Literatura:

• Kodeks Karny (!!!)

• Wyd. 9 Lech Gardocki „Prawo Karne” wyd. Ch. Beck

• Andrzej Marek „Prawo karne w pytaniach i odpowiedziach”

Wykłady będą obejmować następujące bloki tematyczne:

1. dział o zasadach obowiązywania ustawy Kodeks Karny pod względem miejsca i czasu

2. nauka o przestępstwie

3. nauka o karze

4. część szczególna prawa karnego - zbiór wszystkich przepisów, które definiują jakieś typy przestępstw

Jest to zbiór wszystkich przepisów, które znajdują się w setkach aktów rangi ustawowej, które definiują typy jakiś przestępstw. (z tej części pytań nie będzie)

Terminologia:

• część ogólna KK

• część szczególna KK

• część wojskowa KK

Pojęcia:

przestępstwo - realne zdarzenie, które zdarza się w jakimś miejscu i w jakimś czasie i które polega na tym, że jakiś człowiek wykonuje pewne ruchy, np. ruchy kopania kogoś w szczękę.

Typ przestępstwa - ogólna definicja sformułowana w jakimś przepisie prawa karnego.

Art. 278&1. KK

Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą...

Z tego przepisu wynika definicja typu przestępstwa kradzieży, a np. 19.10.2003 r. o godz. 15-tej na ławce na dworcu PKS Pułtusk leżał pijany Jasio, któremu sterczał z kieszeni portfel, w którym były 4 złote i podszedł Stasio, zabrał ten portfel w celu przywłaszczenia, to on popełnił przestępstwo kradzieży.

Przestępstwem kradzieży będziemy nazywać takie konkretne zachowanie, które odpowiada definicji typu przestępstwa z art. 278 &1.

Ustawowe znamiona przestępstwa - są to wszelkie wyrażenia, jakich użył ustawodawca dla zdefiniowania pewnego typu przestępstwa, czyli „kto zabiera mienie ruchome cudze w celu przywłaszczenia”.

Analizowanie ustawowych znamion i klasyfikacja

1. podział ustawowych znamion na:

• znamiona od strony przedmiotowej, które występują w każdym typie przestępstwa (znamię czasownikowe, które występuje w każdym przepisie,

• znamię podmiotu przestępstwa, które występuje w każdym przepisie,

• znamię sposobu działania, które występuje w niektórych typach przestępstw, znamię przedmiotu czynności wykonawczej, które występuje w niektórych typach przestępstw,

• znamię okoliczności czasu, okoliczności miejsca, okoliczności sytuacji, występujące w niektórych typach przestępstw,

• znamię środka lub narzędzia działania, które występuje w niektórych typach przestępstw)

• znamiona od strony podmiotowej, które występują tylko w niektórych typach przestępstwa (znamię celu oraz znamię szczególnego stanu psychicznego w chwili popełnienia czynu zabronionego)

Podział ustawowych znamion typów przestępstw na:

• Ostre

• Nieostre

• Opisowe

• Ocenne

Związek przyczynowy, przypisywanie winy

Pojęcie winy

Pojęcie bezprawności

Przestępstwem jest takie zachowanie, które między innymi jest bezprawne i zarazem zawinione.

Okoliczności wyłączające istnienie przestępstwa, które dzielą się na dwie podgrupy:

• okoliczności wyłączające bezprawność czynu (należy tu np. obrona konieczna - art. 25 &1. )

• okoliczności wyłączające zawinienie (należy tu niepoczytalność - art. 31 &1.)

Formy popełnienia przestępstwa, które dzielą się na dwie grupy:

• formy stadialne (dokonanie, usiłowanie, usiłowanie nieudolne, przygotowanie)

• formy zjawiskowe (sprawstwo, współsprawstwo, podżeganie, pomocnictwo, sprawstwo kierownicze, wydanie polecenia popełnienia czynu zabronionego osobie pozostającej w stosunku zależności, prowokacja)

Jedność i wielość czynów, przestępstw i kwalifikacji prawnych

Każdy system prawny pewne rozwiązania, z których wynika, co robić w takich przypadkach:

Jasio w poniedziałek wydłubuje oko Stasiowi, we wtorek kradnie kompot truskawkowy z piwnicy Zdzisia, w środę gwałci Małgosię itd. Taki zestaw zachowań, z których każde popełnione jest w innym miejscu i czasie i nie zachodzi między nimi żaden związek poza tą samą osobą sprawcy, będzie przypadkiem tzw. zwykłego zbiegu przestępstw.

Jeden czyn nie może stanowić wielu przestępstw.:

Np. jeżeli w zamiarze zabicia pewnej ilości osób wrzucacie do zatłoczonego autobusu granat ręczny i w ten sposób ginie 6 osób, a dalszych 15 rannych, jest 1 popełnione przestępstwo, ponieważ 1 raz rzuciliście granatem.

Jeżeli wsiedlibyście do tego samego autobusu i zabilibyście 6 osób, a 15 ranilibyście, popełnilibyście 21 przestępstw.

Z tych zagadnień będzie bardzo mało na egzaminie.

Wyjaśnienie terminu

Ustawa karna - termin ten jest stosowany w dwóch znaczeniach

1. ustawa karna jest to akt pojedynczy prawny rangi ustawowej, który zawiera jakiekolwiek przepisy prawa karnego. W tym znaczeniu ustawą karną jest ustawa Kodeks Karny, ustawa o zwalczaniu niedozwolonego wyrobu spirytusu, ustawa o zawodzie lekarza.

2. przez ustawę karną rozumie się zbiór wszystkich przepisów, zarówno w Kodeksie Karnym, jak i poza nim, które w pewnej chwili te tworzy stan prawny w zakresie prawa karnego na pewien wybrany moment czasowy.

Jeżeli jakakolwiek ustawa karna w znaczeniu pierwszym zostaje wprowadzona w życie lub uchylona, lub następuje jakaś modyfikacja jej tekstu, to automatycznie oznacza, że zmieniła się ustawa karna w znaczeniu drugim, czyli zmienił się stan prawny w tej gałęzi prawa.

Zasady obowiązywania ustawy karnej pod względem miejsca i czasu

Obowiązywanie pod względem czasu

Od kiedy i do kiedy obowiązuje ustawa karna?

Czas obowiązywania ustawy karnej da się przedstawić na osi czasu, na wykresie jako odcinek od pewnego punktu początkowego, kiedy wchodzi w życie do punktu końcowego, kiedy przestaje obowiązywać.

Punkt początkowy - ustawa karna wchodzi w życie w terminie wskazanym w jej własnym tekście. W ostatnim rozdziale ustawy podany jest termin wejścia w życie ustawy.

Przy kodyfikacjach stosowana jest druga praktyka, mianowicie: punkt czasowy, od którego zacznie obowiązywać ustawa X jest wskazany w ustawie Y, która nosi tytuł: Ustawa przepisy wprowadzające ustawę X, np. początkowy moment obowiązywania ustawy Kodeks Karny wynika z przepisów ustawy Przepisy wprowadzające Kodeks Karny.

t

Każdy akt normatywny obowiązuje w pewnym odcinku czasowym, należy zidentyfikować końce tego odcinka, moment wejścia w życie i moment, kiedy przestaje obowiązywać akt normatywny. Kiedy ustawa karna zaczyna obowiązywać? Akt normatywny zaczyna obowiązywać w takiej dacie, jaka jest przewidziana w akcie normatywnym, z tym, że nie zawsze w tym (centralnym) akcie. W 99% przypadków aktów prawnych, które obowiązują w Polsce, punkt czasowy obowiązywania jest oznaczony w ustawie, w niej samej. W ustawie X jest przepis „ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem takim a takim”

Z teoretycznego punktu widzenia istnieją 3 możliwości:

1. punkt wejścia w życie ustawy X jest późniejszy, niż moment jej opublikowania

2. punkt wejścia w życie ustawy X jest wcześniejszy, niż moment jej opublikowania

3. punkt wejścia w życie ustawy X jest taki sam

W tej chwili standardowo dla każdego aktu prawnego rangi ustawowej stosuje się ten odstęp między publikacją a wejściem w życie 14 dni, aczkolwiek dla kodyfikacji ten czas jest znacznie dłuższy.

Wakacjo legis - obecnie jest stosowane; niektórzy twierdzą, że taki zapis można odczytać z niektórych artykułów Konstytucji.

Jeżeli ustawa wchodzi w życie wcześniej, niż moment jej publikacji:

Ustawę taką nazywa się ustawą retro aktywną, zaś, jeżeli jest to ustawa z zakresu prawa karnego - to jest ustawa karna retro aktywna.

Jedynym kryterium dla stwierdzenia, czy ustawa jest retro aktywna, jest porównanie momentu początkowego, od kiedy ma obowiązywać z momentem publikacji.

Przykład:

Dwie sytuacje

Sytuacja1: dzisiaj pokazuje się Dziennik Ustaw, w którym znajduje się przepis: kto posiada niebieskie śrubki, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 ( to ma być przepis stosowany dla czynów popełnionych począwszy od 01.01.1945 r.) jest to ustawa retro aktywna

Sytuacja 2: dzisiaj ukazuje się Dziennik Ustaw, który przewiduje, że „kto posiada niebieskie śrubki, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 i że ten przepis ma być stosowany dla stanów faktycznych wczoraj, dzisiaj i każdego dnia następnego.

To też ustawa retro aktywna.

Czy wolno stanowić prawo retro aktywne?

Wolno. Nie wolno tworzyć tylko pewnych przepisów z datą wsteczną.

Wyjaśnienie:

Formalne źródło zakazu tworzenia prawa karnego z mocą wsteczną jest bardzo łatwo wskazać. To nie jest zakaz tworzenia w ogóle prawa karnego z mocą wsteczną, tylko pewnych przepisów prawa karnego. Poza Konstytucją mamy jeszcze dwie umowy międzynarodowe, których Polska jest stroną. (które aktami normatywnymi o randze ponad ustawą zwykłą). W związku z tym ustawa karna, czy inna , która jest logicznie sprzeczna z prawem międzynarodowym w umowach, których Polska jest stroną, to są przepisy niekonstytucyjne. (sprzeczne z Konstytucją)

Gdzie ten zakaz jest?

W Konstytucji i w 2 umowach

(Europejska Konwencja Praw Człowieka, art.7 oraz tzw. Pakt Praw Politycznych z 1966 r., art.12 lub 14)

Dlaczego jest ten zakaz?

Kiedy przepisy wprowadzają z mocą wsteczną kryminalizacje pewnego zachowania, czyli w chwili T1 wg stanu prawnego, który naprawdę obowiązywał w chwili T1, pewne zachowanie nie jest przestępstwem.

W chwili T2 wchodzi w życie ustawa, która zostaje opublikowana i w swojej treści przewiduje uznanie za przestępstwo zachowań pewnego rodzaju popełnionych nie tylko od chwili T2 licząc w przyszłość, ale także wstecz do pewnego momentu czasowego, który obejmuje także T1.

Dla przykładu:

01.01.2004 r. opublikowany zostaje Dz. U., w którym jest napisane, że „kto uprawia onanizm podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, albo karze pozbawienia 25 lat, albo dożywotniego pozbawienia wolności i że przepis ten ma być stosowany do stanów faktycznych poczynając od 01.01.1990 r. Musimy znaleźć ich wszystkich od tej daty.

Co jest w takiej praktyce niewłaściwego?

Należy odróżniać dwie rzeczy. Treść prawa od racjo legis, czyli powodów, dla których prawo o takiej treści zostało wprowadzone w życie. Formalnie zakaz tworzenia prawa karnego pewnego rodzaju retro aktywnie, wynika z 3 wspomnianych aktów prawnych :

• z Konstytucji

• 2 umów międzynarodowych

Dlaczego wprowadzono takie przepisy do nich?

Pierwszy powód ma charakter czysto ontologiczny, nie ma nic wspólnego z moralnością, czy czymś takim.

Po co jest prawo karne?

Przepisy prawa karnego wprowadza się po to, żeby skłonić ludzi do podejmowania decyzji określonej treści i w konsekwencji pewnego rodzaju postępowania.

Jeżeli pracodawca wydaje przepis, który zabrania pod groźbą kary niebieskich śrubek, to robi to po to, żeby ludzie, którzy nie mają niebieskich śrubek, nie nabyli ich sobie, a ludzie, którzy mają niebieskie śrubki, żeby się ich pozbyli.

Np. Art. 141 - Kto zabije człowieka, podlega karze... to jakby główną funkcją tego przepisu jest zniechęcenie ludzi do zabijania bliźnich.

Jednak są ludzie, którzy twierdzą co innego, mianowicie: przepisy prawa karnego wydaje się po to, żeby była podstawa, żeby kogoś karać. Bzdura. (wg Konieczniaka)

Przykład

Jesteście ustawodawcą i wprowadzacie od 01.01.2004 r. przepis „kto zabija chomika, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat3.” Mija rok. 01.01.2005 r. patrzycie, co się dzieje.

Możliwość 1.

Widzicie, że w Polsce przez cały rok nikt nie zabił żadnego chomika.

Możliwość 2.

100% społeczności polskiej w więzieniu, bo każdy zabił jakiegoś chomika i dostał karę co najmniej 3 lata.

Prawo karne stanowi się po to, żeby wpływać na ludzkie zachowanie.

Oddziaływanie na czyjeś zachowanie takimi metodami, albo stanowienie norm ogólnych, albo wydawanie poleceń ma sens tylko wtedy, jeżeli treść tego, czego oczekujecie od adresata ma szansę do tego kogoś dotrzeć.

Nie ma sensu stanowienie prawa z mocą wsteczną, dlatego, że jeżeli ktoś 3 dni temu dopuścił się pewnej czynności, to jeżeli będziemy go straszyć po tych 3 dniach najokropniejszymi karami za to, co zrobił, to już się nie odstanie. Morał z tego taki, że jeżeli kiedykolwiek w dziejach ludzkości stanowiono prawo karne z mocą wsteczną, to nie było to prawo karne, aby wpływać na to, co ludzie robią, tylko to były normy stanowione po to, żeby się na kimś odegrać po fakcie.

Powód 2 ma charakter aksjologiczny. W społeczeństwach cywilizowanych panuje przekonanie, że stanowienie prawa karnego z mocą wsteczną jest niemoralne. Dlaczego? Ponieważ (wg USA)

Jeżeli władza publiczna chce zabronić pewnego rodzaju zachowań i chce ferować i egzekwować kary kryminalne, to tym potencjalnym sprawcom tego czynu należy się uczciwe ostrzeżenie.

Zakaz tworzenia prawa karnego z mocą wsteczną nie jest zakazem tabuistycznym, tylko ma pewne uzasadnienie.

(Zakaz tabuistyczny - nie wolno. Dlaczego? Bo nie wolno. Jest to zakaz, który nie ma uzasadnienia.)

To uzasadnienie sprawdza się tylko w pewnych sytuacjach, wtedy, gdy prawodawca chciałby tworzyć prawo karne z mocą wsteczną, ale w taki sposób, że ono by z mocą wsteczną pogarszało sytuację prawną sprawców pewnych czynów. Najbardziej jaskrawy przypadek czynów, które wg stanu prawnego z chwili popełnienia były przestępstwami, a jakiś późniejszy przepis z mocą wsteczną przenosił ich by do kategorii przestępstw, mniej drastyczne, ale niedopuszczalne będzie prawo karne retro aktywne, takie, gdzie wg stanu prawnego z chwili T1 pewne zachowanie było przestępstwem i wg stanu prawnego z chwili T2 nadal jest przestępstwem, ale np. podnosi się ustawowe zagrożenie kar lub zabrania się z mocą wsteczną stosowania pewnych instytucji wyłączających odpowiedzialność karną, albo zabrania się stosowania z mocą wsteczną do pewnych popełnionych w przeszłości czynów, zabrania się stosowania pewnych instytucji, które: jest przestępstwo, powinna być orzeczona kara wg dawniejszych, łagodniejszych przepisów, np. stare przepisy pozwalały na zastosowanie tzw. nadzwyczajnego złagodzenia kary, czyli kary niższej, niż dolna granica ustawowego zagrożenia. Nowe przepisy z mocą wsteczną wyłączają tę zasadę zastosowania tej instytucji. Albo wg starych przepisów wolno było do sprawcy tego a tego czynu orzec karę i zarządzić jej zawieszenie na okres próby na okres taki a taki a wg nowych przepisów nie wolno zastosować tego środka, nawet do czynów popełnionych w przeszłości. To samo może dotyczyć takiej sytuacji:

Wg stanu prawnego z chwili T1, kiedy Jasio popełnił pewien czyn, działa instytucja niepoczytalności, wyłączająca istnienie przestępstwa ze względu na brak winy. Wg nowych przepisów z mocą wsteczną stosowanie art. 31 &1 ma zostać wyłączone, ma przestać obowiązywać i nawet do już popełnionych czynów. Albo jakiś przepis likwiduje instytucję obrony koniecznej z mocą wsteczną. To są tylko przykłady, których nie ma w prawie, ale gdyby kiedyś byłyby wprowadzone, byłby to przykład niedozwolonej retroaktywności ustawy karnej.

Albo, nowy stan prawny, który ma działać z mocą wsteczną, jest z perspektywy sprawcy przestępstwa popełnionego w przeszłości identyczny, lub stan nowy jest lepszy, niż dawny, nie ma żadnych przeciwwskazań, żeby ustawodawcy na coś takiego pozwolić.

Przykład:

Do władzy po najbliższych wyborach dochodzi pewna partia, która dysponując większością w sejmie postanawia uchylić z mocą wsteczną wszystkie przepisy prawa karnego, które obowiązywały w Polsce Ludowej z wyjątkiem tych przepisów, które definiują typy przestępstw popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych. Milicjanci, UB, ktoś popełnił przestępstwo, które zostało zatuszowane, to te przepisy zostawiamy w mocy, ale wszelkie inne przepisy znosimy. Dlaczego? Uzasadnienie: bo jeżeli ktoś popełniał przestępstwo w Polsce Ludowej, to, co do zasady robił dobrze, bo jak gdyby destabilizował sytuację w państwie komunistycznym,. Z politycznego punktu widzenia jest to totalny absurd. Zrobienie czegoś takiego z mocą wsteczną jest debilizmem, ale nie ma tutaj przeciwwskazań natury prawnej, ponieważ wprowadzenie przepisów prawa karnego z mocą wsteczną, gdzie sprawcy z mocą wsteczną zrobią dobrze, albo takich, które nie zmieniają jego sytuacji prawnej ani na plus, ani na minus, jest postępowaniem prawnie neutralnym i najwyżej można się zastanawiać, czy ma to sens praktyczny, czy warto takie przepisy wprowadzać, ale nie ma zakazu.

Zapamiętać !!!

Na gruncie prawa karnego nie jest tak, że nie wolno tworzyć prawa karnego retro aktywnie, tylko nie wolno tworzyć retro aktywnie takich przepisów, które pogarszają sytuacją prawną sprawcy przestępstwa.

To samo można powiedzieć o innych gałęziach prawa, np. w prawie podatkowym.

Art. 4 &1.

Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna, niż w czasie popełnienia czynu zabronionego, stosuje się ustawę nową, chyba, że ustawa obowiązująca poprzednio jest względniejsza dla sprawcy.

Przepis ten przewiduje następującą zasadę logiczną.

Jeżeli w chwili T1, która była czasem popełnienia czynu zabronionego, obowiązywała

ustawa X, a w chwili T2, która jest czasem orzekania obowiązuje ustawa Y, w takim przypadku należy stosować ustawę Y, czyli ustawę nową. Natomiast nie wolno zastosować ustawy Y, jeżeli ustawa obowiązująca poprzednio, jest względniejsza dla sprawcy.

Zasada logiczna - jest sprzeczna z tym, czego byśmy się spodziewali, ponieważ ona nakazuje stosować ustawę nową, ale po to, żeby uczynić zadość zakazowi pogarszania z mocą wsteczną sytuacji prawnej sprawcy. Jest wyjątek, że należy zastosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest ona względniejsza dla sprawcy.

Terminy:

Zasada i wyjątek, albo reguła i wyjątek w sensie logicznym

Są stosowane wyłącznie w naukach normatywnych, co oznacza - we wszystkich naukach prawnych, ale i w niektórych teoriach moralności.

Zasadą, czy reguła w sensie logicznym nazywamy pewną regułę postępowania, którą ktoś ustanawia z następującym zaleceniem: należy tej reguły przestrzegać zawsze, chyba, że natrafi się na jeden ze ściśle wyliczonych wyjątków.

Natomiast wyjątkiem od tej zasady będziemy nazywali każdą regułę, która nakazuje postąpić sprzecznie z zasadą w ściśle zdefiniowanej sytuacji lub zbiorze sytuacji.

Cały system prawny jest skonstruowany ten sposób, że są pewne zasady logiczne najogólniejsze od których istnieją wyjątki i od tych wyjątków istnieją wyjątki drugiego rzędu,

od tych wyjątków istnieją wyjątki trzeciego rzędu.

Z tego wynika, że pewna reguła postępowania,, która na pewnym szczeblu jest wyjątkiem od zasady logicznej, na szczeblu niższym, ona stanowi zasadę, od której mogą być kolejne wyjątki.

Przykład

Najogólniejszą zasadą jest zasada „wszystko wolno”. Żeby stwierdzić, że system prawny czegoś zakazuje, trzeba wskazać wyraźną normę, która tego zakazuje. A zatem musimy wskazać na źródło wyjątku.

Jeżeli nie potraficie wskazać normy prawnej, która zabrania jedzenia zupy pomidorowej, to znaczy, że z ogólną zasadą logiczną wolno jeść zupę pomidorową, bo wolno jeść wszystko, z wyjątkiem tego, czego nie wolno.

Wszystkie zakazy ustawowe mają charakter wyjątków od logicznej reguły.

Przykład

Wszystko wolno.

Wyjątek: Nie wolno zabijać ludzi.

Wyjątek od wyjątku: Wolno zabijać łysych

Wyjątek od wyjątku od wyjątku: Nie wolno zabijać łysych w piątki.

Wyjątek następnego rzędu: Wolno zabijać łysych w piątki, jeżeli robi się to nożem marki Gerlach.

W ten sposób można konstruować wyjątki kolejnego szczebla, które zamieniają sytuację o 180 ^o. Nie wolno na wolno.

Taki sposób konstruowania prawa funkcjonuje w prawie karnym i poza nim.

Przykład

Instytucja tajemnicy lekarskiej.

Art. 40 ust. 1 o zawodzie lekarza stanowi, iż lekarz ma zachować w tajemnicy wszystkie informacje związane z pacjentem, o których dowiedział się przy wykonywaniu zawodu. Ten artykuł ustanawia zakaz. Ustanawia pewną logiczną zasadę, która jest kolejnym wyjątkiem od zasady wyższego rzędu, że wszystko wolno.

Art.. 40 ust. 2

Znajduje się w nim zamknięty katalog wyjątków, kiedy to informacje wymienione w przepisie poprzedzającym, wyjątkowo lekarz może przekazać określonemu podmiotowi lub zbiorowi podmiotów. Obowiązuje zasada - nie należy rozszerzać wyjątków.

1. Jeżeli do pewnej zasady logicznej jest dorobiona lista wyjątków, to ta lista jest listą zamknięta. (Jeżeli 17 punktów, to 17, a nie 18.)

2. Te 17 wyjątków od zasady logicznej macie obowiązek interpretować albo interpretacją ścisłą, albo zwężającą, natomiast żaden przepis o charakterze logicznie wyjątkowym nie może być interpretowany rozszerzająco.

Zasada i wyjątek w sensie statystycznym.

Zasadą w sensie statystycznym jest to, co jest częste, typowe. A wyjątkiem jest to, co jest rzadkie.

Zasada i wyjątek w sensie statystycznym występuje w naukach normatywnych, ale ponadto w naukach przyrodniczych.

Przykład:

Zasadą jest to, że ssaki nie składają jaj. Na gruncie nauk normatywnych może pojawić się następująca sytuacja, że to co jest zasadą w sensie logicznym będzie wyjątkiem w sensie statystycznym. Kiedy tak będzie? Wtedy gdy normo twórca w przypadku systemu prawnego ustawodawca ustanowi odpowiednio szeroką listę wyjątków od zasady logicznej.

Hipotetyczny stan prawny. Ustawa taka a taka art. 1. Nie wolno zabijać ludzi. Art. 2 wolno zabijać brunetów.

Logiczną zasadą w art. 4 & 1 jest stosowanie ustawy nowej. Wyjątkowo jeśli ustawa jest względniejsza dla sprawcy należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio.

Ustawa obowiązująca poprzednio - nie jest to synonim wyrażenia ustawa obowiązująca w czasie popełnienia czynu zabronionego.

Jeżeli jest następująca sytuacja: mamy na osi czasu punkt T1 - czas popełnienia czynu zabronionego i punkt T2 - czas orzekania.

W punkcie T1 obowiązuje stan prawny, a w punkcie T2 obowiązuje stan prawny D.

W tzw. międzyczasie stan prawny zmienił się jeszcze dwukrotnie, ponieważ było po kolei A,B,C,D.

Stan A,B i C są już uchylone. Obecnie obowiązuje D. Pytanie brzmi. Czy przy takim brzmieniu artykułu 4 &1 jak obecnie, gdyby zdarzyła się sytuacja, że ustawę względniejszą dla sprawcy jest ustawa wg C, natomiast nie jest nią ustawa A, która obowiązywała w chwili popełnienia czynu. To czy sądowi wolno orzekać, a właściwie czy sąd ma obowiązek orzekać na podstawie ust B lub C. Odpowiedź brzmi TAK. Dla orzekania w postępowaniu karnym można zastosować każdy stan prawny, byle nie wcześniejszy niż ten, który obowiązywał w czasie popełnienia czynu zabronionego. Jeżeli czyn zabroniony został popełniony 1.01... ....r., a o północy kończącej Sylwestra stan prawny się zmienił to tego stanu prawnego, który był jeszcze w sylwestra na pewno nie można użyć. Ale można użyć tego, który pojawił się 1 I i był w chwili popełnienia czynu, a także każdego następnego, aż do momentu orzekania włącznie i jeżeli którykolwiek z tych po drodze spełnia warunek stanu prawnego względniejszego dla sprawcy można zastosować ten akt prawny chociaż jego nie było ani w momencie orzekania ani w momencie popełnienia czynu. ZAPAMIĘTAĆ!!!

W jaki sposób się sprawdza który stan prawny jest względniejszy dla sprawcy?

Reguła 1

Porównujemy wyłącznie 1 całościowo wzięty stan prawny z 2. jeżeli w czasie popełnienia czynu był stan A, który potem zmienił się na stan B potem zmienił się na stan C. Stan C obowiązuje w czasie orzekania, to albo można wykorzystać (i to jest alternatywa rozłączna), albo stan A, albo stan B, albo C, ale nie można z poszczególnych stanów prawnych wyrywać pojedynczych przepisów, lub ich zespołów, montować z nich takiej hybrydy, która nigdy nie obowiązywała w rzeczywistości.

Przykład

W chwili popełnienia czynu obowiązywał stan A, w chwili orzekania stan B. Wg stanu A za posiadanie niebieskich śrubek było zagrożenie pozbawieniem wolności na czas nie krótszy od lat 5, lub 25, lub dożywocie.

Wg stanu B jest pozbawienie wolności na czas nie krótszy od lat 8, albo 25, lub dożywocie.

W stanie prawnym B pojawiła się podstawa do zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary. Nie można zrobić tak, żeby wziąć ustawowe zagrożenie ze stanu A i zastosować do tego nadzwyczajne złagodzenie kary ze stanu B.

Jeżeli jest podane na czas od np. 8 lat i nie jest podana granica górna, tzn. do lat 15, lub 25, lub dożywocie.

Jeżeli nie ma podanej granicy dolnej, np. podlega karze pozbawienia wolności do lat 3, tzn. od 1 miesiąca.

Reguła 2

Porównując dawny stan z nowym nieabstrakcyjnie, tylko przez pryzmat stanu faktycznego. Abstrakcyjne porównywanie dwóch stanów prawnych, co jest łagodniejsze, a co nie, zazwyczaj nie ma sensu.

Jasio dopuścił się posiadania niebieskich śrubek, które było przestępstwem pod rządami poprzedniego i obecnego. W stanie prawnym A za posiadanie niebieskich śrubek było zagrożenie pozbawienia wolności od lat 3 do 10. a wg stanu prawnego B mamy zagrożenie od 1 roku do 15 lat pozbawienia wolności. W nowym stanie prawnym jest niższa granica dolna, ale wyższa górna.

Porównując te dwa stany można stosować albo ustawę A, albo B jako względniejszą. Taki system formułowania zagrożeń karą, jakie są stosowane w polskim prawie karnym, gdzie nie podaje się sztywnego zagrożenia, np. za włamanie - 5 lat i 2 m-ce, dokładnie tyle, ani mniej, ani więcej. Ustawa podaje dolną i górną granicę zagrożenia, a sąd wg ogólnikowych dyrektyw daje odpowiednią karę (albo z dolnej granicy, albo z dolnej, albo po środku).

Taki system to system sankcji względnie oznaczonych.

Jeżeli w prawie karnym obowiązuje właśnie taki system, to z góry wiadomo, że sąd będzie ładował konkretny wymiar kary, w pobliżu granicy górnej, lub dolnej, głównie od wagi popełnionego przestępstwa.

Wracając do przykładu niebieskich śrubek:

Jasia zdemaskowano, że pod rządami przepisu A posiadał 1 niebieską śrubkę, to w tym momencie można się spodziewać, że niezależnie od tego, czy podstawą do orzekania będzie stan wcześniejszy A, czy późniejszy B, sąd będzie orzekał gdzieś w granicy dolnego zagrożenia, ustawą względniejszą będzie w tym wypadku ustawa nowa.

Natomiast jeżeli złapano Stasia na posiadaniu 4 wagonów wypełnionych niebieskimi śrubkami, niezależnie czy to jest pod rządami stanu prawnego A, czy B, sąd będzie ani chybi w pobliżu górnej granicy zagrożenia i będzie stosować starą ustawę, która jest względniejsza dla sprawcy.

Gdyby Zdzisio posiadał niebieskie śrubki pod rządami stanu prawnego A, ale został zdemaskowany pod rządami systemu prawnego B, przy czym nie było żadnych okoliczności łagodzących, to wtedy nie sposób odpowiedzieć, który stan prawny będzie względniejszy dla sprawcy, bo sąd będzie ferował wyrok w pobliżu środka zagrożenia pozbawienia wolności. Bardzo często jest tak, że weźmie się dawny i obecny stan prawny i przyłoży się do stanu faktycznego w ten sposób, żeby sprawdzić, co może być zastosowane ze starych i nowych przepisów, to wtedy wyjdzie, że poprzedni jest względniejszy. Ale może nic nie wyniknąć i wtedy stosuje się ustawę nowa, bo taka jest zasada logiczna.

Dwie reguły szczegółowe

1. nie wolno rozkawałkować stanu prawnego i wziąć trochę z jednego i drugiego

2. o tym, który jest względniejszy orzeka się nie abstrakcyjnie, tylko przez przyłożenie przepisów do stanu faktycznego

jeżeli po tej operacji nie wiadomo co, to stosuje się ustawę nową. (to trzeba wiedzieć - ustawa w czasie)

Do kiedy obowiązuje ustawa karna?

Doktryna zna 3 (sposoby) techniki legislacyjne, które tak samo prowadza do uchylenia pewnego stanu prawnego.

1. derogacja- wyraźne uchylenie przepisu starego przez przepis nowy. Nowy nazywa się klauzula derogacyjną i on ma mniej więcej taka postać: z dniem tym i tym przestaje obowiązywać to i to

Derogacja jest warta polecenia.

2. wprowadza się w życie nowy przepis, który reguluje ta samą materię na tym samym stopniu ogólności i teoretycznie rzecz biorąc z chwilą wejścia w życie nowego przepisu, automatycznie przepis stary przestanie obowiązywać, zgodnie z regułą lex posterior de rogat priori.

Co to znaczy „reguluje tą samą materię na tym samym stopniu ogólności”?

Jeżeli przedmiot regulacji jest ten sam.

Zasada lex posterior de rogat priori nie dotyczy sytuacji, gdy dwa przepisy regulują tę samą materię, ale wcześniejszy względem nowego, albo nowy względem dawnego jest przepisem szczególnym.

Przepis szczególny i ogólny muszą stanowić parę.

Przepis szczególny to taki przepis, który logicznie zawiera się w drugim i wtedy ten drugi nazywamy przepisem ogólnym.

Jeżeli między przepisem X i przepisem Y zachodzi relacja logicznego zawierania się, wszystkie stany faktyczne objęte jednym są objęte drugim, ale nie wszystkie drugie są objęte tym pierwszym. Wtedy jeden z nich jest ogólny, a drugi szczególny.

Jeżeli są dwa przepisy i chcemy sprawdzić, który jest ogólny a który szczególny:

Sytuacja 1

Są przepisy A i B. Przepis B zawiera wszystkie znamiona takie same, co przepis A oraz co najmniej jedno, ale może być więcej znamiona dodatkowe, których w tamtym przepisie nie było. To wtedy przepis B nazwiemy szczególnym, a przepis A - ogólnym.

Jeżeli jest przepis 1-y

Kto posiada niebieskie śrubki, podlega karze

Przepis 2

Kto posiada niebieskie śrubki, podlega karze

To w tym drugim przepisie są wszystkie znamiona jednakowe - kto posiada śrubki- i znamię dodatkowe - niebieskie.

To samo by było, gdybyśmy zestawili przepisy

„kto posiada śrubki”

i

„łysy, który posiada małe niebieskie śrubki”

w drugim przepisie są te same znamiona - kto posiada śrubki

i znamiona dodatkowe - łysy, małe, niebieskie

Czasami ustawodawca utrudnia identyfikację pary przepisów.

Jeżeli są dwa przepisy i pierwszy zawiera znamiona A, B, C, D, a drugi A, B, C, D, E to pierwszy jest lex generalis, a drugi lex specjalis

Art. 278 & 1

Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudze mienie ruchome

Art. 279

Kto kradnie z włamaniem

Na pierwszy rzut oka żaden artykuł nie jest lex specjalis względem drugiego, ale biorąc pod uwagę, że termin „kradnie” jest skrótem od „kto zabiera cudze mienie ruchome”, stanowi komplet znamion przejętych z art. 278 &1.

Art. 279 jest lex specjalis względem art. 278 &1.

Sytuacja 2

Jeden przepis zawiera znamiona A, B, C, D

Drugi zawiera A, B, C, E, przy czym E stanowi przypadek szczególny B.

Wyobraźmy sobie dwa przepisy

Przepis 1

Kto zabija gryzonia, podlega karze takiej a takiej

Przepis 2

Kto zabija chomika, podlega karze takiej a takiej

W przepisie 2 nie ma znamienia dodatkowego, ale chomik stanowi przypadek szczególny gryzonia. W tej sytuacji przepis 2 jest lex specjalis względem 1.

Jeżeli dawny przepis jest szczególny względem ogólnego, to nie może być uchylony, tylko będzie cały czas obowiązywał.

Ta druga technika uchylania przepisów dawnych jest niewarta polecenia, ponieważ ona niemal zawsze będzie budzić wątpliwości co do tego, jaki stan prawny zaczyna się od wejścia w życie nowego przepisu.

Tych wątpliwości nie będzie wyłącznie wtedy, gdy przepis dawny i nowy używają tych samych słów, ale jeżeli w przepisie nowym będą użyte te same znamiona, a jedno jedyne słowo będzie zastąpione innym, który wygląda na synonim, albo na bliskoznaczny, to natychmiast pojawią się wątpliwości, czy ten dawny przepis został uchylony, czy nadal obowiązuje. Dlaczego?

Dlatego, że nawet jeżeli słowo użyte w przepisie dawnym i nowym wyglądają na synonimy, to można mieć wątpliwości.

Żeby nie było wątpliwości, należy derogować.

Przykład

Od momentu T1 obowiązuje zakaz posiadania niebieskich śrubek pod groźba kary takiej a takiej. My nie chcemy wprowadzić wyższego zagrożenia, ani niższego, tylko chcemy zlikwidować ten przepis. Należy go uchylić.

Derogować można:

• pojedyncze przepisy lub ich fragmenty

• całe zespoły przepisów (z dniem tym i tym uchyla się art. nr..., ..., ..., ustawy....)

• cały akt prawny (z dniem ..... uchyla się ustawę.....)

• uchylić cały akt prawny z zachowaniem mocy obowiązującej wskazanych przepisów (z dniem... uchyla się ustawę ..... z wyjątkiem artykułów ... i ....)

Przepisy wprowadzające w KK - to w ¾ klauzule derogacyjne !!!!!

Techniki uchylania dawnych przepisów

Wystarczy derogacja

Ustaw epizodyczna

Ma dwa znaczenia:

• znaczenie ścisłe

• znaczenie luźne, liberalne

Zajmiemy się znaczeniem ścisłym. Normalnym sposobem wprowadzenia przepisów prawa w życie jest wskazanie początkowego terminu, od którego mają obowiązywać i pominięcie końcowego. Jeżeli ustawodawca dochodzi do wniosku, że pewna materia społeczna wymaga ustanowienia przepisów, to zwykłą sytuacją jest sytuacja taka, że nie wiadomo jak długo będzie ona trwała. W związku z tym nie podaje się do kiedy przepisy będą obowiązywać, tylko zakłada się, że jeżeli one (przepisy) staną się nieadekwatne do sytuacji społecznej, to się je uchyli i w razie potrzeby zastąpi nowymi. Nie sposób przewidzieć, kiedy ten moment nastąpi.

Są pewne szczególne typy aktów prawnych, które mają obowiązywać przez ściśle wyliczony czas- bardzo dobrym przykładem jest ustawa budżetowa.

Skrajnie rzadko spotyka się stanowienie prawa, gdzie podaje się początkowy i końcowy termin obowiązywania przepisów. (ustawa o szczególnej odpowiedzialności karnej i obowiązywał od 01.07.1985. do 30.06.1988.)

W szerszym znaczeniu ustawę epizodyczną nazywa się każdą ustawę wprowadzoną ze względu na jakieś warunki, które można przewidywać, że mają charakter przejściowy i krótkotrwały.

Obowiązywanie ustawy karnej pod względem miejsca.

Art. 5 KK

Umowa międzynarodowa, która wprowadzałaby regułę, że dla pewnych kategorii zachowań popełnionych na terytorium RP, lub na polskim statku wodnym lub powietrznym, ma być niestosowana ustawa karna polska, jest:

1. lex specjalis względem art. 5

2. lex superior, ponieważ umowa międzynarodowa jest aktem wyższej rangi, niż ustawa zwykła

Art. 5 ustanawia dwie zasady, z czego pierwsza wynika z przepisu wprost, a druga a contrario

Zasada 1

Ustawę karną polska stosuje się do przestępstw popełnionych w Polsce.

Zasada 2

Ustawy karnej polskiej nie stosuje się do przestępstw popełnionych za granicą, na statku wodnym i powietrznym.

Pierwsza zasada nie zawiera wyjątków, chyba że wyjątki konwencyjne, wspomniane w końcowej części przepisu.

Zasada 2 zawiera pewien zespół wyjątków logicznych. Są to wyjątki wymienione w art. 109, 110 &1 i 2, 112 i 113

WKUĆ JE NA PAMIĘĆ, PO KOLEI, JAK W USTAWIE

Reguła 1

Art. 109 i 110

Są 3 zasady do stosowania ustawy polskiej karnej za granicą, do których stosuje się tzw. warunek podwójnej karalności, czyli, że ustawę karną polską stosuje się wg art. 109, 110 &1 lub & 2, do czynów popełnionych za granicą tylko i wyłącznie wtedy, jeżeli czyn taki stanowi przestępstwo również wg prawa karnego obowiązującego w miejscu popełnienia.

Reguła 2 i 3

Art. 112 i 113

Stosuje się bez warunku podwójnej karalności, co widać z użycia na początku tych przepisów formuły, że niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia, ustawę karną polską stosuje się do........

Te 5 mających charakter wyjątkowy względem terytorialności nie ma żadnych nazw ustawowych.

Ad. Zasada 1

Pokład polskiego statku wodnego lub powietrznego nie jest częścią Polski. Polski samolot znajdujący się w przestrzeni powietrznej Zanzibaru nie jest częścią terytorium RP. Pojawia się wątpliwość: co robić w przypadku, jak Jasio zarżnął Stasia brzytwą na pokładzie polskiego statku lecącego nad Zanzibarem. Stosować ustawę karną polską, czy Zanzibaru, albo, który sąd - polski, czy Zanzibaru.

Stosuje się przepisy jedne i drugie.

Z punktu widzenia praktyki:

Polska będzie próbowała zastosować ustawę polską na zasadzie terytorialności. To przestępstwo z perspektywy polskiego ustawodawstwa nie jest popełnione za granicą, tylko w Polsce, chociaż to tylko terytorium polskiego statku powietrznego.

A z punktu widzenia Zanzibaru, też będą chcieli swoje prawo, bo to wydarzyło się u nich.

W praktyce-kto pierwszy, ten lepszy.

Normalną zasadą (ale tylko w prawie cywilnym), że stosuje się prawo obce.

Przykład 1

Małżeństwo z obywatelstwem Zanzibaru składają do polskiego sądu pozew o rozwód, bo ich stałe miejsce zamieszkania to Polska, sąd powinien orzekać wg prawa Zanzibaru.

Przykład 2

Z jakichś powodów Johan - Niemiec, składa do sądu pozew, gdzie pozwanym jest francuski Kanadyjczyk, w sporze majątkowym, którego przedmiotem jest nieruchomość położona w Nowej Zelandii.

Polski sąd powinien zastosować do orzekania prawo nowozelandzkie, ponieważ istotne jest prawo cywilne położenia nieruchomości.

Są to rzadkie sytuacje, ale sądy stosują prawo obce. Nie ma takich przypadków, żeby sąd stosował obce prawo karne.

Art.109

Ustawę karną polska stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą.

Reguła ujęta jest bardzo szeroko, ponieważ przepis ten nie przewiduje żadnych ograniczeń co d tego, o jakie typy przestępstw chodzi.

Jest ogólny warunek ograniczający z art. 111, że musi być zachowany warunek podwójnej karalności.

WYKŁAD 1 19.10.2003.

PRAWO KARNE DR PRZEMYSŁAW KONIECZNIAK

Strona 1 z 14

---