Mastitis - słowo coraz częściej słyszane i powtarzane w kręgu hodowców, zootechników oraz lekarzy weterynarii. Pochodzi z języka greckiego (Mastos - pierś) i oznacza wiele zmian w obrębie gruczołu mlekowego, które potocznie określamy jako zapalenie wymienia.
Stan zapalny wymienia powoduje różnorodne zmiany jakościowe mleka, obniżając jego przydatność technologiczną. Biorąc pod uwagę przebieg kliniczny, objawy choroby, patogeny je wywołujące oraz okres laktacji, możemy wyróżnić odmienne postaci Mastitis (postać kliniczna, podkliniczna), a co z tym związane - różne metody diagnozowania oraz leczenia schorzenia. Gruczoł mlekowy krowy narażony jest na około 150 różnych patogenów wywołujących Mastitis. Najczęściej są to bakterie (około 90 proc. infekcji), ale także grzyby, mykoplazmy czy wirusy. Przykłady zapalenia wymienia na zdjęciach.

Mastitis w okresie laktacji - metody leczenia

Mówiąc o leczeniu zapalenia wymienia, możemy powiedzieć o czterech metodach eliminacji:

• samoistne wyleczenie (spontaniczne);

• terapia w czasie laktacji;

• terapia w zasuszeniu;

• eliminacja krów przewlekle chorych.

Podstawową metodą jest skuteczna antybiotykoterapia, celem której jest powrót do produkcji mleka normalnego pod względem składu oraz ilości, ochrona zdrowia i życia w przypadkach nadostrych, minimalizacja skutków trwającej choroby, likwidacja patogenów chorobotwórczych, zapobieganie nowym infekcjom, ograniczenie uszkodzeń tkanki gruczołowej, profi laktyka, a także poprawa stanu zdrowia całego stada.
Efektywność terapii i skuteczność leczenia jest zależna od momentu jej rozpoczęcia oraz od doboru odpowiedniego antybiotyku. Jeżeli mamy do czynienia ze stanami ostrymi i nadostrymi, regułą jest podawanie antybiotyków „na ślepo”, bez określania
wrażliwości bakterii (brak czasu, duże koszty) w postaci zawiesin olejowych, wodnych emulsji, podawanych dostrzykowo przez okres kilku dni co 12-24 godz.
W przypadku udanej i trafi onej terapii stan kliniczny Mastitis udaje nam się wyleczyć w okresie 8-10 dni, w których to zwierzę wyłączone jest z produkcji (karencja na mleko 3-5 dni od ostatniego podania antybiotyku). Skuteczność takiego leczenia mieści się przeważnie w granicach 50-70 proc.

Samoistne wyleczenie


Mamy z tym do czynienia wówczas, kiedy to krowa własnymi siłami wyeliminuje zakażenie. Zdarza się to jedynie w 5-20 proc. przypadków Mastitis. Większość samoistnych wyleczeń ma miejsce w ćwiartkach świeżo zakażonych z objawami klinicznymi słabo wyrażonymi (zapalenie podostre), rzadko dotyczy ćwiartek chorych przewlekle. Do samowyleczenia dochodzi jedynie w przypadku sprawnego systemu immunologicznego krowy. Pozytywny wpływ na samowyleczenie wykazuje stosowanie preparatów immunostymulujących.

Terapia w laktacji (ostra i podostra
miejscowa postać zapalenia wymienia)

Terapię stanowi dowymieniowa infuzja produktów leczniczych wraz z częstym zdajaniem wydzieliny - należy ją kontynuować zgodnie z zaleceniami lub jeszcze przez 24 godziny po ustąpieniu objawów klinicznych. Skuteczność takiego leczenia wraz z eliminacją drobnoustrojów ma miejsce przeważnie w 55-80 proc. przypadków. Wskaźnik ten zależy od czasu trwania zakażenia, wieku krów, rodzaju czynnika etiologicznego. Zdarza się, iż zapalenie ostre może przejść w postać przewlekłą lub podkliniczną na skutek immunosupresji.

Terapia ostrej, toksycznej postaci Mastitis


Najczęstszą przyczyną tego typu zapaleń wymienia są patogeny: Escherichia coli i Klebsiella pneumoniae. Bakterie te groźne są ze względu na wytwarzaną endotoksynę, skutkiem której jest silna depresja, odwodnienie, zaleganie, gorączka, brak apetytu, biegunka oraz inne objawy, różniące się w poszczególnych przypadkach. Skuteczne leczenie musi być więc od początku skierowane przeciw endotoksynie. Oprócz dowymieniowej terapii zalecana jest antybiotykoterapia ogólna (dożylne bądź domięśniowe iniekcje leków przeciwbakteryjnych - cefalosporyny, tetracykliny, ampicyliny, erytromycyna, sulfonamidy). Zaleca się także częste zdajanie chorej ćwiartki, skojarzone stosowanie dobranych antybiotyków, terapię uzupełniającą (płyny, leki przeciwzapalne, zabiegi pielęgnacyjne). Skuteczna terapia zapaleń ostrych może dać pozytywne efekty tylko w przypadku szybkiego podjęcia odpowiedniego leczenia.

Terapia zapaleń przewlekłych

Są one najczęściej skutkiem nieprawidłowego leczenia zapalenia ostrego. Przyczyną niskiej efektywności, zarówno pierwszej, jak i kolejnej terapii, jest wzrost oporności bakterii oraz obniżenie sprawności układu obronnego wymienia krowy. Skuteczność terapii zapaleń przewlekłych możemy poprawić, wykorzystując wyniki antybiogramu (pamiętając o zasadach pobierania prób mleka do badań), gdyż czas rozpoczęcia leczenia nie jest już tak istotny, jak w przypadku zapaleń nadostrych. Korzystne jest także zastosowanie immunomodulatorów. W przypadku przewlekłych zapaleń wywołanych przez Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) zaleca się eliminację chorych zwierząt z hodowli.

Terapia zapaleń podklinicznych
po zakończeniu laktacji


Leczenie podklinicznych postaci Mastitis po zakończeniu laktacji (6.-8. tydzień przed porodem) polega na jednorazowym, dowymieniowym podaniu preparatów w okresie, kiedy gruczoł nie wytwarza już mleka. Długo uwalniający się antybiotyk ze specjalnie dobranego podłoża powoduje, iż preparaty takie likwidują zarówno infekcję już istniejąca, jak i zapobiegają nowym zakażeniom. Możemy wprowadzać leki do ćwiartek wymienia wszystkich krów (terapia profi laktyczna lub terapia DC) bądź tylko krowom chorym.

Zalety terapii DC:

• każda zakażona ćwiartka poddana jest leczeniu;

• skuteczność leczenia jest wyższa niż w laktacji;

• oparcie terapii o antybiotyki o wyższym stężeniu oraz wydłużonym działaniu;

• znaczne ograniczenie częstotliwości nowych zakażeń w zasuszeniu;

• minimalizacja przypadków klinicznej postaci Mastitis w zasuszeniu oraz po porodzie.

Stosowanie leków DC w okresie zasuszenia likwiduje ponad 50 proc. zakażeń istniejących już w początkowej fazie tego okresu. Zmniejsza to prawdopodobieństwo występowania klinicznych postaci Mastitis na początku laktacji. Selektywna terapia krów w zasuszeniu zalecana jest głównie w stadach charakteryzujących się bardzo niskim poziomem występowania patogenów zakaźnych. Niezbędne jest jednak wykonanie badań bakteriologicznych i antybiogramu, co podnosi koszty produkcji. Badania wykazały, iż totalna terapia krów jest bardziej opłacalna z punktu ekonomicznego niż terapia selektywna ćwiartek zakażonych.

Wady terapii w zasuszeniu


Główną wadą takiej terapii jest często zbyt długi okres, kiedy chore zwierzęta oczekują na leczenie. Toczący się proces zapalny zwiększa ryzyko zakażeń innych krów, a także niejednokrotnie ulega zaostrzeniu, przechodząc w postać kliniczną. Terapia DC to także: bezcelowa infuzja antybiotyków krowom zdrowym, wzrost oporności drobnoustrojów na antybiotyki, działanie immunosupresyjne (w wyniku którego dochodzi często do ciężkich postaci Mastitis po porodzie). Dwa ostatnie tygodnie przed porodem są okresem, w którym leczenie typu DC nie jest korzystne w zapobieganiu nowym zakażeniom, gdyż stężenie antybiotyku pozostaje na niskim poziomie, a układ immunologiczny krowy ulega immunosupresji.

Przyczyny niepowodzeń w leczeniu
mogą być skutkiem:

• zbyt późnego rozpoczęcia terapii;

• nietrafi onej terapii (nieprawidłowy antybiotyk bądź dawka); przedwczesnego zakończenia terapii;

• oporności patogenów chorobotwórczych na leki.

Niekorzystną cechą zapalenia jest wytwarzanie wewnątrz gruczołu materiału składającego się z drobnoustrojów, włóknika oraz innych składników krwi zatykających przewody mlekonośne. Efektem tego jest utrudniona dyfuzja antybiotyku do tkanek gruczołu, co ogranicza skuteczność leczenia chorej ćwiartki.
Terapię Mastitis możemy uznać za skuteczną, jeżeli w wyniku podjętego leczenia doszło do eliminacji drobnoustrojów, ustąpienia objawów klinicznych, spadku liczby komórek somatycznych, a także powrotu gruczołu do normalnej sekrecji mleka.

lek. wet. Bartosz Kopacz
kierownik działu weterynaryjnego bydła

---