Historia filozofii - kolokwium I - I rok - Dziks 2007/2008
FILOZOFIA- to ciągłe ponawiana próba odpowiedzi na podstawowe pytania światopoglądowe dotyczące sensu świata, nie posiada metodologii, przedmiotu badań nie jest nauka rozumową
Źródła myślenia filozoficznego:
Przekonania mitologiczne i religijne
Badania nauka szczegółowych i osiągniętych wyników
Refleksja nad działalnością artystyczna człowieka, myśl społeczno- polityczna
Obszary badań filozoficznych:
Hierarchia wartości (aksjologia)
Formułowanie ogólnych zasad i pojęć, stanowiących pierwsze przesłanie wszelkiego wyjaśniania i konstruowania na ich podstawie logicznie niesprzecznego nie sprzecznego adekwatnego systemu twierdzeń o strukturze świata jako całości, jego składniach, naturze i ich wzajemnych relacjach (ontologia i metafizyka)
Próba wyjaśnienia źródeł poznania, natury wyjaśnienia wartości poznawczych
Racjonalne rekonstruowanie wartości
Sens ludzkiego działania i myślenia
Antropologia filozoficzna
Dziedziny filozoficzne:
Ontologia (teoria bytu)- przedstawienie rozwiązań budowy świata metafizyka(najogólniej pojęty byt
Dualizm- istnienie materii i ducha
Monizm materialistyczny- świat zbudowany z materii, duch jest uzupełnieniem
Monizm idealistyczny- duch budulcem świata
Epistemologia- spór o poznanie świata (opisowa -w jaki sposób dochodzimy do pojęć, normatywna- jak poznawać)
Spór o poznawalność świata
Agnostycyzm- niepoznawalność świata, nie wiemy i się nie dowiemy
Sceptycyzm- zwątpienie, można w takim samym stopniu potwierdzić i zaprzeczyć, nie ma rzeczy pewnej, każda wiedza jest niepewne
Optymizm teorio poznawczy- jeśli możemy poznać, wiemy dużo, będziemy wiedzieć więce
Spór o najlepsze drogi poznania
Sensualizm- świat poznajemy zmysłami
Empiryzm- świat poznajemy przez doświadczenie
Racjonalizm- poznanie rozumowe (apriori)
Intuicjonizm- poznanie intuicyjne
Iluminizm- poznanie przez objawienie
Natywizm- wiedza wrodzona
Spór o naturę człowieka
Mechanistyczno-materialistyczna- człowiek częścią systemu
Biologistyczna-człowiek zwieńczeniem stworzenia, specyficznym elementem świata zwierzęcego
Spirytualistyczna- człowiek bytem duchowym, autonomicznym odrębnym od świata materialnego
Spór o dzieje ludzkości
Ewolucjonizm- historia dziejów, historia rozwoju i udoskonalanie się człowieka
Antyprogresywizm- pogląd zakładający że w miarę rozwoju ludzkości człowiek się degraduje
Aksjologia- ogólna teoria wartości
3 podstawowe wartości
prawda
dobro
piękno
Etyka
Opisowa- teoria moralności, zachowania ludzkie lub społeczne w ich aspekcie moralnym
Normatywna- pytanie o to jak ludzi powinni postępować
Estetyka
Czy istnieje dzieło sztuki?
Czy istnieje przeżycie estetyczne ?
Czym są wartości estetyczne, jaka jest ich hierarchia?
Filozofia społeczna
Czym jest więź społeczna?
Na czym polega sprawiedliwość społeczna
Czy dzieje mają sens, a jak tak to jaki?
SOFIŚCI- szkoła wędrownych filozofów odróżniali się od innych filozofów zwróceniem się w stronę humanizmu
Minimalistyczna teoria poznania:
Przedstawiciele sensualizmu- zmysły głównym źródłem poznania
Relatywizm poznawczy- człowiek sam dla siebie jest kryterium prawdy
Konwencjonalizm- każde ludzkie prawo jest umową
Pragmatyzm (praktycyzm)- ta prawd jest lepsza, która jest bardziej praktyczna
Dużą wagę przywiązywali do słowa
Erystyka- sztuka prowadzenia sporów
Sofiści starsi (sofistyka indywidualistyczno- naturalistyczna):
Protagoras
Prodikos z Keos
Hippiasz z Elidy
Sofiści młodsi (sofistyka relatywistyczno- racjonalistyczna):
Gorgiasz
Kallikles
Lekofron
Antyfon
Trazymach
Sofiści starsi:
Protagoras:
Sformułował główne zasady
Nauczał argumentowania
Słowo ma wielką moc, kształtując ludzkie poznanie
Zadnie sofistów: uczyć ludzi dobrego postrzegania, przydatnego i praktycznego np. w polityce
„Człowiek jest miarą wszechrzeczy: istniejących że istnieją i nieistniejących że nie istnieją”
o bogach: „nie wiem czy bogowie istnieją czy nie istnieją”- agnostyk
Prodikos z Keos
Szczęście przez pracę
Pół-polityk, pół- filozof
Cnoty można się nauczyć, zdobywa się ja wysiłkiem
Autor mitu Heraklesa- był ateistą
Człowiek stoi przed wyborem: cnota (arete) czy przyjemność (kakija)
Przeciwko hedonizmowi- eudajmonizm (utylitaryzm)
„dla mądrych takie rzeczy są mądre jakie sami je uczynią”
Hippiasz z Elidy:
Prawo ludzkie nie jest odbiciem praw naturalnych a więc nie jest doskonałe
Dokonał desakralizacji praw ludzkich
Prawo naturalne powinno stać nad ludzkim
Sofiści młodsi: (skrajny charakter erystyczny)
Gorgiasz z Leontinoi:
„słowo jest wielkim mocarzem”
umiejętność pięknego mówienia jest najważniejsza w życiu
cnoty można się nauczyć
nic nie istnieje bo wszystko jest nieustannym stawaniem się
nie ważne jest co mówimy ale ważne jak
Triada Gorgiasza:
Nic nie istnieje
Gdyby coś istniało nie mogło by być poznane
Gdyby zostało poznane nie mogło by być przekazane
Kallikles:
Wyznawał prawo silniejszego (prawo natury)
Prawo ludzkie wymyślili ludzie słabi
Antyfon:
Przeciwnik demokracji
Należy szukać zgody w sobie i w innych ludziach
Zachowywać umiar we wszystkim
Trazymach:
Prawo stanowione narzędziem uciskania słabszych
Dyktatura najlepszym ustrojem
Ważniejsze są sprawy silniejszego
SOKRATES:
Dyskutował za darmo
Posiadał wielu zwolenników (Platon, Ksenofont), ale i przeciwników (Arystofanes)
W wieku 70 lat oskarżony o bezbożność, demoralizację młodzieży i skazany na śmierć poprzez wypicie cykuty
Oskarżyciele: Antytos, Lykon, Meletos
Prawdziwy powód był taki, iż Sokrates podważał autorytet uznanych mieszkańców miasta ukazując ich niewiedzę
Podczas procesu obrażał sędziów
Nie skorzystał z możliwości ucieczki
Po jego śmierci postawiono mu pomnik a oskarżycieli skazano na śmierć
Pytia powiedziała ze jest najmądrzejszym z ludzi
„Oida holi uk oida”- wiem że nic nie wiem
Poglądy Sokratesa:
chciał na nowo wszystko wyjaśniać i definiować nowe pojęcia
cnota- najważniejsze pojęcie
cnota = wiedza (intelektualizm etyczny)
anamneza- życie w zapomnieniu, w nie świadomości
Metoda Sokratejska (3 elementy)
elenktyczna- zbijanie argumentów przeciwnika
Proteptyka- zachęcanie do dalszej dyskusji
Maieutyczna- pomoc w dochodzeniu do prawdy
Indukcja - od szczegółu do ogółu
Zbierał ogólnie uznawane prawdy
Szukał między nimi analogii
Następnie tworzył definicje
Majeutyka- narodziny nowej wiedzy
Rozsądek- jedyne źródło prawdy
Summum bonum- dobro najwyższe
W państwie powinni rządzić filozofowie
Demokracja się nie sprawdza ( „rządy motłochu” )
Szkoły posokratejskie:
Cynicy (Arystenes)- z gr. Kynikoi- psy
Przejęli poglądy Sokratesa o cnocie
Przyjemność = zło
Umiarkowanie, wstrzemięźliwość
Szczęście- samowystarczalność, uniezależnienie od ludzi i przedmiotów
Apateia- obojętność
Diogenes z Synopy
Cyranaicy ( Arystyp z Cyreny)
Hedoniści
Przyjemność, rozkosz = szczęście, to zaspakajanie popędów
Unikać trosk i smutków
Magarejska (Euklides z Megary )
Synteza ontologii Elektów i etyki Sokratesa
Ufali rozumowi
Uznali jedność, zmienność i tożsamość bytu
Dobro jest jedno ale wielo postaciowe
Zło nie istnieje
PLATON:
Uczeń Sokratesa
Rodowity Ateńczyk
Metoda dialektyczna (zaczerpnięta od Sokratesa)
Łączył i dzielił pojęcia
Wprowadził element syntezy
Krytykował sensualizm
Poznanie rozumowe
Ideo- realizm:
Tylko idee istnieją realnie
Anamneza- przypominanie sobie przez duszę idei które oglądała przed połączeniem z ciałem
Najważniejszą ideą jest dobro
Świat materialny zbudowany jest z materii (apeiron)
Dzięki duszy świat materialny jest uporządkowany jest odbiciem wiecznych idei
Dusza człowieka:
Jest realna, doskonała od ciała i od niego niezależna
Dusza jest uwięziona w ciele i cierpi, co pozwala jej się udoskonalić
Soma seme- ciało więzieniem duszy
3 dowody na nieśmiertelność duszy:
dowód przeciwieństw- wszystko ma swoje przeciwieństwo, przeciwieństwem śmierci jest zmartwychwstanie, a ponieważ ciało jest nie zdolne do zmartwychwstania musi istnieć doskonała dusza
dusza jest podobna do świata idei- idee są wieczne więc i dusza jest wieczna
anamneza- przypominanie sobie przez duszę idei, które oglądała przed połączeniem się z ciałem człowieka
Dusza dzieli się na sfery
Rozumną (najważniejszą i rządzącą)
Popędliwą (serce) - nierozumna
Pożądliwą (zmysły)-nierozumna
„Państwo” wg. Platona
utopijna wizja idealnego państwa
dobro wspólne ważniejsze od jednostkowego
wszystko powinno być wspólne (kobiety i dzieci też)
eliminowanie jednostek nie pożytecznych
państwo jako organizm
główne zadanie: działanie na rzecz dobra wspólnego
3 stany:
filozofowie (klasa rządząca)- złoto
żołnierze (strażnicy państwa)- srebro
żywiciele (rzemieślnicy, rolnicy kupcy)- brąz
system edukacyjny (gł. Dla filozofów i strażników)
do 20 lat- podstawowe wykształcenie
do 30 lat- matematyka, astronomia
do 35 lat- dialektyka czyli filozofia
następne 15 lat- zdobywanie doświadczenie w filozofii
po 50 latach edukacji- można było zająć najwyższe stanowisko w państwie
religia- zachowanie podstawowych świąt i ofiar
estetyka- dwojaki stosunek to poetów (wychowawcy ale i wichrzyciele)
piękne rzeczy znaczy dobre i prawdziwe
kategorie piękna:
harmonia
porządek
adekwatność
prawdziwość
dobro
matematyka- nauka najbliższa ideału
brak instytucji rodziny
możliwość awansu społecznego (tylko o 1° )
Podział dialogów Platona:
Wczesnego okresu (sokratejskie)- gł. Poglądy Sokratesa, ustalenie pojęć etycznych
„Protagoras” - o cnocie
„Gorgiasz”- o retoryce
„Obrona Sokratesa”- mowa obrończa Sokratesa przed sądem
Okresu średniego- najwyższy poziom artystyczny, nauka o ideach, budowanie własnych teorii
„Fedon”- o nieśmiertelności duszy
„Uczta”- o miłości
„Fajdros”- o pięknie i stosunku duszy do ciała
Późnego okresu- zmodyfikowana nazwa o ideałach, wykładnia metody dialektycznej Platona
„Sofista”- o bycie o raz definicja sofisty
„Prawa”- o doskonałym państwie
„Parmenides”
ARYSTOTELES:
uczeń ale i krytyk Platona
założył Likeon -> zwani perypatetykami
nauczyciel Aleksandra wielkiego
Dzieła Arystotelesa
Pisma logiczne („Organom” -narzędzie)
Pisma z zakresu fizyki ( „meteorologia”)
Pisma przyrodnicze („Zoologia”)
Pisma psychologiczne („O duszy”)
Pisma metafizyczne („Metafizyka”)
Pisma filozofii praktycznej ( „Polityka”)
Pisma z dziedziny poetyki i retoryki ( „Retoryka”)
Poglądy Arystotelesa
Przywrócił wartość poznaniu zmysłowemu (sensualizm)
Umysł jest „czysty” brak zapisanych w nim informacji
Sposób definiowania
Poznanie zmysłowe
Indukcja- tworzenie pojęć ogólnych na podstawie obserwacji szczegółów
Dedukcja- najpierw prawdy ogólne, a potem szczegółowe
3 zasady logiki:
niesprzeczność (~ p٨ ~ p)- nie prawda ze cos czymś jest i jednocześnie czymś nie jest
wyłączonego środka ( p v ~ p ) - albo coś czymś jest albo tym czymś nie jest (tercium non datum)
tożsamości ( p → p ) - jeśli coś czymś jest to jest tym czymś
tautologie logiczne- stwierdzenia zawsze prawdziwe
sylogizm Arystotelesa:
zdania kategoryczne i ogólne
2 zdania ogólne a na ich podstawie formułowano 3 zdanie będące ich logiczną konsekwencją
Nazwy ( S, P, N - oznaczenia nazw)
Ogólne- orzeczniki, można o nich orzekać
Szczegółowe- orzeczniki, ale nie można o nich orzekać
Jednostkowe- nie są orzecznikami i nie można o nich orzekać
Z nazw budowano zdania kategoryczne
Ogólnotwierdzące
Szczegółowotwierdzące
Ogólnoprzeczące
Szczegółowoprzeczące
Filozofia pierwsza ( teoretyczna)
Metafizyka- teoria bytu
Logika- teoria myślenia
Wszystko zbudowano z substancji
Forma- nadaje kształt jest energią
Materia- budulec, podłoże, potencja, jest nieokreślona
Hylemorfizm- dualizm materii i formy
Forma i materia nie mogą istnieć oddzielnie (forma jest ważniejsza)
Świat jest wieczny, ale ograniczony, jest tylko łańcuchem przyczynowo- celowym zdarzeń
Pierwsza przyczyną jest bóg- istnieje dlatego ze jest absolutem, doskonałym przeciwieństwem niedoskonałego świata
Dusza
Najdoskonalsza forma
Nie można rozłączyć jej z ciałem
Podział duszy
Wegetatywna (roślinna)
Zmysłowa ( zwierzęca)
Dusza myśląca (rozum) -dzieli się na rozum czysty i bierny
Etyka
Cnoty
Etyczne- moralny rozwój człowieka
Diaroetyczne- intelektualny rozwój człowieka
„Polityka”
wspólnota państwa
ludzie łączą się w grupy
są powołani do władzy i do niewolnictwa
bez państwa mogą żyć tylko bogowie
cel: osiągnięcie szczęścia, a pozostałość to tylko środki
podkreślał znaczenie miłości
podzielił władzę na rządzącą, obradującą i sądzącą
Św. AUGUSTYN (354r n.e- 430r n.e)
urodził się w mieście Tagasta (Afr. Połnocna)
studia retoryczne w mundurze
najpierw wyznawca menicheizmu- sekta rywalizująca z sektą chrześcijaństwa, radykalny dualizm- bóg zła i bóg dobra, dwie zwalczające się siły, jasności i ciemności, dobra i zła, ducha i ciemności
założył szkołę retoryki w Kartaginie
skłania się ku sceptycyzmowi następnie ku neoplatonizmowi
w 387r- podpisał na siebie wyrok i wziął chrzest
Najważniejsze dzieła
Pisma filozoficzne
„Contra Academicos”(„Przeciw Akademikom”)-krytyka sceptycyzmu
„De vita Beata”(„O życiu szczęśliwym)
pisma teologiczne
„o pożytku wiary”
„duch a litera”
Pisma polemiczne
„De civitate dei” („O państwie bożym”) -najważniejsze dzieło
„O obyczajach kościoła”
pisma moralno-ascetyczne
pisma katechetyczne i pastoralne
pisma egzegetyczne
pisma biograficzne
„Confessiones”(„wyznania”)-najbardziej znane pismo Augustyna
Poglądy:
Polemika ze sceptykami
Sceptycy twierdzili ze niczego nie można poznać
Według Augustyna poznanie zmysłowe jest wybitnie niedoskonałe- poznanie wewnętrzne daje wiedzę prawdziwą
Myśl dla Augustyna jest czymś niezaprzeczalnym
„Dubito ergo sum” - wątpię więc jestem
najlepiej poznajemy prawdy boże przez iluminizm (oświecenie)
otrzymujemy wiedzę intuicyjną
poznanie ma charakter mistyczny, bo pochodzi od boga
poznanie gradacyjne (stopniowe) - boga poznajemy na końcu, bo jest największą tajemnicą
bóg wg Augustyna
bóg musi istnieć bo jest źródłem idei- dusza ma kontakt z wiecznymi ideami, dlatego też jest wieczna
bóg jest w centrum metafizyki
bóg stoi ponad stworzeniem (summa esentia- bóg najwyższym bytem)
bóg jest celem i przyczyną poznania, jest najwyższym dobrem i źródłem dobra
bóg traktowany jako osoba (personalizm) zdolna do uczuć
infinityzm- bóg jest nieskończony (ale świat stworzony przez niego jest skończony i niedoskonały)
bóg posiada wolę, jest kierownikiem świata i jego sędzią
świat jest dobry, rozumny, uporządkowany , pełen cudów, bo został stworzony na podstawie wiecznych i niezmiennych boskich idei (egzemplaryzm)
świat został stworzony z niczego (Creatio ex nihilo), a bóg podtrzymuje go w istnieniu (Creatio continua)
wyższość duszy nad ciałem - dusza jest doskonalsza od ciała- bo jest bliższa bogu
wyższość irracjonalizmu nad racjonalizmem, uczucia nad rozumem
teodycea- obrona doskonałości stworzenia, usprawiedliwienie istnienia świata
bez zła nie ma porządku świata ani harmonii
zło jest dziełem człowieka
zło jest miłością, jest brakiem dobra
wszelakie dobro pochodzi od boga
Augustyn-pierwszy historiozof
Podzielił dzieje ludzkości na 6 okresów (każdy po 1000 lat)
Św. TOMASZ Z AKWINU (1224- 1274)
z arystokratycznej rodziny
posłany do szkoły przy klasztorze benedyktynów
studia w Neapolu
Najważniejsze dzieła
„summa teologiczna”- synteza scholastyki
„summa contra gentiles”- suma filozoficzna
poza tym pisał:
traktaty filozoficzne
syntezy teologiczne
dysputy akademickie
komentarze do biblii i Arystotelesa
dzieła liturgiczne i kazania
Poglądy:
Oddzielił wiedzę rozumną od objawionej
Wiedza objawiona ma uzupełniać rozumową, objawienie- teologia; rozum- filozofia
Powszechniki (uniwersalia)
Uniwersale inre (powszechnik bezpośredni)
Uniwersale postem (refleksyjny, abstrakcja umysłu)
Uniwersale arerem (idea w umyśle bożym)
Byt jest substancją składająca się z istoty (essentia) i z istnienia (extentia)
bóg jest istota sama w sobie, istota boga implikuje istnienie
bóg jest niezależny, prosty i konieczny
cechy gatunkowe (konstytutywne)- to co wspólne, zawarte w definicji (istota)
istota rzeczy- specyficzna dla danego gatunku cecha, która odróżnia ją od najbliższego jej przedmiotu
substancje materialne: forma i materia
5 dowodów na istnienie boga:
ex motu- z ruchu
ex ratione efficientis- z przyczyny sprawczej
ex possibili et necessario- ze stopni i przypadku
ex gubernatione rerum- z celowości świata
bóg jest bytem samoistnym, niezmiennym, wiecznym, niematerialnym, prostym
powstanie świata
creatio ex nihilo
stworzony bezpośrednio przez boga
stworzenie aktem boskiej woli
powstał wg bożych idei (egzemplaryzm)
stworzenie nastąpiło w Czesie
cechy Tomizmu
dualizm
hylemorfizm
powrót do obiektywizmu poznawczego (możemy poznawać zmysłami)
empiryzm
uniwersalizm (wyższość ogółu nad jednostką)
realizm umiarkowany
intelektualizm
Reszta z wikipedii:
PLOTYN- filozof starożytny, twórca systemu filozoficznego zwanego neoplatonizmem.
Neoplatonizm Plotyna był oparty na nauce Platona, połączonej z elementami stoicyzmu, neopitagoreizmu, a także filozofów aleksandryjskich: Filona i Amoniusza
Zasadą bytu, tym co istnieje naprawdę jest Jednia - doskonała i prosta substancja, która jest niepoznawalna, gdyż każda próba jej poznania prowadziłaby do wyszczególnienia jej własności i powstania rozróżnienia: Jednia - własności, co przeczyłoby jej prostocie. Jednia kontempluje samą siebie i emanuje z siebie hierarchicznie kolejne szczeble bytu - hipostazy. Z Jedni wyłania się pierwsza hipostaza - Umysł, który w akcie samopoznania zwraca się ku sobie, ujmuje i odróżnia siebie jako to, co poznaje (podmiot poznania) i jako to, co jest poznawane (przedmiot poznania). Ów umysł podwojony to druga hipostaza - to jego myśli są wzorcami i przyczynami poszczególnych rzeczy, które wypełniają świat. Dusza pierwsza powstaje, gdy umysł zapatrzony w Jednię tworzy jej ogląd. Dusza pragnie tworzyć, jednak jej moc jest zbyt mała - dlatego też wszystko, co się z niej wyłania (świat zmysłowy) nie jest już samodzielnym bytem - hipostazą. Dusza stanowi najniższy, ostatni poziom w emanacyjnym ciągu bytów. Teoria emanacji była podstawową myślą systemu Plotyna. Świat był dla niego kolejnym emanowaniem coraz to nowych istnień. Założył, że kolejne byty są mniej doskonałe. Byty doskonałe mają większą moc twórczą. Twór jest zawsze mniej doskonały od twórcy. Zauważa więc porządek zmniejszających się doskonałości. Szereg ten zaczyna się od bytu najdoskonalszego - Absolutu, Jedni - i trwa, dopóki nie wyczerpie się zmniejszająca się stopniowo doskonałość i moc twórcza. Ta drabinę zstępujących po kolei bytów nazwał greckim słowem efesis.
Powracając do tworów duszy - świat zmysłowy składa się z dwóch czynników o nierównej wartości: duszy i ciała. Dusza udziela ciału istnienia i życia, ciało zaś dzięki duszy uczestniczy w istnieniu i życiu. Dusza tworzy rzeczy wedle doskonałych wzorców - idei umysłu. Idee te uobecniają się w rzeczach materialnych, a rzeczy te uczestniczą z kolei w ideach, upodobniając się do nich. Ale są zawsze odbiciami: niedoskonałymi i niepełnymi. Rzeczy bowiem powstają, różnicują się, zmieniają; nie tyle są, co nieustannie stają się, a następnie giną. W rzeczywistości egzystują, nie popadając w niebyt o tyle tylko, o ile partycypują w ideach i do nich się odnoszą.
Materia stanowi ostatni, najniższy szczebel efesis. Jej istnienie jest niemal równoznaczne z nieistnieniem. Materię możemy określać jedynie negatywnie, jako coś, co jest niedostatkiem, niepełnością, brakiem istnienia, a więc - nicością. A ponieważ istnienie jest dobrem, to jego przeciwieństwo - niebyt - jest złem. W ten sposób Plotyn jako pierwszy z filozofów sformułował prywacyjną teorię zła: zło nie istnieje realnie, ontologicznie, lecz jest jedynie czymś negatywnym - niedostatkiem istnienia, jego ograniczeniem i niepełnością, czyli brakiem dobra. Twierdzenie to stało się podstawą teodycei, a zwłaszcza tej wersji, którą opracował święty Augustyn z Hippony.
SCHOLASTYKA - okres w rozwoju filozofii chrześcijańskiej (właściwie katolickiej), który rozpoczął się około XII wieku. Obejmowała wiele nurtów filozoficznych, których wspólną cechą było podejmowanie problemu zgodności prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym. Powstała z potrzeby pełnego zrozumienia tego, w co się wierzy Również metoda (scholastyczna) polegająca na rozwiązywaniu problemów poprzez racjonalne badanie argumentów za i przeciw.
Scholastyka jest to filozofia głosząca, że każde twierdzenie można udowodnić za pomocą Biblii.
PATRYSTYKA - nauka starożytnych i wczesnośredniowiecznych Ojców Kościoła (Patres), także dział teologii zajmujący się ich nauczaniem, jako pewną całością. Patrystyka jest ściśle powiązana z dogmatyką (a konkretnie z historią dogmatów), odnoszącą się do jej okresu starożytnego. W tejże gałęzi teologicznej do norm nauki wiary należy tzw. consensus patrum, czyli jednomyślność Ojców Kościoła w sferze moralności.
HYLEMORFIZM - stanowisko w teorii bytu i filozofii przyrody, według którego przynajmniej niektóre byty są złożone z materii i formy. Za pomocą tego założenia można wyjaśnić m. in. fakt zmian substancjalnych - przechodzenia jednej substancji w inne substancje, tzn. ginięcia jednej substancji przy jednoczesnym powstawaniu innych.
Hylemorfizm sformułowany został przez Arystotelesa, a następnie przyjęty przez tomizm. Dla Arystotelesa ani materia, ani idea nie były substancjami, natomiast i jedna i druga były składnikami substancji. Materia natomiast nie istnieje samodzielnie, tak samo jak nie istnieją idee - wszystko to są abstrakcje. Naprawdę istnieją tylko konkretne zespoły materii i formy. Niektórzy filozofowie rozszerzają złożenie hylemorficzne na każdy byt.
MONIZM - filozoficzny pogląd według wąskiej definicji uznający naturę wszelkiego bytu za jednorodną: materialną (materializm, monizm materialistyczny), duchową (spirytualizm, monizm spirytualistyczny) lub materialno-duchową (np. panteizm, choć nie tylko). Taki monizm jest przeciwstawnym poglądem do dualizmu i pluralizmu.
BRZYTWA OCHAMA wprowadzona przez Williama Ockhama (ok. 1285-1349) zasada: istnień nie należy mnożyć ponad potrzebę tłumaczona także tradycyjnie jako: Bytów nie mnożyć, fikcyj nie tworzyć, tłumaczyć fakty jak najprościej. W praktyce tłumaczy się to jako: proste rozwiązanie jest najlepsze albo nie wymyślaj nowych czynników jeżeli nie istnieje taka potrzeba, a jeżeli już, to udowodnij najpierw ich istnienie.
Zasada brzytwy Ockhama zwana jest także zasadą ekonomii myślenia. Jest to jedna z podstawowych zasad, których przestrzega się w trakcie tworzenia poprawnych teorii naukowych.
Interesujące, że zasada brzytwy Ockhama, w formie jaką znamy dzisiaj nie została w gruncie rzeczy wymyślona przez niego, lecz przez Arystotelesa. Sam Ockham zastosował dość specyficznie rozumianą zasadę ekonomii myślenia do krytykowania współczesnych jemu poglądów teologicznych. Oryginalna zasada Ockhama brzmiała "Jedynym realnym bytem jest Bóg - wszystko, co da się wywieść bezpośrednio od Boga jest prawdą, a reszta to czcze spekulacje". Ockham zasłynął z bardzo rygorystycznego stosowania tej zasady. Pracując ze studentami w bibliotece w Oxfordzie zwykł był dawać im do ręki brzytwy i kazać wycinać im z ksiąg stronice, które były w sprzeczności z jego zasadą.
SPÓR O UNIWERSALIA - filozoficzny problem dotyczący statusu pojęć ogólnych (uniwersaliów, powszechników), historycznie przybierał formę dyskusji wokół istnienia idei.
Pojęcie "idei" wprowadził do filozofii Platon, który uważał, że istnieją one realnie, poza rzeczami zmysłowymi; stanowią byt rzeczywisty i samoistny.
Spór o uniwersalia rozgorzał w średniowieczu za sprawą Boecjusza, który postawił pytanie: czy kategorie mają swój niezależny byt jako gatunki rzeczy, czy też istnieją tylko jako znaki językowe? Boecjusz był zwolennikiem realistycznego poglądu, że uniwersalia istnieją w rzeczach poznawanych zmysłowo, ale poznajemy je niezależnie od ciała. Realizm pojęciowy był zresztą charakterystyczny dla filozofii patrystycznej oraz wczesnej scholastyki i najczęściej wtedy przyjmowany był bez dowodu. Odpowiadał on idei świata jako stworzonego przez Boga i poddanego wieczystym prawdom. Spór ten toczył się nie tylko na płaszczyźnie metafizycznej, ale także teologicznej.
Skrajne realistyczne stanowiska zajmowali filozofowie średniowieczni ulegający wpływom Platona i neoplatończyków: Eriugena, który głosił emanacyjną postać realizmu (rzeczy emanują z pojęć ogólnych, które z kolei stanowią emanację Boga) oraz Anzelm z Canterbury, który przyjmował egzemplarystyczną i bardziej ortodoksyjną teologicznie postać realizmu (Bóg stwarza rzeczy na wzór stworzonych uprzednio pojęć ogólnych). Antyrealizm (nominalizm) XII-wieczny reprezentował natomiast Roscelin, który głosił, że pojęcia ogólne stanowią tylko dźwięki języka.
XII-wieczni filozofowie poszukiwali w większości stanowiska kompromisowego. najwybitniejszy przedstawiciel, Pierre Abelard głosił SERMONIZM- Uznawał on powszechniki za wypowiedzi posiadające znaczenie, którego podstawą jest wspólna forma (forma communis) przedmiotów, poznawana rozumowo dzięki abstrahowaniu cech wspólnych.
Wśród stanowisk w sporze o uniwersalia wyodrębniły się również:
-konceptualizm, który utrzymywał, że powszechniki są tylko pojęciami, czyli obrazami powstającymi w ludzkim umyśle;
-teoria "stanu" Waltera z Mortagne oraz teoria "względu" Adalharda z Bath, którzy uważali, że rzeczy mogą z pewnego punktu widzenia być rozpatrywane jako egzemplarze gatunków, a z innego - jako rzeczy jednostkowe;
-indyferentyzm, który określał powszechniki jako własności rzeczy współwystępujące z ich jednostkowością;
-teoria zbioru, który określał powszechniki jako własności zbiorów rzeczy o podobnej naturze;
-konformizm, który określał powszechniki jako wspólną formę przedmiotów.
Radykalnej krytyce poddał w XIV wieku realizm pojęciowy William Ockham. Jego zdaniem przyjmowanie realnego istnienia uniwersaliów jest zbędne i nie przyczynia się do wyjaśnienia jakichkolwiek zjawisk. Ockham zbudował nową teorię uniwersaliów, wśród których wyodrębnił pojęcia umysłowe (conceptus) oraz uniwersalia językowe - znaki mowy (voces).