Kategoria mimesis: „twórczego naśladowania”, przyporządkowana wszystkim odmianom poezji przez Arystotelesa, różnicowana ze względu na środki, przedmioty i sposoby naśladowania; według niego epopeja i tragedia, to sztuki naśladujące za pomocą mowy metrycznej, w przypadku dramatu dużą rolę odgrywa wystawa sceniczna, która jest naturalną konsekwencją „naśladowczego przedstawiania za pomocą działających osób”.
Formy podawcze dramatu:
dialog - wypowiedź, która powstaje w wyniku kolejnej aktywności językowej przynajmniej dwóch podmiotów mówiących, por. rozmowa w potocznym doświadczeniu; aktywność językowa rozumiana jako proces zamiany ról nadawcy i odbiorcy, które przyjmują na siebie uczestnicy dialogu; rodzaj wypowiedzi, w którym występuje silny związek z sytuacją pozajęzykową.
trzy typy dialogu: repliki - wypowiedzi każdej z osób; pytania i odpowiedzi; konwersacyjny - punkt ciężkości leży na samym akcie mówienia, na doborze ciekawych tematów i niebanalnym ich ujęciu, repliki łączą się ze sobą na zasadzie kontynuacji, uzupełnienia, rozwijania wzajemnego wypowiedzi; kontrowersyjny - związany z funkcją dramatyczną wypowiedzi, repliki zarysowują sprzeczne poglądy, stanowiska i dążenia rozmówców, punkty widzenia są sobie przeciwstawione;
funkcje dialogu: informacyjna (dostarcza wiadomości, bez których zrozumienie akcji dramatycznej byłoby niemożliwe), zastępcza (zastępuje bezpośredni udział odbiorcy we wcześniejszych wydarzeniach), charakteryzująca (tematem dialogu scharakteryzowanie postaci), dramatyczna (budowanie fabuły, tworzenie sytuacji i zdarzeń, wywoływanie działania - ujawnia się zarówno w zmianie zewnętrznych układów, jak i wewnętrznych stanów postaci);
monolog - autonomiczna, ciągła wypowiedź jednego podmiotu, która ze względu na bezpośredni charakter przedstawiania w dramacie ma bardziej ograniczone funkcje, niż w innych rodzajach literackich; w swym rozwoju dramat wykazywał tendencję do redukcji monologów (w tragedii antycznej miał przewagę nad dialogiem), wypowiedź związana ściśle z sytuacją i bohaterem dramatycznym;
formy występowania monologu w dramacie: wypowiedź chóru (monolog zbiorowości), wypowiedź jednej postaci pod nieobecność innych, stanowiąca zazwyczaj autocharakterystykę lub przedstawienie przeżyć mówiącego (podstawowy typ monologu w dramacie), wypowiedź jednej osoby w obecności innych, które ją słyszą (przemówienie), wypowiedź wobec osób, które w myśl konwencji nie słyszą wypowiedzi monologowej, czyli tzw. apart (monolog na stronie kierowany do odbiorców dzieła, stanowiący komentarz lub dodatkową informację), dłuższa wypowiedź w ramach dialogu (tyrada, opowiadanie, opis, informacja), monologowa wypowiedź chóru lub postaci skierowana wprost do czytelników lub publiczności (parabaza);
monolog wewnętrzny - głośne myślenie, sposób oddziaływania bohatera na samego siebie, formułowanie myśli rodzajem działania;
monolog autoprezentacyjny - pojawia się w dramatach romantycznych i modernistycznych, ukazuje przemiany wewnętrzne bohaterów a nie zdarzenia;
monolog retoryczny - zbliżony do przemówienia, występuje w dramatach przedromantycznych; głównie skierowany do czytelnika, czy publiczności;
didaskalia - tekst poboczny, didaskalos - nauczyciel;
Fabuła w dramacie i epice. Porównanie.
Dramat:
a. fabuła jako zorganizowany ciąg zdarzeń, dynamicznych zmian sytuacji, wprowadzających istotne zmiany losu bohaterów utworu;
b. bardziej statyczne, opisowe ujmowanie sytuacji, która pozostaje w rezultacie niezmienna, stanowi tylko szereg postaw i wypowiedzi wyrażających jakiś trwały stan, trwały układ sytuacyjny - dramat statyczny;
Aktualny charakter fabuły w dramacie (bezpośredniość przedstawienia i dialog jako podstawowa forma konstrukcji językowej dramatu). Fabuła dramatyczna jest jednowątkowa, prosta, oparta na jednym dominującym konflikcie, podporządkowana jednemu celowi, w tym przypadku dominującą kategorią kompozycyjną staje się akcja. Prosta fabuła z reguły angażuje niewielką liczbę osób wyraźnie zróżnicowanych na postacie pierwszoplanowe - bohaterów fabuły i postacie drugorzędne.
Akcja - ciąg zdarzeń zaprezentowanych bezpośrednio, aktualnie zachodzących, opartych na decyzjach i czynach bohatera, zmierzających do określonego celu. Zawiązanie akcji, rozwiązanie akcji, przedakcja, kulminacyjny punkt akcji, ujawniający najwyższe napięcie sił kierujących akcją.
Perypetia - zdarzenia wprowadzające zasadnicze zwroty w zewn. i wew. sytuacji bohatera, w całym nastroju utworu.
Katastrofa - element akcji dramatycznej, pojawiający się w tragedii.
Akcja w swej klasycznej postaci opiera się na konflikcie (akcja - kontrakcja), jedność akcji, miejsca i czasu (jedność wrażenia estetycznego według Arystotelesa).
Fabuła podzielona na sceny, sceny łączone w akty. Wprowadzenie fabuły wielowątkowej.
Czas w dramacie:
czas fabularny - okres czasu zamknięty ciągłością zdarzeń, które tworzą treściowe wątki utworu;
czas akcji - czas bezpośrednio przedstawianych wydarzeń akcji;
czas percepcji widowiska
Jedność czasu - w antycznym rozumieniu neutralność, niewyczuwalność, w klasycznym ograniczenie odcinka czasu zbliżonego do czasu trwania spektaklu teatralnego.
Reprezentatywność w dramacie:
Funkcja bohaterów dramatu, polegająca na reprezentowaniu, w aspektach uogólnienia i uszczegółowienia. Według Arystotelesa podział funkcji ze względu na gatunek dramatyczny - w tragedii konstrukcja bohaterów oparta na harmonijnym zespoleniu funkcji uogólniających i indywidualizujących, w komedii dominowały funkcje uogólniające (alegoria - częste występowanie odczłowieczenia, uabstrakcyjnienia człowieka).
Podział bohaterów dramatu na typy i charaktery.
typ - ujęcie człowieka w ogóle, poza czasem i konkretną sytuacją, uogólniające, skupiające cechy istotne dla jakiejś grupy społecznej, właściwe stereotypowym wzorom reakcji psychicznych i zachowań, charakteryzuje się również niewielką ilością wyznaczanych cech;
charakter - ujęcie postaci literackiej, zmierzające do coraz bardziej indywidualnego nacechowania postaci, charakteryzujący się szerokim zespołem cech, uporządkowanych hierarchicznie;
Gatunki dramatyczne:
tragedia - naczelny gatunek poważny, wysoki (tematy z mitologii, z „wielkimi” bohaterami), z tendencją do idealizowania postaci (przedstawia ludzi lepszymi niż są w istocie), oddziałuje na odbiorcę, wywołując przeżycia określane przez Arystotelesa, jako oczyszczające „katharsis”;
Kategoria tragizmu:
- świadomość tragiczna - dojrzewanie bohatera do zrozumienia wyższego sensu walki, cierpienia, odpowiedzialności i śmierci;
- wina tragiczna - wina bohatera polegająca na samym akcie wyboru, musi doprowadzić do katastrofy;
- patos - jednolity ton wzniosłości;
Istotą kompozycji tragedii było przeplatanie się pieśni chóru: pięciu stasimonów z dialogami bohaterów: pięcioma epeisodiami, całość poprzedzona prologiem, parodos - pieść na wejście, exodos - pieśń na wyjście.
komedia - fabuła zbudowana z dialogowych epeisodiów przeplatanych pieśniami chóru, pierwszoplanowa rola postaci, ich prymat wobec fabuły oraz pejoratywne ujęcie (przedstawienie gorszymi niż są);
- komizm słowny i komizm sytuacyjny;
- komedia płaszcza i szpady, intrygi, charakteru, komedia dell'arte (teatralny gatunek komedii);
- komedia jako sztuka psychologiczno-obyczajowa oraz gatunki rozrywkowe (farsa, komedia bulwarowa, wedewil, operetka);
dramat średniowieczny:
- dramat liturgiczny - podejmował tematy z Biblii, a teksty czerpał z ksiąg liturgicznych, obowiązywał w nim język łaciński, jego zadaniem było wydobycie i zinterpretowanie sensu epizodów biblijnych dla dziejów świata, pojmowanych jako dzieje zbawienia ludzkości, treści dialogu miały wielorakie znaczenia, oprócz dosłownego - alegoryczne, moralne i eschatologiczne, występowała często muzyka;
- misterium - tematy oparte na Biblii, głównie na Nowym Testamencie, dziejach apostolskich lub apokryficznych żywotach apostołów i świętych, wykazywał większą niezależność od liturgii, traktowało świat przedstawiony w inny sposób, niż dramat liturgiczny - przedstawiało rzeczywistość historyczną, a nie metafizyczną, fabuła stanowiła w nim rodzaj ilustracji, miała na celu popularyzować historię Chrystusa i świętych; intermedia - sceny dialogowe lub pantomimiczne, o zabarwieniu komicznym, przedostawały się do misteriów;
- farsa, jasełka i szopki, komedia rybałtowska;
- moralitety - spełniały dydaktyczne funkcje za pomocą alegorycznego przedstawienia, przykładowych sytuacji bądź dyskusji między personifikowanymi cnotami i wadami ludzkimi;
dramat mieszczański:
- komedia łzawa
- komedia poważna
- tragedia domowa
dramat romantyczny/później modernistyczny oraz poetycki;
dramat symboliczny, epicki, groteskowy, ekspresjonistyczny;
Cechy eposu homeryckiego:
Płaszczyzny czasowe w epice:
- czas narracji - wyznaczony przez odrębność sytuacji narracyjnej, przebieg opowiadania i towarzyszące mu okoliczności - umowna płaszczyzna czasowa wewnątrz utworu, na której pisarz umieszcza relację narratora i która uwidacznia się jako dystans różnego stopnia w stosunku do czasu fabularnego;
- czas środowiska - czas rzeczywistości realnej, historycznej, do którego odnoszą się treści utworu;
- czas fabularny - w którym rozgrywają się wydarzenia;
Rodzaje motywacji w epice:
Ich wybór jest związany z tradycją gatunku, jaki aktualizuje dany utwór oraz z sytuacją kulturowo-społeczną, w jakiej utwór powstaje.
motywacja metafizyczna
motywacja fantastyczna
motywacja realistyczna:
motywacja społeczna
motywacja psychologiczna
Modele narracji w epice:
- narrator wszechwiedzący, abstrakcyjny - nieokreślony, ale relacjonuje nie tylko zdarzenia, ale również myśli i przeżycia bohaterów;
- narrator skonkretyzowany, jako postać należąca do świata przedstawionego, o wiedzy wyraźnie ograniczonej;
- narracja pamiętnikarska;
- strumień świadomości;
- przesuwanie narracji z zewnątrz do wewnątrz świata przedstawionego;
- narracja autorska - w trzeciej osobie
- narracja pamiętnikarska - w pierwszej osobie
- narracja złożona - epistolarna - przez kilku narratorów
Mowa zależna, mowa pozornie zależna i niezależna.
mowa niezależna - całkowite wyodrębnienie wypowiedzi bohaterów z toku narracji w postaci pełnego przytoczenia ich myśli lub rozmowy, monolog wewnętrzny zostaje przytoczony wtedy w pierwszej osobie, używa się w narracji słów takich, jak: myślał, rzekł sobie, odparł, odpowiedział, po których następuje dosłowne przytoczenie;
mowa zależna - relacjonowanie przez narratora myśli i rozmów bohaterów, używanie trzeciej osoby;
mowa pozornie zależna - połączenie punktów widzenia dwóch różnych podmiotów wypowiedzi: narratora i bohatera (głównie w epice o zainteresowaniach psychologicznych).
Decyduje sposób połączenia monologów i dialogów z monologiem narratora.
Gatunki epickie:
Gatunki poetyckie:
epos homerycki - główny reprezentant rodzaju epickiego w poetyce Arystotelesa, naczelny gatunek epiki wysokiej, czerpał tematykę z mitów, podań i baśni, wywodzi się od pieśni opartych na tematach mitycznych, początkowo tylko śpiewanych, z czasem zapisywanych; świat przedstawiony w eposie jest dwuwarstwowy: obejmuje świat ludzki i nadludzki; gatunek literacki, którego celem było przedstawienie możliwie szerokiego, pełnego obrazu świata, w jakim żyje człowiek, perspektywa historyczna; fabuła wielowątkowa, zbudowana z licznych epizodów, wielonastrojowość, duże znaczenie jak to w wysokim gatunku, odgrywa patos; więzią strukturalną epizodów jest bohater lub jedno niezwykle ważne wydarzenie górujące nad pozostałymi; narrator wysuwał na pierwszy plan rzeczywistość, o której mówił, a nie swoją własną osobę, posługiwał się narracją, łączącą elementy opisu i opowiadania, był wszechwiedzący, prowadził narrację w trzeciej osobie, punktem, w którym najsilniej podkreślał swoją obecność była inwokacja;
- epos rycerski w średniowieczu, bohater wywodzący się z kultury chrześcijańskiej;
- mesjady np. „Raj utracony” J. Miltona;
- w odrodzeniu: „Jerozolima wyzwolona” Tassa, „Orland Szalony” Tassa;
- poemat heroikomiczny - parodiuje podstawowe cechy eposu: „Monachomachia”, „Myszeida”
- w XIX wieku określany jako epopeja: „Pan Tadeusz”, „Chłopi” Reymonta;
poemat epicki - fabuła jednowątkowa, niewielka ilość epizodów i bohaterów np. „Grażyna” Mickiewicza;
gawęda - nasilenie pierwiastków realistycznych, rozszerzenie codziennych tematów obyczajowych, zmiana bohatera, który stał się bardziej zwykłym człowiekiem, zarówno forma wierszowana jak i prozaiczna, narracja przypomina ustne opowiadanie, przeznaczone dla przeciętnego słuchacza, świat przedstawiony zbliżony do świata odbiorcy, próba protestu przeciwko fikcji i fantastyce eposu, narrator zazwyczaj uczestnikiem zdarzeń, o których opowiadał;
poemat opisowy np. „Sofiówka” Trembeckiego;
poemat dydaktyczny i filozoficzny;
bajka - narracyjna (epigramatyczna należy do liryki), zazwyczaj jest opowiadaniem, przedstawiającym zdarzenie dotyczące zwierząt jako bohaterów, zarówno cechy bohaterów, jak sytuacje, w których uczestniczą, osadzone są w stosunkach międzyludzkich; reprezentują pewne ogólne cechy natury ludzkiej, jak i pewne zasadnicze typy sytuacji egzystencjalnych i postaw etycznych, sens bajki często formułowany, jako morał;
satyra - postawa krytyczna, negatywnie oceniająca rzeczywistość społeczną i zjawiska, które stają się przedmiotem przedstawienia, zasadniczym chwytem ośmieszenie, karykaturalne przedstawienie zjawisk uznanych za niestosowne, czy szkodliwe, deformowanie ich proporcji; pamflet - utwór demaskujący, paszkwil - utwór oczerniający, zniesławiający;
powieść poetycka - rozwinięta w dojrzałej formie przez Waltera Scotta, a potem G. Byrona, romantyczna wersja poematu epickiego; gatunek narracyjny i fabularny, korzystający ze środków właściwych liryce i dramatowi, opowiadanie narratora ma charakter subiektywny; występują liczne niedomówienia, kontrast postaci, bohater często traktowany jako maska autora, sceneria fabuły sięga często po motywy egzotyczne, orientalne, cofa zdarzenia w przeszłość historyczną lub bardziej nieokreśloną; Malczewski, Słowacki, Goszczyński - dodany patriotyzm, nawiązanie do historii i obyczajowości narodowej;
poemat dygresyjny - twórcą gatunku Byron, w Polsce „Beniowski” Słowackiego - występuje dwuwarstwowość narracji, wynikająca ze zróżnicowania przedmiotów narracji, pojawia się dysproporcja;
Gatunki prozaiczne:
nowela - powstała na terenie literatury antycznej, „Opowieści milezyjskie” Arystydesa z Miletu, rozwijała się jako rodzaj opozycji w stosunku do eposu, czerpała tematy z życia środowiska, w jakim się zrodziła, co zadecydowało o jej realistycznym charakterze; wyrastając z tradycji ustnej oparła się głównie na anegdocie, zwięzłym opowiadaniu jednego zdarzenia, czy sytuacji, które dałoby się zakończyć pointą, zarazem dowcipną, jak i pouczającą; „Dekameron” Boccaccia, nowela sensacyjna, fantastyczna i grozy (romantyzm); utwór zwięzły, fabuła jednowątkowa, zbudowana z niewielkiej ilości motywów, czasem obejmuje tylko jedno zdarzenie, budowa zamknięta, często zakończona pointą, posiada często punkt kulminacyjny, częsty paralelizm elementów fabuły; szkic, obrazek - wycinek z życia, przedstawiony drobiazgowo;
opowiadanie - również krótki utwór narracyjny, oparty na anegdocie, ma większe niż nowela tendencje do rozbudowania fabuły, epizodyczności, mamy w nim do czynienia z kilkoma wątkami, z których jeden dominuje, powiązane są z nimi obszerne partie opisowe, dotyczące zarówno otoczenia bohaterów, jak i ich przeżyć wewnętrznych;
powieść - nie uznają jej ani poetyki starożytne, ani późniejsze, aż do XVIII wieku z powodu prozaicznej formy, związków z twórczością plebejsko-mieszczańską oraz z piśmiennictwem historycznym i dydaktycznym, geneza powieści prowadzi nas do tradycji piśmiennictwa historycznego, średniowiecznych legend oraz apokryfów, a nawet do starożytnej prozy fabularnej o tematyce miłosnej i fantastyczno-podróżniczej/romans, powiastka filozoficzna/rozbudowana, wielowątkowa fabuła, liczne epizody, przebieg zdarzeń fabularnych tworzył zazwyczaj zamkniętą całość, złożoną z ekspozycji rysującej sytuację wyjściową, przedakcji - opowiadania o życiu bohaterów poprzedzającym wydarzenia przedstawione przez fabułę oraz poakcji, czy epilogu;
- powieść społeczno - obyczajowa, w ramach powieści realistycznej XIX wieku, stanowi szeroki obraz środowiska społecznego, przedstawiający jego charakterystyczne cechy i procesy przemian, jakie to środowisko kształtują, narrator wszechwiedzący, środowisko jemu współczesne, fabuła uporządkowana, zamknięta, motywacja historyczno-społeczna oraz psychologiczna np. „Noce i dnie” Marii Dąbrowskiej;
- powieść historyczna - przedstawia fabułę rozwijającą się w przeszłości znanej autorowi tylko pośrednio, postacie fikcyjne z autentycznymi;
- powieść psychologiczna - punktem centralnym staje się wewnętrzny świat bohatera;
- powieść sensacyjna - fabuła zbudowana z licznych przygód, niespodziewanych zwrotów w losach bohaterów, kondensacja tempa zdarzeń, dość schematyczna charakterystyka i system ocen postaci;
- powieść fantastyczna - przedstawia jako realnie istniejący świat, który jest ukształtowany odmiennie od tego, co w danym momencie historii kultury uważa się za rzeczywiste, operuje wątkami i zdarzeniami nadnaturalnymi, dawniej istniała przede wszystkim w formie utopii, przypowieści lub baśni.
Autor a podmiot liryczny.
podmiot liryczny równa się autor - romantyzm; liryka osobista
podmiot liryczny odróżniony od autora - poezja młodopolska - liryka roli - podmiotem osoba na stałe obecna w tradycji literackiej;
liryka maski
Motywacja liryczna.
Motywacja liryczna jest związana z funkcjami strukturalnymi podmiotu lirycznego, ponieważ zostaje on związany z jakąś sytuacją liryczną, w której jego wypowiedź się realizuje.
- sytuacja narracyjna, dramatyczna, sytuacja wyznania;
Typy liryki:
liryka pośrednia - odgadujemy obecność przeżywającego podmiotu lirycznego tylko za pośrednictwem sposobu kształtowania świata przedstawionego np. typ opisowy;
liryka bezpośrednia - np. wyznanie, obecność podmiotu lirycznego widoczna bezpośrednio, ujawnia się on odbiorcy;
liryka inwokacyjna, apelu - liryka zwrotu do adresata; istotne „ty” liryczne;
Oda, elegia, tren, sonet, ballada.
oda - była gatunkiem pochwalnym, tematem postacie i czyny wielkich ludzi, zdarzenia świadczące o wielkości człowieka, wielkie prawdy filozoficzne i polityczne, kompozycja wieloczęściowa, chętnie operuje rozbudowanymi obrazami poetyckimi, w Polsce ceniona szczególnie w oświeceniu, często jako wiersze okolicznościowe (Naruszewicz);
elegia - tematy bardziej intymne, częste motywy wspomnień, formy narracyjne/ton elegijny/dystych elegijny w literaturze antycznej/bywała pieśnią żałobną;
tren - pieśń żałobna, często stanowiąca elementy cyklu poetyckiego, ten sam krąg w epitafiach i epinicjach, czyli poetyckich nagrobkach i mowach pogrzebowych;
sonet - wprowadzony do poezji polskiej w XVI wieku, w dwóch wersjach, Kochanowski - wersja francuska, Grabowiecki - wersja włoska. Kunsztowna strofa czternastowersowa, Kochanowski i Sęp-Szarzyński - dwie strofy czterowersowe o układzie rymów abba oraz część sześciowersowa, w której wyróżnia się ostatni dwuwiersz; włoska wersja - dwie strofy czterowersowe oraz dwie tercyny;część opisowo lub narracyjna oraz refleksyjna, ostatnia stanowi pointę;
ballada - synkretyzm rodzajowy, gatunek fabularny, jedno centralne wydarzenie, narrator prawie nigdy neutralny, duma;
Onomatopeja, aliteracja, harmonia głoskowa.
onomatopeja - z gr. tworzenie nazw, takie ukształtowanie warstwy brzmieniowej przekazu językowego, taką jej organizację naddaną, która polega na oddaniu za pomocą głosem, a więc za pomocą środków językowych, językowych dźwięków zjawisk dźwiękowych spoza języka, najczęściej chodzi o oddanie dźwięków czy odgłosów przyrody - dźwiękonaśladownictwo;
aliteracja - polega na rozpoczynaniu dwu lub większej ilości wyrazów w ciągu od tych samych głosek, w celu doraźnej ekspresji polegającej na utrzymaniu tonacji muzycznej utworu w obrębie dźwięków jednorodnych, tożsamych bądź podobnych;
harmonia głoskowa - dodanie samogłoski jako elementu sylabotwórczego, powtarzanie samogłosek w identycznych lub podobnych kombinacjach - zgodność samogłosek; środki w poezji awangardowej;
Akcent i intonacja.
akcent - podstawową funkcją sygnalizowanie granicy wyrazów, funkcja segmentacyjna:
- sposoby stylistycznego nacechowania wypowiedzi za pomocą akcentu: uporządkowanie stosunku sylab akcentowanych i nieakcentowanych, transakcentacja;
intonacja - rosnąco-opadająca oraz rosnąca linia intonacyjna (melodia zdaniowa) - antykadencja - rosnąca linia, kadencja - opadająca - razem intonemy - jednostki segmentacji tekstu oparte na intonacji;
Neologizm, makaronizm, synonim, homonim, związek frazeologiczny.
neologizm - nowotwory językowe - społeczna akceptacja, zgodność zasad słowotwórczych/neologizm artystyczny/
makaronizm - inaczej barbaryzm - wyraz obcy w stosunku do zasobów leksykalnych danego języka, wprowadzony do wypowiedzi w oryginalnym kształcie;
synonim - z gr. współimienny, współznaczący - wyraz bliskoznaczny, odnoszący się do jednego desygnatu bądź na zasadzie tożsamości, bądź częściowego pokrywania się zakresów znaczeniowych;
homonim - wyraz posiadający więcej niż jedno znaczenie np. zamek;
związek frazeologiczny - utarte wyrażenia i zwroty, których zawartość semantyczna nie jest sumą znaczeń wyrazów wchodzących w ich skład, mają charakter przenośny;
Tropy stylistyczne.
Są to ustalone sposoby organizowania semantyki wypowiedzi, sposoby łączenia poszczególnych wyrazów w większe całostki syntaktyczno-semantyczne na poziomie członu składniowego bądź zdania; słowo zmienia znaczenie w zależności od kontekstu;
epitet - przymiotnik, imiesłów, rzadziej rzeczownik dodany do rzeczownika w funkcji określenia którejś z jego istotnych z punktu widzenia mówiącego bądź wyróżniających przedmiot spośród innych podobnych do niego, cech/ funkcje epitetu: obrazotwórcza, indywidualizująca/epitety stałe, oksymoron, epitet metaforyczny (antropomorfizacja);
porównanie - zestawienie dwu przedmiotów, zjawisk, na podstawie jakiejś cechy wspólnej, występującej w różnym stopniu natężenia/porównanie zaprzeczone/porównanie homeryckie/porównanie tautologiczne - porównanie przedmiotu do niego samego;
metafora - z gr. przeniesienie - przenośnia - łączenie w semantyczną całość wyrazów odległych znaczeniowo, istotą metafory przesunięcie semantyczne wyrazów w wyniku ich kontekstowego użycia/synekdocha - ogarnienie, nazwanie zjawiska, przedmiotu, rzeczy nazwaniem ich części, w wyniku czego dysegnaty mają się do siebie tak, jak ma się część do całości, pojęcie użyte w metaforze ma zakres węższy niż to, o które w rzeczywistości chodzi np. żołnierz polski, zamiast wojsko polskie/metonimia - zamiennia - na przykład Norwid jako tom poezji/trójkąt metaforyczny;
uosobienie, personifikacja, antropomorfizacja - nadawanie cech ludzkich;
animizacja - nadawanie cech zwierzęcych;
peryfraza - omówienie;
eufemizm - z gr. przystojne wyrażanie się - łagodzenie właściwego znaczenia i sensu desygnatu;
hiperbola - przesadnia - przesadne przedstawienie zjawiska;
alegoria - tzw. wielka metafora - sens odmienny od znaczenia, potocznie upostaciowienie abstrakcyjnych pojęć;
symbol - związany z metonimią
ironia - przypisywanie osobom lub przedmiotom, o których się mówi, cech absolutnie im obcych bądź przeciwnych;
Metryka antyczna.
System oparty na iloczasie, podstawą miary uznano morę, czyli czas trwania krótkiej zgłoski, wartość długiej to dwie mory. Stopa - podstawowa jednostka rytmu, nadrzędna w stosunku do mory, zbudowana z dwóch części, mocnej arsy, obdarzonej iktem tj. przyciskiem rytmicznym oraz słabszej, tezy, pozbawionej iktu.
Jednostką nadrzędną w stosunku do stopy jest metrum - składa się z dwóch stóp. Diereza - średniówka na końcu wyrazu, na granicy stopy, cezura - średniówka wewnątrz stopy; kataleksa - wytrącenie krótkiej lub obojętnej zgłoski w tezie stopy; brachykataleksa - kataleksa podwójna; hiperkataleksa - wewnątrz stopy; anakruza - podkreślenie nagłosu;
Średniowieczny wiersz łaciński.
Polskie systemy wersyfikacyjne.
Budowa stroficzna wiersza.
Wiersz stroficzny i stychiczny.
stroficzny -
stychiczny - wiersz ciągły, niestroficzny, posiadający zazwyczaj rymy sąsiadujące bądź nieregularne;
Funkcje rymu.
uwydatnianie i rozgraniczanie wersów lub ich części w wierszu, a członów składniowych i treściowych w prozie;
funkcje intrumentacyjne, rytmizujące i stylistyczne;
jako czynnik wierszotwórczy;
funkcja mnemotechniczna;
jako ozdoba stylistyczna;
Typy rymu.
przeplatane/krzyżowe i sąsiadujące
wewnętrzne i zewnętrzne
rym ścisły - tożsamość dźwiękowa wygłosu wyrazu, licząc od ostatniej samogłoski akcentowanej;
rym ubogi i rym bogaty - jeśli rymowanie sięga poza samogłoskę akcentowaną, to bogaty, ubogi, gdy ogranicza się do najmniejszego obszaru dźwięczności, tj. do samogłoski akcentowanej;
rym dokładny i rym przybliżony - w przybliżonym tylko podobieństwo brzmieniowe;
rym daktyliczny oraz proparoksytoniczny - ze względu na akcent;
rym tautologiczny - powtórzenie tego samego wyrazu;
rymy gramatyczne - częstochowskie;
rymy wyszukane - rzadkie wyrazy;
rymy składane;