną, bezdźwięczną.

Przy wymowie tej głoski język znajduje się za górnymi zębami ( za wałkiem dziąsłowym), boki języka dotykają górnych zębów. Szczelina powstaje między wałkiem dziąsłowym a czubkiem języka. Zęby są zwarte, wargi lekko wysunięte do przodu.

„Sz” występuje przed wszystkimi samogłoskami z wyjątkiem - i. Wymawiana jest w nagłosie ( tzn. na początku wyrazu), w śródgłosie (w środku wyrazu ) i w wygłosie ( na końcu wyrazu).

Sz pojawia się zwykle około 4-5 roku życia. ¹⁷⁾

5.2. Wywołanie prawidłowo brzmiącej głoski sz [ š ]

W lustrze pokazujemy dziecku prawidłowy układ języka i warg. Następnie polecamy dziecku zrobić to samo, tzn. unieść język za górne zęby, zęby zewrzeć i wargi lekko wysunąć do przodu. W takim układzie polecamy dziecku wymawiać sz.

Jeżeli dziecko nie wyczuwa położenia języka, stosujemy uczulanie miejsc artykulacyjnych. W tym celu trzeba dotknąć czubek języka i miejsc za wałkiem dziąsłowym zimną metalową szpatułką lub trzonkiem zimnej łyżeczki.

W trudnych przypadkach pomagamy dziecku, unosząc szpatułką język za górne zęby. Zęby zbliżamy i wargi lekko wysuwamy do przodu poprzez naciśnięcie policzków.

Przy wywołaniu prawidłowo brzmiącej głoski sz [ š ] możemy zastosować metodę czucia skórnego tzn. wierzchem dłoni umieszczonej przed ustami, wyczuwamy różnicę przy wypowiadaniu [s] i [ š ]- inny strumień powietrza

Rentgenogram, palatogram lingwogram spółgłoski š

( G. Demel)

ROZDZIAŁ 6

UTRWALENIE PRAWIDŁOWO BRZMIĄCEJ GŁOSKI sz [ š ]

Głoskę sz wywołujemy w izolacji, tzn. bez samogłosek. Dopiero kiedy jej brzmienie jest już prawidłowe dodajemy samogłoski.

W czasie utrwalania prawidłowej wymowy zawsze należy pamiętać o zasadzie stopniowania trudności i przestrzeganiu poniższych etapów.

6.1. Łączenie głoski sz [ š ] z samogłoskami

sza szo sze szu szy

asza aszo asze aszu aszy

osza oszo osze oszu oszy

esza eszo esze eszu eszy

usza uszo esze uszu uszy

ysza yszo ysze yszu yszy

asz osz esz usz ysz

W powyższych ćwiczeniach przydatny jest lizak logopedyczny.

Zachęcamy dziecko, aby na lizaku łączyło palcem głoskę sz z samogłoskami . Pamiętajmy przy tym, aby sz było lekko przedłużone, a samogłoski prawidłowo wymawiane.

6.2. Utrwalanie głoski sz [ š ] w wyrazach.

Kiedy dziecko opanuje już prawidłową wymowę głoski sz z samogłoskami możemy zacząć ćwiczyć wymowę sz w wyrazach.

Zaczynamy od wyrazów, które mają sz w nagłosie, dopiero później ćwiczymy głoskę sz w śródgłosie i wygłosie.

Początkowo możemy dzielić wyrazy na sylaby ( np. sza- fa ), aby dziecko skupiło się i nie śpieszyło z wypowiedzią.

1. wyrazy z głoską sz [ š ] w nagłosie:

· szafa, szabla, szachy, szafir, szajka, szakal, szal, szalik, szałas, szałwia,

szampon, szampan, szarfa, szata, szatnia, szopa, szopka, szosa, szelki, szept,

szew, szewc, szufelka, szuflada, szum, szyba, szyna, szynka, szyszka.

· szanować, szarpać, szorować, szeleścić, szemrać, szeptać, szukać, szumieć,

szyć.

· szafirowy, szary, szorstki, szeroki, szósty, szybki.

· Szarlota, Szymon

2. wyrazy z głoską sz [ š ] w śródgłosie:

· brosza, daszek, dzbanuszek, garnuszek, groszek, grusza, kalosze, kasza, kaszel,

koszula, koszyk, maszyna, muszelka, proszek, staruszek, uszy, wieszak, zeszyt

· mieszać, oszukać, przyszyć, ruszać, słyszeć

· blaszany, pieszy, pluszowy, puszysty

· Leszek, Staszek, Ryszard

3. wyrazy z głoską sz [ š ]w wygłosie;

· arkusz, grosz, kalosz, kapelusz, klosz, koklusz, kosz, listonosz, mysz,

pióropusz, plusz, towarzysz, wesz.

· Janusz, Juliusz, Łukasz, Mariusz, Miłosz, Tomasz ¹⁸⁾

4. Wyrazy z głoską sz [ š ] przed spółgłoskami.

Wymagają oddzielnych ćwiczeń. Początkowo głoskę sz podwajamy

( np. szszkoła).

W śródgłosie przed spółgłoskami można głoskę sz podwoić a wyraz podzielić na sylaby ( np. my-szszka, puszszka ) .

Przykłady wyrazów:

szkoła, szkło, szklanka, szpulka, szpital, szpada, szpak, sznurek, sznurowadło, szmata;

myszka, puszka, broszka, gruszka, poduszka, szyszka.

Dla utrwalenia głoski w wyrazach służyć nam mogą różnego rodzaju obrazki, w których nazwie ukryło się sz.

Pokazujemy dziecku obrazek, pytamy:

„ Co to jest?” i oceniamy wymowę interesującej nas głoski.

W tym przypadku, dziecko już nie powtarza wyrazów lecz robi to samodzielnie. W miarę ćwiczeń liczba obrazków rośnie a wyrazy stają się trudniejsze.

Aby uatrakcyjnić zajęcia, możemy wprowadzać różnego rodzaju rebusy i zagadki, których rozwiązaniem są wyrazy z głoską sz [ š ].

Zgadnij, co to jest?

· Rebusy z „ sz”

(1).

sz ○ ○ ( szkoła )

(2).

sz

( szosa )

(3).

s

f= ł ( szałas)

_______________________________________________________________

(4).

T= SZ A

( koszula )

(5).

R=SZ

( szyba )

(6).

szo szop

s ka

( szopa ) ( szopka )

• Zagadki z „ sz”

SZ

Co dzień jestem w każdej szkole.

Szpinak od kapusty wolę.

Szewcy mają mnie w szufladzie,

więc nie rosnę w żadnym sadzie,

tylko w lesie wraz z szyszkami

leżę sobie pod sosnami.

Albo mieszkam ze szpakami

w domku między gałązkami.

Znajdziesz mnie w każdej szklance,

lecz nie ma mnie w filiżance.

I z pszenicą, no i z pszczołą

żyję w zgodzie - wyjątkowo!

W Szwecji także mnie znajdziecie.

Czym ja jestem?

Chyba wiecie?!

SZACHOWNICA

Na tym kwadracie dwóch królów macie,

jeden i drugi marzy o macie.

SZAFA

Chociaż drzwi jak i dom posiada,

Nie ma okien ni komina.

W niej płaszcz wiesza zawsze Adaś,

Gdy powróci z mamą z kina.

Pół „ szabli”, cześć „ fasoli”

Już w pokoju mebel stoi.

SZALIK

Na szyję włożony, na drutach zrobiony.

Chroni przed grypą, a także przed chrypą.

SZEŚĆ

Gdy linka się urwała, to cyferka powstała.

W dole brzuszek krągły ma.

Kto z was imię jej już zna?

SZEWC

Spędza dzionek przy warsztacie,

reperował buty tacie.

A dla siostry mej, Adelki,

zrobił śliczne pantofelki.

SZKLANKA

Przezroczysty walec nie toczy się wcale,

bo stoi na spodku,

herbatę ma w środku.

SZKOŁA

Dwie litery z „ myszki” weź,

trzech dostarczy „ pszczoła”.

W niej się uczę i bawię.

Jej nazwisko to...

SZPILKA

Ma ostrą nóżkę, łepek nieduży,

choć nie jest igłą, krawcowej służy.

SZYBOWIEC

Ma skrzydła tak jak samolot,

pilot w nim sterów dotyka.

Ogon ma też, jak wiadomo

i tylko nie ma silnika.

SZYBA

Widać ją przeważnie w oknie,

jak się brudzi, albo moknie.

Gdy ją muśnie czysta szmatka,

przezroczysta jest i gładka.

SZYSZKA

Patrzy Jasio:- Coś strasznego!

• Już był pewien, że to myszka,

ale wkrótce się przekonał,

że to z sosny spadła... .¹⁹⁾

• Odczytaj wyrazy

opa

opka

ru

ru t

towanie

gro

arku

rfa

sza łwia

rlotka

• Przeczytaj wyrazy. Skreśl wyraz, który nie pasuje do pozostałych:

szelest szum cisza szmer

• Kręcąc „ kołem fortuny”, odczytaj wyrazy napisane wspak, zaczynające się od sz. ²⁰⁾

• połącz strzałkami wyrazy, które rozpoczynają się od tej samej głoski. Odczytaj je głośno. ²¹⁾

szkoda

szynka

ściana

szynka sowa

sen

skórka świeca

siano śrubka

szyderstwa

sucho szopa

sidła

szelki śmiech

światło

sztuka szczęście

• Połącz i odczytaj wyrazy

A B

srebrna szuflada słodka szkatułka

zamknięta szpilka zmięty szarlotka

cyklamenowa szalupa cenna szalik

żaglowa szminka

C D

szyfonowa zadanie szydełkowa bluza

szachowe sukienka koszulowa serweta

szkolna żołnierz kosztowne żyrandol

szeregowy tablica kryształowy cekiny

-30-

• Wyrazy z ramek odszukaj w grupie po prawej stronie. Odczytaj wyrazy z ramek.²²⁾

szklanka

szał sznurek

szalik

szkoda

szarość

sznurek szkoła

szal szkoła

1. Utrwalenie głoski sz [ š ] w zwrotach dwuwyrazowych.

Następnym etapem utrwalania głoski, po opanowaniu jaj prawidłowej wymowy w pojedynczych wyrazach jest jej utrwalenie w zwrotach dwuwyrazowych

Przykłady:

szary szalik

szerokie szelki

koszyk gruszek

szkolna szatnia

pluszowy kapelusz

puszka groszku

wyszywana poduszka

bursztynowa broszka

wasza szkoła

nasza szatnia

szklany klosz

warsztat szewca

blaszana puszka

listonosz Tadeusz

garnuszek Leszka

szybowiec Staszka

muszelka Łukasza

ptaszek Tomasza

kalosze Mariusza

koszula Szymona

Oczywiście, tak jak na poprzednich etapach ćwiczeń, niektóre wyrazy w zwrotach dwuwyrazowych można zastąpić obrazkami. Sprawi to, że ćwiczenia będą ciekawsze dla dzieci np.

szafirowy

szklany

-32-

6.4. Utrwalenie głoski sz [ š ] w zdaniach.

Utrwalamy umiejętność poprawnego wymawiania głoski sz w zdaniach. Zaczynamy od prostych zdań i stopniowo przechodzimy do trudniejszych.

Przykłady zdań:

W szkole jest szatnia.

W szufladzie są szachy.

Nasza pani pisze na maszynie.

Urszula idzie do szkoły.

Szymek ma szarą koszulę.

Wszystkie przedszkolaki noszą fartuszki.

W koszyku jest groszek.

Na wieszaku wisi szalik.

W szatni stoją wieszaki.

Mama szyje koszulę.

To nasza szkoła.

Pod szafką siedzą myszy.

W szafie są szerokie szuflady.

Tomasz poszedł pieszo do szkoły.

Zbyszek pisze wiersze.

Szymek jest leniuszkiem.

Na poddaszu mieszkają szpaki.

Przy szopie stoi pastuszek.

Mariusz ma kaszel.

Na wieszaku wiszą kożuszki.

Szymek trzyma szyszkę.

W szufladzie jest fartuszek.

Uszatek ma mały brzuszek.

Na szafie jest dzbanuszek.

Nie płoszyć ptaszka!

Staszek szuka muszelek.

Na poduszce wyszyty jest kwiatuszek.

W sklepie wiszą szynki.

Wszyscy szanują listonosza.

Koszyk pełen kasztanów i szyszek.

Ta broszka jest kosztowna.

Przy szpitalu rośnie kasztanowiec.

W szafie wisi kapelusz i szlafrok.

Mysz schowała się pod szafą.

W szufladzie są szklanki i kieliszki.

W szóstej szufladzie leżą szkolne przybory Szymka.

Tomasz wszedł do szkoły.

Tomasz mieszka w Koszalinie.

W szafce jest kosz, szufelka i szczotka.

Mateusz usłyszał szelest.

Dariusz prowadzi szybowiec.

Szklarz wstawia szybę.

Koszykówka to ulubiony sport Łukasza.

Szewc szuka szpulki i szpilek.

W szatni usłyszałam szept.

Utrwalenie głoski sz w zdaniach, możemy urozmaicić przez zastępowanie niektórych wyrazów obrazkami.

Np.

To jest a to

Możemy również zastosować uzupełnienie zdań .

„ Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami . Przeczytaj je.”

1. Z fartuszka Urszulki wypadły trzy.............

2. Włóczka miękka jak puszek zwinięta jest w ................. .

3. Bardzo ładne są poduszki w szafirowe .......................... .

kwiatuszki.

szpulki.

kłębuszek.

Utrwalać głoskę sz możemy również w czasie wykonywania działań matematycznych. Ćwiczymy, wtedy prawidłową wymowę liczebników: np. sześć, szesnasty, sześćdziesiąty, pierwszy.............. oraz prawidłową wymowę znaków >, < ( większy, mniejszy)

10 > 6

10 < 16

6. 5. Utrwalenie głoski sz [ š ] z wykorzystaniem wierszy i piosenek.

Ciekawą formą dla dzieci jest utrwalanie głoski sz w czasie czytania i śpiewania piosenek:

*

„ Przyszła myszka do szewca i prosi

uszyj mi puszyste bambosze

takie, jak teraz się nosi.

Zerknął szewc na myszkę radosny

i rzekł: mam dużo roboty,

zaczekaj do przyszłej wiosny”.

Myszka

„ Łepek z uszami wytnę z kasztana,

na brzuszek wezmę szyszkę

ogonek i łapki będą wełniane

i do zabawy zrobię myszkę”.

Szklarz ( J. Brzechwa)

„Wyleciały szyby z okien,

Szklarz popatrzył jednym okiem,

Nowe szyby wstawił szybko,

Możesz usiąść znów za szybką”.

Drukarz ( J. Brzechwa)

„ Wydrukował książkę drukarz,

a ty w niej wierszyków szukasz.

Gdy podrośniesz już troszeczkę,

sam przeczytasz tę bajeczkę”.

„ Wesołe słowa”:

1. Sza, sza, sza

śpiewają dzieci,

sza, sza, sza

śpiewam ją sam/a/

2. Szo, szo, szo ...

3. Sze, sze, sze ...

4. Szy, szy, szy ...

5. Szu, szu, szu ...

„ Skrzaty”

1. Szara jesień, szara

szumią , szumią liście

Poszły małe skrzaty

szukać ciepłej chaty.

2. Szukają, szukają

mało czasu mają.

Gdy się nie pospieszą,

kaszlu wnet dostaną.

6.6. Utrwalenie wymowy głoski sz [ š ] w spontanicznych wypowiedziach.

U dziecka , które z powodzeniem przeszło wszystkie etapy utrwalania wymowy głoski sz [š ] należy sprawdzić poprawność wymowy interesującej nas głoski w spontanicznych wypowiedziach.

Można to zrobić, obserwując wymowę dziecka na lekcjach, na przerwach. Można również dać dziecku do samodzielnego opisania obrazek.

Pytamy wtedy; „ Co widzisz na obrazku ?”

Ukoronowaniem terapii zaburzonej głoski sz [ š ] może być nauka na pamięć wiersza B. Koronkiewicz pt. Szacowna Stara Szafa”.

Zabawa w nazywanie przedmiotów znajdujących się w szacownej starej szafie jest doskonałą formą utrwalenia poprawnej wymowy głoski sz [ š ] oraz jej różnicowania w nagłosie, śródgłosie i w wygłosie, nauki budowania zdań złożonych z użyciem tych głosek. Zabawę tę można wykorzystać także do usprawniania orientacji przestrzennej ( góra-dół, wyżej- niżej, obok, na, pod, nad ).

Strzałki zarówno w szafie jak i w treści wiersza wskazują kierunek, kolejność nazywania odkrytych obrazków, jak też uczenia się na pamięć zwrotek wiersza. Dzieci nie umiejące jeszcze czytać można uczyć treści wiersza odkrywając kolejne drzwi szafy i zgodnie z treścią wiersza nazywać znajdujące się tam przedmioty.

Kilkakrotne powtarzanie tych czynności daje taki efekt, że dziecko nawet nie zorientuje się jak opanuje treści wiersza.²⁴⁾

„ Szacowna stara szafa”.

U starego stryja Stacha

Jest szacowna stara szafa

Stoi skromnie gdzieś na strychu

Różnych rzeczy w niej bez liku:

I ↓ II ↓

W górze , z lewej szafy strony W górze, z prawej strony

Szalik ładnie ułożony, Jest skakanka, pusty słoik

Obok szczotka, w szpulce szpilka, I skarpetek jedną parę

A w szufladach skarbów kilka. Schował ktoś do szafy starej.

Za dużymi szafy drzwiami W środku szafy suknia, spodnie

Jest koszula z mankietami, I spódnica- stroje modne.

Dwa wieszaki oraz szelki, Sweter wisi obok paska,

Kapelusz i szpadel wielki. Na spód spadła stryjka laska

Dolną szafy część otwieram, Dolny schowek z prawej strony

Gdy na grzyby się wybieram. Jest na sanki przeznaczony.

Jest tu koszyk i kalosze, I pamiętaj także o tym:

Szyszki z lasu też przynoszę Stąd parasol weź na słoty.

Skrzypią starej szafy drzwi A spod szafy do rąk dzieci

Szara myszka pod nią śpi. Samolocik zaraz wleci.

Stara szafa strasznie skrzypi,

Sporo skarbów w niej ukrytych,

Są w niej też schowane słowa,

By staranna była mowa.

Bożena Koronkiewicz

SZACOWNA STARA SZAFA

PODSUMOWANIE

Niniejsza praca przedstawia kolejne etapy w przebiegu terapii zaburzonej głoski.

Na każdym z nich są realizowane zadania, które są podporządkowane ogólnemu celowi postępowania korekcyjno- terapeutycznego.

Aby jednak nasza terapia została uwieńczona sukcesem, musimy pamiętać o przestrzeganiu kilku zasad:

1. zasady systematyczności

2. zasady stopniowania trudności

3. zasady utrwalania zdobytych umiejętności

4. zasady indywidualizacji

5. zasady pełnej rehabilitacji ( rozwiązywania różnorodnych problemów związanych z wadą wymowy)

6. zasady świadomego i aktywnego udziału rodziców lub opiekunów dziecka.

Na szczególną uwagę zasługuje ostatnia z wyżej wymienionych zasad.

W całym procesie postępowania logopedycznego bardzo ważnym jest nawiązanie z dzieckiem i z jego rodzicami właściwego kontaktu opartego na pełnym zaufaniu oraz ukształtowanie pozytywnego stosunku do zajęć.

Zadaniem logopedy jest zachęcanie rodziców do współpracy oraz przekazanie im dokładnych wskazówek do pracy z dzieckiem w domu.

W znacznej mierze od stosowania się do tych zaleceń zależne są efekty terapii logopedycznej.

Zadaniem rodziców jest utrwalenie z dzieckiem opracowanego na zajęciach materiału, gdyż tylko wtedy, gdy materiał ten jest dobrze utrwalony, można przejść do następnego etapu ćwiczeń.

W ramach ćwiczeń domowych bardzo ważna jest systematyczność.

Ćwiczenia powinny przebiegać w atmosferze spokoju, zrozumienia trudności dziecka. Pośpiech i nerwowość utrudniają przyswajanie materiału. Dzieci należy chwalić nawet za minimalne osiągnięcia, co znacznie mobilizuje do wysiłku.

Zadaniem rodziców jest również dopilnowanie, aby dziecko systematycznie uczęszczało na zajęcia z logopedą.

Tylko wtedy można liczyć na szybkie efekty terapii.

PRZYPISY

1. I. Styczek: Logopedia. Warszawa 1979, s.182

2. G. Demel: Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola.

Warszawa1994,s.21

3. E. Spałek.; C. Piechowicz- Kułakowska: „ Jak pomóc dziecku z wadą wymowy”. Kraków 1996,s. 32

4. I. Styczek: Logopedia...op. cit., s. 22

5. L. Łukaszewski: „ Wychowanie Muzyczne w Szkole” 1975 nr 5

6. I. Styczek: Logopedia...op. cit., s. 190

7. Ibidem, s. 193

8. G. Dembel: Minimum... op.cit.,s. 23

9. H. Metera: Poznajemy głoski. Ćwiczenia dla przedszkolnych i zespołów reedukacyjnych. Warszawa 1991, s. 17

10. Ibidem, s. 24

11. A. Balejko: Jak pokonać seplenienie. Białystok2002,s. 36

12. E. Chmielewska: Zabawy logopedyczne i nie tylko. Kielce 1995, zeszyt 1,

s. 28

13. E. Spałek: Jak pomóc dziecku... op.cit., s. 30

14. Ibidem, s. 31

15. Ibidem, s. 31

16. Ibidem, s. 32

17. G. Demelowa: Elementy logopedii. Warszawa 1987, s.69

18. J. Wójtowiczowa: Logopedyczny zbiór wyrazów. Warszawa 1993, s. 13-14

19. J. Stec: Zagadki dla najmłodszych. Kielce 1997, s. 140-143

20. E. Chmielewska: Zabawy logopedyczne...op. cit., zeszyt 1 , s. 8

21. E. Chmielewska: Zabawy logopedyczne...op. cit., zeszyt 7, s. 23

22. E. Chmielewska: Zabawy logopedyczne...op. cit., s.42

23. A. Balejko: Jak pokonać seplenienie...op. cit., s.42

24. Ibidem, s.48

BIBLIOGRAFIA

Balejko A.: Jak pokonać seplenienie. Białystok 2002

Chmielewska E.: Zabawy logopedyczne i nie tylko. Kielce 1995, PW „ MAC”.

Demelowa G. : Elementy logopedii. Warszawa 1987, WSiP

Demel G. : Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. Warszawa 1994,

WSiP.

Łukaszewski L.: „ Wychowanie Muzyczne w Szkole”, 1975 nr 5,

Metera W.: Poznajemy głoski. Ćwiczenia dla klas przedszkolnych i zespołów

reedukacyjnych. Wyd. 4. Warszawa 1991, WSiP

Spałek E., Piechowicz- Kułakowska C.: jak pomóc dziecku z wadą wymowy.

Kraków 1996, Oficyna Wydawnicza „ Impuls”.

Stec J.: Zagadki dla najmłodszych. Kielce 1997, PW „ MAC”

Styczek I.: Logopedia, Wyd 4. Warszawa 1979, PWN

Wójtowiczowa J.: Logopedyczny zbiór wyrazów. Warszawa 1993, WSiP

SPIS TREŚCI

Str.

WSTĘP

ROZDZIAŁ 1 1

ĆWICZENIA ODDECHOWE

ROZDZIAŁ2 4

ĆWICZENIA FONACYJNE

ROZDZIAŁ 3 6

ĆWICZENIA SŁUCHU FONEMATYCZNEGO

ROZDZIAŁ 4. 14

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE RUCHOME NARZĄDY ARTYKULACYJNE

ROZDZIAŁ 5 16

ĆWICZENIA ARTYKULACYJNE

5. 1. Charakterystyka głoski sz [ š ]

1. Wywołanie prawidłowo brzmiącej głoski sz [ š ]

ROZDZIAŁ 6 18

UTRWALENIE PRAWIDŁOWO BRZMIĄCEJ GŁOSKI sz [ š ]

1. Łączenie głoski sz [ š ] z samogłoskami

2. Utrwalenie głoski sz [ š ] w wyrazach

3. Utrwalenie głoski sz [ š ] w zwrotach dwuwyrazowych

4. Utrwalenie głoski sz [ š ] w zdaniach

5. Utrwalenie głoski sz [ š ] z wykorzystaniem wierszy i piosenek

6. Utrwalenie głoski sz [ š ] w spontanicznych wypowiedziach

PODSUMOWANIE 41

PRZYPISY 42

BIBLIOGRAFIA 43

sz

sz

sz

szklanka

szalik

szarość

szkoda

szkoła

sznurek

szal

szał

szynka

szuflada

szalik

sanki

szelki

spodnie

kosz

lis

kapelusz

piec

pajac

mysz

kaktus

odkurzacz

klucz

historyjka obrazkowa

(gruszka ,kosz ,puszka ,kasztan

kieszeń )

mysz

szafa

szpulka

agrafka

farby

agrafka

kot

oko

szyszka

dom

igły

kosz

ser

szuflada

szynka

szalik

serce

szelki

samo-chód

szafa

szuflada

szalik

szelki

szynka

szpada

szachy

szatnia

szydełko

szopka

szyna

gruszka

koszula

groszek

muszla

kasztan

osa

szafa

kot

ul

ryba

pas

kajak

akutzs

iklezs

aknyzs

kilazs

asozs

adalfuzs

tselezs

dzbanuszek

fartuszek

szpulka

szpilka

warsztat szewca

---