POLITYKA SPOŁECZNA

(dr Tkaczuk - wykłady - ZiM 2008/2009)

WYKŁAD 1 (2.10.2008)

Podstawy teoretyczne i uwarunkowania polityki społecznej

Definicje polityki społecznej:

1) jako nauki

2) jako praktyki

Ad. 1)

Przez politykę społeczną jako dyscyplinę naukową rozumie się naukową teorię oraz towarzyszącą jej metodologię, zajmujące się zagadnieniem potrzeb materialnych i duchowych człowieka oraz grup społecznych na określonym etapie rozwoju państwa, z uwzględnieniem geograficznych i kulturowych uwarunkowań.

Ad. 2)

Praktyka polityki społecznej oznacza świadomą działalność państwa, organizacji społecznych i samego społeczeństwa w dziedzinie kształtowania warunków bytu i pracy, zmierzających do optymalnego zaspokojenia indywidualnych i zbiorowych potrzeb.

Polityka społeczna a socjalna:

• środki, metody, działania i instytucje, które służą wywieraniu bezpośredniego wpływu na materialne warunki życia, a przede wszystkim poziom dochodów pieniężnych,

• zaliczamy do niej zabezpieczenie społeczne, politykę podatkową, regulacje płacy minimalnej, preferencje kredytowe, itp.

Sfery polityki społecznej:

• jako nauki

• bytu

• pozamaterialna

• psychospołeczna

• jako praktyki

• pracy

• dobrobytu

• kultury społecznej

• ładu społecznego

Dziedziny polityki społecznej:

• polityka ludnościowa i rodzinna

• polityka zatrudnienia

• polityka mieszkaniowa

• polityka zdrowia

• polityka oświatowa

• polityka kulturalna

• polityka zabezpieczenia społecznego

• polityka zwalczania patologii społecznych, itd.

Podbudowa teoretyczna polityki społecznej:

• Teorie umowy społecznej

• Teorie wykształcone na potrzeby polityki społecznej

• Miejsce polityki wśród doktryn politycznych

Teorie umowy społecznej:

1. teoria minimalnego państwa Nozicka:

• jednostki mają naturalne (ponadczasowe: np. prawo do życia) prawa i obowiązki w społeczeństwie,

• jeżeli mają być zmienione prawa i obowiązki jednostki, to musi ona wyrazić na to zgodę,

• jednostka wyrazi zgodę na zmianę w imię respektowania pozostałych praw naturalnych;

teoria zasłony niewiedzy Rawlsa:

• w społeczeństwie mogą istnieć jednostki nieświadome konsekwencji określonych zachowań czy zaniechań;

• państwo przymusza społeczeństwo do takich zachowań, które byłyby w konsekwencji jak najbardziej korzystne dla całego społeczeństwa;

• teoria powstania państwa Buchanana:

• punktem wyjścia jest istnienie społeczeństwa pierwotnego.

Naukowe teorie polityki społecznej:

1. teoria asymetrii - źródłem problemów społecznych jest asymetria wytwarzająca się w społeczeństwie;

2. teoria nierówności - tylko zorganizowane potrzeby grup społecznych mają szanse uwzględnienia w państwie;

3. teoria sprzeczności społecznych - współcześnie w społeczeństwach jest szereg sprzeczności które determinują kształt polityki społecznej, np. sprzeczność między wzrastającym dobrobytem społeczeństwa a malejącym jego zadowoleniem;

4. teoria ideologiczności i instytucyjności - ideologiczność i instytucyjność to przyczyny problemów pojawiających się w społeczeństwie;

5. program naukowy polityki społecznej - zespół rad dla polityki społecznej, np. racjonalizować nieracjonalne postępowanie, angażować społeczne aktywności.

Doktryny polityczne a polityka społeczna:

1. Liberalizm:

• wolność jednostki, własność prywatna, bogacenie się,

• najlepsza moralnie jest ta działalność, która zmierza do maksymalnego zadowolenia największej liczby jednostek,

• polityka społeczna jako oferta minimalizacji strat spowodowanych protestami społeczeństwa;

• Socjalizm:

• społeczeństwo w warunkach równości,

• człowiek jako ofiara nierówności społecznych, wyzysku, twardych reguł ekonomicznych, itp.

• społeczna gospodarka rynkowa;

• Katolicka nauka społeczna:

• katolicyzm społeczny,

• personalizm społeczny (mówi o wyższości jednostki nad społeczeństwem),

• encykliki społeczne, np. Rerum Novarum, Pacem in Terris, Laborem Exercens

• zasady nauki społecznej Kościoła (dobra wspólnego, solidarności, pomocniczości, uczestnictwa).

Uwarunkowania polityki społecznej:

• geograficzne (np. kraj, klimat)

• kulturowe (np. religia, tradycja)

• rozwojowe (związane z osiągniętym poziomem rozwoju)

• teoretyczne (przekładanie koncepcji na praktykę)

• ustrojowe (ustrój państwa)

• prawne

• międzynarodowe

• ekonomiczne

• historyczne, itd.

WYKŁAD 2 (16.10.2008)

Uwarunkowania prawne:

• nowoczesna polityka społeczna posługuje się prawem jako jedną z głównych metod realizacji swoich celów,

• z mocy prawa dobra jednostkowe uzyskują status dóbr publicznych, tzn. dóbr społecznie pożądanych w stopniu uzasadniającym poddanie ich prawnej ochronie,

• poprzez akty prawne nadawane są różne przywileje socjalne.

Uwarunkowania międzynarodowe:

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturowych

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

• Deklaracja o Postępie Społecznym i Rozwoju

• Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

• Europejska Karta Społeczna

• Karta Socjalna UE

• Karta Praw Rodziny

• Konwencja Praw Dziecka

• Konwencje MOP

Uwarunkowania ekonomiczne:

• wspólne korzenie

• wspólne cele (np. walka z bezrobocie, budownictwo mieszkaniowe, cele ekologiczne)

• wzajemne oddziaływanie

• związki krótko- i długookresowe

• odmienne punkty widzenia (polityka społeczne patrzy na świat przez pryzmat pojedynczego człowieka, polityka gospodarcza - na makro-zjawiska)

• konkurencja o ograniczone środki

1. Paradoks Martineza:

Ze społecznego punktu widzenia sytuacja pełnych sklepów i pustych kieszeni oraz pustych sklepów i pełnych kieszeni jest podobna - jest to konkluzja paradoksu:

- są to sytuacje niezaspokojonych potrzeb społeczeństwa - społeczeństwo jest niezadowolone,

- polityka społeczna stoi przed tym problemem,

- nie wymyślono jeszcze sytuacji pełnych sklepów i pełnych kieszeni.

2. Zasoby i uprawnienia

• zasoby to dobra i usługi oraz infrastruktura z nimi związana,

• uprawnienia to status, pozycja socjalna i poziom dochodów (bilet wstępu do korzystania z zasobów),

- w gospodarkach rynkowych wpływ państwa na zasoby jest pośredni,

- państwo ma większy wpływ na uprawnienia.

3. Zawodność rynku (teoria dóbr publicznych):

• rejestruje potrzeby za którymi stoi siła nabywcza,

• nie zawiera mechanizmów wyrównawczych dochodów (chodzi o nadmierne i nieuzasadnione dysproporcje w dochodach),

• reaguje na aktualne relacje

• efekty zewnętrzne (niepożądane, np. zanieczyszczenie środowiska - generuje to koszty społeczne),

• dobra publiczne

• monopolizacja

4. Ograniczenia interwencjonizmu:

• wolności gospodarcze (interwencjonizm nie powinien przekroczyć granic wolności gosp.)

• swobodna konkurencja (działalność państwa powinna jak najmniej ograniczać swobodną konkurencję),

• istotne zadania gospodarcze

• wzrost ekonomiczny (polityka społeczna nie powinna stępiać przedsiębiorczości.

5. Ekonomiczne formy działań:

• Ubezpieczenia (nie wszystkie problemy społeczne można ubezpieczyć, trzeba to organizować inny sposób, np. przez świadczenia)

• świadczenia nieskładkowe

Historyczne uwarunkowania polityki społecznej

• Początki polityki społecznej

• Narodziny współczesnej polityki (gdy powstały współczesne stosunki społeczne (systemy, np. kapitalizm, wyzysk człowieka)

• Siły wspierające powstanie polityki

• Etapy rozwoju na świecie

Siły wspierające powstanie polityki społecznej

• postępowi przemysłowcy (poprawa warunków robotników - większe koszty działalności),

• politycy, działacze społeczni, intelektualiści (prezentowane w prasie, wiecach - ograniczone pole odbioru, mały wpływ na świadomość społ.),

• rządy niektórych państw (szczególnie Szwajcaria - ustanowienie praw minimalnych w pracy, także rząd Niemiec - tzw. efekt demonstracji),

• ruch robotniczy.

Etapy rozwoju polityki społecznej

• do Wielkiego Kryzysu,

• do II wojny światowej,

• okres powojenny (rozwój polityki społ. szczególnie w krajach socjalistycznych - przywileje w nowym ustroju),

• lata '50 i '60 (rozkwit polityki społ. w krajach Europy Zachodniej, coraz większa rola państwa jako redystrybutora budżetowego),

• lata '70 i '80 (kryzys energetyczny, ograniczenie polityki społecznej),

• tendencje integracyjne w Europie (od lat '90: nie ma jeszcze wspólnej polityki społecznej UE).

Modele polityki społecznej

1. Marginalny - rozwijanie państwowej polityki społecznej jest niepotrzebne ale i demoralizujące,

2. Motywacyjny - pomoc dla samopomocy,

3. Instytucjonalno-redystrybucyjny - instytucjom polityki społecznej powierza się rolę integrowania społeczeństwa i wyrównywania społecznego.

Style realizacji polityki społecznej (kraje łączą te style w zależności od kierunku działania)

• liberalny (wolność, zaufanie),

• opiekuńczy (brak umiejętności i możliwości),

• bodźcowy (potrafią ale nie chcą),

• rygorystyczny (niechciane zachowania można wymóc).

Wartości polityki społecznej

• to co się ceni,

• wartość jest cechą względną,

• przedmioty wartościowania (stosunki społeczne, stan zaspokojenia potrzeb, instytucje społeczne, itp.),

• podmioty wartościujące (rodzina, grupa, klasa, naród).

WYKŁAD 3 (6.11.2008)

Cele polityki społecznej

• poprawa pozycji grup słabszych ekonomicznie i społecznie oraz profilaktyka (H. Lampert),

• organizowanie postępu społecznego (J. Danecki),

• łagodzenie nierówności społecznych (G. Esping-Andersen),

• ochrona przed niezaspokojeniem elementarnych i rozwojowych potrzeb człowieka (J. Szupińska).

Zasady polityki społecznej

• przezorność (zaszczepić w społeczeństwie przezorne działania z myślą o przyszłości),

• samopomocy (pomaganie sobie nawzajem),

• solidarności (akceptowanie potrzeb innych grup społecznych),

• pomocniczości (zasada decentralizacyjna),

• partycypacji,

• samorządności (by pewne grupy miały swoją samorządną reprezentację,

• doba wspólnego,

• wielosektorowości (nie tylko jeden cel polityki społecznej, ale szersze spektrum działania).

Instrumenty polityki społecznej

1. Ekonomiczne

2. Prawne

3. Informacyjne

4. Kadrowe

5. Kształtowania przestrzeni

Instrumenty ekonomiczne - regulują dostęp do dóbr wytwarzanych w gospodarce:

• warunki dostępu do majątku konsumpcyjnego,

• dochody z własności - podatki, inne uprawnienia właścicielskie,

• regulowanie zasad pracy zarobkowej (wynagradzanie, świadczenia społeczne), regulowanie praw konsumenta.

Instrumenty prawne - prawne regulacje określające uprawnienia i zachowania obywateli dotyczące zaspokajania potrzeb:

• zapisane w konstytucji i innych aktach dotyczących swobód obywatelskich,

• szczegółowe regulacje prawne (prawo pracy, rodzinne).

Instrumenty informacyjne:

• informacje przekazywane za pomocą systemu szkolnego,

• informacje medialne,

• poradnictwo indywidualne.

Instrumenty kadrowe - ludzie, którzy świadczą usługi, którzy tworzą, stosują i egzekwują prawo:

• pielęgniarka, pedagog, rehabilitant, inspektor pracy, pracownik socjalny, policjant, sędzia, urzędnik, samorządowcy, minister, itd.

Instrumenty kształtowania przestrzeni - obiekty i infrastruktura materialna służąca zaspokajaniu potrzeb społecznych:

• szkoły, szpitale, osiedla mieszkaniowe, udogodnienia dla niepełnosprawnych, świetlice, przedszkola, miejsca publiczne.

Zróżnicowanie warunków życia

Definicja nierówności - nierówności między podmiotami istnieją wówczas, gdy jedne z nich mają pewne cechy lub dysponują możliwościami w stopniu niejednakowym.

Skale nierówności społecznych:

• globalna

• krajowa

• regionalna

• misto-wieś

• lokalna

• grupowa

Przyczyny nierówności dochodowych (grupa)

• predyspozycje

• prezentacja (prezencja i umiejętność zaprezentowania się)

• ambicja

• układy (znajomości, poparcie)

• dziedziczenie (działa w obie strony, możemy dziedziczyć bogactwo ale i biedę)

• pracowitość

• zdrowie, itp.

Przyczyny nierówności dochodowych (miasto, wieś, region):

• położenie geograficzne (np. przygraniczne regiony)

• poziom rozwoju (większe możliwości znalezienia pracy)

• tradycje ekonomiczne

• polityka państwa

• cechy demograficzne (np. starzejące się społeczeństwo)

• dochodowość działalności gospodarczej

• stosunki własności, itp.

Przyczyny nierówności dochodowych na świecie:

• megaegoizm mocarstw (bogaci nie chcą się dzielić z biednymi)

• skomplikowana struktura społeczna krajów zacofanych (np. często państwom biednym trudno pomóc ze względu na konflikty wewnętrzne, korupcję)

• trudności w znalezieniu trwałego miejsca w światowym podziale pracy

• błędne koncepcje ekonomiczne (często prowadzą do pułapki zadłużenia)

• wykorzystywanie słabszych przez mocarstwa (narzucanie warunków)

• nieharmonijny rozwój gospodarczy (po okresach krótkiego wzrostu gospodarczego pojawia się recesja)

• niezdolność mechanizmów rynkowych do rozwiązywania problemów wymagających koordynacji działań (nie ma super-rządów)

Ubóstwo absolutne a nierówność

• całkowicie różne pojęcia

• rozróżnienie jest ważne, gdyż zwalczanie obu może być niemożliwe

• zwalczanie nierówności może zwiększyć absolutne ubóstwo

Sens postulatu równości

• identyczne możliwości

• równość ostatecznych dochodów

• równość wydatków publicznych

• równość korzystania

• równość kosztu

• równość rezultatu

Pojęcia diagnostyczne

• dyferencjacja społeczna (różnice w układach społecznie ważnych cech)

• dyspersja (rozproszenie)

• dysproporcja (brak proporcji)

• dywergencja (rozbieżność)

• dywersyfikacja (urozmaicenie)

• nierównomierność (niejednakowy rozkład)

• polaryzacja (narastanie różnic)

• rozwarstwienie - stratyfikacja (podział na warstwy)

Miary nierówności dochodowych jednostek:

1. rozkład częstości (miara trudna do diagnozowania)

2. pochód Pena (dochody odzwierciedlane za pomocą wzrostu)

3. udział w dochodach lub konsumpcji najbiedniejszych 10%, 20% lub najbogatszych 10%, 20%

4. stosunek najbogatszych 10% do najbiedniejszych 10%

5. wariancja (miara rozproszenia) - mira statystyczna

6. współczynnik zmienności - miara statystyczna

7. krzywa Lorenza

8. współczynnik Giniego (mierzy relatywne różnice dochodowe, im bliższy 100, to społeczeństwo bardziej zróżnicowanie

9. miara nierówności Atkinsona

WYKŁAD 4 (20.11.2008)

Konsekwencje pozytywne zróżnicowań:

• w zróżnicowaniach tkwi źródło postępu

• motywują do inwestycji w kapitał ludzki

• zachęcają do ryzyka ekonomicznego

Konsekwencje negatywne zróżnicowania:

• niezadowolenie społeczne

• patologie społeczne (przestępczość, przemoc)

• terroryzm

• kastowość społeczeństwa

Dyskryminacja:

• traktowanie kogoś gorzej od innych w tej samej sytuacji,

• dyskryminuje się ludzi z różnych powodów, np. płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, itp.

Równouprawnienie - oznacza prawną równość różnych podmiotów prawnych w ramach określonego systemu prawnego.

Polityka demograficzna

Dziedzina polityki społecznej zajmująca się problemem rozwoju ilościowego ludności.

Modele demograficzne:

Konstrukcje teoretyczne obrazujące rozwój liczebny ludności, które współcześnie są rozwijane w oparciu o badania demometrii.

Prognozy demograficzne:

• cechą charakterystyczną procesów demograficznych jest ich społeczno-biologiczne podłoże,

• stan ilościowy oraz struktura ludności krajów należą do głównych czynników determinujących rozwój społeczno-gospodarczy,

• biorąc to pod uwagę należy stwierdzić, że konstrukcja prognoz demograficznych jest szczególnie ważna w świetle planowania długofalowej polityki społeczno-gospodarczej,

• każda prognoza jest swoistym sądem o przyszłości, który może być prawdziwy bądź błędny,

• prawdopodobieństwo prawdziwości takiego sądu nazywamy wiarygodnością prognozy,

• ostrzegawcza funkcja prognoz zapewnia możliwość podjęcia odpowiednich działań zaradczych ze znacznym wyprzedzeniem, co może zaowocować znaczącym złagodzeniem społeczno-gospodarczym skutków niekorzystnych struktur demograficznych w przyszłości.

Ludność optymalna - koncepcja modelu ludności, który najlepiej służy rozwojowi społeczno-gospodarczemu oraz jest najbardziej dostosowany do cywilizacyjno-bytowych warunków życia.

Elementy polityki demograficznej:

• współuczestnictwo i współodpowiedzialność

• popularyzacja lub negacja

• legalizacja bądź zakaz

• pozytywne lub negatywne premie

Mechanizmy demograficzne

1. naturalny - ścieranie się dwóch sił: skłonności do urodzeń i skłonności do zgonów; są to siły naturalne, często związane również z warunkami otoczenia lub z mentalnością; oficjalnie polityka społeczna nie powinna wpływać na wzrost liczby zgonów; wykorzystywany mechanizm: zachęcanie lub zniechęcanie do urodzeń - polityka natalistyczna.

2. wędrówkowy - wpływanie na zachowania ludzi aby przybywali lub opuszczali miejsce zamieszkania.

Różnice:

• natalistyczny działa wolniej niż wędrówkowy,

• ze względu na skutki nieprzewidziane: migracja jest bardzo ryzykownym procesem,

• pol. natalistyczna - łatwiej ukształtować przyszłego obywatela.

Typy polityki natalistycznej:

• pronatalistyczna - zachęcanie do prokreacji w społeczeństwie, zwiększania liczby urodzeń,

• antynatalistyczna - w krajach, obszarach, gdzie jest lub będzie nas za dużo,

• neutralna - pozostawia kwestie prokreacji samym rodzinom i wyspecjalizowanym instytucjom medycznym.

WYKŁAD 5 (4.12.2008)

Typy polityki demograficznej:

1. aktywna

2. bierna

Instrumenty polityki natalistycznej:

• administracyjno-prawne

• ekonomiczne

• wychowawcze

Instrumenty administracyjno-prawne:

• akty prawne promujące produkcję oraz sprzedaż środków antykoncepcyjnych lub zakazujące ich,

• zakaz lub ograniczona zgoda na aborcję,

• minimalny wiek zawarcia małżeństwa,

• warunki uzyskania rozwodu,

• ochrona prawna kobiety ciężarnej,

• prawo do przerw w pracy w związku z dzieckiem, itp.

Instrumenty ekonomiczne:

• zasiłek macierzyński

• zasiłek rodzinny

• zasiłek wychowawczy

• ulgi na rzecz rodzin wielodzietnych

• dofinansowanie usług infrastruktury

• preferencje mieszkaniowe

• stypendia

• … itp.,

Instrumenty wychowawcze:

• zabieganie o wyższy prestiż macierzyństwa i rodziny wielodzietnej,

• prowadzenie edukacji prorodzinnej,

• dostęp do literatury z dziedziny życia w rodzinie,

• normy moralne i etyczne,

• wpływ religii i tradycji.

Migracja - zmiana stałego miejsca zamieszkania lub miejsca czasowego pobytu w obrębie terytorium państwa lub w ramach przepływu ludności między państwami.

Migracje (zewnętrzna):

• emigracja

• imigracja

• reemigracja (migracja etapowa, wtórna)

• repatriacja (powrót do ojczyzny)

Motywy migracji:

• ekonomiczne -ze względu na: np. chęć poprawy warunków życia, chęć znalezienia pracy, szansa przeżycia, lepsza płaca,

• polityczne - prześladowania za poglądy (ze strony władzy)

• religijne - np. prześladowania religijne

• klimatyczne - np. nieprzyjazny klimat (trzęsienia ziemi, wulkany, powodzie) lub klimat przyjazny - działa przyciągająco,

• wojenne

• rodzinne - np. miejsce zamieszkania współmałżonka

Instrumenty polityki migracyjnej - grupy instrumentów:

1. stosowanie utrudnień lub ułatwień w zakresie stałych wyjazdów,

2. stosowanie utrudnień lub ułatwień w zakresie przyjazdów,

3. stosowanie utrudnień lub ułatwień w czasowych przemieszczeniach,

4. stosowanie utrudnień lub ułatwień w zakresie powrotów z zagranicy.

Grupa a):

utrudnienia:

• utrudnienia paszportowe (niewydawany lub wydawany bardzo drogo i w długim czasie),

• brak normalizacji stosunków z sąsiadami,

• żądanie zwrotu kosztów edukacji od osób wyjeżdżających,

ułatwienia:

• łatwość, niskie koszty uzyskania paszportu,

• normalizacja stosunków z sąsiadami,

• znoszenie obowiązków wizowych,

• podpisywanie umów międzynarodowych o wymianie siły roboczej,

• pomoc za granicą.

Grupa b): instrumenty kraju imigracyjnego (polityka imigracyjna)

utrudnienia:

• wizy: uznaniowa polityka imigracyjna na granicach, procedury dotyczące traktowania potencjalnych imigrantów (b. szczegółowe pytania o cel wizyty, itp.),

• czasami działania o charakterze filtracyjnym - np. zielone karty (kraj przyjmuje tylko określone osoby),

• przekraczanie granicy - kolejki, utrudnienia techniczne, itp. (również dla mrówek),

ułatwienia:

• ułatwienia z uzyskaniem wizy, prawo do pracy, nawet obywatela,

• możliwość ściągnięcia rodziny do siebie,

• również stosuje się filtry.

Grupa c): instrumenty polityki migracyjnej

utrudnienia: stan wojenny (kontrole, pozwolenia), stan wyjątkowy spowodowany klęską żywiołową.

Grupa d):

ułatwienia: np. rozwiązania typu Karta Polaka,

utrudnienia administracyjne.

Zasady migracji: Ravenstein, zależności (prawidłowości):

• jakie są cechy migrantów: raczej jest młodszy, częściej są to osoby mniej wykształcone (na początku),

• w wielu krajach istnieją takie zależności że kobiety migrują częściej na małe odległości lub etapowo; mężczyźni częściej większe odległości,

• z obszarów mniej do bardziej zurbanizowanych - na początku - później często odwrotnie (z miasta na wieś).

Współczesne tendencje demograficzne:

• wzrost liczby ludności a napięcia społeczne i gospodarcze - konkurencja, walka o pracę,

• zmieniające się warunki życia ludności - tendencja: im rodziny stają się bogatsze, tym mniej dzieci chcą posiadać,

• ruchliwość przestrzenna ludności - mała: niechęć do opuszczenia miejsca zamieszkania (przyzwyczajenie),

• zasoby terytorialne i żywnościowe a liczba ludności - tak kształtować liczbę ludności aby wystarczyło żywności i terytorium,

• umieralność i czas trwania życia - tendencje związane z kontrolą liczby urodzeń.

WYKŁAD 6 (18.12.2008)

Polityka rodzinna:

Definicja rodziny:

• zapewnia biologiczną ciągłość społeczeństwa

• przekazuje dziedzictwo kulturowe

• wspólnota gospodarcza i zamieszkania

• obecność obojga partnerów

• Jako grupa społeczna stanowi duchowe zjednoczenie wąskiego grona osób skupionych we wspólnym gospodarstwie domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki.

• Jako instytucja charakteryzuje się określonym zestawem cech i funkcji oraz specyficznym układem stosunków między osobami różnej płci i wieku.

Definicja rodziny - wątpliwości:

• płeć

• potomstwo

• niepełna

• LAT - osoby które funkcjonują jako para ale żyją osobno,

• DINKS - podwójny dochód bez dzieci, żyją razem ale nie ma i nie będzie dzieci

• i inne …

Rodzina a gospodarstwo domowe:

• Gospodarstwo domowe oznacza grupę osób mieszkających ze sobą i łączących swe źródła utrzymania.

• Gospodarstwo domowe wyodrębnia się spośród ludności zamieszkałej w mieszkaniach (bez obiektów zbiorowego zakwaterowania).

• Gospodarstwa domowe dzieli się na jednoosobowe i wieloosobowe (2 i więcej osobowe), a także rodzinne i nierodzinne.

Typologie rodzin (kryteria):

• dochodowe (biedne i niebiedne)

• środowiskowe (żyjące w dużych miastach, małych miastach, na wsi, żyjące w centrum miast, na peryferiach)

• społeczne

• zawodowe (grupy rodzin przywiązane do zawodu - dziedziczenie zawodu)

• fazy rozwoju rodziny

• składu rodziny (np. jedno- i wielopokoleniowe, pełne i niepełne; rodziny jednoosobowe - nazywane nuklearnymi)

• stopnia zagrożenia patologiami

Typy rodzin (wg Rodman'a):

• patriarchat - mocna, dominująca rola mężczyzny,

• zmodyfikowany patriarchat - silne normy patriarchalne modyfikowane przez normy egalitarne,

• transformacyjne równouprawnienie - normy patriarchalne są wypierane przez normy egalitarne,

• równouprawnienie - silne normy równouprawnienia.

Funkcje rodziny:

• prokreacja

• socjalizacyjna (rodzina uczy jej członków funkcjonowania w społeczeństwie, zachowań prospołecznych)

• materialno-ekonomiczna (rodzina zdobywa środki na swoje utrzymanie, niektóre prowadzą swój biznes, wytwarzanie pewnych dóbr na własne potrzeby)

• ekspresyjna - umożliwianie rozwijania swoich predyspozycji

• opiekuńczo-zabezpieczająca

• kontroli społecznej

• seksualna

• klasowa

• kulturalna

• rekreacyjno-towarzyska (łączy się z socjalizacyjną)

Czynniki ograniczające funkcje:

• rozbicie

• zakłócenia stosunków międzyosobowych

• konflikty w systemie wartości

• sytuacje kryzysowe: związane z fazami rozwoju, zdarzeniami losowymi, patologiami społecznymi;

	Fazy	Początek	Koniec
1.	Formowanie się rodziny	Zawarcie małżeństwa	Narodzenie pierwszego dziecka
2.	Rozwój rodziny	Narodziny pierwszego dziecka	Narodziny ostatniego dziecka
3.	Stabilizacja rozwoju rodziny	Narodziny ostatniego dziecka	Pierwsze dziecko opuszcza dom rodzinny
4.	Kurczenie się rodziny	Pierwsze dziecko opuszcza dom rodzinny	Ostatnie dziecko opuszcza dom rodzinny
5.	Puste gniazdo	Ostatnie dziecko opuszcza dom rodzinny	Zgon pierwszego z współmałżonków (lub odejście od innego współmałżonka)
6.	Rozpad rodziny	Zgon pierwszego z współmałżonków	Zgon pozostałego współmałżonka

Fazy rozwoju rodziny:

Modele rodzin:

• model rodziny tradycyjnej

• model rodziny z podwójnym obciążeniem kobiet

• model rodziny partnerskiej

Teorie G. Beckera

• dziecko a konsumpcja

• jakość dzieci

• międzygeneracyjnych transferów

• wzrost gospodarczy a posiadanie dzieci

• teoria produkcji gospodarstw domowych

Teoria dziecko a konsumpcja

• dziecko jako dobro konsumpcyjne (jego pojawienie zaspokaja popyt)

• użyteczność i koszt dziecka

• związek z innymi dobrami: konkurencyjność - dziecko konkuruje z innymi dobrami konsumpcyjnymi, coraz częściej tę walkę przegrywa, komplementarność - posiadanie dzieci rodzi dodatkowe koszty, ale i dodatkowe szanse dla gospodarki.

Teoria jakości dzieci

• koszt dziecka silnie wzrasta, gdy uwzględni się nakłady na jakość dzieci

• rodzaje nakładów: wyżywienie, ubranie, wypoczynek, wychowanie, wykształcenie, itd.

• sens pogoni za jakością dzieci (aby się pochwalić, aby dziecko osiągnęło sukces, żeby nie sprawiało problemów w przyszłości, aby podczepić się pod sukces dzieci)

• jakość dzieci wypiera ich ilość

Teoria transferów międzygeneracyjnych

• istnieją pisane i niepisane kontrakty między generacjami, które wyjaśniają wspieranie się pokoleń oraz intensywność konsumpcji i akumulacji kapitału w biografii rodzin,

• aktualni rodzice ponoszą jednocześnie bezpośrednio i pośrednio nakłady na jakość dzieci, a także bezpośrednio i pośrednio wspierają pokolenie dziadków,

• pokolenie rodziców uzależnia swoje decyzje prokreacyjne od wielkości długookresowych transferów międzypokoleniowych.

Teoria produkcji gospodarstw domowych

• problem wartości dóbr i usług wytwarzanych w gospodarstwie domowym budzi zainteresowanie ekonomistów,

• istnieją dobra rynkowe, które samodzielnie nie dostarczają bezpośrednich korzyści konsumentowi,

• podstawą szacunków produkcji domowej jest analiza budżetu, czasu rodziny,

• każda jednostka stoi przed wyborem związanym z alokacją swego czasu na rzecz pracy zarobkowej i pracy w gospodarstwie domowym,

• osoba rezygnująca z potencjalnych możliwości kariery zawodowej na rzecz domu i rodziny wycenia swój czas poświęcony produkcji domowej w relacji do utraconych zarobków.

WYKŁAD 7 (15.01.2009)

Polityka rodzinna:

Całokształt norm prawnych, działań i środków przeznaczonych przez państwo w celu stworzenia odpowiednich warunków życia dla rodziny, jej powstania, prawidłowego funkcjonowania i spełniania przez nią wszystkich społecznie ważnych ról.

Cele polityki rodzinnej:

• zapewnianie rodzinie warunków zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych i bytowych,

• sprzyjanie odpowiedniemu poziomowi prokreacji,

• zapewnienie warunków kształcenia i wychowania młodego pokolenia,

• tworzenie warunków do łączenia … ,

• oddziaływanie na kształtowanie pożądanego układu stosunków w rodzinie,

• oddziaływanie na kształtowanie pożądanego układu stosunków między rodziną a instytucjami państwowymi i społecznymi,

• spełnianie roli czynnika interweniującego wszędzie tam, gdzie zagrożona jest realizacja funkcji rodziny.

Teoretyczne podejścia do polityki rodzinnej (determinanty):

• globalne (uwzględnianie tendencji globalnych),

• nauki społecznej Kościoła (duże znaczenie w krajach religijnych),

• oparte na solidaryzmie (rodziny, które podjęły się trudu posiadania dzieci zasługują na wsparcie reszty społeczeństwa),

• skrajnie liberalne (państwo nie powinno pomagać rodzinie - dopuszczalna pomoc charytatywna),

• oparte na prawach rodziny,

• oparte na prawach dziecka (dotyczy m.in. prawa skarżenia rodziny przez dzieci),

• postęp cywilizacyjny (państwo, samorząd przejmuje niektóre funkcje rodziny - równy start życiowy),

• demograficzne (rodzina jako producent dzieci),

• funkcjonalne (rodzina staje się najważniejszym podmiotem polityki społecznej, pomoc rodzinie -> jednostce),

• konserwatywno-pragmatyczne (odwrotność funkcjonalnego: pomoc jednostce -> rodzinie),

• biurokratyczno-fiskalne (względy fiskalne ograniczają politykę rodzinną).

SNK: rodzina jako podmiot nie do końca samodzielny nie jest w stanie sama sobie wszystkiego zapewnić, trzeba ją wspierać z zewnątrz.

Instrumenty polityki rodzinnej:

3 grupy:

1. świadczenia pieniężne,

2. godzenie obowiązków domowych (rodzinnych) z pracą,

3. inne środki.

Ad. a)

- zasiłki rodzinne i podobne do nich

- ulgi podatkowe

- subsydia

Ad. b)

- opieka nad dzieckiem

- urlopy macierzyńskie i wychowawcze

- ułatwienia dotyczące organizacji pracy

Ad. c)

- prawo emerytalne

- równe traktowanie w pracy z uwagi na opiekę nad dzieckiem

- inne środki promujące rodzicielstwo

Świadczenia rodzinne w Polsce:

• zasiłek rodzinny

• dodatki do zasiłku rodzinnego

• świadczenia opiekuńcze

• zaliczka alimentacyjna

Dodatki do zasiłków rodzinnych z tytułu: np.

• urodzenia dziecka

• samotnego wychowywania dziecka

• rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego

• rozpoczęcia roku szkolnego

• podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania, itd.

Polityka mieszkaniowa

Mieszkanie - schronienia - pewne, bezpieczne, dostępne, odpowiednio tanie, wyposażone w (odpowiednie) niezbędne urządzenia i ułatwienia, położone niedaleko miejsca pracy, szkoły, usług zdrowotnych.

Definicja GUS - to lokal składający się z jednej lub kilku izb łącznie z pomieszczeniami pomocniczymi, wybudowany do celów mieszkalnych, konstrukcyjnie wydzielony w obrębie budynku, do którego to lokalu prowadzi niezależne wejście; stanowi podstawowe miejsce do spełniania funkcji rodziny.

Posiadacz mieszkania powinien mieć prawną pewność posiadania.

Schronienie ma zapewnić prywatność, być dostatecznie obszerne, mieć odpowiednie warunki sanitarne.

Funkcje mieszkania:

• ochronna (np. przed warunkami atmosferycznymi, otoczeniem),

• biologiczna,

• społeczna (np. można prowadzić życie rodzinne i towarzyskie),

• humanistyczna (np. umożliwia wytworzenie więzi z otoczeniem - np. sąsiadką )

• kulturalno-wychowawcza,

• ekonomiczna (np. umożliwia pracę zarobkową),

• demograficzna (np. rola mieszkania w prokreacji),

• wydajnościowa (np. możemy zregenerować swoje siły do pracy),

• kwalifikacyjna (np. umożliwia podnoszenie kwalifikacji),

• przestrzenna (np. możemy obserwować zagospodarowanie przestrzenne),

• gospodarcza (np. popyt na mieszkania ma wpływ na koniunkturę),

• komplementarna (np. posiadanie mieszkania daje szansę rozwoju gałęzi gospodarki, które produkują np. meble, sprzęt AGD, itp.).

Bezdomność:

• pozbawienie nie tylko mieszkania,

• wyrzucenie poza margines,

• trudności diagnostyczne,

• przyczyny strukturalne, ekonomiczne, osobiste, polityczne, wojenne, itd.

• wsparcie pomocy społecznej i organizacji społecznych.

Polityka mieszkaniowa - dziedzina polityki społecznej której celem jest: badanie stosunków mieszkaniowych, gwarantowane praw mieszkaniowych, wspomaganie sfery mieszkaniowej.

15

---