AGRESJA I PRZEMOC

Agresja - działanie zamierzone w formie fizycznej lub słownej, którego celem jest wyrządzenie krzywdy, zadanie bólu lub cierpienia innej jednostce bądź samemu sobie (autoagresja). Agresję można podzielić na antyspołeczną (wyrażaną w sposób nieakceptowany społecznie) oraz prospołeczną (służącą celom społecznie akceptowanym np. walka w czasie wojny lub wymierzanie kary za łamanie norm społecznych). Mówi się o różnorodnych źródłach agresji takich jak:

1. frustracja - poziom pobudzenia do agresji zależy w tym przypadku od tego jak ważna potrzeba uległa zablokowaniu, jaki jest zakres owej blokady oraz jak często jednostka doświadczała wcześniej frustracji;

2. modelowanie tzw. agresja naśladowcza

3. narzędzie do osiągnięcia celu tzw. agresja instrumentalna, która poza zadaniem bólu czy wyrządzeniem krzywdy innej osobie służy realizacji celów lub zadań jednostki lub grupy.

Badania fizjologiczne wskazują na istnienie agresji patologicznej będącej wynikiem zaburzeń chorobowych zachodzących w organizmie (Siuta, 2006).

Agresja czy zachowania agresywne będą więc „składową” przemocy.

Przemoc - środek przymusu, działanie godzące w osobistą wolność jednostki i zmuszanie jej do zachowań niezgodnych z jej wolą lub uniemożliwianie podjęcia działań. Dokonywanie aktów przemocy może odbywać się zarówno poprzez używanie siły fizycznej, jak i wywieranie presji psychicznej. Istotą przemocy jest wymuszanie określonych zachowań (Siuta, 2006).

Przemoc w rodzinie

Mówiąc o przemocy w rodzinie mamy na myśli każde zamierzone działanie, wykorzystywanie przewagi sił, a skierowane przeciw bliskiej osobie, które narusza jej prawa, czasem dobra osobiste, powodując psychiczne i fizyczne cierpienie.

Przyczyny przemocy bywają różne. Jedną z nich bywa reakcja na problemy dnia codziennego, zmagania wewnętrzne człowieka, zachowanie innych osób. Przyczyną może być również nadużywanie alkoholu, narkotyków, kiedy to człowiek przestaje w pełni panować nad swoimi reakcjami, nie przestrzega ustalonych norm. Innym czynnikiem mogą być negatywne wzorce przekazywane i kształtowane przez media. Szczególnie podatny grunt znajdują one zwłaszcza wśród młodzieży. W wielu przypadkach przemoc jest rezultatem zachowań wyniesionych z domu rodzinnego. Bywa, że przemoc stosowana jest tylko dla przyjemności.

Gdy pojawia się ona w rodzinie staje się tragedią dla jej członków. Przemoc w rodzinie jest wciąż tematem bardzo drażliwym w naszym społeczeństwie. Większość ludzi nie chce się przyznać, że ma ona miejsce w ich rodzinie. Jednak sytuacja ta zaczyna się stopniowo zmieniać dzięki instytucjom i organizacjom, których celem jest przeciwdziałanie temu społecznemu już problemowi.

Formy przemocy

Przemoc fizyczna przybiera niezliczoną ilość form: od dawania klapsów, potrząsania, ciągnięcia za włosy, aż po przypalanie, duszenie i użycie broni. Jej celem jest wymuszenie na ofierze takiego zachowania, jakiego życzy sobie sprawca. Ma wywołać lęk lub stanowić karę za złamanie reguł ustanowionych przez sprawce. Aby ocenić rozmiary przemocy fizycznej, można zadać kilka z poniższych pytań: Czy przychodzi pani na myśl choć jeden przypadek, kiedy partner szarpnął panią lub popchnął? Czy zdarzyło się kiedyś, że partner mocno panią schwycił lub nie pozwolił opuścić pokoju? Czy miał miejsce przypadek, kiedy partner rzucił czymś w panią albo w ścianę? Czy pamięta pani choć jedno zdarzenie, kiedy partner uderzył panią otwarta dłonią lub pięścią? Czy zdarzyło się, że partner panią dusił?

Przemoc seksualna obejmuje całe spektrum zachowań: począwszy od niechcianych

seksualnych gestów czy uwag, poprzez wymuszanie pożycia seksualnego, aż do fizycznego uszkodzenia genitaliów. Przemoc seksualna najczęściej występuje razem

z przemocą fizyczną i psychiczną, choć wszystkie te formy nie muszą występować jednocześnie. Często kobiety, próbując powstrzymać dalsza przemoc fizyczna, podporządkowują się żądaniom seksualnym mężczyzny. Zazwyczaj ofiary są skrępowane, zawstydzone, gdy mówią o przemocy seksualnej. Aby ocenić jej rozmiary, można zadać następujące pytania: Czy zdarzyło się choć raz, że partner zawstydził panią lub sprawił, że poczuła się pani niezręcznie z powodu seksu? Czy partner ma jakieś sposoby skłonienia panią do odbycia stosunku, kiedy nie ma pani na to ochoty? Czy coś innego w zachowaniu partnera sprawia, że czuje się pani niepewnie w sprawach seksu?

Przemoc psychiczna to umniejszanie wartości działań, myśli czy zdolności kobiety,

a także powtarzające się nękanie lub śledzenie. Ma to na celu pozbawienie ofiary zaufania do siebie i swoich kompetencji w różnych obszarach jej życia. Sprawca dąży do tego, by ofiara była samotna i zależna od niego. Nie chce, by podjęła pracę, kontynuowała naukę czy też utrzymywała kontakty z rodziną albo ze znajomymi. Sprawca może śledzić każdy krok ofiary, kontrolować jej pocztę czy rozmowy telefoniczne, grozić jej, wmawiać, że stanie się coś strasznego, jeśli nie będzie posłuszna. Aby ocenić zakres przemocy emocjonalnej, można zadać niektóre z pytań: Gdy pani partner chce panią obrazić, jakich wyzwisk używa? Jak często to robi? Czy często ma pani poczucie, że niczego nie udało się pani zrobić dobrze? Czy spędza pani dużo czasu, usiłując wymyślić, co tu zrobić, żeby nie rozzłościć partnera? Czy partner kiedykolwiek zabraniał pani spotykania się czy rozmawiania z określonymi osobami z pani rodziny? Czy naciskał na zerwanie z nimi kontaktów? Jeśli dochodzi do kłótni, czy partner straszy panią? Jakiego rodzaju groźby padają? Czy partner rzucał kiedyś jawne groźby, że zabije panią, dzieci lub siebie? Czy są jakieś tematy, których pani boi się poruszać?

Przemoc ekonomiczna sprawia, że ofiara staje się zależna od partnera i szczególnie podatna na przemoc. Przykłady tej przemocy obejmują ograniczenie dostępu do pieniędzy czy do informacji o stanie finansowym rodziny, zmuszanie do proszenia o najmniejsze choćby środki, kłamanie na temat zasobów rodziny, wykradanie pieniędzy, niedopuszczanie kobiety do pracy zarobkowej. Warto zadać niektóre z podanych pytań, aby ocenić zasięg przemocy ekonomicznej: Czy ma pani jakieś pieniądze dla siebie? Kto u państwa rządzi finansami? Kto płaci rachunki? Kto sprawdza rachunki bankowe?

Wykorzystywanie dzieci do sprawowania kontroli i karania ich matki.

Mężczyzna może bić albo grozić zrobieniem krzywdy dzieciom, by zmusić ich matkę

do uległości i posłuszeństwa. Dzieci bywają świadkami znieważania matki, często słyszą, jak ojciec ją poniża. Należy sprawdzić, w jakim stopniu dzieci są wykorzystywane do sprawowania kontroli i karania ich matki: Czy partner w jakiś sposób usiłuje wykorzystać dzieci przeciwko pani? Czy partner kiedykolwiek groził, że zabierze dzieci lub zrobi im krzywdę, jeśli pani go opuści? Czy miewa pani wrażenie, że dzieci szpiegują panią na polecenie ojca lub muszą trzymać jego stronę, co ma stanowić dla pani karę?

Podczas zbierania danych o sytuacji ofiary, należy pamiętać, że to ona wie najlepiej,

co jej się przydarzyło i jakie znaczenie niosą ze sobą te przeżycia. Często doznająca

przemocy kobieta nie wie, od czego zacząć. Bezpośrednie, otwarte pytania o przemoc sygnalizują, że może czuć się bezpiecznie, mówiąc o przemocy. Najważniejsze jest stworzenie przestrzeni, w której kobieta czuje, że może opowiedzieć swoją własną historię, takiej, w której czuje, że się jej słucha i wierzy, a nie ocenia czy lekceważy.

Pomijanie pytań o przemoc może zostać odebrane jako sygnał, że to, co ja spotkało,

nie jest znowu takie ważne.

OFIARY PRZEMOCY

Ofiarami przemocy w rodzinie padają najczęściej kobiety, dzieci, osoby starsze lub niepełnosprawne, rzadziej mężczyźni. Niewątpliwie osobami szczególnie poszkodowanymi w tym procesie są dzieci. Można powiedzieć, że są ważnym ogniwem w łańcuchu, często "krzywdzone w dzieciństwie, krzywdzą innych w życiu dorosłym". Krzywdzenie dzieci przez dorosłych sprawców przemocy można podzielić na cztery rodzaje:

• Działalność skierowana bezpośrednio przeciw osobie dziecka, a powodująca fizyczne następstwa

• Przypadkowe działanie, gdy dziecko będące świadkiem sytuacji staje w obronie ofiary przemocy lub znajduje się bardzo blisko

• Tworzenie sytuacji, w której staje się ono widzem sytuacji lub jej skutków

• Wykorzystywanie go do kontrolowania drugiej osoby

Skutki stosowanej przemocy w rodzinie zależą od wieku dziecka, ale zawsze są bardzo trudne do naprawienia.

• Jeśli dotyka to bardzo małych dzieci może doprowadzić do zerwania więzi emocjonalnych z najbliższymi osobami np. matką, ojcem, rodzeństwem, efektem tego w życiu dorosłym będą trudności w nawiązywaniu oraz utrzymaniu wszelkich związków emocjonalnych z innymi osobami np. partnerami, potomstwem

• Dziecko starsze będzie miało kłopot ze zrozumieniem, akceptacją ról społecznych i rodzinnych. Taka osoba nie może odnaleźć się w grupie rówieśniczej, ponieważ nie zna zasad jej normalnego funkcjonowania, ma poważne problemy z nauką. Trudno jej przyswajać pewne treści, nadrobić braki wynikające z nieobecności.

• W przypadku nastolatków nawiązujących więzi z rówieśnikami, może nastąpić przeniesienie relacji rodzinnych na związki rówieśnicze. Ofiary mają problem z przystosowaniem społecznym.

• Następstwem może być również depresja prowadząca często do prób samobójczych, lęki, fobie lub odwrotnie nadpobudliwość

• Innym objawem jest agresja wobec rówieśników, innych osób, zwierząt, a nawet przedmiotów.

• Pojawiają się kompleksy dotyczące różnych sfer życia. Często są to osoby z zaniżoną samooceną. Dzieci takie szukając akceptacji, uciekając przed przemocą często znajdują wsparcie w różnego typu grupach nieformalnych (np. sekty, gangi), następstwem takich znajomości stają się najczęściej wagary, palenie papierosów, używanie narkotyków, alkoholu, itp.

• Efektem mogą być lęki przed kontaktami z rodzicem określonej płci, lub odwrotnie nagłe, nieoczekiwane zainteresowanie seksem. W dorosłym życiu mogą pojawić się choroby związane z życiem seksualnym

• W późniejszym życiu dzieci te często przenoszą tego typu agresywne zachowania na podłoże własnej rodziny, stając się sprawcami. W życiu dorosłym mają poczucie mniejszej wartości, często są mniej odpowiedzialne za swoje czyny, ponoszą więcej porażek w życiu zawodowym.

Co wobec tego można zrobić, aby zapobiec przemocy w rodzinie? Przede wszystkim należy pamiętać, że nie można być biernym, obojętnym, należy działać! Przemoc w Polsce jest karalna, nie należy jej ukrywać przed najbliższymi, sąsiadami itp., trzeba skontaktować się z odpowiednią instytucją lub organizacją, która udzieli pomocy psychologicznej i prawnej, otoczy opieką, wykona interwencję. Bardzo ważną rolę spełniają działania dotyczące profilaktyki. Trzeba pamiętać, że od działania zależy bezpieczeństwo osoby, wobec, której zastosowano przemoc.

Diagnoza skutków przemocy

U niektórych ofiar i ich dzieci, w wyniku stosowania przemocy w domu, rozwijają się poważne problemy fizyczne i emocjonalne. Ważna jest ocena skutków przemocy, takich jak np. depresja czy niezdolność do działania. Poniższe pytania należy traktować jako wskazówki, na co w szczególności zwrócić uwagę. Czy może pani przypomnieć sobie, jaka była pani na samym początku związku z partnerem? Jak opisałaby pani siebie z tamtego okresu? Czy dostrzegła pani jakieś zmiany w sobie w ciągu trwania tego związku? Jeśli tak, to czy może pani opisać różnice? Niektóre kobiety przyznają, że po każdym akcie przemocy stają się bardziej wyizolowane, przygnębione, przestraszone i obojętne na wszystko. Jak opisałaby pani to, co się z nią dzieje? Czy w ciągu ostatnich kilku miesięcy zauważyła pani u siebie któryś z następujących problemów:

• Trudności z zasypianiem, budzenie się w ciągu nocy, koszmary senne;

• kłopoty z koncentracja na rzeczach obojętnych, takich jak program TV czy lek

tura książki;

• uczucie przygnębienia, smutku, obojętność i brak zainteresowań;

• utrata apetytu lub nadmierne objadanie się;

• nadmierna męczliwość;

• zwiększone spożycie alkoholu lub środków uspokajających;

• nagłe przypomnienie sobie przemocy doznanej w dzieciństwie lub w wieku do

rosłym bądź innych traumatycznych doświadczeń;

• usilne unikanie wszystkiego, co mogłoby wzbudzić bolesne wspomnienia;

• uczucie, że w środku jest się niezdolnym do działania;

• częste bóle głowy, bóle brzucha lub żołądka;

• bóle w krzyżu lub w stawach;

• chroniczne infekcje dróg moczowych;

• bolesne lub intensywne krwawienia z dróg rodnych;

• bolesne stosunki seksualne.

Diagnoza potencjalnego zagrożenia życia

Najważniejsza sprawa, kiedy ofiara zgłasza się po pomoc, jest ustalenie, czy występuje zagrożenie życia, a także - jeśli posiada dzieci - czy są one bezpieczne.

Przemoc domowa może spowodować obrażenia fizyczne i śmierć. Obrażenia fizyczne mogą sięgać od powierzchownych skaleczeń i otarć (rozcięć, siniaków, uszkodzonych mięśni i kości), aż po poważne, nieodwracalne, niekiedy zagrażające życiu uszkodzenia ciała (pęknięcia organów wewnętrznych, złamania kości, oparzenia, urazy głowy, głębokie rany, uszkodzenie wzroku i słuchu), a nawet śmierć. Niekiedy uszczerbek na zdrowiu wynika z życia w ciągłym stresie w związku opartym na przemocy.

Ustawiczny stres może nasilać objawy cukrzycy, stwardnienia rozsianego, problemów kardiologicznych, nadciśnienia tętniczego, astmy i zaburzeń przewodu pokarmowego. W czasie gwałtownego zachowania sprawca może zranić lub zabić ofiarę, dzieci, inne osoby związane z rodzina, a niekiedy i siebie.

Przemoc domowa jest szkodliwa nie tylko z powodu zachowania sprawcy. Czasami

ofiara może zranić lub zabić napastnika w rozpaczliwym wysiłku ochronienia siebie czy dzieci. W innych przypadkach może się zranić lub pozbawić się sama życia w desperackiej próbie ucieczki przed cierpieniem. Zdarza się również, że dzieci próbują rozprawić się z przemocą, działając na szkodę sprawcy, ofiary, a niekiedy samych siebie. Oszacowanie potencjalnego zagrożenia życia to nie tylko próba przewidzenia, czy sprawca zabije swoją ofiarę, czy nie. Jest to również próba oszacowania ryzyka groźnych dla życia zachowań przeciwko sobie lub innym ze strony sprawcy, ofiary lub dzieci.

Ocena potencjalnego zagrożenia życia powinna być przeprowadzona za każdym razem, gdy rozpoznamy występowanie przemocy domowej - podczas pierwszego spotkania, jak również, w formie nieco uproszczonej, za każdym razem, gdy terapeuta ma kontakt z rodzina. Ocena taka polega na zbieraniu informacji „o" i „od" ofiary, dzieci, sprawcy i innych osób utrzymujących kontakt z rodzina. Osoba pomagająca nie jest w stanie przewidzieć, kto dopuści się poważnych obrażeń ciała lub zabójstwa.

Odpowiedzi twierdzące na pytania dotyczące czynników ryzyka powinny być wystarczającym powodem, by jak najszybciej pomóc klientce w opracowaniu planu

bezpieczeństwa dla niej i jej dzieci.

• Czy ataki ze strony partnera stały się gwałtowniejsze, brutalniejsze bądź bardziej

• niebezpieczne?

• Czy w domu są jakieś noże, bron palna bądź inne rodzaje broni?

• Czy sprawca nadużywa alkoholu bądź bierze narkotyki?

• Czy sprawca napastuje ofiarę, gdy jest pijany?

• Czy sprawca kiedykolwiek groził, że zabije ofiarę?

• Czy ofiara wierzy, że sprawca może naprawdę poważnie zranić bądź zabić ją lub

siebie?

• Czy sprawca stosuje przemoc podczas stosunków seksualnych?

• Czy sprawca jest obsesyjnie zazdrosny o ofiarę?

• Czy sprawca śledzi każdy jej krok, czy podkrada się do niej niepostrzeżenie?

• Czy sprawca groził targnięciem się na własne życie bądź usiłował popełnić

• samobójstwo?

• Czy ofiara ma myśli samobójcze?

• Czy w przeszłości sprawcy zdarzały się ataki na innych ludzi bądź przypadki

łamania prawa?

• Czy sprawca był bity jako dziecko? Czy bywał świadkiem bicia matki przez ojca?

• Czy ofiara odeszła od sprawcy lub czy planuje separacje?

• Czy ofiara rzucała poważne groźby, że zabije sprawce?

Czynniki, które mogą nasilać przemoc:

• Nadużywanie alkoholu i branie narkotyków. Przemoc staje się gwałtowniejsza, kiedy sprawca jest pod wpływem narkotyków lub alkoholu. W ponad 80% przypadków przemocy, której rezultatem była czyjąś śmierć, sprawca nad używał alkoholu. Inne substancje powiązane ze wzmożoną przemocą i przypadkami śmiertelnymi to kokaina i heroina.

• Stres. Stresorami, które mogą wpływać zarówno na nasilenie, jak i częstotliwość przemocy są: napięcia w pracy lub bezrobocie, strata bliskiej osoby, poważna choroba lub inne znaczące straty.

• Inne czynniki sytuacyjne. Obecność małych dzieci lub nastolatków, ciąża
i wydarzenia związane z wysokim poziomem negatywnych emocji i frustracji sprawcy, w tym urlopy, a nawet transmisje sportowe, mogą także wpływać na nasilenie i częstotliwość występowania przemocy.

Jeśli dowiemy się, że sprawca grozi zrobieniem krzywdy lub zabiciem ofiary, należy powiadomić policje o grożącym niebezpieczeństwie oraz opracować plan zapewniający bezpieczeństwo rodzinie doznającej przemocy.

W przypadku bezpośredniego zagrożenia utraty życia, konieczne jest znalezienie kobiecie bezpiecznego miejsca, do którego może się udać, takiego jak schronisko dla ofiar przemocy lub rodzina czy przyjaciele.

Jeżeli kobieta znajduje się w niebezpieczeństwie, ale nie ma bezpośredniego ryzyka

poważnych obrażeń lub utraty życia, należy stworzyć plan bezpieczeństwa.

Podczas rozmowy na temat bezpieczeństwa można zadać niektóre z poniższych pytań: W jaki sposób mogę pani pomóc? Co może sprawić, żeby mogła się pani poczuć bezpiecznie? Co szczególnie panią martwi, jeśli chodzi o bezpieczeństwo dzieci? Jakie próby podejmowała pani w przeszłości, aby ochronić siebie i dzieci (np. wyjechała pani na kilka dni, szukała pomocy u rodziny czy przyjaciół, usiłowała pani walczyć itp.)? Czy którykolwiek z tych zabiegów przyniósł pozytywne rezultaty? Czy któryś z nich może okazać się pomocny dzisiaj?

Podstawowe zasady pomocy ofierze przemocy w rodzinie

• Zadbaj o czas i miejsce rozmowy. Rozmawiaj w takim miejscu, które sprzyja atmosferze zaufania i bezpieczeństwa. Zarezerwuj wystarczający czas na rozmowę.

• Pytaj wprost o przemoc. Rozmawiaj z ofiarą oddzielnie, bez udziału sprawcy i jej dzieci. Zachęcaj ją do opowiadania o swoich problemach. Doceń jej odwagę, jeśli zdecyduje się podzielić swoimi doświadczeniami.

• Słuchaj uważnie, nie przerywaj, nie oceniaj i nie poddawaj krytyce. Jeśli rozmówczyni mówi chaotycznie, po wysłuchaniu postaraj się uporządkować fakty, dopytać o rzeczy, które umknęły ci podczas rozmowy. Postaraj się zrozumieć. Nie myśl, że pierwsza rozmowa z tobą zmieni cos w jej życiu.

• Postaraj się dowiedzieć o doświadczeniach jej życia, które zakończyły się pomyślnie i spróbuj na ich podstawie zbudować jej wiarę we własne siły.

• Okaż troskę i pomóż opracować plan zapewniający bezpieczeństwo. Pozwól jej samodzielnie podejmować decyzje. Nie uzależniaj swojej pomocy od wykonania twoich poleceń i instrukcji w rodzaju: Musi pani zaskarżyć partnera. Powinna pani go opuścić. Szanuj jej decyzje. To ona będzie ponosiła konsekwencje swoich wyborów. Zadawaj pytania w rodzaju: W jaki sposób mógłbym być pani pomocny?

Co pani chce zrobić? Słuchaj pilnie jej próśb i staraj się na nie reagować.

• Wspieraj ją, nawet jeśli ogarnie cię zniechęcenie. Niektóre ofiary odchodzą od partnera i wracają do niego po kilka razy. Nie jest to oznaka twojego niepowodzenia.

• Jasno sprecyzuj swoje przekonania dotyczące przemocy: Nie jest pani odpowiedzialna za przemoc. Za przemoc odpowiedzialny jest sprawca.

• Uświadom jej, że przemoc w rodzinie jest dość powszechnym zjawiskiem:

Rozmawiałem z wieloma kobietami, które znajdują się w sytuacji podobnej do pani czy Wiele bitych kobiet odczuwa podobnie jak pani. Większość czuła się zniechęcona, lecz z pomocą innych udało im się zmienić swoje życie.

• Unikaj opatrzenia jej etykietka-stygmatem ofiara. Nazwij krzywdę, którą jej wyrządzono. Ludzie z różnych przyczyn nie chcą, by mówiono o nich ofiara.

• Poszerzaj jej wiedzę o tym, jakie ma możliwości radzenia sobie z przemocą. Poinformuj, że ma prawo wezwać policje na interwencje, założyć sprawę karną w prokuraturze. Powiedz (najlepiej zapisz na kartce), gdzie może się zwrócić po pomoc: podaj informacje o grupach wsparcia dla ofiar przemocy domowej, poinformuj ja o bezpłatnych poradach prawnych, udziel informacji o schroniskach, domach dla matek z dziećmi, noclegowniach.

• Postaraj się zachęcić ja do szukania pomocy, ale pozostaw jej decyzje o czasie i sposobie szukania pomocy.

Jest kilka koncepcji psychologicznych wyjaśniających zjawisko przemocy i zachowanie ofiar.

SYNDROM WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI

Próbując wyjaśnić bierność osób pozostających przez wiele lat w sytuacji prze­mocy, można odwołać się do teorii wyuczonej bezradności. Teoria ta została sformu­łowana przez amerykańskiego psychologa Martina Seligmana, który przez wiele lat pracował nad wyjaśnieniem mechanizmu powstawania bierności i rezygnacji. Poję­cie wyuczonej bezradności sformułował na bazie licznych eksperymentów, jakie prze­prowadził na zwierzętach. Uzy­skane wyniki [...], dały początek badaniom nad ludzką bezradnością i biernością.

Leonora Walker badała z kolei przez wiele lat zachowania kobiet doznających przemocy w rodzinie. Zauważyła, że na początku pojawiania się aktów przemocy, kobiety podejmowały różne działania mające wpłynąć na zmianę sytuacji („od prośby do groźby"). Dopiero, gdy kobiety nabierały przekonania o nieskuteczności swoich posunięć, rodziło się w nich poczucie bezradności.

Wyuczona bezradność jest poddaniem się, zaprzestaniem działania, które wy­nika z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie będzie to miało żadnego znaczenia, gdyż zawsze znajdzie się powód do zachowań agresywnych.

Wyuczona bezradność jest najczęstszym objawem u osób doznających prze­mocy. Bardzo często rozwija się na bazie życiowych doświadczeń. Walker, na pod­stawie wieloletnich badań, ustaliła listę czynników wysokiego ryzyka rozwoju wyuczonej bezradności, do których zaliczyła: Doświadczenia z dzieciństwa:

• przemoc fizyczna;

• napaść seksualna lub molestowanie;

• sytuacje traumatyczne (śmierć lub rozwód rodziców, alkoholizm, choroba bli­skich itp.);

• kłopoty w nauce;

• problemy zdrowotne.

Doświadczenia wyniesione ze związków w życiu dorosłym:

• przemoc (istotny jest czas trwania, rodzaj i częstość przemocy);

• patologiczna zazdrość;

• gwałt, przymuszanie do nieakceptowanych form współżycia;

• groźby pozbawienia życia.

Nakładanie się na siebie niekorzystnych doświadczeń odgrywa istotną rolę w powstaniu i ujawnianiu się syndromu wyuczonej bezradności. Skutki wyuczonej bezradności, łagodzi stopniowe odzyskiwanie przez osobę doznającą przemocy kon­troli nad swoją osobą i swoim życiem.

Wyuczona bezradność prowadzi do wielu negatywnych skutków, które mogą przejawiać się w trzech sferach:

1. Deficyty poznawcze, które polegają na ogólnym przekonaniu, iż nie ma takich sytuacji, w których możliwa jest zmiana, że w konkretnej sytuacji nic nie można zro­bić i nikt nie jest w stanie pomóc;

2. Deficyty motywacyjne, które polegają na tym, że osoba zachowuje się bier­nie, jest zrezygnowana, nie podejmuje żadnych działań, aby zmienić swoją sytuację;
3. Deficyty emocjonalne, które objawiają się stanami apatii, lęku, depresji, uczucia zmęczenia, niekompetencji i wrogości.

ZJAWISKO „PRANIA MÓZGU"

Techniki „prania mózgu" znane były już za czasów Platona. Obecnie zjawisko to występuje w wielu dziedzinach życia społecznego: w polityce, w reklamie,
w szkole­niach wojskowych, w działalności sekt religijnych, a także w życiu rodzinnym. W naukach psychologicznych i socjologicznych, termin „pranie mózgu" pojawił się w latach pięćdziesiątych naszego stulecia.

Najczęściej rozumie się go jako:

1. Szereg zabiegów, które celowo są stosowane przez grupę (np. ośrodki kie­rownicze państw, organizacje społeczne i wychowawcze, organizacje polityczne itp.)
lub jednostkę, by zmienić czyjeś przekonania, nastawienia, światopogląd (wymuszo­na indoktrynacja);

2. Szereg zabiegów stosowanych w celu zmiany osobowości (uczuć, potrzeb,
postaw), aby osoba manipulowana działała zgodnie z oczekiwaniami manipulatora. [...]

Badania nad przemocą w rodzinie pozwoliły wyodrębnić najbardziej typowe za­chowania sprawców przemocy, stosujących technikę „prania mózgu" do których zalicza się: izolację, monopolizację uwagi, doprowadzenie do wyczerpania, wywoływanie lęku i depresji, naprzemienność kary i nagrody, demonstrowanie wszechmocy i wszechwładzy,  wymuszanie drobnych przysług.[...]

Konsekwencje „prania mózgu":

Degradacja własnego obrazu - zabiegi te powodują, że osoby doznające prze­mocy, zmniejszają swoją aktywność, wycofują się z działania i unikają podejmowania trudnych zadań. Uważają, że są głupie i mało zdolne. Łatwo ulegają sugestiom i manipulacjom. Zmieniają swoje poglądy, przyzwyczajenia, by dostosować się do życzeń sprawcy.

Przeżywanie silnego poczucia lęku i zagrożenia - ofiary mają duże poczucie winy, wstydu i lęku. Od sprawcy oczekują jedynie kary, ponieważ wiedzą, że są pełne

wad, a wszystko co robią jest niewłaściwe. Przeżywanie silnego poczucia winy kieru­je złość i agresywność w stronę własnej osoby, to z kolei powoduje, że sprawca może czuć się bezkarnie.

Wyzwalanie silnych stanów regresji - regresja jest mechanizmem obronnym, polegającym na nawrotach do zachowań i sposobów działania z wcześniejszych okre­sów życia. Stosowanie techniki „prania mózgu", prowadzi do wielu regresywnych zmian w osobowości ofiar. Skutkiem tego jest ich bezradność, zanik krytycznego myślenia, powrót do myślenia życzeniowego, czasami zanik uczuć wyższych. Procesy „prania mózgu" powodują całkowite podporządkowanie, utratę poczucia własnej wartości i własnych przekonań oraz bezkrytyczne przyjmowanie rzeczywistości, wykreowanej przez sprawcę.

CYKL PRZEMOCY W RODZINIE

Badania wykazały, że związki, w których kobiety doznają przemocy fizycznej ze strony swoich partnerów, przechodzą przez trzy fazy powtarzającego się cyklu.

ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO

U osób, które przeżyły katastrofy, jak również u ofiar napadów gwałtów mogą występować objawy zaburzeń, a czasami poważne schorzenia psychiczne. W Mię­dzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 uwzględniono osobną kategorię schorzeń określanych jako pourazowe zaburzenie stresowe (post-traumatic stress disorder- PTSD). [...]

DLACZEGO OSOBY DOZNAJĄCE PRZEMOCY NIE SZUKAJĄ POMOCY?

Warto zastanowić się, dlaczego osoby, w tym głównie kobiety, doznające prze­mocy w rodzinie, nie szukają pomocy. Odpowiedzi dotyczą wielu aspektów:

• Nie, bo odczuwają lęk przed zemstą ze strony partnera. Kobieta może być zastraszona przez partnera, który grozi jej śmiercią lub śmiercią jej dzieci, jeśli prawda o przemocy wyjdzie na jaw.

• Nie, bo odczuwają wstyd i upokorzenie. Kobieta może być przekonana, że przemoc dotyczy tylko jej osoby, inni zaś nie mają takich kłopotów. Kobieta czuje się winna, może myśleć, że gdyby była lepsza, ataki agresji nie występowałyby.
  Kobieta może myśleć, że nie zasługuje na żadną pomoc. Kobieta ma przekonanie, że zasłużyła na swój los.

• Nie, bo są zależne finansowo do partnera. Kobieta jest uzależniona od partnera, który jest jedynym żywicielem rodziny. Kobieta może być przekonana, że nie będzie w stanie sama utrzymywać dzieci.

• Nie, bo posiadają błędne przekonania. Kobieta wierzy, że w każdym małżeństwie istnieje przemoc. Kobieta wierzy, że skutki przemocy są zbyt małe, by komukolwiek o tym mówić. Kobieta ma nadzieję, że przemoc była incydentalna, a sam partner zmieni się na lepsze. Kobieta uważa, że przemoc jest sprawą rodzinną i nie można liczyć na pomoc z zewnątrz.

• Nie, bo utraciły wiarę w pomoc. Kobieta mogła szukać pomocy, ale okazała się ona mało skuteczna.

• Nie, bo nie chcą złamać tradycji kulturowo-religijnych. Kobieta chce utrzymać małżeństwo nawet za cenę cierpienia, ze względu na wartości religijne lub tradycje kulturowe.

Świadek przemocy w rodzinie to bardzo ważna osoba. Ważna, bo często jedyna, która może pomóc w przerwać przemoc!

Jeśli jesteś świadkiem przemocy między współmałżonkami albo widzisz, że ktoś krzywdzi dzieci... :

Może zdarza się, że słyszysz zza ściany krzyki, wołanie o pomoc, czyjś płacz.
Może widzisz, że ktoś z Twoich sąsiadów, znajomych, doznaje przemocy. Nie prosi cię o pomoc. Stara się ukryć ślady pobicia.
Można wtedy uznać, że nie chce pomocy albo że akceptuje taką sytuację.
To nieprawda!!!!!!!
Przemoc w rodzinie tworzy zamknięty krąg!

Pamiętaj, że ofiara przemocy w rodzinie:

1. Boi się:
   - o swoje życie i zdrowie;
   - tego, że nawet jeśli zawiadomi o przestępstwie policję, prokuraturę to i tak nikt nie będzie chciał zeznawać, że widział, słyszał jak ona doznaje przemocy;

2. Nie wierzy:
   - że ktoś chce i może jej pomóc,
   - że ma prawo prosić o pomoc,
   - że coś się zmieni;

3. Wstydzi się:
   - bo bierze na siebie całą odpowiedzialność za to co się dzieje w jej domu

TY:
Możesz przerwać zamknięty krąg milczenia!
Możesz pomóc!

Nie musisz robić tego, co policja, prokurator, psycholog, lekarz.

Ważne jest przede wszystkim to, żebyś :

1. wysłuchał osoby, która doznaje przemocy,

2. uwierzył w to, co mówi

3. zapewnił ją o tym, że ma prawo szukać pomocy

4. zawiadomił osoby, które zajmują się udzielaniem pomocy w sytuacjach kryzysowych, czyli:

• Niebieską Linię: (22) 668-70-00

Bibliografia:

Sylwia Kluczyńska, Zasady pomocy psychologicznej dla dorosłych ofiar przemocy w rodzinie.

Poradnik dla konsultantów "Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie" wydanego przez Instytut Psychologii Zdrowia, Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia".

www.niebieskalinia.pl

---