Legiony Polskie we Włoszech

Legiony Polskie we Włoszech - polskie formacje wojskowe, tworzone na terenie Polski oraz zagranicą, których celem była walka o niepodległość walczące u boku wojsk francuskich i włoskich w latach 1797 - 1807, utworzone z inicjatywy Jana Henryka Dąbrowskiego przez Francuzów w płn. Włoszech. Tam wojska Polskie miały się odbudować i przygotować do dalszych działań, gdyż po III rozbiorze Polskie wojska były w pewnej części bezwładne.

Po III rozbiorze Polski nastąpiła emigracja żołnierzy i oficerów z Polski do Włoch i Francji. Dzięki wpływom Napoleona, za pośrednictwem Agencji (polska organizacja emigracyjna założona w Paryżu po upadku powstania kościuszkowskiego w 1794 r.) Jan Henryk Dąbrowski podpisał 9 stycznia 1797 roku umowę z nowym rządem Republiki Lombardzkiej. Współtwórcami Legionów byli Karol Kniaziewicz, Józef Wybicki i Antoni "Amilkar" Kosiński. Ze znanych oficerów służyli tam m.in. Józef Wielhorski i Franciszek Ksawery Rymkiewicz.

Oddziały otrzymały nazwę Legionów Polskich. Mundury i sztandary były zbliżone do polskich, język komend i stopnie wojskowe również były polskie. Na szlifach widniał włoski napis Ludzie wolni są braćmi. Kokardy przypięte do mundurów były trójkolorowe w nawiązaniu do rewolucji francuskiej. Dąbrowski zagwarantował ochotnikom prawo powrotu do kraju.

W maju 1797 roku Legiony Polskie liczyły około 7 tysięcy żołnierzy. Były podzielone na dwie trzybatalionowe legie: I legia - dowództwo gen. J. Wielhorski, II legia - dowództwo gen. F. Rymkiewicz. Dąbrowski wprowadził w Legionach francuską organizację dowodzenia, francusku system służby wewnętrznej i sądownictwo wojskowe. Czynił duże starania by utrzymać demokratyczny charakter Legionów. Zniósł w nich kary cielesne, zapewnił możliwość awansu, także dla tych żołnierzy, którzy nie należeli do stanu szlacheckiego. Ponadto wprowadzono naukę czytania i pisania oraz wykłady z historii ojczystej. Zasługę na tym polu położył szczególnie Józef Wybicki, współorganizator Legionów, autor pieśni Legionów - „Mazurek Dąbrowskiego”, która z czasem stała się polskim hymnem narodowym.

Legiony już wkrótce po swym utworzeniu wzięły udział w walkach pod Rimini, Weroną i nad jeziorem Garda. Plany na szybki powrót legionów z Włoch do Polski („z ziemi włoskiej do Polski”) oddaliły się z chwilą podpisania rozejmu francusko-austriackiego w Leoben w kwietniu 1797 roku oraz pokoju w Campoformio w październiku tegoż roku. W listopadzie 1797 roku Legiony przeszły na służbę nowo utworzonej przez Napoleona w północnych Włoszech Republiki Cisalpińskiej jako Korpus Posiłkowy. W 1798 roku wzięły one udział w okupacji Państwa Kościelnego, wkraczając między innymi do Rzymu. Wiosną 1799 roku liczyły już ponad 8 tysięcy żołnierzy i oficerów. Część z nich wzięła udział w wojnie Francji z królestwem Neapolu. W toku dalszych operacji legioniści zdobyli masyw górski Monti Calvi. Rozbiły niemal całkowicie jedna z dywizji austriackich. Generał K. Kniaziewicz w pościgu za wojskami austriackimi sforsował wąwóz w pobliżu Terraciny, zdobył twierdzę Gaetę, a potem uczestniczył w pochodzie na Kapuę i Neapol. Legioniści brali następnie udział w wiosennej kampanii 1799 roku  w ramach walki Francji z tzw. drugą koalicją antynapoleońską. 2 legia walczyła nad Adygą, gdzie poniosła ogromne straty -  około 2 tysięcy rannych i zabitych w trakcie bitew pod Legnano i Magnano. Wtedy też śmiertelna ranę otrzymała gen. Rymkiewicz. Część rozbitych wówczas wojsk francuskich i polskich schroniła się do twierdzy w Mantui.

Po jej kapitulacji dnia 29 lipca 1799 roku wszyscy Polacy, którzy pochodzili z zaboru austriackiego zostali wydani Austriakom. W trakcie zmagań 2 legii nad Adygą, 1 legia pod dowództwem gen. J. H. Dąbrowskiego w sile 5 batalionów piechoty i 2 szwadronów jazdy ruszyła na północ w kierunku Lombardii, opanowanej przez wojska rosyjskie i austriackie. W dniach 17-19 kwietnia tegoż roku  legioniści wzięli udział w krwawej bitwie nad Trebbią w pobliżu Piacenzy, z której gen. Dąbrowski wyprowadził zaledwie 1,5 tysięcy żołnierzy.

Następne bitwy pod Novi i Bosco, mimo iż chwalebne przyniosły Legionom dalsze straty. W wyniku tych walk, tylko 800 żołnierzy zostało pod bronią.

We Włoszech pozostała 1 półbrygada piechoty, dawnych legionistów przeformowana następnie w polski pułk piechoty oraz regiment jazdy (ułani nadwiślańscy). W 1803 r. legioniści polscy jako wojsko najemne walczyli z Anglikami w Apuli, a w 1805 roku przyczynili się do zwycięstwa wojsk napoleońskich we Włoszech pod Castelfranco. Następnie w 1806 r. brali udział w walkach z ekspedycją sił brytyjskich w Kalabrii (południowe Włochy). Później Napoleon także korzystał z polskich legionistów w wielu kampaniach były to już jednak inne oddziały. Polscy legioniści walczyli po stronie Napoleona nawet po klęsce Napoleona w 1812 r. i odwrocie z Rosji, gdzie Józef Poniatowski uratował życie Napoleonowi. Potem Polacy uczestniczyli w wielu walkach, np. pod Lipskiem w 1813 r. i pod Waterloo w 1815.

W Legionach polskich walczyło ogółem około 35 tysięcy ludzi. Z tej liczby zginęło około 20 tysięcy. Legiony polskie mimo dość krótkiego okresu egzystencji stały się szkołą demokracji i patriotyzmu. Wśród żołnierzy krzewiono idee republikańskie, które pobudzały do walki nie tylko o  niepodległość ojczyzny, ale także o sprawiedliwy ustrój. Legiony polskie przygotowały też kadrę dowódców, która po zapoznaniu się z zasadami nowoczesnej sztuki wojennej, odegrała znaczną rolę w wojnach napoleońskich. Niektórzy z nich wzięli także udział w powstaniu listopadowym. Dla kolejnych pokoleń stały się Legiony polskie przykładem pierwszej po rozbiorach walki o niepodległość. Same losy legionistów stały się tematem licznych utworów literackich. Wystarczy wymienić chociażby „Popioły” Stefana Żeromskiego.

Jan Henryk Dąbrowski (1755-1818) - polski generał, od 1771 roku na służbie w wojsku saskim. W 1792 roku wstąpił do armii polskiej. Brał czynny udział w powstaniu kościuszkowskim w 1794 roku. W sierpniu tegoż roku odparł atak wojsk pruskich i rosyjskich na Warszawę. We wrześniu stanął na czele powstańczej wyprawy do Wielkopolski. Zdobył miedzy innymi Gniezno i Bydgoszcz. Swymi umiejętnymi atakami na tyłach głównych sił pruskich doprowadził do wycofania się ich. Po trzecim rozbiorze polskim, kiedy upadły nadzieje na zjednoczenie ziem polskich przy pomocy Prus, udał się na emigrację do Francji. Cieszył się dużym zaufaniem Napoleona Bonaparte, jako dowódca Legionów polskich. W 1806 roku po zwycięstwie wojsk francuskich pod Jena i Auerstedt, zorganizował w Wielkopolsce powstanie przeciw Prusom. Reprezentował umiarkowaną lewicę polityczną. W 1807 roku jako dowódca III dywizji tworzących się wówczas wojsk polskich, przyczynił się do zdobycia Tczewa i brał udział w oblężeniu Gdańska oraz w bitwie francusko-rosyjskiej pod Frydlandem (klęska Rosji). Po powstaniu Księstwa Warszawskiego odsunął się od czynnej służby wojskowe. Powodem było przekazanie naczelnego dowództwa księciu Józefowie Poniatowskiemu.

To oddalenie się od czynnej działalności nie trwało długo, bowiem w 1809 roku podczas wojny z Austria dowodził częścią oddziałów, które zdobyły Galicję. W 1812 roku był dowódca XVII dywizji, brał udział w bitwie pod Berezyną. Po śmierci księcia Józefa Poniatowskiego objął naczelne dowództwo wojsk polskich. Po utworzeniu Królestwa Polskiego był członkiem Komitetu Wojskowego. Wkrótce wycofał się z życia politycznego i służby wojskowej. Do chwili swej śmierci przebywał w swych dobrach w Wielkopolsce.

Karol Kniaziewicz (1762-1842) - generał, dowódca Legii naddunajskiej. Uczestnik wojny polsko-rosyjskiej z 1792 roku. Walczył miedzy innymi pod Zieleńcami i Dubienką. Podczas tej kampanii otrzymał tytuł majora. Był jednym z bliskich współpracowników Tadeusza Kościuszki podczas powstania. W bitwie pod Maciejowicami dowodził lewym skrzydłem. Dostał się do niewoli rosyjskiej. Po uwolnieniu przedostał się po Włoch, gdzie działał pod komendą J. H. Dąbrowskiego. Po podpisaniu pokoju w Luneville w 1801 roku podał się do dymisji i osiadł na Wołyniu. Dopiero w 1812 roku wstąpił do wojska Księstwa Warszawskiego. Uczestniczył między innymi w podjętej przez Napoleona kampanii moskiewskiej. Był wtedy dowódcą dywizji (jako generał). Został ranny w trakcie bitwy pod Berezyna.

Po utworzeniu Królestwa Polskiego, podobnie jak J. H. Dąbrowski, był członkiem Komitetu Wojskowego. Zdecydowała się jednak na emigrację, głównie z powodu konfliktu z wielkim księciem Konstantym. W czasie powstania listopadowego reprezentował w Paryżu Rząd Narodowy. Pozostał we Francji. Związał się z obozem księcia Adama Czartoryskiego.

Hymn narodowy jest to pieśń patriotyczna, która obok flagi i godła, uznana jest za symbol państwa lub narodu. Hymn narodowy jest wyrazem poczucia jedności narodowej i odrębności od innych narodów. Przypomina on o wspólnych dziełach oraz narodowych ideałach. Pojawiają się w nim najczęściej narodowi bohaterowie. Polski hymn narodowy - „Mazurek Dąbrowskiego” napisał w 1797 roku Józef Wybicki dla Legionów polskich we Włoszech. W kraju została on spopularyzowany w połowie XIX wieku. Od powstania listopadowego (lata 1830-1831) został on ogólnie przyjęty jako hymn narodowy. Miał on symbolizować i symbolizował istnienie narodu polskiego w zaborach (w warunkach braku własnego państwa). „Mazurek Dąbrowskiego” stał się oficjalnie hymnem państwowym od 1926 roku.

Flaga państwowa jest to chorągiew państwowa, która symbolizuje suwerenność państwa. Na przełomie XIII i XIV wieku zaczęto w Polsce używać flagi państwowej. Miała ona kształt czerwonego płata materiału z umieszczonym na nim białym orłem. W 1918 roku (przetrwała ona w powyższej formie czasy rozbiorów) nadano jej nowe kształty, które obowiązują do dziś. Jest to prostokątny płat materiału, który składa się z dwóch podłużnych pasów. Górny ma kolor biały, dolny jest czerwony.

Godło jest także symbolem państwa, oznaczającym suwerenność kraju. Godło Polski ma wizerunek orła białego zwróconego w prawo, z koroną, dziobem i złotymi szponami. Całość jest na czerwonym tle. Orzeł - jako znak osobisty księcia pojawił się w XIII wieku. Przyjął go podczas swej koronacji na króla Polski Henryk IV Probus, a następnie także Przemysł II - w 1295 roku koronował się na króla. W tej sytuacji orzeł stał się symbolem zjednoczonego królestwa. Korona na głowie orła symbolizowała pełnię suwerennej władzy. Orzeł w koronie był symbolem Polski do I wojny światowej, w okresie międzywojennym oraz od końca 1989 roku (w PRL bez korony).

Ważniejsze bitwy z udziałem Legionów

• 1 XII 1798 - Magnano. Brygada pod dowództwem Kniaziewicza zwyciężyła korpus wojsk Królestwa Neapolu

• 5 XII 1798 - Falari. Legioniści odparli atak wojsk Neapolu

• 17-19 czerwca 1799 - bitwa nad Trebbią (dolina rzeki Trebbia). Legioniści u boku Francuzów walczyli z armią Aleksandra Suworowa. Ponieśli znaczne straty, ale powstrzymały wojska rosyjsko-austriackie, a potem osłaniały odwrót Francuzów.

• 3 XII 1800 - Hohenlinden. Legia Naddunajska pod wodzą Kniaziewicza pomogła rozgromić wojska austriackie.

• 24 XI 1805 - Piechota pod dowództwem płk. Grabińskiego i jazda gen. Rożnieckiego pomogła rozbić i wziąć do niewoli austriacki korpus ks. De Rohan.

gen. Jan Henryk Dąbrowski na czele Legionów Polskich we Włoszech

Sztandar 1. Legii Legionów Polskich we Włoszech

Żołnierz Legionów Polskich we Włoszech

Wjazd Jana Henryka Dąbrowskiego do Rzymu, obraz Januarego Suchodolskiego

Bitwa na San Domingo, January Suchodolski

Pieśń Legionów Polskich we Włoszech - Józef Wybicki (oficjalna wersja)

Jeszcze Polska nie umarła,
Kiedy my żyjemy.
Co nam obca moc wydarła,
Szablą odbierzemy.

Marsz, marsz, Dąbrowski,
Do Polski z ziemi włoskiej,
Za Twoim przewodem
Złączem się z narodem.

Jak Czarniecki do Poznania
Wracał się przez morze,
Dla ojczyzny ratowania
Po szwedzkim rozbiorze.

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę,
Będziem Polakami,
Dał nam przykład Bonaparte,
Jak zwyciężać mamy.

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Niemiec, Moskal nie osiędzie,
Gdy jawszy pałasza,
Hasłem wszystkich zgoda będzie
I ojczyzna nasza.

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Juz tam ojciec do swej Basi
Mówi zapłakany:
"Słuchaj jeno, pono nasi
Biją w tarabany."

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Na to wszystkich jedne głosy:
"Dosyć tej niewoli!
Mamy racławickie kosy,
Kosciuszkę, Bóg pozwoli."

 

Marsz, marsz, Dąbrowski...

 

Napoleon Bonaparte

Jan Henryk Dąbrowski

---