SL praca, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY


UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI
INSTYTUT EKONOMII I ZARZĄDZANIA

WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA I MARKETINGU

KIERUNEK - ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ

PRACA KONTROLNA

Z PRZEDMIOTU - INTEGRACJA EUROPEJSKA

Stanisław Lempart

WALUTOWA I GOSPODARCZA INTEGRACJA

W RAMACH UNII EUROPEJSKIEJ

Wykładowca: dr Anna Zachorowska

KRAKÓW 2005

Spis treści

WSTĘP

1. Etapy integracji walutowej i gospodarczej

2. Wspólny rynek

2.1. Strefa wolnego handlu

2.2. Unia celna

3. Jednolity rynek wewnętrzny

3.1. Swobodny przepływ towarów

3.2. Swobodny przepływ osób

3.3. Swobodny przepływ usług

3.4. Swobodny przepływu kapitałów i płatności

4. Historia integracji walutowej

4.1. 1969 r. - decyzja o utworzeniu Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW)

4.2. 05.12.1978 r. - powołanie Europejskiego Systemu Walutowego (ESW)

4.2.1. ECU

4.2.2. Mechanizm kursowo - interwencyjny

4.2.3. Mechanizm kredytowy

4.3. 1989 r. - Raport Komitetu Delorsa - plan integracji gospodarczej i walutowej

5. Unia Europejska

5.1. Traktat z Maastricht

5.2. Drugi etap drugi realizacji UGiW (lata 1994 - 1998)

5.3. Utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej - Trzeci etap realizacji UGiW (01.01.1999 r.)

6. Unia Gospodarcza i Walutowa

6.1. Państwa członkowskie Unii Gospodarczej i Walutowej

6.2. Wprowadzenie wspólnej europejskiej waluty - EURO

7. Europejski System Banków Centralnych

8. Struktura Unii Walutowej

9. Skutki utworzenia UGiW

9.1. Dodatnie skutki utworzenia UGiW

9.2. Ujemne skutki utworzenia UGiW

10. Literatura

WSTĘP

Druga wojna światowa przyniosła ze sobą ogromne zniszczenia w infrastrukturze gospodarczej państw europejskich, przyczyniła się do znacznego obniżenia poziomu życia narodów, jak też spowodowała wykształcenie się dwóch zasadniczych ośrodków politycznych: Stanów Zjednoczonych i ZSRR.

W tych warunkach, 5czerwca 1947 w Harvard, administracja amerykańska ogłosiła European Rrcovery Program ( plan Marshalla), który zakładał udzielenie wszystkim państwom europejskim, dotkniętym przez wojnę, pomocy finansowej i rzeczowej pod warunkiem ustalenia wspólnego programu odbudowy i rozwoju gospodarek europejskich i określenia zasad podziału pomocy. Realizacja pomocy oznaczała konieczność powołania do życia międzynarodowej organizacji regionalnej, której administrowałaby Funduszem Marshalla.

Pojawienie się rozbieżności między ZSRR a państwami Zachodu doprowadziły do odrzucenia pomocy amerykańskiej przez państwa pozostające w sferze wpływów ZSRR. Europa została rozdarta na dwie części: Europę Zachodnią, oraz Europę Środkowo- Wschodnią. W związku z tym pomoc została ograniczona jedynie dla państw zachodnioeuropejskich. 16 kwietnia 1948 powołano do życia Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej(OEEC).Funkcjonowanie OEEC miało niewątpliwie korzystny wpływ na powstanie Wspólnot Europejskich, gdyż przyczyniło się do odbudowy zniszczonych gospodarek, przede wszystkim przemysłu ciężkiego, który uznawano wówczas za siłę napędową całej gospodarki.

  1. Etapy integracji gospodarczej i walutowej

Integracja gospodarcza państw Unii Europejskiej obejmowała pięć podstawowych etapów:

Pełna integracja - Unia Gospodarcza i Walutowa (brak ceł wewnątrz ugrupowania, wspólna taryfa celna, swobodny przepływ kapitału, usług, ludności, harmonizacja polityki gospodarczej, wspólna waluta, jedna polityka kursowa i pieniężna)

Integracja gospodarcza i integracja walutowa przebiegały równolegle i były ze sobą ściśle powiązane. Nie można bowiem mówić o pełnej integracji gospodarek bez wspólnej waluty lub choćby stałych kursów walutowych. Podobnie wprowadzenie waluty europejskiej i prowadzenie jednolitej polityki pieniężnej nie może zakończyć się sukcesem jeżeli nie będzie współpracy na płaszczyźnie gospodarczej, nie zostaną zniesione bariery w przepływie towarów, osób, usług i kapitałów, a gospodarki poszczególnych państw nie osiągną podobnego poziomu rozwoju gospodarczego.

2. Wspólny rynek (strefa wolnego handlu, unia celna)

Wspólny rynek powstał na mocy Traktatu Rzymskiego o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (25 marca 1957 r.). Traktat został podpisany przez 6 państw: Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Niemcy i Włochy. Zgodnie z postanowieniami Traktatu zadaniem Wspólnoty jest popieranie:

Dla osiągnięcia wymienionych celów, działalność Wspólnoty obejmuje m. in.:

2.1. Strefa wolnego handlu

Zgodnie z postanowieniami Traktatu wspólny rynek miał być tworzony stopniowo w trzech etapach podczas dwunastoletniego okresu przejściowego, czyli do końca 1969 r. Cel ten nie został całkowicie osiągnięty. Tylko w zakresie wolnego przepływu towarów udało się stworzyć możliwość wolnego handlu wewnątrz Wspólnoty. Ograniczenia ilościowe w handlu zostały zniesione już w 1961 r. Proces znoszenia ceł w obrocie wewnętrznym został zakończony w lipcu 1968 r., co oznaczało stworzenie strefy wolnego handlu.

2.2. Unia celna

Kolejnym krokiem w integracji gospodarczej było utworzenie Unii celnej. Unia celna zgodnie z Traktatem obejmuje całą wymianę towarową oraz zakaz nakładania między państwami członkowskimi ceł przywozowych i wywozowych, jak również wszelkich opłat wywierających podobny skutek, a także wprowadzenie wspólnej taryfy celnej w stosunkach z krajami trzecimi. 1 lipca 1968 r. ustalono wspólną taryfę celną wobec krajów nie należących do Wspólnoty.

1 stycznia 1970 r., a więc po upływie okresu przejściowego, państwa członkowskie rozpoczęły realizację wspólnej polityki handlowej wobec partnerów zewnętrznych. Wspólna polityka handlowa obejmuje: ustalenie wspólnej taryfy celnej, zawieranie umów celnych i handlowych, ujednolicenie narzędzi polityki eksportowej i środków ochronnych. Wspólną politykę handlową z upoważnienia Rady UE realizuje Komisja Europejska.

3. Jednolity rynek wewnętrzny

Pomimo sukcesu w realizacji wolnego przepływu towarów oraz we współpracy walutowej nie udało się wprowadzić swobody przepływu usług, kapitału, osób oraz swobody osiedlania się. Bariery techniczne (zróżnicowane normy, standardy, przepisy), fiskalne (różne systemy podatkowe) i fizyczne (kontrole graniczne) nadal istniały. Postanowienia traktatu o EWG były niewystarczające do stworzenia prawdziwego wspólnego rynku. Traktat ustalił harmonogram dochodzenia do unii celnej, natomiast o swobodzie przepływu towarów, usług, kapitału i siły roboczej mówił bardzo ogólnie.

W 1985 r. przewodniczący Komisji Europejskiej Jacques Delors przedstawił program wprowadzenia europejskiego rynku wewnętrznego. Strategia dojścia do jednolitego rynku została określona przez Komisję w "Białej Księdze". Aby zwiększyć szanse na sukces w tworzeniu jednolitego rynku wewnętrznego dokonano zmiany w traktacie założycielskim EWG. 17 lutego 1986 r. w Luksemburgu został podpisany Jednolity Akt Europejski, który wszedł w życie 1 lipca 1987 r. Uzupełnił on Traktat o EWG o artykuł mówiący, że Wspólnota podejmie działania konieczne do utworzenia rynku wewnętrznego, do 31 grudnia 1992 r. Jednolity rynek wewnętrzny został zdefiniowany jako obszar bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału.

Pomyślną realizację strategii wspólnego rynku umożliwiła rezygnacja ze szczegółowego ujednolicania przepisów prawa i przyjęcie zasady wzajemnego uznania. Zgodnie z nowym podejściem Rada UE określa tylko podstawowe wymogi dotyczące bezpieczeństwa, ochrony zdrowia, ochrony środowiska i konsumentów, natomiast ustalenie szczegółów ich praktycznego stosowania przekazywane jest europejskim instytucjom normującym. Regulacje narodowe, które nie dotyczą warunków podstawowych, nie są przedmiotem kontroli Wspólnoty, lecz podlegają zasadzie wzajemnego zaufania.

Jednolity rynek wewnętrzny opiera się na czterech podstawowych filarach, są to:

3.1. Swobodny przepływ towarów

Utworzenie wspólnego rynku wymagało zniesienia ceł pomiędzy krajami członkowskimi oraz barier technicznych (zróżnicowane normy, standardy, przepisy), fiskalnych (różne systemy podatkowe) i fizycznych (kontrole graniczne). Bariery celne zostały zniesione w połowie 1968 r. 1 lipca 1968 r. ustalono także wspólną taryfę celną wobec krajów trzecich. Aby umożliwić swobodny przepływ towarów, zniesiono wszelkie ograniczenia ilościowe (zakazy importu i eksportu, kontyngenty) oraz środki równoważne ograniczeniom ilościowym np. regulacje dotyczące norm technicznych, składu produktu, rodzaju opakowania itp. Wszystkie towary na rynku Unii podlegają tym samym normom i wymogom certyfikacyjnym i powinny być obłożone takimi samymi podatkami.

Zasada wolnego przepływu towarów dotyczy zarówno wyrobów przemysłowych, jak i produktów rolnych oraz spożywczych. Wszystkie towary, które są produkowane i sprzedawane w jednym z krajów członkowskich zgodnie z tamtejszymi przepisami, mogą być oferowane także w innych krajach Wspólnoty.

3.2. Swobodny przepływ osób

Mieszkańcy Wspólnoty mają zapewnione prawo do pracy, osiedlenia się, życia, korzystania ze świadczeń socjalnych oraz do minimum pomocy na rzecz integracji w wybranym przez siebie kraju bez względu na przynależność państwową.

Swoboda poruszania się pracowników obejmuje prawo do:

Prawo pobytu mają nie tylko osoby aktywne ekonomicznie (pracujący lub poszukujący pracy) i ich rodziny, ale także studenci, emeryci i pozostali obywatele państw członkowskich, pod warunkiem, że posiadają oni wystarczające środki na utrzymanie oraz ubezpieczenie zdrowotne. Obywatele z innego kraju członkowskiego mają prawo do takiego samego traktowania jak pracownicy krajowi, prawo do równego wynagrodzenia i do korzystania z instytucji kształcenia. Unijne regulacje gwarantują także prawo do udziału we wszystkich świadczeniach socjalnych, także w dziedzinie edukacji i ochrony zdrowia (ulgi, zasiłki, stypendia itp.) oraz wzajemne uznawanie dyplomów.

3.3. Swobodny przepływ usług

Usługi to świadczenia wykonywane w ramach prowadzonej działalności handlowej, przemysłowej, rzemieślniczej oraz wolnych zawodów (np. lekarze, prawnicy). Wykonywanie usługi jest ograniczone czasowo i musi w jakiś sposób przekraczać którąś z granic wewnętrznych Wspólnoty.

Swoboda przepływu usług obejmuje trzy przypadki:

3.4. Swobodny przepływu kapitałów i płatności

Zasada swobodnego przepływu płatności jest niezbędna dla swobodnego przepływu towarów, pracowników, usług. Bez niej niemożliwa byłaby zapłata za towary wysłane za granicę, przesłanie należności za usługę, a także wynagrodzenia za pracę osoby pracującej w innym kraju członkowskim.

Zasada swobodnego przepływu kapitału obejmuje transakcje finansowe nie związane z przepływem towarów, usług i osób. Liberalizacja przepływu kapitałów napotykała wiele przeszkód i ograniczeń. Konieczne były liczne wytyczne i zalecenia umożliwiające dopasowanie przepisów prawnych i administracyjnych w celu regulacji rynku kapitałowego. Obejmowały one przede wszystkim działalność banków, kontrolę bankową, obrót papierami dewizowymi, warunki dopuszczania na giełdy, prawo podatkowe itp. Dopiero w 1988 r. podjęto decyzję o całkowitej liberalizacji przepływu kapitału. Zgodnie z ustalonym wielostopniowym programem przepływ kapitału został zliberalizowany 1 stycznia 1993 r.

Swobodny przepływ kapitału daje obywatelom i przedsiębiorstwom prawo do założenia konta bankowego w każdym z krajów członkowskich oraz do nieograniczonego transferu środków pomiędzy krajami. Mogą oni lokować posiadany kapitał, a także uzyskiwać kredyty na całym obszarze Wspólnoty.

Program budowy jednolitego rynku wewnętrznego został w zasadniczej części zrealizowany i wpłynął na poprawę wyników gospodarczych państw członkowskich. Sprzyjało temu poparcie dla działań Wspólnoty ze strony kręgów gospodarczych oraz grup społecznych. Utworzenie wspólnego rynku umożliwiło lepszą alokację czynników produkcji, zwiększenie skali produkcji i osiąganie płynących z tego korzyści, zapewnienie swobodnej konkurencji i stwarzanie zachęt do inwestowania.

4. Historia integracji walutowej

Traktat Rzymski nie zawierał wyraźnych uregulowań dotyczących integracji walutowej. Przepisy w nim zawarte dotyczyły realizacji celów narodowych, a nie celów Wspólnoty. Zgodnie z artykułem 104 każdy członek Wspólnoty prowadzi politykę gospodarczą, niezbędną do zapewnienia równowagi całości swego bilansu płatniczego oraz umocnienia zaufania do swej waluty, czuwając przy tym nad zapewnieniem wysokiego poziomu zatrudnienia oraz stałości cen. Aby ułatwić realizację celów wymienionych w artykule 104, członkowie Wspólnoty koordynują swoją politykę gospodarczą. Organizują oni w tym celu współpracę między właściwymi działami swoich administracji oraz między swoimi bankami centralnymi (art. 105). Na mocy przepisu zawartego w artykule 106 każdy członek Wspólnoty zobowiązuje się zezwolić na dokonywanie, w walucie państwa członkowskiego, w którym zamieszkuje wierzyciel lub beneficjent płatności związanych z wymianą towarów, usług i kapitałów, jak również transferem kapitałów i płac, w zakresie w jakim zgodnie z Traktatem zostanie objęty zwolnieniami przepływ towarów, usług, kapitałów i osób między członkami Wspólnoty. Traktat przewidywał więc jedynie taki stopień liberalizacji przepływu kapitałów jaki był niezbędny do funkcjonowania wspólnego rynku. Odnośnie polityki walutowej traktat zobowiązywał kraje członkowskie do traktowania prowadzonej przez nie polityki w dziedzinie kursu waluty jako zagadnienie interesujące wszystkich członków Wspólnoty.

Szczegółowa regulacja sfery walutowej nie była konieczna gdyż sprawnie, bez większych zakłóceń, działał Międzynarodowy System Walutowy z Bretton Woods, do którego należały kraje Wspólnoty. Był to system kursów stałych okresowo dostosowywanych. W ramach EWG koordynacją polityk pieniężnych i współpracą w kwestiach monetarnych zajmował się Komitet Walutowy utworzony w 1958 r. oraz Komitet Gubernatorów Banków Centralnych, który powstał w 1964 r. Było to tzw. Podejście koordynacyjne, które stało się punktem wyjścia dla opracowania koncepcji Unii Gospodarczej i Walutowej.

Kryzys gospodarczy lat 70 - tych (wzrost bezrobocia, wzrost inflacji) negatywnie wypłynął na funkcjonowanie Międzynarodowego Systemu Walutowego (rewaluacja marki niemieckiej, dewaluacja franka francuskiego). Powstała konieczność obrony przed regresem osiągniętej integracji gospodarczej i rozwoju handlu pomiędzy krajami Wspólnoty. Państwa członkowskie postanowiły podjąć działania prowadzące do integracji gospodarczej i utworzenia jednolitego obszaru gospodarczego i walutowego - Unii Gospodarczej i Walutowej. Utworzenie takiej Unii miało umocnić pozycję Wspólnoty w świecie oraz wpłynąć na wzrost dobrobytu w krajach członkowskich.

4.1. 1969 r. - decyzja o utworzeniu Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW)

W 1969 r. zgromadzeni w Hadze szefowie państw i rządów krajów EWG podjęli decyzję o utworzeniu Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW). Utworzenie takiej Unii miało umocnić pozycję Wspólnoty w świecie oraz wpłynąć na wzrost dobrobytu w krajach członkowskich. Powołano grupę ekspertów, którzy w ramach Komitetu Wernera przygotowali Raport w sprawie stopniowego wprowadzenia w życie UGiW. Raport Wernera określający kształt Unii został przyjęty przez Radę Europejską w 1971 r. Zgodnie z Raportem miała ona zostać utworzona w trzech etapach do 1980 r. Istotą tego planu była koordynacja polityki gospodarczej, która miała stworzyć podstawy do integracji walutowej.

Trudności ekonomiczne w państwach członkowskich (załamanie się systemu walutowego z Bretton Woods, upłynnienie kursu dolara, szok naftowy (1973 r.), częste zmiany kursów walut) doprowadziły jednak do zaniechania procesu integracji gospodarczej i walutowej. Jedynym rezultatem dotychczasowych dążeń do integracji walutowej był tzw. "wąż walutowy". Z powodu zawieszenia wymienialności dolara na złoto i upłynnienia kursu tej waluty, kraje Wspólnoty przyjęły margines wahań kursów walut narodowych w stosunku do dolara na poziomie do ± 2,25 %, co dawało 4,5 % łącznie. W 1972 r. kraje te podjęły decyzję o zmniejszeniu dopuszczalnej marży wahań kursów walut krajów EWG względem siebie do 2,25 % łącznie od kursu centralnego. Powstał więc "wąż o długości 2,25 % poruszający się w tunelu o szerokości 4,5 %". Tunel stanowiły granice odchyleń kursowych walut w stosunku do dolara, a węża granice odchyleń kursów walut krajów EWG względem siebie.

W związku z funkcjonowaniem węża banki centralne krajów EWG musiały podejmować interwencje na rynkach walutowych w dwóch sytuacjach, kiedy:

- zmiana kursu danej waluty w stosunku do dolara przekraczała granice tunelu - interwencje w dolarach,

- zmiana kursu danej waluty w stosunku do walut krajów EWG przekraczała dopuszczalne granice - interwencje w walutach wspólnotowych.

Ponieważ potrzebne były środki pieniężne na interwencje na rynkach walutowych w celu utrzymania pożądanego kursu waluty, w 1973 r. kraje EWG utworzyły Europejski Fundusz Współpracy Walutowej (EFWW). Fundusz ten miał za zadanie udzielać narodowym bankom centralnym kredytów na cele interwencyjne, a także koordynować politykę prowadzoną przez banki centralne państw członkowskich. Aby mógł on realizować swoją funkcję, banki centralne oddały mu po 20 % posiadanych rezerw dewizowych. EFWW istniał do końca 1993 r., a więc do powstania Europejskiego Instytutu Monetarnego.

Utworzony system funkcjonował niestety w sposób daleki od założeń (częste zmiany kursów centralnych), dlatego konieczność stabilizacji kursów walut w ramach integracji gospodarczej skłoniła do poszukiwania nowych rozwiązań.

4.2. 05.12.1978 r. - powołanie Europejskiego Systemu Walutowego (ESW)

Europejski System Walutowy został utworzony na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 grudnia 1978 r. Działalność rozpoczął w 1979 r. i zastąpił istniejący do tej pory "wąż walutowy".

Europejski System Walutowy został oparty na trzech elementach, były to:

4.2.1. ECU

Podstawowym składnikiem ESW była Europejska Jednostka Walutowa (ECU). ECU była jedynie jednostką rozrachunkową, nie miała fizycznej postaci (banknoty, monety). Stanowiła ona koszyk złożony z określonej ilości walut krajów członkowskich Wspólnoty. Ilość waluty wchodzącej w skład koszyka zależała przede wszystkim od:

Waga waluty w koszyku to stosunek pomiędzy ilością danej waluty wchodzącej w skład ECU, a wartością ECU wyrażoną w tej walucie. Natomiast wartość ECU wyrażona w jednej z walut składowych jest równa sumie ilości tej waluty w koszyku ECU i ilości pozostałych walut składowych ECU, przeliczonej na tę walutę po obowiązującym kursie centralnym.

Np. w 06.03.1995 r. 1 ECU = 1.91007 DM, a w skład ECU wchodziło 0.6242 DM to waga marki wynosiła 0,6242/1,91007*100 % = 32,68 %1.

01.01.1994 r. skład koszyka zamrożono i ostatecznie wchodziło doń 12 walut, a więc waluty wszystkich obecnych członków Unii Europejskiej z wyjątkiem Austrii, Szwecji i Finlandii. Skład ECU i wagę poszczególnych walut zawiera Tabela 1.

Funkcje ECU:

Pierwsza emisja ECU została przeprowadzona przez Europejski Fundusz Współpracy Walutowej. EFWW przekazywał do dyspozycji każdego państwa członkowskiego pewną kwotę ECU w zamian za 20 % zapasów złota i 20 % rezerw dolarowych znajdujących się w banku centralnym danego państwa. Kwota kreowanych w ten sposób ECU zmieniała się w zależności od wielkości rezerw złota i dolarów będących w posiadaniu poszczególnych krajów oraz pod wpływem wahań kursu dolara amerykańskiego i ceny złota na rynku londyńskim.

4.2.2. Mechanizm kursowo - interwencyjny

Przedział wahań kursów rynkowych pomiędzy walutami krajów Wspólnoty został ściśle określony. Kursy te mogły odchylać się do ± 2,25 % (lub ± 6 % dla krajów słabszych np. Hiszpanii i Portugalii) wokół bilateralnych kursów centralnych. Przedział ten na skutek licznych kryzysów i trudności w utrzymaniu wahań kursów walut w tak wąskich granicach został w 1993 r. rozszerzony do ± 15 %. Miało to zapobiec rezygnacji państw Wspólnoty z uczestnictwa w ESW.

Przymusowe interwencje banków centralnych na rynkach walutowych polegały na tym, że jeżeli kurs jednej waluty w stosunku do drugiej za bardzo wzrósł lub zmalał, to banki centralne państw zainteresowanych miały obowiązek podjąć kroki zaradcze, a więc bank państwa którego waluta osiągnęła zbyt niski kurs sprzedawał na swoim rynku dewizy, których kurs się obniżył, a bank państwa o silnej walucie kupował odpowiednią ilość waluty słabszej. Do 1993 r. interwencji przymusowych było niewiele ponieważ banki interweniowały dużo wcześniej zanim jeszcze kurs waluty osiągną granice przedziału dopuszczalnych wahań. Tylko w wypadku gdy interwencje nie przynosiły pożądanych efektów, możliwa była zmiana kursów centralnych między ECU a walutami członkowskimi.

Państwa członkowskie straciły prawo do samodzielnego podejmowania decyzji o dewaluacji bądź rewaluacji swojej waluty. Mogły jedynie ubiegać się o wyrównanie parytetów w ramach porozumienia międzyrządowego. Zmiana kursów podstawowych mogła nastąpić tylko na wniosek Komitetu Walutowego przy współdziałaniu Komisji według ustalonej procedury.

4.2.3. Mechanizm kredytowy

Jeżeli została osiągnięta dolna lub górna granica przedziału wahań kursów walut banki centralne dokonywały interwencji na rynkach walutowych. Przy braku wystarczających środków na taką interwencję, banki te korzystały z wzajemnej pomocy kredytowej. Europejski Fundusz Współpracy Walutowej spełniał taką samą funkcje jak w czasie funkcjonowania "węża walutowego", a więc m. in. udzielał kredytów bankom centralnym państw należących do ESW.

4.3. 1989 r. - Raport Komitetu Delorsa - plan integracji gospodarczej i walutowej

Decyzja podjęta na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego o zakończeniu budowy jednolitego rynku wewnętrznego stała się silnym bodźcem do przyśpieszenia integracji walutowej. Aby zapewnić efektywne funkcjonowanie tego rynku zaistniała konieczność odpowiednich dostosowań także w sferze pieniężnej. Pozytywne skutki realizacji rynku wewnętrznego mogły ujawnić się dopiero po wprowadzeniu stałych kursów wymiany walut lub wspólnej waluty. Niezbędne stało się więc prowadzenie intensywnej współpracy w zakresie polityki walutowej. Rozwiązaniem miała stać się Unia Gospodarcza i Walutowa.

Szefowie państw i rządów zebrani w 1988 r. w Hanowerze powołali Komitet, którego zadaniem było zaproponowanie konkretnych działań i etapów dochodzenia do UGiW. Komitet Delorsa (od nazwiska przewodniczącego Komisji Europejskiej), złożony z gubernatorów banków centralnych krajów Wspólnoty oraz niezależnych ekspertów, opracował raport, zawierający propozycje dotyczące integracji gospodarczej i walutowej. Raport Delora został opublikowany w 1989 r.

Raport uzasadniał potrzebę realizacji UGiW, określał jej warunki wstępne oraz propozycje etapów tworzenia Unii. UGiW miała być końcowym rezultatem integracji gospodarczej i stanowić dwie integralne części:

5. Unia Europejska

Utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego było tylko etapem niezbędnym do osiągnięcia wyższego poziomu integracji - Unii Europejskiej (UE). Unia Europejska została utworzona na mocy Traktatu podpisanego 07.02.1992 r. w Maastricht.

5.1. Traktat z Maastricht

Postanowienia Traktatu dotyczące kolejnych kroków na drodze integracji gospodarczej i walutowej obejmują te działania, które w Raporcie Delorsa zostały określone jako drugi i trzeci etap tworzenia UGiW. Zgodnie z Traktatem Unia Gospodarcza i Walutowa oznacza nieodwracalne ustalenie kursów walut państw członkowskich między sobą i wprowadzenie jednolitej jednostki walutowej, jak również uzgadnianie i prowadzenie jednolitej polityki monetarnej i fiskalnej, których celem jest stabilizacja cen.

Postanowienia Traktatu z Maastricht określają:

Traktat nie przewidywał prowadzenia w Unii wspólnej polityki gospodarczej. Kraje UE zobowiązały się jednak do uznania realizowanej polityki gospodarczej za przedmiot wspólnego zainteresowania i do jej koordynacji.

Zgodnie z postanowieniami Traktatu Rada UE sporządza projekt ogólnych wytycznych, co do polityk gospodarczych państw członkowskich i Wspólnoty oraz składa sprawozdanie Radzie Europejskiej. Rada Europejska działając na podstawie sprawozdania Rady UE, opracowuje ogólne wytyczne dotyczące polityki gospodarczej. Aby zapewnić koordynację polityk gospodarczych i trwałą zbieżność działań gospodarczych państw członkowskich, Rada UE, na podstawie sprawozdań przedłożonych przez Komisję, nadzoruje rozwój gospodarczy w każdym państwie członkowskim i we Wspólnocie oraz zgodność polityk gospodarczych z ogólnymi wytycznymi, a także regularnie dokonuje wszechstronnej oceny poszczególnych państw. Rada UE, działając na zlecenie Komisji, może kierować zalecenia pod adresem krajów, których polityka jest niezgodna z określonymi wytycznymi lub stanowi zagrożenie dla funkcjonowania Unii Gospodarczej i Walutowej. Rada UE może także zadecydować o podaniu swoich zaleceń do wiadomości publicznej.

Wiele miejsca w Traktacie poświęcono polityce budżetowej. Wprowadzono zakaz kredytowania przez Europejski Bank Centralny i przez narodowe banki centralne instytucji lub organów Wspólnoty, władz centralnych, regionalnych, lokalnych lub innych władz publicznych, instytucji lub przedsiębiorstw publicznych państw członkowskich. Oznacza to więc uniemożliwienie finansowania przez Europejski Bank Centralny i przez narodowe banki centralne deficytu budżetu UE oraz deficytów narodowych. Zobowiązano także państwa UE do unikania nadmiernych deficytów w budżetach narodowych. Protokół do Traktatu wprowadza następujące wartości bazowe: 3 % PKB dla deficytu budżetowego i 60 % PKB dla długu publicznego. Komisja kontroluje zmiany sytuacji budżetowej i wysokość długu publicznego w państwach członkowskich, badając czy nie dochodzi do rażących błędów.

Jeżeli państwo członkowskie nie spełnia wymagań postawionych przez oba kryteria lub jedno z nich, Komisja przygotowuje sprawozdanie. W sprawozdaniu tym Komisja uwzględnia wszelkie istotne czynniki, łącznie ze średniookresową sytuacją gospodarczo - budżetową państwa członkowskiego. Komisja przekazuje swoja opinię Radzie UE, która po zapoznaniu się z raportem podejmuje decyzję o tym czy deficyt jest nadmierny.

Należy również zauważyć, że UE nie odpowiada za zobowiązania władz narodowych, regionalnych i lokalnych oraz innych władz, instytucji lub przedsiębiorstw państwowych żadnego z państw członkowskich, co ma zapobiec konieczności ponoszenia konsekwencji ewentualnej niewypłacalności któregoś kraju przez innych członków Unii.

Wprowadzone zasady i ograniczenia są niezbędne do skutecznej antyinflacyjnej polityki pieniężnej na szczeblu Unii Walutowej, ponieważ przy jednej wspólnej walucie skutki deficytu budżetowego jednego lub kilku krajów byłyby odczuwane w całej Unii.

5.2. Drugi etap drugi realizacji UGiW (lata 1994 - 1998)

Traktat z Maastricht ustalił termin rozpoczęcia drugiego etapu tworzenia UGiW na 1 stycznia 1994 r. W drugim etapie kraje zobowiązały się do koordynacji polityki pieniężnej i makroekonomicznej oraz unikania nadmiernego deficytu budżetowego oraz do zapewnienia niezależności swojego banku centralnego.

1 stycznia 1994 r. został zamrożony skład kursowy koszyka ECU oraz po rozwiązaniu Komitetu Gubernatorów Banków Centralnych i Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej powstał Europejski Instytut Monetarny (EIM). Głównym zadaniem EIM była kontrola zobowiązań wynikających z drugiego etapu utworzenia Unii, a przede wszystkim:

EIM przejął zadania, a wraz z nimi także aktywa i pasywa Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej. EIM prowadził działania przygotowawcze, aby w przyszłości Europejski System Banków Centralnych mógł sprawnie podjąć realizację swych zadań. EIM nie posiadał żadnych wiążących uprawnień. Mógł on tylko:

EIM pełnił swoją funkcję do czasu powołania Europejskiego Banku Centralnego, kiedy to uległ rozwiązaniu.

W 1995 r. podczas Szczytu w Madrycie Rada Europejska przyjęła Zieloną księgę dotyczącą problemów przejścia do wspólnej waluty. W Zielonej Księdze zawarto m. in. harmonogram wprowadzania nowej waluty. W trakcie madryckiego szczytu zdecydowano także, że wspólna waluta europejska zostanie nazwana EURO.

Aby zagwarantować dyscyplinę budżetowej nie tylko przed utworzeniem Unii Walutowej, ale i w trakcie jej funkcjonowania w 1996 r. Rada Europejska przyjęła Pakt Stabilizacji i Rozwoju. Zgodnie z postanowieniami Paktu w normalnych warunkach deficyty budżetowe powinny być zrównoważone, a w okresie złej koniunktury nie mogą przekraczać 3 % PKB. W przypadku gdy deficyt budżetowy zostanie uznany za zbyt wysoki, państwo karane jest sankcjami ze strony Rady Europejskiej. Kara polega na obowiązku złożenia nieoprocentowanego depozytu stabilizacyjnego. Jeżeli dany kraj w ciągu dwóch lat nie zlikwiduje nadmiernego deficytu, depozyt przemienia się w karę finansową, której wysokość zawarta jest w przedziale 0,2 do 0,5 % PKB w zależności od skali przekroczenia granicy 3 % PKB4.

5.3. Utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej - Trzeci etap realizacji UGiW (01.01.1999 r.)

Kraje UE w protokole dołączonym do Traktatu z Maastricht potwierdziły, że akceptacja przez nie postanowień Traktatu daje nieodwracalny charakter przejściu Wspólnoty w finalne stadium tworzenia UGiW, do którego dążyć będą wszystkie państwa. Powinny więc one respektować wolę Wspólnoty rozpoczęcia trzeciego etapu i nie przeszkadzać sobie nawzajem w dążeniu do tego wspólnego celu.

Przejście do trzeciego etapu uzależniono od tempa dostosowania gospodarek krajów UE do wymogów dotyczących sytuacji ekonomicznej, określonych w Traktacie z Maastricht. Traktat przewidywał składanie Radzie UE przez Komisję Europejską i EIM raportów o sytuacji gospodarczej poszczególnych państw i stopniu wypełnienia stawianych im wymagań. Celem tych działań było zbliżenie poziomu rozwoju gospodarek krajów członkowskich.

Kryteria wejścia kraju do Unii Gospodarczej i Walutowej określone w Traktacie z Maastricht:

Roczny wskaźnik wzrostu cen w państwie członkowskim nie może być wyższy niż 1,5 punktu procentowego od średniej stopy inflacji w trzech krajach UE o najlepszych pod tym względem wskaźnikach;

Wysokość deficytu budżetowego nie może przekroczyć 3 % PKB;

Wysokość długu publicznego nie może przekroczyć 60 % PKB;

Wysokość średniej nominalnej długookresowej stopy procentowej nie może przekroczyć o więcej niż dwa punkty procentowe średniej nominalnej długookresowej stopy procentowej w trzech krajach UE o najniższym rocznym wskaźniku inflacji;

Państwo członkowskie w ramach mechanizmu kursowego Europejskiego Systemu Walutowego przez co najmniej dwa lata musi zachować normalny przedział wahań kursów walut. W tym okresie waluta tego państwa nie może być dewaluowana w stosunku do walut innych krajów UE.

Komisja Europejska i EIW miały za zadanie sporządzić do końca 1996 r. raporty o wynikach gospodarczych państw członkowskich. Na tej podstawie Rada UE złożona z ministrów gospodarki i finansów dokonała oceny (kwalifikowaną większością głosów) w jakim stopnia każde z państw spełniło ustalone kryteria i czy zostały one spełnione przez większość członków UE. Następnie do 31.12.1996 r. szefowie państw i rządów (Rada Europejska) mieli rozstrzygnąć czy większość państw wypełniło kryteria zbieżności. W przypadku pozytywnej decyzji należało do końca 1997 r. ustalić termin rozpoczęcia trzeciego etapu integracji.

Istotne postanowienie stanowiło, że jeżeli do końca 1997 r. nie zostanie ustalona data rozpoczęcia trzeciego etapu tworzenia Unii Walutowej, to etap ten rozpocznie się 1 stycznia 1999 r., bez względu na liczbę państw gotowych do wejścia do Unii. Rada Europejska miała za zadanie do 1 lipca 1998 r. określić, które kraje zostaną członkami Unii Walutowej.

6. Unia Gospodarcza i Walutowa

6.1. Państwa członkowskie Unii Gospodarczej i Walutowej

25 marca 1998 r. - Komisja Europejska rekomendowała 11 państw, które wprowadziły wspólną walutę. Ocenę stanu gospodarek państw kandydujących do UGiW, dokonaną na podstawie kryteriów określonych w Traktacie z Maastricht.

30 kwietnia 1998 r. Parlament Europejski głosował nad raportem dotyczącym krajów spełniających kryteria konwergencji.

1 maja 1998 r. ministrowie finansów UE sporządzili listę państw które mogły utworzyć UGiW.

2 maja 1998 r. w Brukseli Rada Europejska podjęła ostateczną decyzję o tym, które państwa zostały członkami UGiW w dniu jej powstania, 1 stycznia 1999 r. Było to 11 państw: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy.

W pierwszym etapie do UGiW nie przystąpiły: Grecja, Dania, Wielka Brytania, i Szwecja. Wobec Wielkiej Brytanii i Danii zastosowano specjalne ustępstwa, które były konieczne aby Traktat został ratyfikowany przez te państwa. Wielka Brytania nie zgadzała się na oddanie uprawnień do prowadzenia polityki pieniężnej na rzecz ESBC, dlatego uzyskała możliwość rezygnacji z wejścia do Unii Walutowej. W przypadku Dani wejście do takiej Unii uniemożliwił wynik referendum. Propozycja przystąpienia do Unii Walutowej została odrzucona przez obywateli. W 2000 r. w Danii odbyło się drugie referendum w sprawie przystąpienia tego państwa do Unii Walutowej, podczas którego Duńczycy kolejny raz odrzucili możliwość wstąpienia Danii do Unii Walutowej. Pozostałe dwa państwa Grecja i Szwecja nie wypełniły kryteriów Traktatu. Jednak już po dwóch latach, 1 stycznia 2001 r. Grecja została dwunastym członkiem Unii. Każde z trzech państw pozostających poza strefą euro może w zostać przyjęte do UGiW w charakterze pełnoprawnego członka. Musi tylko wypełnić kryteria gospodarcze oraz zgłosić chęć i gotowość do członkostwa.

6.2. Wprowadzenie wspólnej europejskiej waluty - EURO

31 grudnia 1998 r. wyznaczono kursy walut państw UGiW wobec euro, a 1 stycznia 1999 r. euro stało się prawnym środkiem płatniczym na terenie krajów UGiW.

W okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 stycznia 2002 r. waluty narodowe pozostaną w obiegu. Będzie istniała prawna równorzędność walut narodowych i euro. Czas ten jest niezbędny na wydrukowanie banknotów i wybicie monet euro. Euro będzie natomiast wykorzystywane w operacjach bezgotówkowych, choć sklepy i restauracje nie mają obowiązku przyjmowania zapłaty kartą lub czekiem w euro. Nie mają też obowiązku wywieszania podwójnych cen. Muszą tylko jasno zaznaczyć czy przyjmują płatności w euro, czy nie. Banki na żądanie klienta mają obowiązek przeliczyć jego konto na euro, ale odwrotna operacja jest niemożliwa. W okresie tym każdy klient może utrzymywać rachunek bankowy w walucie narodowej.

1 stycznia 2002 r. zostaną wprowadzone do obiegu banknoty i monety euro. Przez 6 miesięcy będą się one znajdować w obiegu razem z banknotami i monetami walut narodowych. 1 lipca 2002 r. nastąpi wycofanie z obiegu banknotów i walut narodowych.

7. Europejski System Banków Centralnych

Najważniejsze znaczenie dla utworzenia UGiW miało powołanie Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), składającego się z Europejskiego Banku Centralnego (EBC) oraz narodowych banków centralnych, działających według wytycznych i instrukcji EBC. EBC posiada najszerszą zdolność do czynności prawnych, jaką każde z państw członkowskich UGiW przyznaje osobom prawnym. ESBC funkcjonuje zgodnie z zasadą subsydiarności. Szczebel centralny ma charakter pomocniczy i scentralizowane są tylko te decyzje, które są bezwzględnie konieczne do prawidłowego funkcjonowania UGiW.

Głównym celem ESBC jest utrzymywanie stabilności cen. Nie naruszając celu stabilności cen, ESBC wspiera ogólną politykę gospodarczą, przyczyniając się do osiągania celów Wspólnoty.

Do podstawowych zadań realizowanych przez ESBC należy:

EBC ma wyłączne prawo wydawania zgody na emisję banknotów euro. Banknoty takie mogą być emitowane przez EBC i narodowe banki centralne. Banknoty emitowane przez EBC i narodowe banki centralne są jedynym prawnym środkiem płatniczym we Wspólnocie. Państwa członkowskie mogą emitować monety po otrzymaniu zgody EBC co do wielkości emisji.

Do zadań banków centralnych krajów UGiW, wchodzących w skład ESBC, należy m.in. emisja banknotów na zamówienie EBC, prowadzenie operacji otwartego rynku, zbieranie dla EBC danych na temat sytuacji makroekonomicznej w podległym kraju.

Wykonując swoje uprawnienia, zadania i obowiązki ani EBC, ani narodowe banki centralne i członkowie ich organów decyzyjnych nie mogą żądać ani przyjmować instrukcji od instytucji czy organów Wspólnoty, od jakiegokolwiek rządu państwa członkowskiego ani innych organów.

EBC uprawniony do wydawania zaleceń i opinii właściwym instytucjom, organom Wspólnoty lub władzom krajowym w sprawach wchodzących w zakres jego kompetencji oraz podejmowania decyzji i wydawania rozporządzeń w zakresie sprawowania swoich funkcji. Podczas gdy zalecenia i opinie nie mają skutku wiążącego, decyzje obowiązują tych do których są skierowane, a rozporządzenia mają zastosowanie ogólne do wszystkich państw członkowskich i innych podmiotów. Uprawnienia te służą do wykonywania zadań powierzonych EBC i obejmują określenie i realizację polityki UGiW, dyscyplinę kredytową i obowiązek utrzymywania rezerw w narodowych bankach centralnych.

Należy zaznaczyć, że EBC podejmuje decyzje związane z wewnętrznym funkcjonowaniem wspólnej waluty, natomiast prowadzenie polityki regulowania kursów euro wobec walut krajów spoza Unii należy do kompetencji Rady Europejskiej. Podczas szczytu w Amsterdamie Rada ta przyjęła zasady nowego mechanizmu kursowego tzw. ESW II. Jego funkcjonowanie powiąże kursy walut państw Unii Europejskiej znajdujących się poza strefą euro. Centralny parytet walut spoza strefy euro może się wahać w zakresie ± 15 % w stosunku do wspólnej waluty.

ESBC kierowany jest przez Radę Naczelną, składającą się z sześcioosobowego Zarządu oraz gubernatorów (prezesów) narodowych banków centralnych państw członkowskich UGiW. Prezesa, Wiceprezesa i pozostałych członków Zarządu mianuje się spośród osób o uznanym autorytecie i doświadczeniu zawodowym w sferze walutowej i bankowej, za wspólną zgodą rządów państw członkowskich wyrażoną na szczeblu szefów państw lub szefów państw i rządów, na zalecenie Rady UE, po zasięgnięciu przez nią opinii Parlamentu Europejskiego i Rady Naczelnej EBC. Ich kadencja trwa osiem lat i nie jest odnawialna. Tylko obywatele państw członkowskich mogą zostać członkami Zarządu.

Rada Naczelna określa kierunki polityki pieniężnej oraz ustala wysokość podstawowych stóp procentowych. Zarząd natomiast zobowiązany jest do realizacji tej polityki oraz dawania wytycznych narodowym bankom centralnym.

Pierwszym prezesem EBC, którego formalne otwarcie odbyło się w lipcu 1998 r., został prezes EIM Holender Wim Duisenberg. Na siedzibę EBC wybrano Frankfurt nad Menem.

Na początku trzeciego etapu ustanowiony został Komitet Ekonomiczno-Finansowy o charakterze doradczym. Każde z państw członkowskich, Komisja i EBC wyznaczają nie więcej niż po dwóch członków Komitetu.

8. Struktura Unii Walutowej

Na szczycie struktury Unii Walutowej znajduje się Rada Europejska, która bierze udział w ważniejszych decyzjach, w czym asystują jej ministrowie finansów i gospodarki. Komisja UE dysponuje prawem inicjatywy, a także otrzymała dodatkowe kompetencje. Składa ona propozycje w kwestiach polityki walutowej do Rady UE oraz wspiera Radę UE w czuwaniu nad wykonywaniem działań gospodarczych i kontroli wdrażania środków ustalonych w łonie Unii Walutowej. Członek Komisji uczestniczy bez prawa głosu w Radzie Naczelnej EBC.

Rada UE sprawuje ważną rolę w Unii Walutowej. Przekazuje do Rady Europejskiej obserwacje dotyczące ważniejszych aspektów systemu wspólnej waluty i informuje Parlament, gdy ten tego zażąda. Rada UE podejmuje decyzje jednogłośnie lub większością kwalifikowaną i razem z Komisją czuwa nad wykonaniem zobowiązań wynikłych z systemu. Przewodniczący Rady UE, podobnie jak członek Komisji, uczestniczy bez prawa głosu w Radzie Naczelnej EBC5 . Przewodniczący Rady UE może przedłożyć wniosek do rozważenia przez Radę Naczelną EBC. Prezesa EBC zaprasza się natomiast do uczestnictwa w posiedzeniach Rady UE, kiedy omawia ona sprawy dotyczące celów i zadań ESBC.

Postanowienia Traktatu określają też zasady sprawowania demokratycznej kontroli nad funkcjonowaniem ESBC. EBC zobowiązany jest do corocznego przedstawiania Parlamentowi Europejskiemu, Radzie UE, Komisji oraz Radzie Europejskiej raportu na temat działalności ESBC oraz polityki pieniężnej za poprzedni i bieżący rok. Raport zostaje poddany debacie i ocenie na forum Parlamentu Europejskiego. Prezes EBC i pozostali członkowie Zarządu, na wniosek Parlamentu Europejskiego lub z własnej inicjatywy, mogą zostać wysłuchani przez właściwe komisje Parlamentu Europejskiego.

9. Skutki utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej

9.1. Dodatnie skutki utworzenia UGiW

Spośród pozytywnych skutków powstania UGiW do najważniejszych należą:

9.2. Ujemne skutki utworzenia UGiW

Utworzenie UGiW otwiera przed jej członkami szansę szybszego rozwoju, lecz niesie również zagrożenia spowodowane:

11. Literatura:

D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia, t. 2, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1994 r.

L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.

K. Jakubiszyn, B. Karski, D. Rybińska, EURO - nowa waluta, Twigger S.A., Warszawa 1999 r.

D. Lasok, Zarys prawa Unii Europejskiej, część druga, TNOiK, Toruń 1998 r.

K. Zabielski, Finanse Międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997 r.

W. Weidenfeld, W. Wessels, Europa od A do Z, Wydawnictwo "Wokół Nas", Gliwice 1996.

Źródło: L. Ciamaga (i in.), Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 r., s. 219.

Przypisy:

L. Ciamaga (i in.), Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 r., s. 219.

L. Ciamaga (i in.), Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 r., s. 264 - 265.

Przypisy:

L. Ciamaga (i in.), Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 r., s. 268.

K. Jakubiszyn, B. Karski, D. Rybińska, EURO - nowa waluta, Twigger S.A., Warszawa 1999 r., s. 25 - 26.

Źródło: „Rzeczpospolita” 21.04.98 r.

Źródło: K. Jakubiszyn, B. Karski, D. Rybińska, EURO - nowa waluta, Twigger S.A., Warszawa 1999 r., s. 25 - 26.

Przypisy:

D. Lasok, Zarys prawa Unii Europejskiej, część druga, TNOiK, Toruń 1998 r., s. 238.

Źródło: "Rzeczpospolita" 21.04.98 r.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Zarządzanie Zas.Ludz-PRACA, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
polityka fiskalna-praca, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
Jak napisać pracę magisterską.sl, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
PRACA Z PSYCHOLOGII, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
Teoria konsumenta, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
17, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
pomoc publiczna, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
konsorcjum gospodarcze, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
Ś z integracji europejskiej, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
Logistyka, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
Egzaminu przedmiotu Normalizacja, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
Folie do tematow 1-2, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY

więcej podobnych podstron