1. ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH.

I. ZDOLNOŚĆ PRAWNA to zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego.

Zdolność prawna jest podstawowym atrybutem; (A) każdej osoby fizycznej i (B) każdej osoby prawnej. Przysługuje ona (C) także jednostkom organizacyjnym niebędącym osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

Zdolność prawna to kategoria prawa materialnego odpowiadająca zdolności sądowej w postępowaniu cywilnym. Nie są to pojęcia tożsame, niemniej zachodzi między nimi ścisła współzależność. Jeżeli zdolność prawna to właściwość polegająca na zdolności do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego, to zdolność sądowa polega na możności występowania jako strona w procesie cywilnym oraz jako uczestnik w postępowaniu nieprocesowym.

Zdolność prawną ma :

1. Każdy człowiek od chwili urodzenia. Określenie człowiek odnosi się do istoty żywej. Zdolność prawną w zakresie dziedziczenia ma nasciturus pod warunkiem, urodzi się żywe.

Art. 9 kc ustanawia domniemanie prawne, że dziecko urodziło się żywe. Jest to domniemanie wzruszalne. Jego obalenie jest więc zatem dopuszczalne.

(Pojęcie urodzenia dziecka żywego i martwego definiują na swoje potrzeby przepisy prawa o aktach stanu cywilnego oraz wydane na podstawie tych przepisów rozporządzenie wykonawcze Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 grudnia 1992 roku w sprawach rodzaju dokumentacji medycznej w brzmieniu zmieniającego go rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 25 kwietnia 1994 roku.)

Według §2 ust. 1 załącznika do tego rozporządzenia:

(§ 2.1 Żywe urodzenie jest to całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha bądź wykazuje jakiekolwiek inne oznaki życia, jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli - mięśni szkieletowych -, bez względu na to, czy sznur pępowiny został przecięty lub łożysko zostało oddzielone; każdy taki noworodek jest uważany za żywo urodzonego).

Zdolność prawna przysługuje każdemu człowiekowi w takim samym zakresie. Zatem, każda osoba fizyczna może stać się podmiotem praw i obowiązków dostępnych dla osób fizycznych.

Osoba fizyczna nie może zrzec się zdolności prawnej ani jej ograniczyć w drodze czynności prawnej. Przepisy szczególne przewidują pewne ograniczenia zdolności prawnej, ale wyłącznie w zakresie określonych praw i obowiązków np. pozbawienie praw rodzicielskich i opiekuńczych przewidziane w kodeksie karnym (art. 51 k.k.)

Zdolność prawna człowieka ustaje zawsze z chwilą jego śmierci, która wyznacza tym samym kres osoby fizycznej. Za chwilę śmierci uznaje się tzw. „śmierć mózgową” polegającą na trwałym i nieodwracalnym ustaniu funkcji pnia mózgu.

Dowodem śmierci człowieka jest akt zgonu sporządzony przez urząd stanu cywilnego na podstawie karty zgonu wystawionej przez lekarza oraz na podstawie pisemnego zaświadczenia właściwego organy prowadzącego dochodzenie co do okoliczności zgonu(art. 66 pkt 2 pr.a.s.c.).

Ponadto urząd stanu cywilnego sporządza akt zgonu na podstawie dwóch rodzajów orzeczeń sądowych :

• stwierdzeniu zgonu - gdy w wyniku postępowania dowodowego sąd dojdzie do przekonania, że śmierć danej osoby jest niewątpliwa;

• uznaniu za zmarłego - gdy człowiek zaginął i mimo upływu określonego w ustawie terminu (art. 29 k.c.) i przeprowadzenia odpowiedniego postępowania wyjaśniającego ( 530,531,533 k.p.c.)nie da się ustalić, czy dana osoba żyje czy zmarła.

2. Osoby prawne (czyli Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną) mają w zasadzie nieograniczoną zdolność prawną, co nie oznacza oczywiście, że przysługuje im ona w takim samym zakresie co osobom fizycznym. Z natury rzeczy nie mogą być one podmiotem pewnych stosunków cywilnoprawnych z zakresu prawa rodzinnego czy spadkowego.

Osoby prawne są dwojakiego rodzaju:

1. osoby prawne, które podlegają wpisowi do rejestrów prowadzonych przez sady i inne wskazane w ustawie organy- w tym przypadku momentem nabycia zdolności prawnej jest moment prawomocności postanowienia o wpisie takiej osoby do rejestru np. spółdzielnie, spółki prawa handlowego,. Zdolność ta ustaje z momentem prawomocnego wykreślenia takiej osoby z rejestru.

2. osoby prawne, które tworzone są w drodze ustawy np. państwowe szkoły wyższe i w tym przypadku ustawodawca sam określa kiedy taka jednostka nabywa zdolność prawną. Zdolność taka istnieje tak długo, dopóki następnym aktem prawnym taka osoba prawna nie zostanie zlikwidowana.

Skarb Państwa jest jedyną osobą prawną, która przymiot ten uzyskała bezpośrednio na podstawie przepisów k.c. (art. 33). Skarb Państwa nie ma jakichś odrębnych organów. Dokonuje czynności prawnych przez kompetentne państwowe organy, powołane do realizacji władczych funkcji państwa.

C) Jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (np. spółki jawne, partnerskie, komandytowe, wspólnoty mieszkaniowe właścicieli wyodrębnionych lokali tworzone na podstawie ustawy o własności lokali - chociaż nie są one osobami prawnymi to we własnym imieniu mogą nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Z mocy art. 33¹ KC stosuje się do nich odpowiednio przepisy o osobach prawnych).

II.ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH to możność nabywania praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego własnym działaniem (we własnym imieniu). Oznacza to, iż osoba mająca zdolność do czynności prawnych może wywoływać skutki prawne w drodze czynności prawnych. Zdolność ta nie zawsze musi przysługiwać każdemu podmiotowi obdarzonemu zdolnością prawną. Ktoś może mieć bowiem zdolność to tego, aby być podmiotem praw i obowiązków, ale niekoniecznie musi mieć kompetencje do dokonywania czynności prawnych prowadzących do nabycia tych praw i obowiązków. W działaniach tego rodzaju może go bowiem zastąpić ktoś inny np. rodzic małoletniego.

Zakres zdolności do czynności prawnych osób prawnych jest zbieżny z ich zdolnością prawną. Osoby prawne realizują swoją zdolność do czynności prawnych przez swoje organy.

Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych związana jest natomiast z osiągnięciem przez człowieka koniecznej dojrzałości i posiadania sprawności umysłowej. Biorąc pod uwagę te okoliczności polski system prawny wyróżnia trzy stany człowieka :

• brak zdolności do czynności prawnych;

• ograniczoną zdolność do czynności prawnych;

• pełną zdolność do czynności prawnych;

1. Nie mają zdolności do czynności prawnych (art. 12 kc) :

1. osoby, które nie ukończyły lat trzynastu;

2. osoby ubezwłasnowolnione całkowicie;

Ubezwłasnowolniona całkowicie może być wyłącznie osoba, która ukończyła lat trzynaście, jeżeli nie jest w stanie kierować swym postępowaniem w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii (art. 13 § 1 KC).

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych jest bezwzględnie nieważna.

Jedyny wyjątek w tym zakresie wprowadza art. 14 § 2 KC, zgodnie z którym umowa zawarta przez osobę niezdolną do czynności prawnych staje się ważna z chwilą jej wykonania, jeżeli należy do umów zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego i nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Brak zdolności do czynności prawnych nie wyklucza pełnienia funkcji posłańca, która nie polega na dokonywaniu czynności prawnych, a jedynie na przenoszeniu oświadczenia woli innej osoby - np. ojciec posyła 7-letniego syna do sklepu o gazety; czynności prawnej dokonuje wówczas ojciec, a syn przenosi jedynie jego oświadczenie.

1. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają (art. 15 kc) :

1. osoby, które ukończyły lat trzynaście, a nie ukończyły jeszcze osiemnastego roku życia ;

2. osoby ubezwłasnowolnione częściowo;

3. osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego w postępowaniu o jej ubezwłasnowolnienie art. 549 KPC);

Ubezwłasnowolniona częściowo może być osoba pełnoletnia z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, a jednocześnie potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw (art. 16 § 1 KC).

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych charakteryzują trzy cechy :

1. brak kompetencji do dokonywania pewnych czynności prawnych (np. niemożność sporządzenia testamentu - art. 944 KC);

2. system kontroli nad dokonywaniem określonych postaci czynności prawnych sprowadzająca się najogólniej rzecz biorąc do stwierdzenia, że ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego. Natomiast jednostronna czynność prawna dokonana bez takiej zgody jest bezwzględnie nieważna.

3. pełna kompetencja do dokonywania pewnych czynności prawnych - w szczególności tych, które nie mają charakteru czynności zobowiązujących lub rozporządzających (może np. sama przyjąć darowiznę, z którą nie są związane żadne zobowiązania) oraz czynności dnia codziennego.

Szerzej jest to omówione w pyt. nr 2, które tej problematyki dotyczy.

1. Pełną zdolność do czynności prawnych

uzyskuje pełnoletni, tzn. osoba, która ukończyła 18 rok życia lub wcześniej zawarła związek małżeński (art. 10 KC).

Osobom mającym pełną zdolność do czynności prawnych przysługuje kompetencja do dokonywania wszelkich dopuszczalnych w świetle obowiązującego systemu prawnego czynności prawnych.

2. ZASADY ZAWIERANIA UMÓW PRZEZ OSOBY OGRANICZONE W ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają (art. 15 KC) :

1. osoby, które ukończyły lat trzynaście, a nie ukończyły jeszcze osiemnastego roku życia ;

2. osoby ubezwłasnowolnione częściowo;

3. osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego w postępowaniu o jej ubezwłasnowolnienie (art. 549 KPC);

Ubezwłasnowolniona częściowo może być osoba pełnoletnia z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, a jednocześnie potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw (art. 16 § 1 KC).

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych charakteryzują trzy cechy :

1. brak kompetencji do dokonywania pewnych czynności prawnych (np. niemożność sporządzenia testamentu - art. 944 KC);

2. system kontroli nad dokonywaniem określonych postaci czynności prawnych.

• Zgodnie z art. 17 KC - z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych - do ważności czynności prawnej (zarówno jednostronnej jak i umowy), przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego (rodzica - w przypadku małoletniego, kuratora - w przypadku ubezwłasnowolnionego częściowo, doradcy tymczasowego - w przypadku osoby, wobec której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie).

• W przypadku, gdy do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę powinno być dokonane w tej samej formie. Zgoda może być wyrażona zarówno przed złożeniem oświadczenia przez ubezwłasnowolnionego częściowo, jak i po (wówczas ma moc wsteczną od daty oświadczenia).

• Jednakże zgoda przedstawiciela ustawowego na jednostronną czynność prawną musi być udzielona najpóźniej w chwili dokonania tej czynności - i to pod rygorem jej nieważności.

WNIOSEK!

Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama czynności (bez zgody jej przedstawiciela), do ważności której ustawa wymaga takiej zgody to :

• jednostronna czynność prawna jest nieważna - jest to nieważność bezwzględna, co powoduje, iż nie jest możliwa konwalidacja czynności przez jej potwierdzenie (art. 19 KC),

• ważność umowy (uwaga - treść pytania dotyczy właśnie umów ) zależy od jej potwierdzenia przez przedstawiciela - zachodzi w tym przypadku tzw. bezskuteczność zawieszona, a zdziałana w ten sposób czynność prawna jest czynnością „niezupełną” lub kulejącą (negotium claudicans) (art. 18 § 1 KC), z tym, że osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych (art. 18 § 2 KC).

W przypadku potwierdzenia umowa staje się ważna od chwili jej zawarcia, a w razie odmowy potwierdzenia, umowa jest nieważna; w czasie pomiędzy zawarciem umowy, a jej potwierdzeniem istnieje stan niepewności.

Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu;

3. pełna kompetencja do dokonywania pewnych czynności prawnych - w szczególności tych, które nie mają charakteru czynności zobowiązujących lub rozporządzających (może np. sama przyjąć darowiznę, z którą nie są związane żadne zobowiązania). Ponadto osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela :

• zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, chociażby pociągały za sobą jej rażące pokrzywdzenie;

• rozporządzać zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi;

• dokonywać wszelkich czynności prawnych dotyczących przedmiotów majątkowych, które przedstawiciel ustawowy oddał jej do swobodnego użytku, wyjąwszy te czynności, do dokonania których nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego;

• zawierać umowy o pracę - przy zachowaniu przesłanek bliżej określonych w Kodeksie Pracy oraz z zastrzeżeniem, że przedstawiciel ustawowy tej osoby może za zezwoleniem sądu rozwiązać stosunek pracy, jeżeli sprzeciwia się on dobru tej osoby.

3. OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH CZŁOWIEKA.

Dobra osobiste są atrybutem każdej osoby fizycznej. Są to dobra nieodłącznie związane z człowiekiem i to bez względu na stan jego psychiki i stopień wrażliwości. Należą one do kategorii dóbr niemajątkowych.

Dobra osobiste - zgodnie z art. 23 kc - pozostają pod ochroną prawa cywilnego, niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Przepisy prawa cywilnego nie zawierają definicji pojęcia „dobra osobiste”. Kodeks cywilny ogranicza się jedynie do stwierdzenia, iż dobrami osobistymi człowieka są w szczególności dobra wymienione w art. 23 k.c:

1. zdrowie,

2. wolność,

3. cześć,

4. swoboda sumienia,

5. nazwisko lub pseudonim,

6. wizerunek,

7. tajemnica korespondencji,

8. nietykalność mieszkania,

9. twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.

Wyliczenie powyższe nie jest wyczerpujące, a lista dóbr osobistych - pod wpływem judykatury i doktryny - jest ciągle poszerzana, np. powszechnie uznaje się za dobro osobiste kult pamięci po zmarłej osobie bliskiej, a SN potraktował jako dobra osobiste podlegające ochronie poczucie przynależności do określonej płci, sferę życia prywatnego, stan cywilny;

Za naruszenie dóbr osobistych zostało uznane także naruszenie niektórych informacji dot. określonej osoby np. ujawnienie bez zgody pracownika jego wynagrodzenia za pracę (uchw. SN z 1993 r.).

W myśl art. 24 kc ochrona przysługuje przed:

• bezprawnym naruszeniem, lub

• zagrożeniem dobra osobistego.

Przepis ten nie wymaga przy tym, aby naruszenie było zawinione.

Zgodnie z art. 24 kc domniemywa się bezprawność czynu naruszającego dobro osobiste.

Przesłanka bezprawności działania ujmowana jest w prawie cywilnym szeroko. Przyjmuje się mianowicie, że bezprawne jest każde działanie sprzeczne z normami prawnymi, a nawet z porządkiem prawnym oraz zasadami współżycia społecznego.

Okoliczności wyłączające bezprawność zachowania się sprawcy zagrożenia lub naruszenia dobra osobistego pozbawiają osobę dotkniętą naruszeniem ochrony.

Zalicza się do nich:

• działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego,

• zgodę uprawnionego, która jednak nie może być skutecznie udzielona gdy jest to sprzeczne z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego (art. 58 KC),

• nadużycie prawa podmiotowego osobistego (art. 5 KC).

W razie bezprawnego naruszenia lub zagrożenia prawa osobistego, uprawnionemu służą następujące środki ochronne w postaci powództw o:

1. Ustalenie - orzeczenie ustalające, że określone prawo osobiste przysługuje danej osobie niekiedy wystarczy, by zapobiec dalszym jego naruszeniom albo aby uchylić niebezpieczeństwo dokonania naruszeń (189 KPC);

2. Zaniechanie - roszczenie to jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń. Nie dotyczy to jednak czynów (działań) już dokonanych. Można żądać zaniechania tylko ściśle określonego działania.

3. Usunięcie skutków naruszenia - roszczenie to znajduje zastosowanie jedynie w przypadkach, gdy nastąpiło już naruszenie dobra osobistego - ewentualnie obok roszczenia o zaniechanie. Poszkodowany może zatem łączyć żądanie zaniechania dalszych naruszeń z żądaniem usunięcia skutków tego naruszenia. Usunięcie skutków naruszenia może polegać na złożeniu oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (24 § 1 kc). Liczba i rodzaj środków, mających doprowadzić do usunięcia, nie zostały przez ustawodawcę określone.

4. Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny na zasadach przewidzianych w kodeksie- majątkowe środki ochrony dóbr osobistych

Ustawodawca dopuszcza możliwość kumulacji w zakresie niemajątkowych i majątkowych i niemajątkowych środków służących ochronie dóbr osobistych.

Przepisami, które normują zadośćuczynienie pieniężne , są art. 445 oraz 448 kc, natomiast zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany- przez tego, którego dobro osobiste zostało naruszone- cel społeczny jest dopuszczalne na podstawie art. 448 kc.

Pamiętać należy, iż majątkowe środki ochrony dóbr osobistych przysługują poszkodowanym, których dobra osobiste uległy już naruszeniu, nie przysługują natomiast w przypadku jedynie zagrożenia tychże dóbr.

Przepis art. 445 kc zawiera roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne, które może przysługiwać poszkodowanemu w przypadku, gdy ściśle określone jego dobra osobiste zostały naruszone oraz gdy zostały spełnione hipotezy artykułów określających przesłanki odpowiedzialności deliktowej - żądanie zadośćuczynienia wiąże się z odpowiedzialnością ex delicto.

Roszczenie z art. 445 kc

Zgodnie z art. 445 § 1 i §2 zadośćuczynienie może zostać przyznane w następujących wypadkach:

1. w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia,

2. w sytuacji pozbawienia wolności,

3. w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.

Roszczenia z art. 448 kc

W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia

Roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny może nastąpić tylko na wyraźne żądanie pokrzywdzonego. Te dwa roszczenia z art. 448 są alternatywne, co oznacza, że poszkodowany ma do wyboru jedno bądź drugie z nich. Wykluczona jest natomiast kumulacja obu roszczeń.

Przesłanką zastosowania art. 448 jest bezprawne naruszenia dobra osobistego. Udzielenie ochrony prawnej na podstawie tego przepisu uzależnione będzie od tego, czy sprawcy można przypisać winę.

Zasadzenie roszczeń z art. 448 ma charakter fakultatywny .Od oceny sądu zależy przyznanie pokrzywdzonemu ochrony w tejże formie.

Zasadą jest niedziedziczność i niezbywalność roszczenia o zadośćuczynienie.

Wyjątek od tej ogólnej zasady wprowadza art. 445§ 3 kc zgodnie z którym roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy:

• zostało uznane na piśmie albo

• powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

Roszczenia przewidziane w art. 444-448 nie mogą być zbyte, chyba że są już wymagalne i że zostały uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem.

Stosunek art. 445 i 448 kc

Zakresy stosowania tych przepisów są w pewnych przypadkach autonomiczne, w pewnych się krzyżują.

Jeżeli doszło do naruszenia dobra osobistego wymienionego w art. 445 kc, to poszkodowany będzie mógł dochodzić zadośćuczynienia pieniężnego bądź na podstawie art. 445 kc, bądź na podstawie art. 448 kc. W pierwszym przypadku będzie musiał wykazać, że czyn naruszający jego dobra osobiste jest deliktem. Natomiast w drugiej sytuacji udzielenie ochrony prawnej uzależnione będzie od tego, czy sprawcy można przypisać winę. Np. o ile naruszenie integralności cielesnej w postaci uszkodzenia ciała uzasadnia roszczenia z art. 445 albo art. 448, to uszkodzenie ciała odniesione w wyniku ruchu przedsiębiorstwa i następujące niezależnie od winy osoby odpowiedzialnej (zasada ryzyka) uzasadniać będzie wyłącznie roszczenie z art. 445 KC.

Nie jest możliwa kumulacja środków przewidzianych w art. 445 kc z roszczeniem o zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Uzasadnia to samo brzmienie przepisu art. 448 kc, w którym jest mowa o alternatywnym zastosowaniu dwóch określonych w tym przepisie roszczeń.

5. Odszkodowanie

Jeżeli w skutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Kwestię tę regulują właściwe przepisy prawa zobowiązań określające zasady odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę (art. 361 - 363 KC, 415 i n. KC), do których odsyła art. 24 § 2 KC.

Przepisy kc w zakresie ochrony dóbr osobistych nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.

Omówione wyżej przepisy kc o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych (art. 43 kc).

4. OSOBY PRAWNE - POWSTANIE, ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZOBOWIĄZANIA

Osobami prawnymi są:

• Skarb Państwa,

• jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

O tym jaki podmiot może być uznany za osobę prawną, rozstrzyga konkretny przepis ustawy.

Ustawodawca nie określił, jakie prawa i obowiązki są związane z przyznaniem osobowości prawnej, w literaturze wymienia się następujące cechy, które charakteryzują osoby prawne:

• struktura organizacyjna wyposażona w organy,

• posiadanie odrębnego majątku,

• zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków materialnoprawnych,

• zdolność procesowa,

• odpowiedzialność za zobowiązania własnym majątkiem

Skarb Państwa jest swoistą osobą prawną bowiem osobowość prawną uzyskał wprost z mocy przepisów KC. Substratem Skarbu Państwa jest samo państwo występujące w roli podmiotu cywilnoprawnego.

Ponadto Skarb Państwa:

• w stosunkach cywilnoprawnych jest podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych,

• nie ma odrębnych organów,

• w obrocie uczestniczy poprzez organy kompetentnych w określonym zakresie państwowych jednostek organizacyjnych. Stosownie do tego przed sądami za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie lub organ jednostki nadrzędnej. zwany stationes fisci. (stroną w postępowaniu jest zawsze Skarb Państwa - np. Skarb Państawa - Ministerstwo Edukacji Narodowej w Warszawie). Stationes fisci nie mogą toczyć między sobą sporów sądowych.

Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej np. utworzenie uczelni państwowej następuje w drodze ustawy.

• Wpis do rejestru ma wówczas charakter konstytutywny - np. art. 12 KSH, zgodnie z którym spółka z o.o. w organizacji albo spółka akcyjna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru staje się spółką z o.o. albo spółką akcyjną i uzyskuje osobowość prawną. Rodzaje rejestrów oraz ich organizację i sposób prowadzenia regulują odrębne przepisy (np. Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym).

• Nie prowadzi się rejestru gmin, powiatów, województw - osobowość prawną uzyskują z mocy przepisów, które ich dotyczą.

Odpowiedzialność za zobowiązania

Ogólną zasadą jest, że osoba prawna odpowiada za swoje zobowiązania całym swoim majątkiem.

(Zasada ta odnosi się również do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym). Niekiedy przepisy szczególne przewidują, iż za zobowiązania osoby prawnej w pewnych sytuacjach mogą też odpowiadać osoby trzecie - w jakiś sposób z tymi osobami związane (np. solidarna odpowiedzialność członków zarządu spółki z o. o. w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko niej okaże się bezskuteczna - art. 299 KSH)

Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. Państwowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa. Zasadę tą stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych osób prawnych.

W razie nieodpłatnego przejęcia, na podstawie obowiązujących ustaw, określonego składnika mienia od państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa - Skarb Państwa odpowiada solidarnie z osobą prawną za zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej, do wysokości wartości tego składnika ustalonej według:

• stanu z chwili przejęcia,

• a cen z chwili zapłaty.

Zasadę powyższą stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych osób prawnych.

UWAGA - zgodnie z treścią art. 33 ¹ KC - do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania takiej jednostki odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.

1. WYMIEŃ FORMY CZYNOŚCI PRAWNYCH

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (art. 60 KC).

Jest to zasada swobody formy oświadczenia woli (które jest nieodłącznym elementem każdej czynności prawnej).

Ze względu na tę zasadę obowiązek dokonania czynności prawnej w formie szczególnej musi wynikać każdorazowo z wyraźnego przepisu ustawy.

I. Forma ustna a czynność konkludentna, milczenie

Obok formy ustnej oświadczenia woli, zachowaniem zgodnym z art.60 KC jest tzw. czynność konkludenta tj. zachowanie nie pozostawiające wątpliwości co do zamiaru wywołania skutków prawnych - albo wyraźnie, albo dorozumianie ( z użyciem słów lub bez - potakiwaniem, mimiką , gestem, czynem

Milczenie nie uzewnętrznia woli, ale powszechnie uważa się, że w wyjątkowych okolicznościach, w których dana osoba powinna oświadczyć swą wolę w określonej sprawie i mogła to uczynić, jej milczenie może świadczyć o zajęciu konkretnego stanowiska i zostać uznane za oświadczenie woli (tak SN w wyroku z 1970 r.)

Jeżeli jednak z milczeniem sama ustawa lub umowa wiążą określone skutki prawne, to w tych wypadkach skutki milczenia występują niezależnie od woli danej osoby i dlatego jej milczenia nie można uznać za oświadczenie woli. (np. art. 810 KC - milczenie zakładu ubezpieczeń w przypadku otrzymania oferty na piśmie - co prowadzi do zawarcia umowy na podstawie ogólnych warunków ubezpieczenia)

Ustawa przewiduje formy szczególne dla dokonania czynności prawnych, wyróżniane ze względu na sposób sporządzania:

1. zwykła forma pisemna

2. poświadczenie daty

3. poświadczenie podpisu

4. akt notarialny

II. Zwykła forma pisemna

Do zachowania tej formy wystarczy złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli (art. 78 § 1. zd. 1 KC).

Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej. Podpis elektroniczny nie zastępuje podpisu własnoręcznego, jeżeli prawo wymaga takiego właśnie podpisu, jak np. przy testamencie własnoręcznym (art. 949 § 1 kc).

Zwykła forma pisemna dostępna jest oczywiście dla osób, które mogą czytać i pisać.

Jeśli z jakichkolwiek powodów jakieś osoby nie mają tych umiejętności, ustawa przewiduje dla nich formy zastępcze:

Osoba nie mogąca pisać, lecz mogąca czytać może zamiast podpisu:

1. uczynić na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisze jej imię i nazwisko umieszczając swój podpis,

2. albo zamiast składającego oświadczenie woli podpisze się inna osoba a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa, z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie nie mogącego pisać, lecz mogącego czytać.

Osoba nie mogąca czytać musi natomiast posłużyć się formą aktu notarialnego.

III. Poświadczenie daty

Poświadczenie daty (data pewna) jest dowodem stwierdzającym, kiedy czynność prawna została dokonana. (art. 81 § 1 KC). Poświadczenie takie jest skuteczne także względem osób nie uczestniczących w obrocie.

Skutek ten wywołuje :

1. urzędowe poświadczenie daty dokonane przez notariusza na okazanym mu dokumencie, w którym stwierdza on datę okazania mu dokumentu,

2. stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym - od daty dokumentu urzędowego (art. 81 § 2 pkt. 1 KC),

3. umieszczenie na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza - od daty wzmianki (art. 81 § 2 pkt 2 KC)

4. w razie śmierci jednej z osób podpisanych na dokumencie datę złożenia przez tą osobę podpisu na dokumencie uważa się za pewną od daty śmierci tej osoby (art. 81 § 3 KC).

IV. Poświadczenie podpisu

Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu polega na tym, że notariusz lub powołany do tego organ zamieszcza na dokumencie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu złożonego przez wskazaną w tej klauzuli osobę.

V. Akt notarialny

Forma aktu notarialnego polega na tym, że notariusz spisuje treść podawanych mu do wiadomości oświadczeń stron współuczestnicząc w redagowaniu dokumentu, a następnie odczytuje go stronom i wraz z nimi podpisuje.

Oryginały aktów notarialnych pozostają u notariusza, a strony uzyskują jedynie wypisy, które są dosłownym powtórzeniem oryginałów. Wypisy podpisuje tylko notariusz i opatruje pieczęcią urzędową.

Niedochowanie przewidzianej formy czynności prawnej powoduje różne konsekwencje prawne. Z tego punktu widzenia można podzielić formy czynności prawnych na trzy podstawowe rodzaje:

1. forma czynności prawnej zastrzeżona pod rygorem nieważności (ad solemnitatem);

2. forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum);

3. forma czynności prawnej zastrzeżona dla celów dowodowych (ad probationem).

Konsekwencje niezachowania formy ad probationem bezpośrednio przejawiają się wyłącznie w płaszczyźnie procesowej, gdyż w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności.

Jednakże mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli:

• obie strony wyrażą na to zgodę

• jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą

- jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma.

Przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami.

Wymóg dochowania formy szczególnej dla czynności prawnej może być zastrzeżony w:

1. ustawie

2. umowie

Ad a.)

1. wszystkie - poza zwykłą formą pisemną - formy  szczególne mogą być zastrzeżone wyłącznie albo pod rygorem nieważności, albo dla wywołania określonych skutków prawnych. Jeżeli treść odpowiedniego przepisu wyraźnie nie wskazuje na skutek ad eventum, należy wówczas przyjąć, że forma kwalifikowana została zastrzeżona pod rygorem nieważności.

2. zwykła forma pisemna może być przewidziana pod rygorem nieważności, dla wywołania określonych skutków prawnych oraz dla celów dowodowych. Jeżeli w treści przepisu wyraźnie nie został zastrzeżony rygor nieważności albo szczególny skutek prawny związany z tą formą należy przyjąć, że zwykła forma pisemna przewidziana została jedynie dla celów dowodowych.

Ad. b)

Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi powinna być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie określając skutków niezachowania tej formy, poczytuje się w razie wątpliwości, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych. (art. 76 kc).

Zgodnie z art. 77 kc - w brzmieniu ustalonym nowelizacją z dnia 14. 02. 2003 r. - uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia.

• Jeżeli umowa zawarta została w formie pisemnej - jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem.

• Jeżeli umowa została zawarta w innej formie szczególnej - jej rozwiązanie za zgodą obu stron wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia; natomiast odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem.

Uwaga - nowelizacja do KC z dnia 14. 02. 2003 r. wprowadziła ponadto art. 77¹ zgodnie z którym, gdy umowę zawartą między przedsiębiorcami bez zachowania formy pisemnej jedna ze stron niezwłocznie potwierdzi w piśmie skierowanym do drugiej strony, a pismo to zawiera zmiany lub uzupełnienia umowy, niezmieniające istotnie jej treści, strony wiąże umowa o treści określonej w piśmie potwierdzającym, chyba że druga strona niezwłocznie się temu sprzeciwiła na piśmie.

1. ZASADY SKŁADANIA OŚWIADCZEŃ WOLI.

1. Wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli) - art. 60 KC

(z użyciem słów lub bez - potakiwaniem, mimiką gestami, czynem) w które w okolicznościach towarzyszących w sposób dostatecznie zrozumiały wyraża wolę wywołania skutków prawnych objętych treścią czynności prawnej

• Określony w art. 60 KC sposób wyrażania woli przez każde zachowanie się, które ujawnia te wolę w sposób dostateczny, nie jest wystarczający w tych przypadkach, w których ustawa stawia dalej idące wymagania dla oświadczenia woli dotyczącego czynności prawnej. Jeżeli np. do ważności testamentu szczególnego z art. 952 konieczne jest ustne oświadczenie woli spadkodawcy, to ujawnienie woli w inny sposób lub podpisanie przez niego przygotowanego przez inną osobę pisemnego projektu testamentu nie jest wystarczające.

B) Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej - art. 61 § 1 kc

Oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią- art. 61 § 2 kc

• Ze względu na interes i bezpieczeństwo obrotu oraz ułatwienia dowodowe domniemywa się więc, że adresat zapoznał się z treścią oświadczenia, gdy doszło do niego w taki sposób, że powzięcie o nim wiadomości stało się możliwe. Atr. 61 nie wymaga, aby adresat zapoznał się z treścią oświadczenia, decydujący charakter ma sama możliwość zapoznania się.

W wypadku oświadczeń przesłanych listem lub telegramem wymaganiom określonym w art. 61 kc odpowiada doręczenie listu domownikowi adresata, pozostawienie go przez listonosza w skrzynce na listy lub w skrytce pocztowej, pozostawienie awiza o nadejściu przesyłki na drzwiach mieszkania lub w skrzynce na listy. Telefoniczne zawiadomienie przez pocztę o nadejściu telegramu.

• Składanie i odbieranie oświadczeń woli w postaci elektronicznej (art. 61 § 2 kc dodany przez ustawę z dnia 14. 02. 2003 r.) wymaga spełnienia określonych warunków i wymagań technicznych umożliwiających wprowadzenie ich do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby druga osoba mogła zapoznać się z jego treścią (posiadanie przez obie strony komputerów, umożliwienie transmisji między systemami teleinformatycznymi). Należyta wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że aby doszło do skutecznego złożenia oświadczenia woli drugiej osobie, jego adresat musi mieć możliwość zapoznania się z oświadczeniem w czasie „odpowiednim”, to znaczy bez uzasadnionej zwłoki (dotyczy to, przykładowo biorąc, w stosunkach między przedsiębiorcami^* oświadczeń, które wpłynęły do skrytki elektronicznej po godzinach pracy albo w dniu świątecznym - wówczas adresat może zapoznać się z oświadczeniem dopiero następnego dnia).

* uwaga - w stosunkach nieprofesjonalnych istnieje ponadto konieczność uzyskania wyraźnej zgody adresata na posługiwanie się środkami komunikacji elektronicznej przy dokonywaniu czynności prawnej (art. 6. ust. 3 ustawy z dnia 02. 03. 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny; zasady świadczenia usług drogą elektroniczną reguluje zaś od 10. 03. 2003 r. ustawa z dnia 18. 07. 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną).

Ciężar dowodu, że oświadczenie dotarło do adresata w sposób umożliwiający mu zapoznanie się z jego treścią ciąży na składającym oświadczenie.

C) Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, nie traci mocy wskutek tego, że zanim do tej osoby doszło, składający je zmarł lub utracił zdolność do czynności prawnych, chyba że co innego wynika z treści oświadczenia, z ustawy lub z okoliczności - art. 62 kc

D) Jeżeli do dokonania czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, osoba ta może wyrazić zgodę także przed złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności albo po jego złożeniu. Zgoda wyrażona po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od jego daty.

Jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie art. 63 KC

Czynność prawna dokonana bez wymaganej przez ustawę zgody osoby trzeciej jest czynnością prawna niezupełną( kulejącą) powodująca od samego jej powstania zawieszenie zamierzonych w niej skutków prawnych, czyli tzw. bezskuteczność zawieszoną. Oznacza to, że czynność taka jest od początku niezdolna do wywołania jakichkolwiek skutków prawnych, ale w razie potwierdzenia staje się niewadliwą i w pełni skuteczną, a w razie odmowy potwierdzenia - bezwzględnie nieważną.

E) Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia o znaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie - art. 64 kc

Orzeczenie to ma charakter konstytutywny i zastępuje wszystkie formy szczególne wymagane dla ważności lub specjalnych skutków czynności prawnych, których składnikiem jest zastępowane oświadczenie woli. Konstytutywne skutki prawne związane z takim orzeczeniem powstają w chwili jego uprawomocnienia się lub nadania orzeczeniu klauzuli wykonalności, jeśli zastępowane oświadczenie woli zależne jest od wzajemnego świadczenia wierzyciela.

F) Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w

których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje - art. 65§1

Chodzi tu o zasady współżycia społ. i zwyczaje, które pozostają w związku z kontekstem w jakim dochodzi do złożenia oświadczenia woli. Kontekst ten wyznaczają: miejsce dokonania czynności, osoby, rodzaj, cel samej czynności itp. Ocena powinna być przeprowadzana przy uwzględnieniu zwyczajów istniejących w momencie dokonywania czynności prawnej, a nie w chwili dokonywania wykładni.

G) W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się jej dosłownym brzmieniu - art. 65 § 2 KC

Przez „zgodny zamiar stron” należy rozumieć wspólne uzgodnienie istotnych dla danego typu czynności prawnej postanowień bądź w samej umowie, bądź poza nią

Kryterium to oznacza też odwołanie się do rzeczywistych uzgodnionych intencji stron co do skutków prawnych jakie mają nastąpić w wyniku zawarcia umowy.

7) SPOSOBY ZAWARCIA UMOWY.

Do sposobów zawierania umów należą :

1. oferta i jej przyjęcie,

2. aukcja,

3. przetarg,

4. negocjacje

1. Oferta i jej przyjęcie - art. 66 §1 kc i nast.

Oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy .

Oznaczenie terminu, w ciągu którego oferent będzie oczekiwał odpowiedzi jest fakultatywne.

Oznaczenie w ofercie terminu ma to znaczenie, że do chwili jego upływu oferent jest związany swoją ofertą złożoną indywidualnie oznaczonej osobie tzn. nie może jej cofnąć, ponieważ do tego czasu oblat ma czas na udzielenie odpowiedzi.

Gdy terminu nie określono to :

• oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie;

• oferta złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia - oferty takiej nie można więc w tym czasie odwołać.

Wyjątkowo - i to tylko w stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty. Oferty nie można jednak odwołać, jeżeli wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia.

Jeżeli oświadczenie o przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub z okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą - art. 67 kc

Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę. Jedynie w stosunkach między przedsiębiorcami dopuszczalne i skuteczne jest przyjęcie oferty z zastrzeżeniem jej zmian, jeżeli wymienione w odpowiedzi na ofertę zastrzeżenia nie zmieniają w sposób zasadniczy istotnych postanowień oferty. Jest to przepis iuris dispositivi i może być wyłączony :

• przez zamieszczenie w treści oferty oświadczenia, że może być ona przyjęta tylko bez zastrzeżeń,

• przez niezwłoczne oświadczenie sprzeciwiające się włączeniu do umowy proponowanych przez oblata zastrzeżeń,

• gdy oblat uzależni przyjęcie oferty od zgody oferenta na włączenie do umowy określonych zastrzeżeń i zgody tej niezwłocznie nie otrzymał.

Jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty.

Z ustalonego zwyczaju bądź z treści oferty może wynikać, że nie jest konieczne dojście do oferenta oświadczenia o jej przyjęciu - w szczególności gdy oferent żąda niezwłocznego wykonania umowy - dochodzi ona wówczas do skutku przez przystąpienie do jej wykonania w czasie właściwym.

W razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez oferenta oświadczenia o jej przyjęciu, a gdy nie jest ono wymagane - w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy.

Umowę poczytuje się za zawartą w miejscu otrzymania przez oferenta oświadczenia o jej przyjęciu, a gdy nie jest ono wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej - w miejscu zamieszkania albo w siedzibie oferenta w chwili zawarcia umowy.

*

Przepisy dotyczące oferty złożonej w postaci elektronicznej (art. 66¹ KC ) mają charakter szczególny i wyłączają w zakresie w nich uregulowanym stosowanie innych przepisów dotyczących oferty.

Oferta w postaci elektronicznej wiąże składającego tylko wtedy, gdy druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie.

Jeżeli ofertę tego typu składa przy tym przedsiębiorca jest on zobowiązany przed zawarciem umowy poinformować drugą stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o :

1. czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy,

2. skutkach prawnych potwierdzenia zawarcia przez drugą stronę otrzymania oferty,

3. zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy,

4. metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie,

5. językach, w których umowa może być zawarta,

6. kodeksach etycznych, które stosuje, oraz ich dostępności w postaci elektronicznej.

Przepisy dotyczące oferty złożonej w postaci elektronicznej nie mają zastosowania do zawierania umów za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość. Nie stosuje się ich także w stosunkach między przedsiębiorcami, jeżeli strony tak postanowiły.

B) Aukcja - art. 70¹ kc i nast.

Nowelizacja z 14. 02. 2003 r. wprowadziła istotne zmiany w dotychczasowych przepisach art. 70¹ - 70⁵ KC. Aukcja - określana dotychczas jako jeden z rodzajów (ustny) przetargu - wyłączona została z kodeksowego pojęcia przetargu i uregulowana jako odrębny sposób zawarcia umowy.

Obowiązujące przepisy nie zawierają definicji aukcji, ale z art. 70² kc określającego postępowanie aukcyjne, wynika, że jest to tryb zawarcia umowy w drodze ustnej licytacyjnej konkurencji ofert, w której - jeżeli warunki aukcji tak stanowią - mogą uczestniczyć licytanci biorący udział w licytacji za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

• Aukcja zainicjowana zostaje poprzez ogłoszenie aukcji

Może być ono skierowane do ograniczonego bądź nieograniczonego kręgu adresatów. Należy w nim określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków (są to niezbędne elementy ogłoszenia).

Ogłoszenie, a także warunki aukcji mogą być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy zastrzeżono to w ich treści.

• W warunkach można zastrzec, że przystępujący do aukcji powinien, pod rygorem niedopuszczenia do niej, wpłacić określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium).

Z zapłatą wadium wiążą się później określone konsekwencje prawne.

Mianowicie jeżeli uczestnik aukcji, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, organizator może pobraną sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia. W pozostałych wypadkach należy wadium niezwłocznie zwrócić, a ustanowione zabezpieczenie wygasa.

Jeżeli to organizator uchyla się od zawarcia umowy, uczestnik, którego oferta zostanie wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody (w przypadku uchylania się od zawarcia umowy istnieje możliwość zatrzymania wadium przez organizatora czy żądania jego podwójnej wysokości przez licytanta).

• Ogłoszenie ma obecnie doniosłe skutki prawne, ponieważ zgodnie z wyraźnym sformułowaniem art. 70¹ § 3 KC ono samo, a także określone w nim warunki aukcji mogą być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy możliwość taka została zastrzeżona w ich treści.

• Organizator aukcji od chwili udostępnienia warunków, a oferent od chwili złożenia oferty zgodnie z ogłoszeniem aukcji, obowiązani są postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia, a także warunków aukcji.

• Następnie dochodzi do postępowania aukcyjnego, zmierzającego do zawarcia umowy z uczestnikiem (licytantem), który złożył najkorzystniejszą ofertę.

Oferty muszą być składane „w toku aukcji”, to znaczy od chwili jej otwarcia do zamknięcia, w czasie i miejscu określonych w ogłoszeniu. Oferta złożona przestaje wiązać, gdy inny uczestnik złożył ofertę korzystniejszą, chyba że w warunkach aukcji zastrzeżono inaczej. Osoba prowadząca aukcję inicjuje ustne zgłaszanie kolejnych ofert (postąpień) przebijających ostatnio zgłoszoną ofertę.

• Aukcja kończy się - jeżeli w ogłoszonych warunkach nie zastrzeżono inaczej - przybiciem, czyli wybraniem najkorzystniejszej oferty. Z chwilą przybicia następuje zawarcie umowy.

• Organizator oraz uczestnik aukcji może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także ten, na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie.

Uprawnienie to wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.

• Jeżeli ważność umowy zależy od szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie (np. dotyczących formy umowy), organizator aukcji, a także jej uczestnik (licytant), którego oferta została przyjęta, mogą dochodzić zawarcia umowy. Prawomocne orzeczenie sądu, stwierdzające obowiązek złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie (art. 64 KC).

C) Przetarg - art. 70¹ kc i nast.

Przetarg to postępowanie, w toku którego organizator oczekuje w ciągu określonego czasu na pisemne oferty składane w odpowiedzi na ogłoszenie przetargu w celu dokonania w ustalonym trybie wyboru najkorzystniejszej z nich Przetarg zainicjowany zostaje poprzez ogłoszenie przetargu.

Może być ono skierowane do ograniczonego bądź nieograniczonego kręgu adresatów. Należy w nim określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków (są to niezbędne elementy ogłoszenia).

• W warunkach można zastrzec, że przystępujący do przetargu powinien, pod rygorem niedopuszczenia do niego, wpłacić określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium).

Z zapłatą wadium wiążą się później określone konsekwencje prawne. Jeżeli uczestnik przetargu, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, organizator może pobraną sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia. W pozostałych wypadkach należy wadium niezwłocznie zwrócić, a ustanowione zabezpieczenie wygasa. Jeżeli to organizator uchyla się od zawarcia umowy, uczestnik, którego oferta zostanie wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody.

▪ Następnie dochodzi do składania ofert przez uczestników przetargu

Oferta złożona w toku przetargu przestaje wiązać, gdy została wybrana inna oferta, albo gdy przetarg został zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert. Jednak w warunkach przetargu można zastrzec inny sposób postępowania (art. 70³ § 1 kc), np. przewidując przetarg dwustopniowy.

▪ W ostatnim etapie organizator ocenia składane oferty i dokonuje wyboru jednej z nich (chyba że przetarg zostaje zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert)

Ponieważ organizator przetargu dokonuje wyboru oferty bez udziału oferentów, jest on obowiązany niezwłocznie pisemnie powiadomić uczestników o jego wyniku bądź o zamknięciu przetargu bez dokonania wyboru.

• Organizator oraz uczestnik przetargu może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także ten, na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie.

Uprawnienie to wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.

D) Negocjacje

Zmiany wprowadzone ustawą z dnia 14. 02. 2003 r. do art. 72 KC sprowadzają się do terminologii, a polegają na zastąpieniu słowa „rokowania” przez „negocjacje” i do uregulowania w nowym § 2 kwestii odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną negocjatorowi przez nielojalne prowadzenie negocjacji.

Pojęcie negocjacji, mających na celu zawarcie oznaczonej umowy, rozumieć należy w znaczeniu używanym potocznie, jako niesformalizowane i prawnie nie mające wiążącego charakteru negocjacje zmierzające do osiągnięcia porozumienia w kwestii zawarcia umowy, będącej ich przedmiotem. W praktyce w drodze negocjacji zawierane są zwykle umowy bardziej złożone, o nietypowej postaci lub dotyczące świadczeń o dużej wartości. W toku negocjacji strony nie są związane swoimi oświadczeniami zachowując swobodę decyzji co do zawarcia umowy.

Jeżeli strony prowadzą negocjacje w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji.

Strony mogą jednak uznać, ze umowa została zawarta już po uzgodnieniu elementów koniecznych. W takim wypadku kwestie sporne zostaną następnie rozstrzygnięte w sposób ustalony przez same strony np. dodatkową umowę, arbitrów, albo sąd państwowy.

Wzorem praktyki innych państw europejskich, w Polsce rozpowszechnił się zwyczaj spisywania tak zwanych listów intencyjnych, określających cele i zamiary stron oraz osiągnięte wyniki negocjacji na różnych ich etapach. Strony mogą na początku negocjacji ustalić szczegółowe zasady ich prowadzenia (terminy, osoby negocjatorów, rozkład kosztów, zasady poufności). Zasady te mogą zostać spisane właśnie w liście intencyjnym.

Listy intencyjne nie są w prawie polskim przedmiotem regulacji ustawowej i nie mają mocy prawnie wiążącej, nie są jednak całkowicie pozbawione znaczenia prawnego.

Odzwierciedlają one zachowania negocjatorów w czasie rokowań, ich intencje wyrażone za pomocą składanych oświadczeń i stopień oraz okoliczności zaangażowania pewnych środków materialnych dla osiągnięcia celu rokowań.

Strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy.

Roszczenie odszkodowawcze należy się tu w granicach ujemnego interesu umownego, odpowiedzialność jednak wynika z czynu niedozwolonego (art. 415 KC).

Ujawnienie informacji, jakie strona udostępniła z zastrzeżeniem poufności, jest zakazane - chyba że strony uzgodniły inaczej. W razie naruszenia tego zakazu, poszkodowany może dochodzić od drugiej strony naprawienia szkody w granicach dodatniego interesu umownego albo żądać wydania uzyskanych korzyści.

Pokrzywniak - opracowanie pytań

8. Zawarcie umowy w drodze przyjęcia oferty.

Oferta jest jednostronnym oświadczeniem woli. Jej złożenie skutkuje powstaniem stanu związania oferenta polegającego na tym, że jeśli oblat oświadczy, iż ofertę przyjmuje dochodzi do zawiązania stosunku prawnego (jeżeli oświadczenie o przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub z okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie oblata, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą).

Oferta powinna określać istotne postanowienia tej umowy. W nauce często identyfikuje się te istotne postanowienia z essentialia negotii, jednakże zdaniem wiodących przedstawicieli doktryny nie jest to poprawne.

Oferta wymaga przyjęcia. Co do zasady nie jest możliwe złożenie innej osobie oferty z zastrzeżeniem, że jej milczenie będzie traktowane jako przyjęcie oferty (częste przy różnych formach sprzedaży wysyłkowej). W stosunkach profesjonalnych zasada ta jest jednak nieco zmodyfikowana: jesli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty. Jeżeli według ustalonego w danych stosunkach zwyczaju lub według treści oferty dojście do składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie jest wymagane, w szczególności jeżeli składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy, umowa dochodzi do skutku, skoro druga strona w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania (przykładowo: chodzi o wystawienie automatu z kawą). Przystąpienie do wykonania umowy może być traktowane jednak jako oświadczenie woli o przyjęciu oferty zawarcia tej umowy.

W obrocie powszechnym obowiązuje zasada lustrzanego odbicia: oświadczenie woli o przyjęciu oferty nie może zmieniać jej treści. W związku z tym, przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę. Jednakże w stosunkach między przedsiębiorcami istnieje możliwość modyfikującego przyjęcia oferty - odpowiedź na ofertę z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień niezmieniających istotnie treści oferty poczytuje się za jej przyjęcie (zmiany lub uzupełnienia nie mogą zmieniać jednak istotnie treści oferty). W nauce postuluje się zawężającą wykładnię art. 68¹ § 1 k.c., tzn. że w razie jakichkolwiek wątpliwości zmiana lub uzupełnienie treści oferty ma charakter istotny). Możliwości modyfikującego przyjęcia oferty nie ma jednak, jeżeli:

• w treści oferty wskazano, że może ona być przyjęta jedynie bez zastrzeżeń, albo

• gdy oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy, albo

• gdy druga strona w odpowiedzi na ofertę uzależniła jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymała.

Oferta może określać termin związania oferenta. Jeżeli termin ten nie został określony, oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie; złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.

Nowelizacja k.c. z 2003 roku wprowadziła w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami ofertę odwołalną. Nawet w tych stosunkach oferty nie można jednak odwołać, jeżeli wynika to z jej treści lub określono w ofercie termin przyjęcia. Ofertę można odwołać, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty.

Kodeks cywilny wprowadza następujące reguły interpretacyjne:

• umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane - w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy

• umowę poczytuje się za zawartą w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej - w miejscu zamieszkania albo w siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy.

Odmienne zasady (od których można odstąpić w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami) przewidziano dla ofert składanych w postaci elektronicznej ( z wyłączeniem jednak umów zawieranych za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość - np. SMS) - taka oferta wiąże składającego, jeżeli druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie. Skutkiem prawnym potwierdzenia jest utrzymanie stanu związania ofertą. Skutek ten, stosownie do teorii doręczenia, nastąpi w momencie dojścia do oferenta oświadczenia potwierdzającego.

Jeżeli ofertę w postaci elektronicznej składa przedsiębiorca jest zobowiązany przed zawarciem umowy poinformować drugą stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o:

• czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy;

• skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty;

• zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy;

• metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie;

• językach, w których umowa może być zawarta;

• kodeksach etycznych, które stosuje, oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej.

Reguła ta stosuje się odpowiednio, jeżeli przedsiębiorca zaprasza drugą stronę do składania ofert.

9. Zawarcie umowy przez przetarg.

Przetarg oznacza wyłącznie postępowanie pisemne. Wszczynane jest ono przez ogłoszenie, w którym należy określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków.

Ogłoszenie może przewidywać, że warunki przetargu mogą być zmienione lub odwołane.

Organizator od chwili udostępnienia warunków, a oferent od chwili złożenia oferty zgodnie z ogłoszeniem przetargu są obowiązani postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia, a także warunków przetargu. Istnieje pogląd, wedle którego przystąpienie przez uczestnika do przetargu powoduje nawiązanie pomiędzy organizatorem z uczestnikiem cywilnoprawnego stosunku umownego regulowanego przepisami k.c. i warunkami przetargu.

Oferta złożona w toku przetargu przestaje wiązać, gdy została wybrana inna oferta albo gdy przetarg został zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert, chyba że w warunkach przetargu zastrzeżono inaczej. Organizator jest obowiązany niezwłocznie powiadomić na piśmie uczestników przetargu o jego wyniku albo o zamknięciu przetargu bez dokonania wyboru. Przyjęcie oferty przez organizatora przetargu ma charakter oświadczenia woli, konstytuującego w zasadzie zawarcie umowy będącej przedmiotem przetargu. Sens taki - ze względu na kontekst sytuacyjny - przypisuje się wskazanemu w art. 70³ § 2 KC powiadomieniu uczestnika przetargu, którego oferta została wybrana.

W warunkach przetargu można zastrzec, że przystępujący do przetargu powinien, pod rygorem niedopuszczenia do nich, wpłacić organizatorowi tytułem wadium określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (np. gwarancja ubezpieczeniowa zapłaty wadium). Wniesienie wadium ma ten skutek, że jeżeli uczestnik przetargu, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie (np. zawarcie umowy w formie aktu notarialnego), organizator przetargu może zachować wadium (albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia). Jeżeli z kolei organizator przetargu uchyla się od zawarcia umowy, ich uczestnik, którego oferta została wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody.

KC przewiduje, że organizator oraz uczestnik przetargu może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także ten, na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie. Uprawnienie powyższe wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy. W poprzednim stanie prawnym jedynie strona umowy zawartej w drodze przetargu mogła żądać jej unieważnienia. Żądanie unieważnienia umowy ma charakter prawokształtujący. Podmiot uprawniony realizuje je, zwracając się do sądu o wydanie orzeczenia stwierdzającego nieważność umowy. Wydany na tej podstawie wyrok ma więc postać orzeczenia konstytutywnego działającego z mocą wsteczną, od chwili zawarcia unieważnionej umowy.

10. Zawarcie umowy przez aukcję.

Aukcja jest to dotychczasowy przetarg ustny. Aukcja rozpoczyna się zamieszczeniem ogłoszenia o aukcji , w którym należy określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków.

Ogłoszenie, a także warunki aukcji mogą być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy zastrzeżono to w ich treści.

Organizator od chwili udostępnienia warunków, a oferent od chwili złożenia oferty zgodnie z ogłoszeniem aukcji są obowiązani postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia, a także warunków aukcji.

Oferta złożona w toku aukcji przestaje wiązać, gdy inny uczestnik aukcji (licytant) złożył ofertę korzystniejszą, chyba że w warunkach aukcji zastrzeżono inaczej. Zawarcie umowy w wyniku aukcji następuje z chwilą udzielenia przybicia. Jeżeli ważność umowy zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie (np. zachowanie formy notarialnej), zarówno organizator aukcji, jak i jej uczestnik, którego oferta została przyjęta, mogą dochodzić zawarcia umowy (jest to regulacja inna niż przy umowie przedwstępnej).

W warunkach aukcji można zastrzec, że przystępujący do aukcji powinien, pod rygorem niedopuszczenia do nich, wpłacić organizatorowi określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium). Jeżeli uczestnik aukcji, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, organizator aukcji może pobraną sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia. Jeżeli organizator aukcji uchyla się od zawarcia umowy, ich uczestnik, którego oferta została wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody.

Organizator oraz uczestnik aukcji może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także ten, na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie. Uprawnienie to wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy. W poprzednim stanie prawnym jedynie strona umowy zawartej w drodze aukcji (przetargu ustnego) mogła żądać jej unieważnienia.

11. Wady oświadczenia woli.

K.c. reguluje następujące wady oświadczenia woli:

• brak świadomości lub swobody,

• pozorność,

• błąd,

• podstęp,

• groźba.

Nie jest wadą oświadczenia woli wyzysk (choć niektórzy autorzy tak to kwalifikują).

K.c. przewiduje różne skutki wad oświadczenia woli.

a) Brak świadomości lub swobody oznacza stan wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Oświadczenie woli dotknięte ta wada jest nieważne.

b) Pozorność polega na tym, że obie strony umówiły się, iż oświadczenie woli nie wywoła określonych w nim skutków prawnych. Nie jest pozornością sytuacja, w której jednak strona postanawia sobie, lecz nie komunikuje tego drugiej stronie, że jej oświadczenie nie wywoła skutków prawnych (reservatio mentalis). Oświadczenie woli złożone dla pozoru jest nieważne.

Dla ochrony osób trzecich kodeks przewiduje, że pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze.

K.c. przewiduje, że jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności (przykładowo strony zawierają dla pozoru umowę darowizny, a w istocie umawiają się o sprzedaż). W orzecznictwie panuje rozbieżność co do tego, czy w sytuacji, gdy dla umowy „ukrytej” wymagane jest zachowanie określonej formy szczególnej, a strony formy tej nie zachowały, natomiast zawarły umowę pozorną w tej formie, to umowa „ukryta” będzie ważna. Ostatnie orzeczenia pokazują jednak, że takie „użyczenie” formy przez czynność pozornaą czynności ukrytej jest kwestionowane.

c) Błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej i musi być istotny (tzn. uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści). W razie złożenia oświadczenia pod wpływem błędu można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. Zniekształcenie oświadczenia woli przez osobę użytą do jego przesłania (posłańca) ma takie same skutki, jak błąd przy złożeniu oświadczenia.

d) Podstęp jest to błąd wywołany podstępnie. W takim wypadku, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Kodeks stanowi, że podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

e) Groźba musi być bezprawna. Może pochodzić od drugiej strony lub osoby trzeciej. W razie złożenia oświadczenia woli pod wpływem groźby, można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Groźba musi więc być poważna.

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

12. Przedawnienie w prawie cywilnym.

Przedawnieniu podlegają roszczenia (a zatem już np. nie uprawnienia kształtujące), które mają charakter majątkowy.

Przedawnienie nie polega na wygaśnięciu roszczenia, lecz na tym, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia. Uchylenie się następuje w formie zarzutu i wymaga jego zgłoszenia. Tym przedawnienie różni się od prekluzji (terminów zawitych), której skutek następuje ex lege i jest brany przez sąd pod uwagę z urzędu. Zgłoszenie zarzutu przedawnienia może być oceniane w kontekście zgodności z zasadami współżycia społecznego. Może być ono uznane zatem za bezskuteczne, jeśli np. dłużnik zwodził wierzyciela, celem uzyskania przedawnienia. Przykładowo, zgodnie z orzeczeniem SA w Warszawie z 17 marca 2004 r. I ACa 1291/03 „powoływanie się przez Ministra Finansów (Skarb Państwa) na przedawnienie roszczeń posiadaczy przedwojennych obligacji należy zakwalifikować jako nadużycie prawa.”

Zarzutu przedawnienia można się zrzec, jednakże jedynie po upływie terminu przedawnienia.

Termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu. Szereg przepisów szczególnych przewiduje inne terminy przedawnienia (np. przepisy o umowie zlecenia, przepisy o czynach niedozwolonych). Normy wyznaczające terminy przedawnienia mają charakter bezwlędnie wiążący.

Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści

K.c. przewiduje zawieszenie i przerwanie biegu przedawnienia. Zawieszenie powoduje, że okresu zawieszenia nie wlicza się do terminu przedawnienia. Przerwa biegu przedawnienia sprawia, że przedawnienia biegnie na nowo.

a) Zawieszenie biegu przedawnienia następuje:

• co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;

• co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;

• co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;

• co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody (zgodnie z orzecznictwem nie jest siła wyższą np. aresztowanie, czy odbywanie kary pozbawienia wolności).

• ponadto, przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, lub co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia (a jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia).

b) Bieg przedawnienia przerywa się:

• przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Za takie czynności uznaje się złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, natomiast SN co do zasady odmawia tego skutku złożeniu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu sadowemu. Sporny jest skutek złożenia wniosku w sprawie nadania klauzuli wykonalności pozasądowemu tytułowi egzekucyjnemu - według części doktryny przerywa on bieg przedawnienia. Zgodnie z uchwałą SN z 16.01.2004 roku, III CZP 101/03 „wniosek o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu przerywa bieg przedawnienia”. W razie przerwania biegu przedawnienia na ww. podstawie, przedawnienie biegnie ponownie dopiero, gdy postępowanie zostanie zakończone;

• przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje (sporne jest, czy uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której ono przysługuje wymaga złożenia oświadczenia woli, czy wystarczające jest zewnętrzne wyrażenie przeświadczenia o istnieniu roszczenia, a więc oświadczenie wiedzy - zgodnie jednak z orzeczeniem SN z 8.10.1982, I CZ 106/82, ustawa nie wymaga dla uznania roszczenia żadnej szczególnej formy; może ono nastąpić w sposób wyraźny lub dorozumiany, a fakt zapłacenia odsetek stanowi uznanie roszczenia).

13. Zasady obliczania terminów w prawie cywilnym.

Termin może być początkowy, albo końcowy. Termin jest początkowy, jeżeli skutki czynności prawnej mają powstać w oznaczonym terminie. Termin jest końcowy, jeżeli skutki czynności prawnej mają ustać w oznaczonym terminie.

Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia. Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było (29 lutego) - w ostatnim dniu tego miesiąca. Jeżeli początkiem terminu oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie, nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło.

Jeżeli termin jest oznaczony na początek, środek lub koniec miesiąca, rozumie się przez to pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca. Termin półmiesięczny jest równy piętnastu dniom.

Jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni trzydzieści, a rok za dni trzysta sześćdziesiąt pięć.

Jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy (niedziela i niektóre święta, wymienione w ustawie od dniach wolnych od pracy), termin upływa dnia następnego. Zgodnie z uchwałą SN 7 sędziów (zasada prawna) z dn. 25.04.2003 r., III CZP 8/03, OSNC 2004/1/1 sobota nie jest dniem uznanym ustawowo za wolny od pracy w rozumieniu art. 115 k.c.

14. Definicja rzeczy, nieruchomości, części składowej i przynależności.

Rzeczami są tylko przedmioty materialne, wyodrębnione przyrody (nie jest więc rzeczą woda w rzece, jest nią woda w butelce). W nauce jest rozbieżność zdań, czy przedmioty wyłączone z obrotu (np. tkanki ludzkie) mają status rzeczy, czy są rzeczami, lecz wyłączonymi z obrotu (res extra commercium). Poza rzeczami, przedmiotem stosunków cywilnoprawnych mogą być inne dobra (np. utwór w rozumieniu prawa autorskiego)

Rzeczy dzielą się na rzeczy ruchome i nieruchomości. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności (np. odrębna własność lokali).

Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych. Do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania. Za części składowe nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością W nauce i w doktrynie występują dwie koncepcje części składowych: obiektywna i subiektywna. Koncepcja obiektywna koncentruje się na obiektywnie istniejącym, fizykalnym związku części składowej z rzeczą główną. Koncepcja subiektywna głosi, że o tym, czy dany przedmiot jest częścią składowa rzeczy rozstrzyga przede wszystkim wola stron. I tak, SN uznał np. że piec wmurowany przez najemcę w lokalu wynajętym na piekarnię nie jest częścią składową lokalu, jeżeli zamiarem stron było, aby po zakończeniu najmu piec ten został rozebrany. Nie należą do części składowych gruntu lub budynku urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu. Regulacja ta wywołuje kontrowersje, w szczególności w zakresie tego, czy jest podstawa nabycia własności tych urządzeń (czy sam fakt połączenia fizycznego instalacji odbiorcy z przedsiębiorstwem energetycznym etc. powoduje nabycie własności instalacji odbiorcy przez przedsiębiorstwo).

Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi (np. kluczyki do samochodu). Przynależnością może być tylko rzecz należąca do właściciela rzeczy głównej.  Przynależność nie traci tego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną. Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych.

15. Treść i wykonywanie prawa własności.

Prawo własność jest prawem dającym najszersze władztwo nad rzeczą. Przedmiotem własności może być tylko rzecz. Niepoprawne jest mówienie np. o własności udziałów w spółce z o.o. lub własności praw autorskich.

Prawo własności obejmuje dwa podstawowe uprawnienia:

• korzystanie z rzeczy z wyłączeniem innych osób (w tym jej posiadanie - ius possidendi, jej używanie - ius utendi, pobieranie pożytków i innych dochodów - ius fruendi)

• rozporządzanie rzeczą (w tym jej zbywanie - ius disponendi, jej zniszczenie - ius abutendi)

Granicami prawa własności są:

• ustawa (np. przepisy prawa sąsiedzkiego),

• zasady współżycia społecznego (w doktrynie i w orzecznictwie nie jest jasne, czy jest możliwe oddalenie powództwa windykacyjnego na podstawie jego sprzeczności z zasadami współżycia społecznego - raczej dominuje pogląd, że tylko w absolutnie wyjątkowych przypadkach),

• społeczno - gospodarcze przeznaczenie prawa (inaczej można wykorzystać nieruchomość położoną na wsi, a inaczej w mieście, np. jeśli chodzi o dopuszczalność hodowli pszczół - tak: orz. SN z dn. 28.12.1979, III CRN 249/79, OSNCP 1980/7-8/144).

16. Współwłasność - zasady zarządu rzeczą wspólną.

Co do zasady, każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną.

K.c. dzieli czynności zarządu rzeczą wspólną na zwykły zarząd i czynności przekraczające zwykły zarząd (co się ocenia in casu). K.c. przewiduje możliwość umownego określenia zasad zarządu rzeczą wspólną.

a) Zasady zarządu wynikające z k.c.:

Zgodnie z k.c., do czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu (w tym do rozporządzania rzeczą wspólną) potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli.

Do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli. Czynnością zwykłego zarządu nie jest raczej dokonanie podziału quoad usum (choć czasem spotyka się takie twierdzenia w doktrynie). W braku takiej zgody na czynność zwykłego zarządu każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności.

Niezależnie od powyższego, każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa (czynności zachowawcze - np. wytoczenie powództwa windykacyjnego).

Jeżeli większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu rzeczą wspólną, każdy z pozostałych współwłaścicieli może żądać rozstrzygnięcia przez sąd.

Współwłaściciel sprawujący zarząd rzeczą wspólną może żądać od pozostałych współwłaścicieli wynagrodzenia odpowiadającego uzasadnionemu nakładowi jego pracy. Z drugiej strony, każdy ze współwłaścicieli nie sprawujących zarządu rzeczą wspólną może żądać w odpowiednich terminach rachunku z zarządu.

b) Zarząd sądowy:

Każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy, jeżeli:

• nie można uzyskać zgody większości współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo

• jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub

• jeżeli większość współwłaścicieli krzywdzi mniejszość.

c) Zarząd umowny

Czynności prawne określające zarząd rzeczą wspólną odnoszą skutek także względem nabywcy udziału, jeżeli nabywca o nich wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć (np. przez wpisanie do księgi wieczystej). To samo dotyczy wypadku, gdy sposób korzystania z rzeczy został ustalony w orzeczeniu sądowym.

17. Zasiedzenie.

Zasiedzenie jest instytucją polegającą na nabyciu prawa własności wskutek upływu czasu. Zasiedzenie następuje ex lege. Wyrok stwierdzający zasiedzenie ma charakter deklaratywny. Zasiedzieć można też służebność.

Przesłanki zasiedzenia są inne dla nieruchomości i dla rzeczy ruchomych:

1. dla nieruchomości:

• posiadanie samoistne,

• upływ 20 lat, gdy posiadacz uzyskał posiadanie w dobrej wierze

albo

• upływ 30 lat, gdy posiadacz uzyskał posiadanie w złej wierze.

2. dla rzeczy ruchomych:

• posiadanie samoistne,

• upływ 3 lat,

• dobra wiara (ruchomości nie może zasiedzieć posiadacz w złej wierze).

Nie jest posiadaniem cywilnoprawnym prowadzącym do zasiedzenia zarząd rzeczą (nieruchomością), wykonywany przez Skarb Państwa, na zasadzie imperium (władczo) - tak: orz. SN z 21.09.1993, III CZP 72/93, OSNCP 1994/3 poz. 49.

Zasiedzenie rzeczy ruchomej należy odróżnić od jej nabycia od nieuprawnionego na podstawie art. 169 k.c. (co w razie rzeczy utraconych przez właściciela wbrew jego woli następuje po 3 latach).

Nie można zasiedzieć rzeczy należącej do właściciela małoletniego, wcześniej niż z upływem 2 lat od uzyskania pełnoletniości przez właściciela. Zawieszenie biegu przedawnienia z powodu małoletniości jednego ze współwłaścicieli nie ma skutku wobec pozostałych pełnoletnich współwłaścicieli, przeciwko którym zasiedzenie biegnie bez przeszkód - wówczas zasiedziane zostaną ich udziały we współwłasności (tak: orz. SN z dn. 8.07.1969, III CZP 41/69, OSNCP 121/7-8/1970).

18. Ochrona windykacyjna i negatoryjna prawa własności.

Roszczenie windykacyjne (rei vindicatio), to roszczenie nieposiadajacego właściciela przeciwko władającemu rzeczą niewłascicielowi. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

W aktualnych warunkach ustrojowych w doktrynie i w orzecznictwie sporne jest, czy można oddalić roszczenie windykacyjne na podstawie art. 5 k.c. (sprzeczność z zasadami współżycia społecznego). Część autorów kategorycznie uważa, że nie. Inni dopuszczają taka możliwość, ale tylko jako absolutny wyjątek (tak też SN).

Roszczenie negatoryjne (actio negatoria) to roszczenie właściciela przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. Sporne jest w nauce i w judykaturze, czy przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznaczać może naprawienie in natura szkody wywołanej naruszeniem.

Roszczenia te nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości. Mogą jednak wygasnąć, jeżeli wskutek upływu czasu właściciel straci własność nieruchomości (np. zasiedzenie przez inna osobę).

Z roszczeniami windykacyjnym i negatoryjnym wiążą się roszczenia uzupełniające (przedstawione poniżej). K.c. rozróżnia tu 3 sytuacje:

• posiadacz był w dobrej wierze

• posiadacz był w dobrej wierze, lecz dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy lub został wezwany przez właściwy organ państwowy do wydania rzeczy

• posiadacz był w złej wierze.

a) Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy:

• samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy

• samoistny posiadacz w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy

• posiadacz w złej wierze jw.

b) Odpowiedzialność za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy

• samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest odpowiedzialny ani za zużycie, ani za pogorszenie lub utratę rzeczy.

• samoistny posiadacz w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest odpowiedzialny za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy.

• samoistny posiadacz w złej wierze jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego (casus mixtus).

c) Własność pożytków

• samoistny posiadacz w dobrej wierze nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.

• samoistny posiadacz w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest zobowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

• samoistny posiadacz w złej wierze jest zobowiązany jest zwrócić pobrane pożytki, jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał.

d) Zwrot nakładów

• samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Jednakże gdy nakłady zostały dokonane po chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może on żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych,

• samoistny posiadacz w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych,

• samoistny posiadacz w złej wierze może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych, i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem.

Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. Ten sam termin dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz.

19. UŻYTKOWANIE WIECZYSTE

• UW jest prawem obciążającym GRUNT będący samodzielnym przedmiotem własności; jest prawem TERMINOWYM - 99 lat

• UW jest prawem pośrednim pomiędzy prawem własności i prawami rzeczowymi ograniczonymi;

• Podstawowym aktem kształtującym treść obok KC jest ustawa o gospodarce nieruchomościami

Przedmiot: art. 232 kc

1. Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa, położone w granicach administracyjnych miast lub poza jego granicami lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji jego gospodarki;

2. grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków;

3. inne grunty będące własnością podmiotów w/w, na podstawie przepisów szczególnych.

Udział we współwłasności nie może być przedmiotem UW.

Prawo UW może przysługiwać wspólnie 2 lub więcej osobom. Stosuje się wtedy przepisy o współwłasności.

Uprawnienia użytkownika wieczystego :

W granicach wyznaczanych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skar. Państwa lub gruntu należącego do jedn.samorz.terytr. bądź ich związków, w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób (też właściciela gruntu). W tych samych granicach może swoim prawem rozporządzać (przenieść, obciążyć hipotekę, zrzec się).

Prawo UW podlega dziedziczeniu oraz egzekucji.

Umowa o oddanie w UW może ograniczyć uprawnienie użytkownika do rozporządzania jego prawem, ale nie może wyłączać zbywalności prawa.

Prawo UW podlega ochronie takiej jak prawo własności. Posiadanie w zakresie UW podlega, na zasadach ogólnych, ochronie posesoryjnej.

USTANOWIENIE - Sposoby powstania:

1. przez zawarcie umowy - umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, odesłanie do przepisów o przeniesieniu własności nieruchomości- zawarcie wymaga pod rygorem nieważności formy aktu notarialnego( art. 27-28 us. o gosp. nier) i wpisu w KW

2. z mocy samego prawa - na podstawie przepisu ustawy (przepisy o charakterze uwłaszczeniowym);

3. wyjątkowo ( przepis szczegółowy) poprzez decyzje administracyjna ( art. 209 uogn )

Wpis do KW jest konstytutywny, stosownie do ustawy o gospodarce nieruchomości. Zatem dopóki wpis nie nastąpi dopóty nikt nie może skutecznie rozporządzać sowim prawem.

Czas:

- 99 lat,

- gdy cel gospodarczy UW nie wymaga jego oddania na 99 lat - można na krócej, ale co najmniej 40 lat.

- w ciągu ostatnich 5 lat przed upływem terminu UW można żądać jego przedłużenia na dalsze 40-99 lat.

Forma:

Akt notarialny.

Budynki i urządzenia:

Budynki i inne urządzenia wzniesione przez użytkownika wieczystego, jak również nabyte przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w UW są własnością użytkownika wieczystego. Odrębna własność budynków i urządzeń jest prawem związanym z UW (gaśnie wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego: nie może być samoistnym przedmiotem rozporządzeń). UW ma charakter nadrzędny nad własnością tych budynków , własność jest prawem podrzędnym. Jest to wyjątek od zasady superficies solo cedit.!!!!!!!!!

Opłata roczna:

Uiszczana przez użytkownika wieczystego przez cały czas trwania prawa UW. Musi być określona w umowie o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

Wysokość opłaty ustalana jest zgodnie z przepisami ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Sposób korzystania z gruntu:

Winien być określony w umowie. Jeżeli celem oddania gruntu w UW jest wzniesienie budynków (urządzeń) to umowa winna także określać:

• termin rozpoczęcia i zakończenia robót,

• rodzaj budynku/urządzeń,

• obowiązek ich utrzymania w należytym stanie,

• warunki i termin ich odbudowy w razie zniszczenia,

• wynagrodzenie dla użytkownika wieczystego za budynki/urządzenia w dniu wygaśnięcia UW (powinno być równe wartości budynków / urządzeń na dzień wygaśnięcia UW: nie przysługuje za budynki / urządzenia wniesione wbrew umowie).

Wygaśnięcie UW:

1. konfuzja (zlanie się w jednej osobie właściciela i użytkownika wieczystego),

2. wywłaszczenie,

3. upływ czasu (terminu końcowego),

4. zrzeczenie,

5. rozwiązanie zgodnie z zasadą swobody umów,

6. rozwiązanie przed upływem terminu na jaki została zawarta, gdy:

• użytkownik wieczysty korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w umowie,

• w szczególności nie wzniósł wbrew umowie określonych w niej budynków/urządzeń.

Przedawnienie:

- przeciwko użytkownikowi wieczystemu o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntu - 3 lata od dnia zwrotu użytkowanego gruntu;

- roszczenie użytkownika wieczystego o wynagrodzenie za budynki/urządzenia istniejące w dniu zwrot gruntu - 3 lata od dnia zwrotu użytkowanego gruntu.

Wraz z wygaśnięciem UW wygasają ustanowione na nim obciążenia.

Jest to prawo zbywalne; dziedziczne.

Zgodnie z ustawą o gospodarce nieruchomościami (art.33.2) w przypadku wygaśnięcia UW użytkownikowi należy się ustalone w umowie wynagrodzenie za wzniesione przez niego lub nabyte na własność budynki i inne urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanego gruntu. W braku umownego ustalenia należy się wynagrodzenie w wysokości ich wartości w dniu wygaśnięcia UW.

20. Użytkowanie rzeczy

1. Definicja

UŻYTKOWANIE - niezbywalne, ograniczone prawo rzeczowe polegające na możliwości używania z wyłączeniem innych osób rzeczy cudzej i pobierania z niej pożytków naturalnych, jak i cywilnych. (jest to najszersze prawo z ograniczonych rzeczowych).

2. Przedmiot i treść - art. 252 kc

Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i pobierania pożytków

Użytkowanie może dotyczyć (przedmiot):

1. rzeczy ruchomych,

2. nieruchomości,

3. praw zbywalnych (w tym niemajątkowych: prawo do patentu, know-how, prawo do wzoru użytkowego).

Odpłatność nie należy do istoty użytkowania (może być odpłatne i nieodpłatne).

3. Sposób ustanowienia:

• umowa

• nie można skutecznie ustanowic uzytkowania w drodze zapisu testamentowego

Użytkowania nie można nabyć w drodze zasiedzenia.

Użytkowanie jest zbliżone do dzierżawy - stosunku obligacyjnego

UŻYTKOWANIE prawo rzeczowe	DZIERŻAWA stosunek obligacyjny
1. jako prawo rzeczowe pełni ze swej istoty funkcję konsumpcyjną	1. zasadniczą funkcją są cele produkcyjnego korzystania z rzeczy
2. często prawo ustanowione na czas życia uprawnionego, wygasające z jego śmiercią	2. prawo zwykle określone terminem najdłuższy 30 letni

OGRANICZENIE ZAKRESU użytkowania - 253 kc

Zakres użytkowania można ograniczyć przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy.

Wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części.

U jest pr o charakterze osobistym , jest prawem niezbywalnym i nie przenaszalnym, można je wykonywać samodzielnie bądź za pośrednictwem (można rzecz użytkowaną oddać w najem, dzierżawę, użyczenie), może być wnoszone jako aport do spółki ( III CZP 32/91 SN z 26 .04.1991r)

• Niewykonywanie 255 kc:

Użytkowanie wygasa wskutek niewykonywania przez 10 lat (ex lege).

• Sposób wykonywania 256 kc:

Zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki

• Ciężary 258 kc:

W stosunkach między użytkownikiem a właścicielem użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków.

• Nakłady właściciela - nie ma obowiązku nakładów. Jeżeli uczynił to zwrot wg przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (dot. to tylko nakładów koniecznych i użytecznych, bo takie obciążają użytkownika).

• Nakłady użytkownika - obowiązany do nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy; o innych powinien powiadomić właściciela i zezwolić mu na wykonanie potrzebnych robót. Jeśli poczynił nakłady do których nie był obowiązany - prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

• Po wygaśnięciu:

zwrot rzeczy w stanie, w jakim powinna się znajdować stosownie do prawidłowej gospodarki.

• Przedawnienie

właściciel > użytkownik o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy albo zwrot nakładów na rzecz

użytkownik > właściciel o zwrot nakładów na rzecz ----

przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy

• Użytkowanie nieprawidłowe

na rzeczach określonych co do gatunku w tym pieniądzach, użytkownik staje się ich właścicielem z chwilą wydania mu tych przedmiotów; zwrot na podstawie przepisów o zwrocie pożyczki (obowiązek zwrotu tej samej ilości pieniędzy albo tej samej liczby rzeczy i tej samej jakości).

Do jego powstania potrzebna jest umowa oraz wydanie przedmiotu użytkowania nieprawidłowego.

KC wyróżnia użytkowanie przez osoby fizyczne oraz rolniczą spółdzielnię produkcyjną.

1/ użytkowanie przez osoby fizyczne:

• w orzecznictwie pogląd iż użytkowanie to ma służyć utrzymaniu osoby (charakter alimentacyjny)

• Użytkownik jest zobowiązany zachować substancję rzeczy oraz jej dotychczasowe przeznaczenie (z tego orzecznictwo wywiodło zakaz wznoszenia przez użytkownika na używanym gruncie nowych budynków za wyjątkiem gdy wznoszony jest budynek na miejsce nie nadającego się do użytku i niezbędny do korzystania z nieruchomości).

• Wygasa najpóźniej z chwila śmierci osoby fizycznej

• Użytkownik gruntu może zbudować i eksploatować nowe urządzenia służce do wydobywania kamieni, żwiru, piasku, gliny po uprzednim zawiadomieniu właściciela, który może żądać zaniechania tych czynności albo zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody jeśli urządzenia te zmieniałyby przeznaczenie gruntu albo naruszały wymagania prawidłowej gospodarki.

• Użytkownik może zakładać w pomieszczeniu urządzenia w takich samych granicach jak najemca.

• Właściciel może z ważnych powodów żądać od użytkownika zabezpieczenia wyznaczając mu odpowiedni termin. Po jego bezskutecznym upływie może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy.

2/ użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne:

• Powstaje z mocy umowy.

• Można zmienić przeznaczenie użytkowanych gruntów państwowych albo naruszyć ich substancję, chyba że w umowie inaczej zastrzeżono.

• Terminowe lub bezterminowe.

• Wygasa: z chwilą likwidacji spółdzielni, upływu czasu, rozwiązania umowy, zrzeczenia się użytkowania.

3/ Do użytkowania przez osoby prawne stosuje się odpowiednio przepisy ogólne oraz przepisy dot. użytkowania przez osoby fizyczne.

21. Służebność gruntowa a osobista

SŁUŻEBNOŚĆ - ograniczone prawo rzeczowe, skuteczne erga omnes, wynikające z ustawy, skierowane ku rzeczy

Podstawowe różnice:

s. osobista	s. gruntowa
Przysługuje osobie fizycznej i ma zaspakajać określone jej potrzeby Wygasa z chwila śmierci jest niezbywalne Nie można nabyć przez zasiedzenia	Jest prawem związanym z nieruchomością władnąca i stanowi jej część składowa Przechodzi na właścicieli Można nabyć przez zasiedzenie

I.SŁUŻEBNOŚCI GRUNTOWE art. 285 kc i nast.

CEL:

Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (władnącej) prawem, którego treść polega na tym, że:

• właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w ozn. zakresie z nieruchomości obciążonej,

• właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań,

• właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień przysługujących mu na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności,

• jest ustanawiana na rzecz właściciela innej nieruchomości, ktokolwiek by nim był (np. posiadacz samoistny) - związana jest z własnością nieruchomości władnącej i stanowi jej część składową,

• może mieć na celu jedynie zwiększenie użyteczności nieruchomości

władnącej lub jej części.

Podział pod względem terści:

Służebności gruntowe - rodzaje:

• czynne (pozytywne) np. drogowa, pobierania wody, oparcie budynku o mur sąsiada,

• bierne (negatywne) np. zakaz wznoszenia budynków na określonej działce, budynku o określonej wysokości, zakaz sadzenia drzew wysokopiennych.

• użyteczność powinna mieć cel gospodarczy a nie jedynie dla wygody, wyglądu itp.

• UPRAWNIENI do wykonywania służebności:

właściciel, osoby wykonujące prawo własności w jego imieniu, każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej.

* służebność winna być wpisana w KW , wpis ma charakter deklaratoryjny, jednak służebności nie ujawnione w kW wygasają na skutek nabycia nieruchomości w warunkach uzasadniających rękojmię wiary publicznej KW

• Powstanie SŁ. GRUNTOWEJ:

• umowa,

• orzeczenie sądu,

• orzeczenie administracyjne,

• nabycia przez upływ czasu np. zasiedzenie.

• ZAKRES I WYKONYWANIE

w braku innych danych oznaczany jest w oparciu o zasady współżycia społ. i zwyczajów miejscowych,

• powinna jak najmniej utrudniać korzystanie z nieruchomości obciążonej,

• właściciel nieruchomości władnącej w braku umowy obowiązany do utrzymywania urządzeń.

• PRZY PODZIALE NIERUCHOMOŚCI:

WŁADNĄCEJ: zasadą jest utrzymanie służebności na rzecz każdej z części utworzonych przez podział; właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienia jej od służebności względem części pozostałych, jednej z nich lub kilku o ile owa służebność zwiększa użyteczności tylko jednej z nich,

SŁUŻEBNEJ (obciążonej): służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział; jednakże gdy wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich, właściciele pozostałych części mogą żądać ich zwolnienia od służebności.

• ROSZCZENIA:

• o zmianę treści lub sposobu wykonywania służebności (ważne potrzeby gosp. wł. nieruch. obciąż.);

• o zniesienie służebności za wynagrodzeniem (gdy stała się szczególnie uciążliwa a nie jest niezbędna);

• o zniesienie bez wynagrodzenia - gdy utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie.

• ZASIEDZENIE 20 i 30 lat - trwałe i widoczne urządzenie

Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia np. utwardzenie drogi, zbudowanie mostków, wykopanie rowów odwadniających; urządzenia te muszą być wykonane przez posiadacza służebności a nie właściciela nieruchomości; bieg terminu zasiedzenia rozpoczyna się od chwili przystąpienia przez posiadacza do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia.

• WYGAŚNIĘCIE

- zrzeczenie

- konfuzja

- egzekucyjna sprzedaż nieruchomości służebnej

- (art. 293) niewykonywanie 10 lat (przy służebności biernej: gdy na nieruchomości obciążonej istnieje od 10 lat stan sprzeczny z treścią służebności wygaśnięcie następuje ex lege); do wykazania, iż nastąpiło wygaśniecie niezbędne jest uzyskanie potwierdzenia tego skutku orzeczeniem sądowym, które ma charakter deklaratoryjny.

- zniesienia (art. 294 art. 295KC) w trybie post procesowego gdy służebność przestała być konieczna do korzystania z nieruchomości władnącej.

II. SŁUŻEBNOŚCI OSOBISTE - ustanowiona na rzecz określonej osoby fizycznej (wyłącznie).

• TREŚĆ 296 kc:

Nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej - nie jest to samodzielna podstawa do obciążenia nieruchomości służebnością osobistą wbrew woli właściciela nieruchomości.

Podczas gdy służebność gruntowa służy zwiększeniu użyteczności nieruchomości władnącej, to celem służebności osobistej jest zaspokojenie osobistych potrzeb osoby uprawnionej (tez jej domowników przy służebności mieszkania).

• ŻRÓDŁA

• umowa,

• rozporządzenie testamentowe,

• obciążenie spadkowe zapisem o treści służebności osobistej.

• Zastąpiona orzeczeniem sądu tylko wtedy gdy ten kto zobowiązał się do ustanowienia służebności uchyla się od zawarcia umowy

• ZAKRES I WYKONYWANIE

w braku innych danych, według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych.

• WYGAŚNIĘCIE

najpóźniej ze śmiercią uprawnionego.

• OSOBISTY CHARAKTER

• niezbywalne,

• nie dziedziczy się,

• nie można przenieść uprawnienia do wykonywania,

• nie można zasiedzieć.

• ŻĄDANIE WŁAŚCICIELA ZAMIANY NA RENTĘ

Jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa.

• SŁUŻEBNOŚC MIESZKANIA- wyjątek od innych służebności osobistych, gdyż oprócz bezpośrednio uprawnionej osoby mogą z niej korzystać osoby 3-cie. Mający służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie: małżonka i małoletnie dzieci, a inne osoby tylko gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego; dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletniości; można umówić się, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania będzie przysługiwać jego dzieciom, rodzicom, małżonkowi.

22. ZASTAW - art. 306 i nast. Kc

Jest to ograniczone prawo rzeczowe, którego celem jest zabezpieczenie wierzytelności. Jest prawem akcesoryjnym, zależnym od wierzytelności, którą zabezpiecza.

• w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi - wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. Można go ustanowić w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej.

• PRZEDMIOT ZASTAWU

- rzeczy ruchome, nie wyjęte z obiegu, mające wartość majątkową,

- prawa, gdy są zbywalne ( tu: wymagana forma pisemna z datą pewną chociażby umowa o przeniesienie prawa nie wymagała takiej formy ) -> wierzytelności, prawa z obligacji, akcje.

Zastaw, w przeciwieństwie do hipoteki, może zabezpieczać zarówno wierzytelność pieniężną jak i niepieniężną. Jednakże realizacja z zastawu polega na zaspokojeniu się z sumy uzyskanej ze sprzedaży rzeczy zastawionej, stąd: realizacja do wierzytelności niepieniężnej możliwa jest dopiero wtedy, gdy przekształci się ona w wierzytelność pieniężną np. w chwili gdy wierzyciel zamiast roszczenia niepieniężnego może żądać wobec niewykonania obowiązku przez dłużnika -odszkodowania.

• DO USTANOWIENIA ZASTAWU potrzeba:

1/ w przypadku ustanowienia zastawu na rzeczach ruchomych:

• Umowy między właścicielem a wierzycielem (forma pisemna dla celów dowodowych),

• Wydania rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły (są wyjątki np. zastaw rejestrowy - bankowy).

Gdy rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela wystarcza sama umowa, nie ma potrzeby wydawać rzeczy. Właściciel zachowuje jednak prawo rozporządzania rzeczą. Nie może być tego prawa pozbawiony umową (zastrzeżenie nieważne). Zastawnik nie ma prawa korzystania z rzeczy oddanej mu w zastaw. Jeśli rzecz ta przynosi pożytki, zastawnik powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń.

2/ w przypadku zastawu na prawie:

• umowa o jego ustanowienie powinna być zawarta na piśmie z datą pewną

• pisemne zawiadomienie dłużnika wierzytelności przez zastawcę, jeżeli ustanowienie zastawu na wierzytelności nie następuje przez wydanie dokumentu ani przez indos

3/ przepisu ustawy; w przypadkach określonych ustawą powstaje ex lege np. przysługuje wynajmującemu na zabezpieczenie czynszu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu ( 570 KC ).

• PRZEDMIOTEM ZASTAWU NIE MOGĄ BYĆ NIERUCHOMOŚCI

• SPOSÓB ZASPOKOJENIA - zaspokojenie zastawnika z rzeczy następuje wg przepisów o sądowym post. egz. (powództwo o zasądzenie -> tytuł egzekucyjny -> klauzula -> wniosek do komornika).

• Strony nie mogą postanowić, ze sprzedaży rzeczy oddanej w zastaw dokona sam zastawnik albo stanie się on właścicielem rzeczy.

• ZASTAW ZABEZPIECZA RÓWNIEŻ ROSZCZENIA ZWIĄZANE Z WIERZYTELNOŚCIĄ ZABEZPIECZONĄ, w szczególności:

- roszczenie o odsetki nieprzedawnione,

- roszczenie o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania,

- roszczenie o zwrot nakładów na rzecz,

- roszczenie o przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności.

• WYGAŚNIĘCIE ZASTAWU

- spłata lub umorzenie kredytu,

- przeniesienie wierzytelności z wyłączeniem zastawu,

- zwrot rzeczy zastawcy

- przejęcie długu

- przejście zastawu na właściciela rzeczy obciążonej

- zrzeczenie się zastawu

- sprzedaż rzeczy obciążonej zastawem w toku postępowania egzekucyjnego.

Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do zaspokojenia się z rzeczy obciążonej, nie ma to zastosowania do roszczeń o odsetki lub inne świadczenia uboczne.

Przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu. W razie przeniesienia wierzytelności z wyłączeniem zastawu zastaw wygasa.

Zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza.

23. SKUTKI PRAWNE ZADATKU, UMOWNEGO PRAWA ODSTĄPIENIA, ODSTĄPIENIA

Są to dodatkowe zastrzeżenia umowne.

Zadatek - dodatkowe zastrzeżenie umowne, mające na celu wzmocnienie zobowiązania stron i zazwyczaj realizowane poprzez wręczenie przez jedną ze stron określonej sumy pieniężnej drugiej stronie w momencie zawierania przez nie umowy (pełni funkcję surogatu odszkodowania)

394 k.c. - w braku odmiennego zastrzeżenia umownego lub ustalonego zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może:

• bez wyznaczania dodatkowego terminu, od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować lub

• jeżeli sama go dała, żądać zwrotu sumy dwukrotnie wyższej,

• strona może zatrzymać zadatek lub żądać jego podwójnej wysokości bez względu na to, czy poniosła jakąkolwiek szkodę z powodu niewykonania zawartej umowy, czy nie,

• wierzyciel nie może domagać się uzupełniającego odszkodowania,

• dłużnikowi nie przysługuje prawo do zwolnienia się od zobowiązania przez rezygnację z przedmiotów danych tytułem zadatku, bowiem wierzyciel może obstawać przy umowie domagając się jej wykonania na zasadach ogólnych,

• W przypadku wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała, a gdyby zaliczenie to nie było możliwe np. ze względu na charakter świadczenia, podlega zwrotowi (art. 394 §2 k.c.),

• W przypadku rozwiązania umowy (także jej nieważności, niewykonania z przyczyn niezależnych od strony lub też takich okoliczności, za które odp. ponoszą obie strony) zadatek podlega zwrotowi, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. Roszczenie o zapłatę sumy dwukrotnie wyższej niż zadatek podlega ogólnym terminom przedawnienia (OSN 1974/ 12 / 194),

Ponieważ postanowienia umowy dotyczące zadatku stanowią integralną część danej umowy (np. umowy sprzedaży czy umowy najmu), toteż jeśli dana umowa zostanie uznana za nieważną (np. z powodu wad oświadczenia woli jednej ze stron), nieważne staje się również i zastrzeżenie zadatku (uchwała Sądu Najwyższego z 10.10.196 r. OSPiKA 1963 poz. 107).

Umowne prawo odstąpienia - art. 395 KC

Przy zawarciu każdej umowy strony mogą wprowadzić także dodatkowe zastrzeżenie umowne, zgodnie z którym każda ze stron umowy, lub tylko jedna z nich (zależnie od uregulowania w umowie), będzie uprawniona do odstąpienia od umowy w oznaczonym czasie.

• W razie zrealizowania zastrzeżonego prawa odstąpienia umowę traktuje się tak, jakby nigdy nie była zawarta.

• To, co strony sobie dotychczas świadczyły, podlega wzajemnemu zwrotowi w stanie nie zmienionym, chyba że dokonana zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należącej do drugiej strony należy się odpowiednie wynagrodzenie (art. 395 §2 k.c.).

• Jeżeli określone świadczenie nie może być zwrócone w stanie niezmienionym, osoba zwracająca zobowiązana jest, względem drugiej strony, do naprawienia szkody wywołanej obniżeniem wartości zwracanego przedmiotu świadczenia, gdyż powinna była się liczyć z obowiązkiem zwrotu świadczenia od początku zawarcia umowy.

• powoduje, przeciwnie niż zadatek, osłabienie zawartej przez strony umowy, gdyż daje uprawnionej stronie możliwość jednostronnego rozwiązania łączącego je zobowiązania; ale w zastrzeżeniu prawa odstąpienia musi być wskazany termin; niespełnienie tego wymogu powoduje nieważność zastrzeżenia umownego,

• uprawniony może skorzystać z prawa odstąpienia zarówno przed wykonaniem umowy, jak i w trakcie jej wykonywania, jeżeli tylko dokona tego w ciągu oznaczonego w umowie terminu,

• ma charakter bezwarunkowy,

• raz dokonane nie może ulec następnie odwołaniu, gdyż ma ono charakter oświadczenia kształtującego prawa stron,

• Strony mogą uzależnić przysługiwanie umownego prawa odstąpienia od ziszczenia się określonego warunku.

• W umowie wzajemnej wierzyciel uprawniony jest do odstąpienia bez wyznaczenia dodatkowego terminu dłużnikowi, który popadł w zwłokę:

1/ gdy uprawnienie do odstąpienia od umowy zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle oznaczonym,

2/ gdy spełnienie świadczenia przez dłużnika po terminie nie miałoby dla wierzyciela znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo zamierzony cel umowy wiadomy dłużnikowi.

Odstępne (art. 396KC) -

odmiana umownego prawa odstąpienia- stosuje się do niego odpowiednio art.395KC zwłaszcza w zakresie zastrzeżenia terminu wykonania, sposobu odstąpienia i skutków prawnych) - zastrzega się w formie klauzuli umownej, w myśl której każda ze stron, lub też tylko jedna z nich, będzie mogła odstąpić od zawartej umowy, po opłaceniu oznaczonej sumy pieniężnej, czyli tzw. odstępnego (art. 396 k.c.).

• powoduje osłabienie więzi zobowiązaniowej między stronami,

• wykonanie uprawnienia do odstąpienia od umowy w przypadku zastrzeżenia odstępnego może nastąpić tylko jednocześnie z zapłatą określonej w umowie sumy pieniężnej,

• nie jest konieczne podanie terminu.

24.Umowa przedwstępna [art. 389-390]

1.Pojęcie

Zgodnie z art. 389 KC jest to umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy( umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej.

Jeżeli termin w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę która wcześniej złożyła oświadczenie.

Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej nie można żądać jej zawarcia.

Umowa przedwstępna może być stosowana w związku z najróżniejszymi umownymi stosunkami pr., nie wyłączając umowy o pracę, czy umowy spółki handlowej. Dopuszczalna jest um. przyrzeczona na rzecz os. trzeciej.

2.Forma a niewykonanie umowy.

Prawo nie zastrzega żadnej formy szczególnej dla zawarcia umowy przedwstępnej, nawet jeżeli dla um. przyrzeczonej taką formę zastrzeżono.

Forma zawarcia um. przedwstępnej wywiera jednak znaczny wpływ na zakres uprawnień wierzyciela w sytuacji gdy dłużnik uchyla się od zawarcia um. przyrzeczonej. W zależności od przyjętej formy mogą wystąpić dwojakie skutki:

- Skutek silniejszy [art. 390 § 2]

Jeżeli umowa przedwstępna czyni zadość wszystkim wymaganiom, od których zależy ważność um. przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy strona uprawniona może dochodzić przymusowego zawarcia umowy przyrzeczonej, poprzez powództwo o złożenie określonego oświadczenia woli; prawomocny wyrok sądu zobowiązujący dłużnika do złożenia określonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie.

- Skutek słabszy [art. 390 § 1]

Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania.

3. Przedawnienie roszczeń [art. 390 § 3]

Zasada: roszczenia wierzyciela przedawniają się z upływem roku od terminu, w którym miała zostać zawarta um. przyrzeczona.

Jeżeli jednak wierzyciel dochodził w sądzie zawarcia umowy, a sąd oddalił powództwo, wówczas roszczenie z umowy przedwstępnej przedawnia się z upływem roku od uprawomocnienia się orzeczenia.

UMOWA PRZEDWSTĘPNA - WZÓR

Zawarta w dniu 28 czerwca 1999 r. w Sopocie pomiędzy: Spółdzielnią Mieszkaniową "Gryf" z siedzibą w Gdańsku przy ul. Grunwaldzkiej 153, reprezentowaną przez:

1) Krystynę Kowalewską - członka zarządu, 2) Jerzego Sikorę - członka zarządu,

zwaną dalej Sprzedającą,

a Biurem Inwestycji Kapitałowych "Progresja" Spółka akcyjna z siedzibą w Sopocie przy ul. Chopina 10,

reprezentowana przez: Jana Zawiejskiego - prokurenta, zwanym dalej Kupującym,

o treści następującej:

§ 1.1. Sprzedająca oświadcza, że jest Wspólnikiem Przedsiębiorstwa Budownictwa Mieszkaniowego "Dombud" Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Gdańsku przy Targu Węglowym 5, wpisanego do rejestru handlowego, prowadzonego przez Sąd Rejonowy w Gdańsku - Wydział Gospodarczy Rejestrowy pod numerem RHB 1175.

2. W spółce, o której mowa w ust. 1, Sprzedająca posiada sto udziałów o wartości nominalnej dwieście złotych każdy.

§ 2. Sprzedająca oświadcza, iż uzyskała zgodę Spółki, o której mowa w § 1 ust. 1 na zbycie udziałów w trybie przewidzianym umową Spółki.

§ 3.1. Sprzedająca zobowiązuje się do zawarcia z Kupującym umowy sprzedaży (umowy przyrzeczonej) wszystkich udziałów, określonych w § 1 ust. 2.

2. Termin zawarcia umowy przyrzeczonej strony ustalają na 10 października 1999 r.

3. Cenę sprzedaży udziałów strony ustalają na łączną kwotę czterdzieści tysięcy złotych.

§ 4. Na poczet ceny, określonej w § 2 ust. 3, Kupujący wpłaca zadatek w wysokości dziesięciu tysięcy złotych, którego otrzymanie Sprzedająca niniejszym potwierdza.

§ 5. W sprawach nie uregulowanych niniejszą umową zastosowanie mają przepisy Kodeksu handlowego oraz Kodeksu cywilnego.

§ 6. Zmiana niniejszej umowy wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.

§ 7. Spory wynikłe na tle niniejszej umowy rozstrzygał będzie Sąd miejsca siedziby Kupującego.

§ 8. Koszty zawarcia niniejszej umowy oraz umowy przyrzeczonej ponosi Kupujący.

§ 9. Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron.

KUPUJĄCY: SPRZEDAJĄCA:

25. Zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

Zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia Art. 405 KC i n.

• Istota zobowiązania

Jest to zobowiązanie do zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej. Jedna ze stron - wzbogacony - jest zobowiązany do zwrotu korzyści w naturze lub jej wartości. Natomiast drugiej stronie - zubożonemu - przysługuje roszczenie o zwrot korzyści (jej wartości).

2. Powstanie

1. Bezpodstawne wzbogacenie może powstać w wyniku różnych zdarzeń zależnych bądź niezależnych od woli człowieka -np. działania osób trzecich, działania zubożonego, działanie wzbogaconego, działania sił przyrody.

2. Przesłanki powstania zobowiązania:

• przysporzenie w majątku jednego podmiotu (wzbogacenie),

• zubożenie majątku innego podmiotu,

• uzyskanie korzyści bez podstawy pr.jakiegokolwiek rodzaju,

• między wzbogaceniem a zubożeniem istnieje bezpośredni związek [nie przyczynowo-skutkowy, ale następczy].

Ciężar dowodu przesłanek bezpodstawnego wzbogacenia spoczywa na osobie zubożonej.

3. Treść świadczenia wzbogaconego

Zwrot korzyści w naturze czyli tej samej rzeczy, która jest przedmiotem wzbogacenia, a jeżeli to niemożliwe - jej wartości w chwili zwrotu [art. 405].

4. Zakres zwracanego wzbogacenia

Obowiązkiem zwrotu objęta jest korzyść (+ pożytki cywilne, naturalne), ale także to co zyskał wzbogacony w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody w razie jej zbycia, utraty, uszkodzenia -art. 406.

Wzbogacony może natomiast żądać zwrotu nakładów koniecznych, jeśli nie znalazły pokrycia w użytku z rzeczy. Zwrotu innych nakładów można żądać gdy zwiększyły wartość korzyści w chwili jej wydania (nie przysługuje roszczenie o zwrot tych nakładów gdy wiedział, że korzyść mu się nie należy - art. 408).

Obowiązek zwrotu wygasa jeżeli:

1. podmiot wzbogacony korzyści pozbył się (utracił) lub zużył ją w taki sposób, że nie jest wzbogacony, chyba, że pozbywając się lub zużywając korzyści był świadom obowiązku zwrotu (= działał w złej wierze) [art. 409],

5. Podmiot zobowiązany do zwrotu

Obowiązany do zwrotu jest ten, kto korzyść uzyskał. Jeżeli jednak rozporządził on korzyścią bezpłatnie na rzecz os. 3, wówczas obowiązek zwrotu przejdzie na tę osobę [art. 407]. Jeżeli wzbogacony rozporządzając korzyścią na rzecz os. trzeciej powinien był liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu, to odp. on wobec zubożonego niezależnie od os. Trzeciej; dochodzenie roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest bezcelowe gdy z tym roszczeniem konkuruje inne roszczenie dot. tego samego przedmiotu; uprawniony, któremu przysługuje roszczenie windykacyjne nie może dochodzić roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (problematyka sporna w doktrynie).

6. Termin przedawnienia

- maja zastosowanie ogólne terminy przedawnienia( art. 117 i n. ) , termin spełnienia świadczenia biegnie niezwłocznie po wezwaniu ( art. 120 )

Kwalifikowana postać bezpodstawnego wzbogacenia - świadczenie nienależne

Świadczenie jest nienależne gdy spełniający je [art. 410 § 2]:

1. nie był w ogóle zobowiązany, albo

2. nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo

3. podstawa świadczenia odpadła np. w razie rozwiązania umowy, następczej niemożliwości świadczenia, za którą żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności, albo

4. nie został osiągnięty cel świadczenia, albo

5. czynność pr. zobowiązująca do świadczenia była nieważna i taką pozostała po spełnieniu świadczenia.

Nie można żądać zwrotu świadczenia

1. spełnienie świadczenia jest w zgodzie z zasadami wsp. społ.,

2. jeżeli spełniający świadczenie wiedział o braku zobowiązania - co do zasady, chyba .że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej

3. świadczenie spełniono w celu zaspokojenia roszczenia przedawnionego,

4. świadczenie spełniono zanim wierzytelność stała się wymagalna [art. 411],

5. świadczenie spełniono w celu niegodziwym, w zamian za czyn zabroniony przez ustawę - św. to nie podlega zwrotowi na zasadach ogólnych ale przepadkowi na rzecz SP [art. 412],(sad może orzec przepadek świadczenia na rzecz SP)

6. spełniono świadczenie z gry / zakładu, chyba że były zakazane, wzgl. prowadzone bez wł. zezwolenia (ustawa o grach losowych i zakładach wzajemnych) [art. 413].

26. Szkoda i zasady jej naprawienia przez sprawcę

1. Pojęcie szkody (art. 361 )

Brak jest def. legalnej. Przez szkodę rozumie się nie tylko szkodę majątkowa ale i szkodę niematerialną . Ta ostatnia zwana jest krzywdą , jednak osoba która jej doznała to „poszkodowany” (zob. art. 445) . Szkoda to powstała wbrew poszkodowanego różnica miedzy obecnym jego stanem majątkowym a tym stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę

2. Rodzaje szkody

1. Majątkowa na mieniu [uszczerbek bezpoś. w majątku poszkodowanego- bez związku z jego osobą]

2. majątkowa na osobie [uszczerbek na osobie, który może mieć też konsekwencje majątkowe],

(podział ten ma na względzie dobro bezpośrednio naruszone, a nie majątkowe lub niemajątkowe konsekwencje,

b)niemajątkowa (krzywda),

3.Szkoda majątkowa obejmuje [art. 361 §2] co do zasady:

a) stratę rzeczywistą jaką poniósł poszkodowany w mieniu (damnum emergens); polega na zmniejszeniu majątku poszkodowanego na skutek zdarzenia,

b) utratę korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (lucrum cessans).

Swoistym rodzajem szkody jest szkoda powstała w granicach ujemnego interesu umownego, tj. w następstwie tego, ze poszkodowany w celu zawarcia umowy podjął określone działania zmierzające do zawarcia umowy, ale umowa nie została zawarta z przyczyn obciążających drugą stronę. Jest to szkoda wynikła z niedojścia umowy do skutku. Szkoda ta obejmuje wyżej wymienione składniki, ale w zakresie lucrum cessans nie należy raczej umieszczać korzyści utraconych w wyniku nie zawarcia w tym czasie jakiejś innej umowy; jest to bowiem zbyt odległe następstwo. (ale można np. uważać za utracone korzyści utratę zarobków w czasie przygotowywania umowy).

4.Powstanie szkody = obowiązku odszkodowania

Ciężar udowodnienia szkody- zgodnie z art.6 KC -spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne tj. na poszkodowanym. Jest to czasem trudne ale wówczas należy zwrócić uwagę na art. 322 kpc , , który dopuszcza iż w takiej sytuacji Sad w wyroku może zasądzić odpowiednia sumę według swojej oceny.

Do naprawienia szkody odnoszą się ogólne zasady regulujące sposób ustalania szkody oraz związek przyczynowy miedzy zdarzeniem wywołującym szkodę a szkodą .

Jeżeli zdarzenie wywołujące szkodę nie pozostaje w związku z jakimkolwiek istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym mamy do czynienia z odpowiedzialnością z czynów niedozwolonych (odp. deliktowa)

odpowiedzialnośc deliktowa

1. Przesłanki powstania odpowiedzialności deliktowej:

• Powstanie szkody

• Zdarzenie z którym ustawa łączy związek przyczynowy między szkodą a zdarzeniem - odpowiedzialność dotyczy tylko normalnych następstw zdarzeń, z których wynikła szkoda [art. 361]. Normalne, to obiektywnie zwykłe, typowe skutki -adekwatny związek przyczynowy.

b) Zasady odpowiedzialności deliktowej

Podstawowa - zasada winy. Uzupełniająca - zasada ryzyka, pomocniczo - zasada słuszności.

Zasada winy - opiera się na etycznym założeniu, ze ten, kto swoim zawinionym czynem wyrządził komuś szkodę, powinien ponosić konsekwencje swego zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę. Art. 415,416,427,429)

Zasada ryzyka - opiera się na założeniu, ze ten, kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił.(tu odp. Skarbu państwa i jednostek sam.ter.) art. 417 i n)

Zasada słuszności - przypisanie odpowiedzialność odszkodowawczej podmiotowi ze względu na szczególnie silne motywy etyczne wskazane w zasadach współżycia społecznego. (art.417 ², 428, 431 §2 KC).

Za szkodę odpowiada:

• ten kto ją wyrządził (sprawca),

• kto inną osobę nakłonił do jej wyrządzenia (podżeganie),

• pomocnik oraz

• ten kto skorzystał świadomie ze szkody wyrządzonej drugiej osobie (422).

Systematyka czynów niedozwolonych pozwala wyróżnić następujące grupy zdarzeń:

a/ odpow. za czyny własne (art. 415-416 oraz 422-426)

b/ odp. Skarbu Państwa, ,jednostki sam. teryt. oraz osób prawnych wykonujących władze publiczną za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy (art. 417 )

c/ odp. Za cudze czyny (art. 429-430)

d/odp. Za zwierzęta i rzeczy (art. 431-434)

e/odp. związana z użyciem sił przyrody (art. 435-437)

f/odp. Związana z poniesieniem szkody w cudzym lub wspólnym interesie albo związana z obowiązkiem zapobieżenia szkodzie (art. 438-439)

g/odp. Za szkodę przez produkt (art. 449)

Odszkodowanie

To świadczenie, jakie powinien spełnić sprawca szkody. Pełni ono funkcję kompensacyjną- czyli ma na celu wyrównanie szkody doznanej przez poszkodowanego i doprowadzenie do sytuacji, jak gdyby zdarzenie wywołujące szkodę nie nastąpiło.

Podstawy do odszkodowania:

a)odp. deliktowa - czyn niedozwolony [art. 415 i nast.],

1. odp. kontraktowa - niewykonanie, lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania [art. 471 i nast.],

2. inne np. umowa, na mocy której odszkodowanie będzie płatne okr. osobie w razie szkody wywołanej przez os. trzecią, lub zdarzenie, np. umowa ubezpieczenia [art. 822], um. gwarancyjne.

Sposób naprawienia szkody - wybór należy do poszkodowanego (art. 363)

a)przywrócenie stanu poprzedniego (restytucja naturalna- np. naprawa uszkodzonej rzeczy, wydanie rzeczy zamiennej zamiast zniszczonej, zwrot rzeczy zabranej) albo

b)zapłata odp. sumy pieniężnej, Jeśli restytucja naturalna niemożliwa / wysoce utrudniona / kosztowna - wtedy wyłącznie pieniężne, a wysokość odszk. oznacza się wg cen (rynkowych, obiektywnych) z daty ustalenia odszkodowania, chyba że istnieją okoliczności, które wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

Prawo wyboru sposobu naprawienia szkody jest wyłączone, gdy pieniężne odszkodowanie jest z góry wskazane w przepisach regulujących odp. odszkodowawczą określonego rodzaju (np. świadczenia zakładu ubezp.- 805).

Orz. SN: zgodnie z zasadą walutowości świadczenie odszkodowawcze powinno być wyrażone w pieniądzu polskim, chociażby zobowiązanie podstawowe opiewało na walutę obcą (30.10.90r.).

Rozmiar szkody

By ustalić odszkodowanie najpierw należy ustalić wysokość szkody. Ustala się ją przez porównanie stanu majątku sprzed i po ujawnieniu szkody (metoda dyferencyjna - stosowana przede wszystkim) lub poprzez ustalenie wysokości szkody w odniesieniu do konkretnego dobra (m. obiektywna).

Wysokość odszkodowania

- Zasadą jest pełne odszkodowanie. Przede wszystkim decyduje rozmiar szkody.

Przy ustalaniu wysokości odszkodowania pieniężnego nie uwzględnia się szczególnej wartości rzeczy jaką miała ona dla poszkodowanego.

- Na wysokość odszkodowania oprócz wysokości szkody mają / mogą mieć jednak wpływ:

- adekwatny związek przyczynowy = zob. do odszkodowania ponosi odp. za obiektywnie normalne następstwa swego zachowania / zdarzenia z których wynikła szkoda [art. 361 §1],

- postanowienia umowy - wola stron - przy odp. kontraktowej,

- ograniczenia wprowadzone przez przepisy szczególne - np. przepisy o szkodzie na osobie - art. 446, 445, 448, produkt niebezpieczny - art. 449¹- 449¹¹, 119 KP -trzykrotność pensji pracownika, 115 KP - rzeczywista strata zakładu, 788 - zwykła wartość przesyłki, 438 - poniesione straty, 361 ujemny interes stron),

Wyłączenia odpowiedzialności

Prawo przewiduje szereg sytuacji, w których następuje zwolnienie z odpowiedzialności. Są one różne dla różnych zasad i podstaw odpowiedzialności.

Np. a) - odp. deliktowa (zasada winy) - zwalnia obrona konieczna (art. 423), stan wyższej konieczności (art. 424), zgoda poszkodowanego, samopomoc ( art. 432),

b) - odp. deliktowa (zasada ryzyka) - zwalnia egzoneracja (siła wyższa, wina poszkodowanego, wina os. trzeciej),

c) - odp. kontraktowa - zwalniają wyłączenia umowne (473 §2), zwłoka wierzyciela (art. 486).

27. Odpowiedzialność odszkodowawcza za niewykonanie zobowiązania

1. Istota

Następstwem niewykonia lub nienależnego wykonania zobowiązania jest najczęściej powstanie szkody . Art. 471, 472 -474 określają zasady odpowiedzialności kontraktowej.

Jest to odpowiedzialność powstająca, gdy dłużnik nie świadczy zgodnie z treścią zobowiązania. (zwana odpowiedzialnością kontraktową).

Niewykonanie zobowiązania oznacza brak spełnienia świadczenia, natomiast nienależyte wykonanie zobowiązania oznacza spełnienie świadczenia odbiegającego od świadczenia wymaganego.

Zasadą naczelną odpowiedzialności kontraktowej jest wina.

2.Przesłanki powstania odpowiedzialności

a) szkoda - brak definicji legalnej, to uszczerbek jakiego doznaje poszkodowany w dobrach chronionych przez prawo. W obszarze odp. kontraktowej szkodą jest wyłącznie uszczerbek w dobrach o charakterze majątkowym.

b) związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą - odpowiedzialność dotyczy tylko normalnych następstw zdarzeń, z których wynikła szkoda [art. 361]. Normalne, to obiektywnie zwykłe, typowe skutki,

c) zdarzenie, z którym system prawny wiąże czyjąś odpowiedzialność.

Zgodnie z regułą ogólną art.361§2 KC dłużnik odpowiada zarówno za:

stratę - składa się na nią przede wszystkim wartość utraconego świadczenia lub zmniejszona wartość świadczenia wynikająca z nienależytego jego spełnienia

utracone korzyści - mogą być np. rezultatem pozbawienia wierzyciela pożytków z rzeczy, musi istnieć dostatecznie wysoki stopień prawdopodobieństwa ich uzyskania.

3. Dłużnik ponosi odpowiedzialność za:

- niezachowanie należytej staranności, inaczej niedbalstwo = działania własne zawinione [art. 472] - umyślne i nieumyślne; należyta staranność oceniana według kryteriów obiektywnych czyli ogólnie wymagana w stosunkach danego rodzaju,

- działania i zaniechania osób, którym powierzył wykonanie zobowiązania lub za pomocą których je wykonuje, także za działania przedst. ustawowego [art. 474] - odpowiedzialność na zasadzie ryzyka,

- zdarzenia inne niż powyższe, przewidziane przez ustawę [art. 472] - np. rękojmia,

- zdarzenia inne niż powyższe, ustalone przez umowę [art. 473].

4. Art. 475 Kc - niemożliwość świadczenia

Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności za które

Dłużnik nie ponosi odpowiedzialności - zobowiązanie wygasa [art. 475], ale jeśli przedmiotem świadczenia była rzecz, a świadczenie stało się niemożliwe wskutek tego, że została ona zbyta, utracona lub uszkodzona, to wierzyciel może żądać od dłużnika surogatów; przy um. wzajemnych - wierzyciel nie ma obowiązku świadczyć, ale jeśli spełnił już świadczenie może żądać jego zwrotu wg przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 495§1), w razie częściowej niemożliwości św. zob. wygasa w odpowiedniej części (495§2), wierzyciel może jednak odstąpić od umowy, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niego znaczenia.

Przyjmuje się, że w obu wypadkach wierzyciel może żądać wydania mu surogatów. Na niemożliwość spełnienia świadczenia może się powoływać każda ze stron. Jej udowodnienie obciąża stronę twierdzącą .

5. Ciężar dowodu:

spoczywa na wierzycielu, który musi udowodnić, że dłużnik nie wykonał zobowiązania/wykonał je nienależycie, że wierzyciel poniósł szkodę majątkową oraz, ze pomiędzy tymi faktami istnieje adekwatny związek przyczynowy.

Z faktem, ze dłużnik nie wykonał lub nienależycie wykonał zobowiązanie związane jest domniemanie prawne, iż nastąpiło to na skutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, a więc z winy dłużnika lub osób za które ponosi odpowiedzialność. Dłużnik może obalić domniemanie przez wykazanie, że naruszenie zobowiązania nastąpiło z przyczyn, za które nie odpowiada, w szczególności nie z jego winy/winy osób, za które odpowiada.

6. Wysokość odszkodowania:

Rozmiar szkody - by ustalić odszkodowanie najpierw należy ustalić wysokość szkody. Ustala się ją przez porównanie stanu majątku sprzed i po ujawnieniu szkody (metoda dyferencyjna), niezależnie od wykonania zobowiązania.

Wysokość odszkodowania może zostać zryczałtowana poprzez zastrzeżenie umowne - np. karę umowną [art. 483].

7. Zwłoka i opóźnienie - tzw. Sytuacje szczególne:

Opóźnienie - brak świadczenia w terminie wskutek okoliczności, za które dł. nie ponosi odpowiedzialności (art. 476 zd. drugie):

- św. niepieniężne - żądanie wykonania zobowiązania na zasadach ogólnych,

- św. pieniężne - oprócz żądania wykonania zobowiązania wierzyciel dodatkowo może dochodzić odsetek, nawet gdy nie poniósł szkody (art. 481§1) - odsetki ustawowe, wyższych żądać można gdy strony to ustaliły (art. 481 §2).

Zwłoka - brak świadczenia w terminie wskutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność [art. 476 zd. pierwsze]. Wprowadzono domniemanie odp. dłużnika = on je obala = zmiana ciężaru dowodu.

W razie zwłoki wierzyciel może żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki niezależnie od wykonani zobowiązania

Skutki w razie zwłoki:

1) żądanie wykonania zobowiązania oraz naprawienia szkody,

2) jeżeli wskutek zwłoki św. straciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie to może go nie przyjąć i żądać naprawienia szkody z niewykonania zobowiązania (art. 477 §2),

3) jeżeli rzecz oznaczona jest co do tożsamości dłużnik będący w zwłoce ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą nawet za przypadkową lub powodowaną silą wyższą utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia(tzw. casus mixtus) art. 478

4) możliwość skorzystania przez wierzyciele z wykonania zastępczego, gdy:

- przedmiotem św. są rzeczy oznaczone co do gatunku (art. 479) - wierzyciel może nabyć na koszt dłużnika taka samą ilość rzeczy tego samego gatunku lub żądać od dłużnika zapłaty ich wartości (nie wymaga decyzji sądu),

- św. polega na czynieniu tego rodzaju, że nie jest wymagane osobiste działanie dł. (art. 480 §1) - wierzyciel może żądać upoważnienia przez sąd do wykonania należnej czynności na koszt dłużnika,

- św. polega na zaniechaniu (art. 480 §2) -wierzyciel może żądać upoważnienia sądu do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił; w wypadkach nagłych upoważniony jest do takiego działania nawet bez upoważnienia sądu.

5) przy umowach wzajemnych - prawo odstąpienia od umowy (art. 491 - 492) co do zasady po upływie wyznaczonego określonego terminu dodatkowego.

8. Kara umowna :

Można zastrzec w umowie ,że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależnego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy ( kara umowna). Mozę ona obejmować trzy grupy zdarzeń :

a) niewykonanie zobowiązania

b) nienależne wykonanie zobowiązania w ogólności

c) konkretne uchybienia w zakresie sposobu wykonania zobowiązania ( np. co do czasu, jakości)

28.Potrącenie, odnowienie, zwolnienie z długu

Są to trzy czynności pr. powodujące wygaśnięcie zobowiązania.

A. Potrącenie [art. 498-505]

1. istota - Potrącenie, zwane także kompensatą polega na umorzeniu dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności w następstwie złożenia oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi.

Potrącenie pełni następujące funkcje:

- uchyla konieczność realnego wykonania świadczeń przez obie strony, zaspokojenie następuje przez zwolnienie każdej ze stron z obowiązku świadczenia na rzecz drugiej strony,

- egzekucji świadczeń - i to bez udziału sądu i organów egzekucyjnych,

- gwarancyjną- pewność i szybkość uzyskiwanego w jego wyniku zaspokojenia, także od dłużnika niewypłacalnego.

Kodeks reguluje jedynie potrącenie ustawowe, zwane także jednostronnym.

Potrącenie umowne, zwane także umową kompensacyjną to umowa wzajemna zawierana w ramach swobody umów. Brak szczególnych zakazów, czy wymagań.

2. Przesłanki potrącenia:

a) dwa podmioty są wobec siebie jednocześnie wierzycielami i dłużnikami (wzajemność wierzytelności),

b) przedmiotem świadczeń obu stron są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku (jednorodność wierzytelności),

c) obie wierzytelności są wymagalne,

d) obie wierzytelności mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem (zaskarżalność wierzytelności); przedawnioną też można potrącić, jeżeli w chwili gdy potrącenie stało się możliwe nie była przedawniona [art. 502].

Sąd Najwyższy:

Przepisy kodeksu cywilnego (art. 498-505 kc) nie zawierają wymogu, by wierzytelności przedstawione do potrącenia były niewątpliwe co do swego istnienia i łatwe do udowodnienia

3.Sposób i skutek

Potrącenia dokonywa się przez - oświadczenie złożone drugiej stronie (jednostronna czynność prawna). To oświadczenie woli prawokształtujące, ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Forma dowolna. Oświadczenie o potrąceniu nie może być złożone pod warunkiem, ani z zastrzeżeniem terminu, jest nieodwołalne.

Wskutek potrącenia - obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Wygasają wszystkie zabezpieczające wierzytelność prawa akcesoryjne (poręczenie, zastaw, hipoteka), a w razie częściowego umorzenia zabezpieczonej wierzytelności, prawa akcesoryjne pozostają w mocy jedynie co do nie wygasłej części wierzytelności, przy czym hipoteka i zastaw obciążają nadal całą rzecz.

4. Wyłączenie możliwości potrącenia ex lege - art. 505 k.c.- i:

Nie mogą być umorzone przez potracenie wierzytelności które:

1/ nie ulegające zajęciu,

2/ z czynów niedozwolonych,

3/ o dostarczenie środków utrzymania,

4/ wskazane w przepisach szczególnych - np. KP (zakaz potrącania wynagrodzenia za pracę),

5/ zajęte przez osobę trzecią - art. 504 - potrącenie jest wyłączone tylko wtedy, gdy dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajęcia albo gdy jego wierzytelność stała się wymagalna po tej chwili, a przy tym dopiero później aniżeli wierzytelność zajęta.

na podstawie umowy - za taką możliwością opowiada się judykatura i doktryna

Sąd Najwyższy:

Przepis art. 505 k.c. (wyłączenie możliwości potrącenia) należy rozumieć tak, że wymienione w tym przepisie wierzytelności nie mogą być umorzone wbrew woli wierzyciela.

B. Odnowienie [art. 506]

1. Istota - Art. 506.

Jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie).

W razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy wierzyciel otrzymuje od dłużnika weksel lub czek.

2. Forma

Odnowienie jest umową, mocą której strony postanawiają, że dotychczasowe zobowiązanie zostaje umorzone w związku z powstaniem nowego stosunku zobowiązaniowego. Musi być wyrazna - a nie dorozumiana.

Ten nowy stosunek zobowiązaniowy powinien różnić się od dawnego;

albo innym świadczeniem (nie wystarczy tylko zmiana sposobu jego wykonania),

albo inną podstawą prawną, nawet przy nie zmienionym świadczeniu dawnym.

3,Skutek

- bez mocy wstecznej wygasa dotychczasowe zobowiązanie i powstaje nowe (różnica z datio in solutum - art.453, tj. spełnieniem za zgodą wierzyciela innego świadczenia zamiast dłużnego, powodujące wygaśnięcie zobowiązania).

Związek pomiędzy dawnym a nowym zobowiązaniem stanowi cechę konstytutywną nowacji. Przy zawieraniu umowy nowacyjnej strony powinny dostatecznie uzewnętrznić swój zamiar zawarcia takiej umowy. W sposób wyraźny lub dorozumiany, natomiast nie można go domniemywać.

Sąd Najwyższy:

Odnowienie zobowiązania powoduje zmianę przedmiotowo istotnych części umowy, decydujących o jej rodzaju. Odnowienie może polegać na zobowiązaniu dłużnika do alternatywnego (przemiennego) świadczenia, innego niż było przewidziane w dotychczasowej umowie.

Wskutek odnowienia obok dotychczasowego zobowiązania wygasają także związane z nim prawa akcesoryjne.

C. Zwolnienie z długu [art. 508]

1. Istota

Art. 508. Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje.

2. Forma

To umowa, mocą której dłużnik zostaje zwolniony z zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela. Skutek - na przyszłość, (ex nuns). Wraz z wygaśnięciem zobowiązania gasną także prawa akcesoryjne, w szczególności zastaw i poręczenie.

Może nastąpić pod tytułem darmym lub odpłatnym.

Nie wymaga formy szczególnej. Jednak jeśli umowa była pisemna to powinno zachować się taka formę .

Od zwolnienia z długu należy odróżnić umowę mocą której wierzyciel zobowiązuje się nie dochodzić od dłużnika należnego świadczenia przez czas określony albo nawet w ogóle (pactum de non petendo).

29. PRZELEW (CESJA) WIERZYTELNOŚCI

ZMIANA WIERZYCIELA- regulacja prawna - art. 509 i nast. k.c.

1.Pojecie i istota przelewu (cesji)

Jest to umowa, z mocy której wierzyciel (cedent) przenosi na nabywcę (cesjonariusza) wierzytelność (wraz ze wszystkimi związanymi z nią prawami) przysługującą mu wobec dłużnika. Jest to umowa zobowiązująco -rozporządzająca (przy czym skutek rozporządzający nie musi być w umowie wyrażony ze względu na treść art. 510 §1 KC) lub rozporządzająca kauzalna, konsensualna (510§2 KC).

Art. 510. § 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

§ 2. Jeżeli zawarcie umowy przelewu następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia wierzytelności, z zapisu, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przelewu zależy od istnienia tego zobowiązania.

2. Przedmiot przelewu - Przedmiotem jest wierzytelność tj, prawo podmiotowe wierzyciela do żądania od dłużnik spełnienia wierzytelności. Mogą to być wierzytelności już istniejące oraz wierzytelności przyszłe (ich treść musi zostać w umowie przelewu określona).

3.Forma umowy - dowolna; forma pisemna - gdy wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew wierzytelności związanych z dokumentami: na okaziciela - konieczne jest wydanie dokumentu, na zlecenie - przelew następuje przez indos. Zgoda dłużnika - jest zbędna (przelew nie zagraża bowiem jego interesom), powinien on jednak zostać zawiadomiony o dokonanym przelewie.Przelew jest niedopuszczalny, jeżeli jego dokonanie byłoby sprzeczne z prawem, zastrzeżeniem umownym lub właściwością zobowiązania (np. wierzytelności osobiste).

4.Skutek wobec wierzyciela:

Cedent przestaje być wierzycielem, staje się nim cesjonariusz. Cesjonariusza nie chroni dobra wiara - nabywa wierzytelność w takim stanie, w jakim znajdowała się w chwili dokonania przelewu. Odpowiedzialność zbywcy wierzytelności wobec nabywcy - tylko za to, że wierzytelność mu przysługuje, za wypłacalność dłużnika tylko o tyle, o ile tę odpowiedzialność na siebie przyjmie. Art. 516

5. Skutek wobec dłużnika:

Jego sytuacja prawna nie ulega zmianie, z tym że powinien świadczyć cesjonariuszowi. Skutki niezawiadomienia dłużnika o dokonanym przelewie - zapłata do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek wobec nabywcy wierzytelności, chyba że dłużnik wiedział o przelewie - ochrona dłużnika działającego w dobrej wierze. Zarzuty przysługujące dłużnikowi wobec nabywcy wierzytelności - wszystkie, które przysługiwały mu wobec cedenta w chwili powzięcia wiadomości o przelewie.

6. Wyłączenie stosowania

Art. 517. § 1. Przepisów o przelewie nie stosuje się do wierzytelności związanych z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym przez indos.

§ 2. Przeniesienie wierzytelności z dokumentu na okaziciela następuje przez przeniesienie własności dokumentu. Do przeniesienia własności dokumentu potrzebne jest jego wydanie.

7. Instytucja szczególna - wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela (art. 518) - osoba trzecia nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty, jeżeli:

płaci cudzy dług, za który odpowiadała osobiście lub rzeczowo,

przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia,

działa za zgodą dłużnika wyrażoną pisemnie pod rygorem nieważności, w celu wstąpienia w prawa wierzyciela,

przewidują to przepisy szczególne.

W ww. sytuacjach wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia, jeżeli jest już ono wymagalne.

Do ochrony dłużnika stosujemy analogicznie przepisy o przelewie.

ZMIANA DŁUŻNIKA- regulacja prawna - art. 519 i nast. k.c.

1.definicja - umowa na podstawie której osoba trzecia wstępuje na miejsce dotychczasowego dłużnika, który zostaje zwolniony z długu.

2.Cechy przejęcia długu:

Trzy podstawowe cechy przejęcia długu:

a) nabycie długu przez osobę trzecią jako jej własnego zobowiązania,

b)zwolnienie z długu dotychczasowego dłużnika,

c)zachowanie tożsamości przejmowanego zobowiązania, czyli utrzymanie się dotychczasowego zobowiązania.

3. Sposoby przejęcia długu:

a) zawarcie umowy pomiędzy wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika,

b) zawarcie umowy pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela.

4. Zgoda na przejęcie

- zgoda dłużnika może być złożona którejkolwiek za stron

- zgoda wierzyciela może być złożona którejkolwiek ze stron, jest ona bezskuteczna, gdy wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.

- zgoda (dłużnika/wierzyciela) może być wyrażona przed zawarciem umowy, jednocześnie z jej zawarciem, jak i po nim - w tym przypadku ma ona moc wsteczną od chwili zawarcia umowy.

Skutki niewyrażenia zgody:

a)przez dłużnika - umowę uważa się za niezawartą,

b)przez wierzyciela - umowa wywołuje tylko ograniczone skutki między stronami, tzn. osoba, która miała przejąć dług odpowiada wobec dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie dochodził od niego spełnienia świadczenia; jest to ustawowa konwersja przejęcia długu w umowę o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia.

5. Umowa o przejecie długu powinna być dokonana na piśmie pod rygorem nieważności - to samo dotyczy zgody wierzyciela na przejecie długu..

6. Zarzuty przysługujące przejmującemu wobec wierzyciela - wszystkie, które przysługiwały dotychczasowemu dłużnikowi (z wyjątkiem możliwości potrącenia).Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią- zabezpieczenia te wygasają z chwilą przejęcia długu, chyba że osoba, która je ustanowiła wyrazi zgodę na dalsze ich trwanie.

7.Instytucja szczególna - kumulatywne przystąpienie do długu (dawniej art. 526, obecnie art. 55⁴ - jedyny ustawowy przypadek) dotychczasowy dłużnik nie zostaje zwolniony z zobowiązania, ale obok niego pojawia się przystępujący do długu jako drugi dłużnik odpowiedzialny solidarnie - nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą wobec wierzycieli za zobowiązania związane z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa (gospodarstwa rolnego), chyba że nie wiedział o nich, przy czym odpowiedzialność nabywcy jest ograniczona do wartości nabytego przedsiębiorstwa (gospodarstwa rolnego) i nie można jej wyłączyć ani ograniczyć bez zgody wierzycieli.

8.Domniemanie przejęcia długu (art. 523)

Art. 523. Jeżeli w umowie o przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zwolnić zbywcę od związanych z własnością długów, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony zawarły umowę o przejęcie tych długów przez nabywcę.

Przepis ten reguluje zwalniające zbywcę przejęcie długów związanych z nieruchomością przez jej nabywcę.

Dla skuteczności przejęcia wymagana jest zgoda wierzyciela. Odmowa zgody rodzi odpowiedzialność nabywcy wobec dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie żądał od niego świadczenia.

30. UMOWA SPRZEDAŻY

regulacja prawna - art. 535 i nast. k.c.

1. definicja - umowa prowadząca do zmiany właściciela rzeczy lub prawa na skutek ich sprzedaży innemu podmiotowi (nabywcy).

Art. 535. Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

2. Elementy przedmiotowo istotne umowy sprzedaży (essentialia negotii):

1/ zobowiązanie sprzedawcy do przeniesienia na kupującego własności rzeczy (określonego prawa podmiotowego) oraz wydania rzeczy (innego przedmiotu objętego umową)

2/ zobowiązanie kupującego do zapłaty ceny oraz odbioru rzeczy (innego przedmiotu)

3. Charakter prawny umowy

Jest to umowa:

• zobowiązująco - rozporządzająca (zgodnie z art.155 KC umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości przenosi własność na nabywcę, chyba ze przepis szczególny stanowi inaczej, albo strony inaczej się umówiły; jeśli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy; to samo gdy przedmiotem umowy zobowiązującej są rzeczy przyszłe)

• lub zobowiązująca, jeżeli przepis szczególny tak stanowi inaczej, lub jeżeli strony tak postanowiły

• kauzalna, konsensualna, wzajemna, odpłatna

4. przedmiot umowy - rzeczy, energia (elektryczna, wysokich ciśnień, gazowa, wodna, cieplna), prawa majątkowe zbywalne, (bezwzględne i względne), zespoły rzeczy i praw (przedsiębiorstwo, spadek).

5. forma umowy - dowolna z wyjątkiem:

1/ jeżeli przedmiotem sprzedaży jest przedsiębiorstwo, wymagana jest forma pisemna z podpisami stron poświadczonymi notarialnie (art. 75 § 1), jest to forma szczególna ad solemnitatem,

2/ jeżeli przedmiotem sprzedaży jest nieruchomość (także wchodząca w skład przedsiębiorstwa), użytkowanie wieczyste lub spadek, wymagana jest forma aktu notarialnego ad solemnitatem (art. 158 i 237 w zw. z art. 75¹ § 4 oraz art.1052).

6. Obowiązki sprzedawcy:

1/ przeniesienie własności

2/ wydanie rzeczy

- termin i miejsce wydania z reguły określa umowa stron, jeżeli jednak nie zastaną one oznaczone stosuje się ogólne przepisy KC,

- wydanie powinno nastąpić wraz z odpowiednimi dokumentami związanymi z rzeczą oraz instrukcją,

- z wydaniem rzeczy wiąże się obowiązek należytego opakowania i zabezpieczenia rzeczy oraz zapewnienie odpowiedniego przewozu, stosownie do właściwości rzeczy,

- z momentem wydania rzeczy, na kupującego przechodzą korzyści i ciężary związane z rzeczą oraz niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy, chyba że strony ustaliły inaczej,

7. Obowiązki kupującego:

1/ odebranie rzeczy

2/ zapłata ceny

- cena określana jest w zasadzie w walucie polskiej, może być określona wprost lub mogą być wskazane podstawy do jej ustalenia, brak określenia ceny - przyjmuje się cenę normalną w stosunkach danego rodzaju,

- sposób zapłaty ceny, jej termin i miejsce określają ogólne przepisy KC o spełnianiu świadczeń pieniężnych oraz dot. umów wzajemnych.

koszty wydania rzeczy (w szczególności koszty zmierzenia lub zważenia, opakowania, ubezpieczenia za czas przewozu i koszty przesłania rzeczy), obciążają sprzedawcę a koszty odebrania ponosi kupujący.

zwłoka w odbiorze rzeczy - uprawnienia sprzedawcy:

1/ możliwość oddania jej na przechowanie na koszt i niebezpieczeństwo kupującego albo

2/ sprzedaż rzeczy na rachunek kupującego, po wyznaczeniu dodatkowego terminu do jej odbioru, chyba że wyznaczenie terminu nie jest możliwe albo że rzecz jest narażona na zepsucie, albo że z innych względów groziłaby szkoda. O dokonaniu sprzedaży sprzedawca obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić kupującego.

zwłoka z zapłatą ceny - odpowiedzialność na zasadach ogólnych, a w przypadku częściowego dostarczania rzeczy - możliwość powstrzymania się od dostarczenia pozostałej części, wyznaczenia terminu do dokonania zapłaty i odstąpienia od niewykonanej części umowy po jego bezskutecznym upływie.

8. rodzaje sprzedaży - na raty, na próbę, z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej (por. pyt. 31).

9. przedawnienie roszczeń:

• kupującego wobec sprzedawcy - ogólne terminy przedawnienia (art.118 KC),

• sprzedawcy z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie jego przedsiębiorstwa, rzemieślników z takiego tytułu oraz prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych - 2 lata, inne 10 lat.

10. prawo odkupu

- umożliwia sprzedawcy ponowne nabycie rzeczy sprzedanej; wykonanie prawa polega na złożeniu przez sprzedawcę odpowiedniego oświadczenia woli osobie, która od niego rzecz uprzednio kupiła. Ma charakter prawokształtujący.

Prawo odkupu może być zastrzeżone na czas nie przenoszący lat pięciu; termin dłuższy ulega skróceniu do lat pięciu.

Jeżeli zawarcie umowy sprzedaży wymagało zachowania szczególnej formy, oświadczenie o wykonaniu prawa odkupu powinno być złożone w tej samej formie.

Z chwilą wykonania prawa odkupu kupujący obowiązany jest przenieść z powrotem na sprzedawcę własność kupionej rzeczy za zwrotem ceny i kosztów sprzedaży oraz za zwrotem nakładów; jednakże zwrot nakładów, które nie stanowiły nakładów koniecznych, należy się kupującemu tylko w granicach istniejącego zwiększenia wartości rzeczy.

Prawo odkupu jest niezbywalne i niepodzielne, podlega jednak dziedziczeniu. Jeżeli jest kilku uprawnionych do odkupu, a niektórzy z nich nie wykonywają tego prawa, pozostali mogą je wykonać w całości.

W przypadku zbycia rzeczy albo jej obciążenia kupujący ponosi wobec uprawnionego z tytułu odkupu jedynie odpowiedzialność odszkodowawczą z powodu niewykonania zobowiązania.

11. prawo pierwokupu

- zastrzeżenie dla jednej ze stron pierwszeństwa kupna oznaczonej rzeczy na wypadek, gdyby jej właściciel zawarł umowę sprzedaży z innym podmiotem.

Wykonanie prawa polega na złożeniu przez uprawnionego odpowiedniego oświadczenia woli właścicielowi rzeczy. Ma charakter prawokształtujący.

Prawo pierwokupu może wynikać z ustawy bądź czynności prawnej,

Prawo to jest niezbywalne i niepodzielne, jeżeli jest kilku uprawnionych, a niektórzy z nich nie wykonywają tego prawa, pozostali mogą je wykonać w całości.

Jeżeli zawarcie umowy sprzedaży rzeczy, której dotyczy prawo pierwokupu, wymaga zachowania szczególnej formy, oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu powinno być złożone w tej samej formie.

Rzecz, której dotyczy prawo pierwokupu, może być sprzedana osobie trzeciej tylko pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu swego prawa nie wykona.

Właściciel rzeczy jest obowiązany zawrzeć umowę sprzedaży z osobą trzecią pod warunkiem, że uprawniony nie skorzysta z prawa pierwokupu oraz niezwłocznie zawiadomić uprawnionego o treści warunkowej umowy sprzedaży.

Prawo pierwokupu można wykonać:

• co do nieruchomości w ciągu miesiąca,

• co do innych rzeczy - w ciągu tygodnia

od otrzymania zawiadomienia o sprzedaży, chyba że zostały zastrzeżone inne terminy.

Przez wykonanie prawa pierwokupu dochodzi do skutku między zobowiązanym a uprawnionym umowa sprzedaży tej samej treści, co umowa zawarta przez zobowiązanego z osobą trzecią.

Niedopełnienie obowiązku zawarcia z osobą trzecią umowy warunkowej oraz powiadomienia o niej uprawnionego z tytułu pierwokupu, a także poinformowanie o istotnych postanowieniach umowy niezgodnie z rzeczywistością naraża właściciela rzeczy na odpowiedzialność odszkodowawczą; ale jeśli prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy Skarbowi Państwa lub jednostce sam. teryt. - umowa sprzedaży bezwarunkowa jest bezwzględnie nieważna.

11. sprzedaż z udziałem konsumentów

- ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego.

ustawę stosuje się do dokonywanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą (towar konsumpcyjny),

ustawy nie stosuje się do sprzedaży energii elektrycznej, gazu, wody (chyba że są sprzedawane w ograniczonej ilości lub w określonej objętości) oraz do sprzedaży egzekucyjnej, a także dokonywanej w postępowaniu upadłościowym albo innym postępowaniu sądowym,

szczególne obowiązki sprzedawcy:

• podanie do wiadomości kupującego ceny oferowanego towaru konsumpcyjnego oraz jego ceny jednostkowej,

• udzielenie kupującemu jasnych, zrozumiałych oraz niewprowadzających w błąd informacji w języku polskim dot. w szczególności: nazwy towaru, producenta lub importera i kraju pochodzenia towaru, znaku bezpieczeństwa,

• zapewnienie w miejscu sprzedaży odpowiednich warunków techn.-organ. umożliwiających dokonanie wyboru oraz sprawdzenie towaru,

• przy sprzedaży na raty, na przedpłaty, na zamówienie, według wzoru lub na próbę oraz sprzedaży za cenę powyżej dwóch tysięcy złotych sprzedawca jest obowiązany potwierdzić na piśmie wszystkie istotne postanowienia zawartej umowy.

12. rękojmia za wady

UWAGA!! W opracowaniu, które otrzymałam, w tym miejscu było odniesienie do pytania 48 i 49 , gdzie rękojmia i gwarancja miały być omówione. Sprawdziłam, pytania dotyczą czegoś innego. W związku z tym, z konieczności musiałam tu zamieścić skrótowe opracowanie (i tak nikomu nie starczy czasu, by na egzaminie omówić ze szczegółami całą sprzedaż )

• Definicja

Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy, jeżeli rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego, albo jeżeli rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym (rękojmia za wady fizyczne).

Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej; w razie sprzedaży praw sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie praw (rękojmia za wady prawne).

-jest to odpowiedzialność sprzedawcy powstająca ex lege, absolutna, od której sprzedawca nie może się zwolnić

• uprawnienia kupującego:

• odstąpienie od umowy; k. nie może jednak od umowy odstąpić, jeżeli sprzedający niezwłocznie wymieni rzecz na nową, wolną od wad. ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniana, albo wady są nieistotne.

• żądanie obniżenia ceny (może zaistnieć spór co do stopnia obniżenia)

niezależnie od powyższego:

• jeżeli przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone jedynie co do gatunku, kupujący może żądać dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych, takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad i naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia

• jeżeli rzecz jest określona co do tożsamości, a sprzedający jest wytwórcą, k. może żądać usunięcia wady, a po upływie wyznaczonego terminu odstąpić od umowy.

• utrata uprawnień:

• jeżeli k. nie zawiadomi o wadzie w ciągu miesiąca od dnia wykrycia, a jeżeli zbadanie rzeczy jest w danych stosunkach przyjęte, to w ciągu miesiąca od dnia , kiedy wada powinna zostać zauważona.

• w przypadku, gdy k. jest przedsiębiorcą, powinien o wadzie zawiadomić niezwłocznie od jej wykrycia

• utrata nie następuje, jeżeli sprzedawca ją zataił, albo zapewnił o ich nieistnieniu

• wygaśnięcie uprawnień:

• 1 rok , a przy budynku 3 lata od dnia wydania rzeczy (nie obowiązuje, jeżeli wada była zatajona)

• zarzut z tytułu rękojmi może też zostać podniesiony po upływie tych terminów, jeżeli k. zawiadomił o wadzie przed ich upływem.

• wady prawne:

• można dochodzić uprawnień z tego tytułu nawet, jeżeli osoba trzecia nie wystąpiła z powództwem przeciwko kupującemu.

• k. obowiązany jest niezwłocznie poinformować sprzedawcę o ty, że osoba trzecia dochodzi przeciw niemu roszczeń dot. rzeczy sprzedanej - inaczej traci uprawnienia, jeżeli udział sprzedawcy w post. sądowym był konieczny do wykazania bezzasadności roszczeń osoby trzeciej

• jeżeli kupujący odstępuje od umowy na skutek wad prawnych, oprócz żądań dot. zwrotu ceny lub jej obniżenia, może też żądać naprawienia szkody

• jeżeli k. uniknął utraty rzeczy płacąc osobie trzeciej określoną sumę, s. może zwolnić się od odpowiedzialności z tyt. rękojmi zwracając mu tą sumę wraz z odsetkami i kosztami

• wygaśnięcie uprawnień - 1 rok, od chwili, w której k. dowiedział się o wadzie, lub 1 rok od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie, jeżeli k. dowiedział się o wadzie na skutek wytoczonego procesu.

• wyłączenia - nie stosuje się do sprzedaży licytacyjnej w trakcie egzekucji sądowej, ani w post. upadłościowym

13. gwarancja jakości

• definicja:

W wypadku gdy kupujący otrzymał od sprzedawcy dokument gwarancyjny co do jakości rzeczy sprzedanej, poczytuje się w razie wątpliwości, że wystawca dokumentu (gwarant) jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, jeżeli wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w gwarancji.

Jest to umowa akcesoryjna w stosunku do umowy sprzedaży. Odpowiedzialność sprzedawcy lub producenta (gwaranta) powstaje w chwili jej zawarcia, czyli w chwili wydania dokumentu gwarancji kupującemu.

Na skutek udzielenia gwarancji powstaje kolejne uprawnienie kupującego, niezależne od roszczeń wynikających z przepisów o rękojmi za wady. W razie wady towaru, kupujący może sam zdecydować, z których uprawnień skorzystać. Skorzystanie z jednych uprawnień nie wyłącza przy tym skorzystania z drugich.

Zadaniem sprzedającego udzielającego gwarancji jest spowodowanie, aby rzecz była zdolna do umówionego użytku, tak więc gwarancja nie dotyczy wszystkich wad, a jedynie tych, które utrudniają lub uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie danej rzeczy. Siłą rzeczy, gwarancji udzielić można jedynie na rzeczy posiadające cechy użytkowe (urządzenia, aparaty itd.)

• treść i forma: udzielenie gwarancji następuje na skutek wręczenia kupującemu dokumentu gwarancji. W treści znajduje się 1) zapewnienie sprawnego funkcjonowania przedmiotu, 2) warunki odpowiedzialności gwarancyjnej

• czas obowiązywania - jeżeli z umowy nie wynika nic innego - 1 rok, może ulec przedłużeniu na skutek wymiany sprzętu na nowy, albo istotnych napraw, lub też co do części wymienionej

• obowiązki gwaranta - usunięcie wad osobiście, bądź przez osoby trzecie, lub też wymiana sprzętu na nowy, w określonym terminie

• zakres odpowiedzialności - jeżeli z umowy nie wynika nic innego, odpowiedzialność obejmuje jedynie wady powstałe na skutek przyczyn tkwiący w sprzedanej rzeczy (przyczyny wewnętrzne)

31. SPRZEDAŻ NA RATY, NA PRÓBĘ, Z ZASTRZEŻENIEM PRAWA WŁASNOŚCI

1. są to szczególne rodzaje sprzedaży wyróżnione w KC jako jej podtypy,

2. stosujemy przepisy art. 535 i nast. k.c. o ile przepisy szczególne ich nie wykluczają,

SPRZEDAŻ NA RATY

1. regulacja - art. 583 i nast. k.c.

2. definicja - sprzedaż rzeczy ruchomej osobie fizycznej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy (profesjonalisty) za cenę płatną w określonych ratach i z zastrzeżeniem wydania rzeczy przed zapłatą całości ceny; jest to umowa o funkcji konsumpcyjnej z występującym w jej treści elementem kredytowania. tak więc podstawowe elementy umowy to:

• sprzedawcą musi być profesjonalista, kupującym - osoba fizyczna - konsument

• profesjonalista musi zawrzeć umowę w ramach swego przedsiębiorstwa (czynność handlowa)

• przedmiotem sprzedaży - wyłącznie rzecz ruchoma

• świadczenie umowne kupującego rozłożone w czasie - cena płatna w ratach

• świadczenie umowne sprzedawcy - wydanie towaru - przed zapłatą całości ceny

3. nie jest sprzedażą na raty sprzedaż, gdzie kupującym jest osoba fizyczna działająca w ramach swojego przedsiębiorstwa

4. termin płatności rat - jest terminem zastrzeżonym na korzyść dłużnika, co oznacza, że kupujący może je płacić przed upływem terminu płatności i może w takim przypadku odliczyć od długu równowartość oprocentowania kredytu za okres od dnia zapłaty do umownego terminu płatności.

5. natychmiastowa wymagalność całości ceny - podstawowy sposób ochrony interesu sprzedawcy, jest to zastrzeżenie umowne, skuteczne tylko, gdy zostało uczynione na piśmie przy zawarciu umowy, - następuje, gdy kupujący jest w zwłoce z zapłatą co najmniej dwóch rat (choć nie muszą to być kolejne raty), a łączna suma zaległości przekracza 1/5 umówionej ceny. W razie ziszczenia się powyższych warunków, cała należność z tytułu ceny w części nie uiszczonej stanie się natychmiast wymagalna. Postanowienia mniej korzystne dla konsumenta są nieważne.

6. odstąpienie od umowy przez sprzedawcę - gdy kupujący jest w zwłoce z zapłatą co najmniej dwóch rat, a łączna suma zaległych rat przekracza 1/5 umówionej ceny i pomimo wyznaczenia przez sprzedawcę dodatkowego terminu do ich uiszczenia, kupujący nie uczynił tego.

Postanowienia umowy mniej korzystne dla kupującego są nieważne.

7. odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady - może być wyłączona lub ograniczona przez umowę tylko w wypadkach przewidzianych przez przepisy szczególne.

Przepisy dot. sprzedaży na raty i zawarte w nich zasady ochrony kupującego-konsumenta mają odpowiednie zastosowanie w razie, gdy dochodzi do zawarcia umowy sprzedaży, przy których kredytowanie kupującego odbywa się na innych zasadach. Mianowicie kupujący - konsument zawiera umowę sprzedaży z profesjonalnym sprzedawcą oraz umowę kredytową z bankiem. Całość należności z tytułu umowy sprzedaży regulowana jest przy użyciu środków uzyskanych od banku, które kupujący-kredytobiorca musi w określonym terminie zwrócić bankowi w ratach. Zakupiony towar sprzedawca wydaje w normalnym trybie; tj. przy uzyskaniu wpłaty pełnej ceny, jednakże przed spłatą kredytu. Dla zabezpieczenia roszczeń banku przysługuje mu ustawowe prawo zastawu na rzeczy sprzedanej, dopóki rzecz znajduje się u kupującego.

SPRZEDAŻ NA PRÓBĘ ALBO Z ZASTRZEŻENIEM ZWROTU RZECZY

1. regulacja - art. 592 k.c.

2. definicja - umowa sprzedaży, w której kupujący ma możliwość zwrotu sprzedawcy przedmiotu sprzedaży, jeżeli nie uzna go za dobry; jest to umowa warunkowa.

3. umowa sprzedaży na próbę zawierana jest pod warunkiem zawieszającym, chyba że strony ustaliły inaczej; warunek jest zrealizowany, gdy kupujący wyrazi swą aprobatę. Aprobata (zależna wyłącznie od subiektywnego przekonania) może być wyraźna (np. słowna) albo dokonana przez czynności konkludentne (np. zapłata ceny, jeżeli miała nastąpić dopiero po dokonaniu próby). Wyrażenie dezaprobaty powinno łączyć się ze zwrotem rzeczy i wzajemnym zwrotem zapłaconej za rzecz ceny.

4. termin zwrotu - jeżeli nie oznaczono go w umowie, sprzedawca może go sam wyznaczyć, powinien on być odpowiedni.

5. odbiór rzeczy przez kupującego i nie złożenie oświadczenia przed upływem terminu - uważane jest za jednoznaczne z uznaniem przedmiotu sprzedaży za dobry.

SPRZEDAŻ Z ZASTRZEŻENIEM PRAWA WŁASNOŚCI

1. regulacja - art. 589 i nast. k.c.

2. definicja - umowa sprzedaży, w której sprzedawca zastrzegł sobie prawo własności rzeczy sprzedanej (ruchomej) do momentu uiszczenia przez kupującego całości ceny; jest to sposób zabezpieczenia interesów sprzedawcy, zapobiegający swobodnemu rozporządzaniu rzeczą przez kupującego.

3. skutek - przeniesienie własności rzeczy sprzedanej następuje pod warunkiem zawieszającym, chyba że strony ustaliły inaczej; zastrzeżenie własności powinno mieć formę pisemną (ad probationem), jeśli rzecz zostaje kupującemu wydana.

4. skuteczność zastrzeżenia prawa własności względem wierzycieli kupującego - tylko, gdy zostało ono zastrzeżone pisemnie z datą pewną (ad eventum).

5. odbiór rzeczy przez sprzedawcę - ma on możliwość żądania zapłaty odpowiedniego wynagrodzenia za zużycie lub uszkodzenie rzeczy.

32. UMOWA ZLECENIA

1. regulacja prawna - art. 734 i nast. k.c.

2. definicja - umowa na podstawie której przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej ( a nie faktycznej) dla dającego zlecenie, a więc czynności prawnej zindywidualizowanej i to w sposób pozwalający na samodzielne organizowanie odpowiednich działań (odróżnia to umowę zlecenia od stosunku pracy).

3. odpowiednie stosowanie - przepisy dotyczące zlecenia stosuje się odpowiednio do umów, których przedmiotem jest spełnienie usługi polegającej na czynności faktycznej, chyba że czynności te podlegają regulacjom innej umowy nazwanej -art. 750 .

Charakter prawny umowy zlecenia

4. jest to umowa dwustronnie zobowiązująca,

• konsensualna,

• wzajemna.

5. jest to umowa starannego działania, oparta najczęściej na szczególnym zaufaniu zleceniodawcy do zleceniobiorcy , a nie umowa rezultatu.

6. forma umowy zlecenia- dowolna, chyba że zlecenie łączy się z pełnomocnictwem, dla którego wymagana jest forma szczególna ze względu na formę czynności, do której pełnomocnik jest umocowany.

7. sposoby działania zleceniobiorcy - zależą od treści umowy:

• jako pełnomocnik - w imieniu i na rzecz zleceniodawcy, czyli odpowiednie prawa lub obowiązki nabywa bezpośrednio dający zlecenie,

• jako zastępca pośredni - w imieniu własnym, ale na rzecz zleceniodawcy; w konsekwencji zleceniobiorca nabywający prawo dla siebie zobowiązany jest przenieść je na dającego zlecenie.

• domniemanie prawne - zleceniobiorca jest pełnomocnikiem jeśli nie ma odmiennej umowy.

8. wynagrodzenie - nie należy do elementów istotnych, umowa może być odpłatna i nieodpłatna, ale jeśli z umowy ani okoliczności nie wynika, ze przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia- wynagrodzenie jest należne. Wynagrodzenie jest płatne po wykonaniu zlecenia (chyba, że co innego wynika z umowy). Zleceniobiorca może żądać wypłaty zaliczki.

9. dorozumiane zawarcie umowy - gdy zleceniobiorca jest podmiotem zawodowo trudniącym się usługami danego rodzaju i nie zawiadomi niezwłocznie zleceniodawcy o nieprzyjęciu zlecenia, umowę uważa się za zawartą

10. obowiązki zleceniobiorcy:

• zleceniobiorca jest zobowiązany na bieżąco informować dającego zlecenie o przebiegu sprawy i złożyć mu sprawozdanie z wykonania zlecenia;

• zleceniobiorca może bez uprzedniej zgody dającego zlecenie odstąpić od wskazanego przez niego sposobu wykonania zlecenia jeśli łącznie:

• nie ma możności uzyskania jego zgody,

• zachodzi uzasadniony powód do przypuszczenia, że dający zlecenie zgodziłby się na zmianę, gdyby wiedział o istniejącym stanie rzeczy.

• Przyjmującemu zlecenie nie wolno używać we własnym interesie rzeczy i pieniędzy dającego zlecenie. Od sum pieniężnych zatrzymanych ponad potrzebę wynikającą z wykonywania zlecenia powinien płacić dającemu zlecenie odsetki ustawowe.

11. posłużenie się osobą trzecią przez zleceniobiorcę - możliwe tylko, gdy wynika to z umowy, zwyczaju lub zmuszenia szczególnymi okolicznościami; konieczność zawiadomienia o tym zleceniodawcy; w tym wypadku odpowiada za niewłaściwe działania swego zastępcy tylko w razie winy w wyborze; w pozostałych przypadkach odpowiada za zawinione działania zastępcy na zasadzie ryzyka.

Zastępca jest odpowiedzialny za wykonanie zlecenia także względem zleceniodawcy, a jeśli przyjmujący zlecenie ponosi odpowiedzialność za czynności swego zastępcy jak za własne- ich odpowiedzialność jest solidarna.

W wypadku, gdy przyjmujący zlecenie powierzył wykonanie zlecenia innej osobie nie będąc do tego uprawniony, a rzecz należąca do dającego zlecenie uległa przy wykonywaniu zlecenia utracie lub uszkodzeniu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny także za utratę lub uszkodzenie przypadkowe, chyba że jedno lub drugie nastąpiłoby również wtedy, gdyby sam zlecenie wykonywał.

Wygaśnięcie umowy:

12. wypowiedzenie przez zleceniodawcę - w każdym czasie za zwrotem wydatków i części wynagrodzenia odpowiadającej wartości wykonanego zlecenia, w przypadku wypowiedzenia bez ważnego powodu - dodatkowo obowiązek naprawienia szkody.

13. wypowiedzenie przez zleceniobiorcę - w każdym czasie, ale gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu odpowiada on za szkodę poniesioną przez zleceniodawcę.

Uprawnienie wypowiedzenia przez strony może być w umowie ograniczone, ale nie wyłączone bo ustawa stanowi, iż zawsze gdy zajdą ku temu ważne powody każda ze stron może wypowiedzieć zlecenie.

14. jeżeli w umowie nie postanowiono inaczej,

• śmierć zleceniobiorcy, utrata pełnej zdolności do czynności prawnych - powoduje wygaśnięcie umowy,

• śmierć zleceniodawcy, utrata pełnej zdolności do czynności prawnych - nie powoduje wygaśnięcia umowy,

Jeżeli zlecenie wygasło, uważa się je mimo to za istniejące na korzyść przyjmującego zlecenie aż do chwili, kiedy dowiedział się o wygaśnięciu zlecenia.

15. wykonanie zlecenia

- przyjmujący zlecenie powinien wydać zleceniodawcy wszystko, co przy wykonaniu zlecenia dla niego uzyskał, chociażby w imieniu własnym.

16. zwrot wydatków - dający zlecenie powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia, wraz z odsetkami ustawowymi; powinien również zwolnić przyjmującego zlecenie od zobowiązań, które ten w powyższym celu zaciągnął w imieniu własnym. Jeżeli wykonanie zlecenia wymaga wydatków, dający zlecenie powinien na żądanie przyjmującego udzielić mu odpowiedniej zaliczki.

17. termin przedawnienia 2 lata, dla:

• roszczeń o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom;

• roszczeń z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone;

w pozostałych przypadkach obowiązują przepisy ogólne o przedawnieniu roszczeń.

39. UMOWA UŻYCZENIA

Pojęcie umowy użyczenia :

Użyczenie jest umową, przez którą użyczający (komodant) zobowiązuje się zezwolić biorącemu (komodatariuszowi), przez czas oznaczony lub nie oznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy (art. 710 kc).

Charakterystyka i treść umowy :

Umowa nieodpłatna

• Wyłącznym obowiązkiem użyczającego jest znoszenie używania rzeczy przez biorącego oraz powstrzymanie się od jakichkolwiek czynności unicestwiających lub tylko ograniczających jego, wynikające z umowy, uprawnienie.

• Użyczający nie dokonuje bezpłatnego świadczenia kosztem swojego majątku, ponieważ rzecz użyczona pozostaje nadal - nieobciążona - w jego majątku.

Umowa realna

Dla jej zawarcia konieczne jest, oprócz złożenia oświadczenia woli, wydanie rzeczy biorącemu

Umowa jednostronnie zobowiązująca

Z tytułu umowy użyczenia zobowiązanym do spełnienia jest tylko użyczający (użyczenie nie jest umową wzajemną).

Umowa o charakterze osobistym

Bez zgody używającego biorący nie może oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania, chyba że jest do tego zmuszony okolicznościami - konsekwencja osobistego charakteru użyczenia.

Przedmiot umowy :

Przedmiotem użyczenia może być każda rzecz, zarówno oznaczona co do tożsamości, jak i co do gatunku, jeżeli nadaje się do używania.

Dopuszczalne jest oddanie w użyczenie części składowej rzeczy (np. bezpłatne udostępnienie ściany budynku pod reklamę).

,,Pieniądze, jako środek płatniczy, nie mogą być przedmiotem umowy użyczenia” (wyrok SN z dn. 04.12.1998 r., III CKN 49/98).

Forma umowy :

Może być zawarta w dowolnej formie (ustnej, pisemnej, w formie aktu notarialnego, a także poprzez czynności konkludentne).

Prawa i obowiązki stron :

Użyczający:

• Nie musi być właścicielem, wystarczy, że jest posiadaczem samoistnym lub zależnym, albo nawet tylko dzierżycielem.

• Obowiązkiem użyczającego nie jest wydanie rzeczy (jak np. w przypadku wynajmującego), lecz znoszenie tego, że biorący używa rzeczy już mu wydanej.

• Z uwagi na nieodpłatny charakter umowy - odpowiada tylko za takie wady rzeczy, które biorącemu wyrządziły szkodę .

• Odpowiedzialność na zasadzie winy - powstaje, gdy użyczający, wiedząc o wadach ukrytych, nie zawiadomił o nich biorącego rzecz w używanie.

• Obowiązek naprawienia szkody nie powstaje, gdy biorący mógł z łatwością wadę zauważyć.

• Obowiązek zawiadomienia o wadach powstaje najpóźniej w chwili jej wydawania.

Biorący w używanie :

• W braku odmiennej umowy powinien używać rzecz zgodnie z jej przeznaczeniem i właściwościami.

• Bez zgody użyczającego nie może oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej;

• forma zgody jest dowolna, jeśli jednak umowę użyczenia zawarto na piśmie, to wyrażenie zgody również powinno być stwierdzone pismem.

• Ponosi zaostrzoną odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy gdy :

• używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub przeznaczeniem rzeczy, albo

• powierza rzecz osobie trzeciej bez umownego upoważnienia lub gdy nie jest zmuszony do tego okolicznościami.

• Zobowiązany jest do ponoszenia zwykłych kosztów utrzymania rzeczy.

• Rozliczenie nakładów przekraczających zwykłe wydatki następuje wg przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia

• Nie może żądać od użyczającego dokonania żadnych nakładów na rzecz.

• Ponosi solidarną odpowiedzialność za rzecz wziętą wspólnie z innymi osobami do używania.

• Po ustaniu użyczenia zobowiązany jest zwrócić rzecz w stanie nie pogorszonym, przy czym nie ponosi odpowiedzialności za normalne jej zużycie.

Ustanie użyczenia :

• Umowa zawarta na czas oznaczony - użyczenie kończy się z upływem umownie określonego terminu.

• Umowa zawarta na czas nie oznaczony - wygasa, gdy :

• biorący uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie albo

• po upływie czasu, w ciągu którego mógł ten użytek uczynić, albo

• z nadejściem innych zdarzeń określonych w umowie.

• Żądanie niezwłocznego zwrotu rzeczy - zakomunikowanie takiego żądania powoduje ustanie użyczenia; możliwe w sytuacji, gdy :

• rzecz jest niewłaściwie używana,

• została bezpodstawnie powierzona osobie trzeciej,

• stała się użyczającemu potrzebna z powodów nie przewidzianych w chwili zawarcia umowy.

Przedawnienie roszczeń z umowy użyczenia :

Roszczenia :

• użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy,

• biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz

• biorącego do używania przeciwko użyczającemu o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy

przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

40. UMOWA DZIERŻAWY

Pojęcie umowy dzierżawy :

Umowa wzajemna, w której wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz lub prawo do używania i pobierania pożytków na czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu czynsz (art. 693 § 1, 709 kc).

Charakterystyka umowy :

• umowa konsensualna - dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenie woli stron,

• umowa dwustronnie zobowiązująca i wzajemna - wydzierżawiający zobowiązany jest do oddania dzierżawcy rzeczy do używania i pobierania pożytków; dzierżawca zobowiązany do płacenia wydzierżawiającemu umówionego czynszu,

• umowa odpłatna - czynsz dzierżawny należy do essentialia negotii umowy (np. nie jest dzierżawą umowa, w której osoba biorąca grunt do używania i pobierania pożytków jest zobowiązana tylko do opłacania podatków i innych ciężarów publicznoprawnych; w odniesieniu do takiej umowy przepisy o dzierżawie można stosować jedynie per analogiam - instytucja tzw. bezczynszowego użytkowania z art. 708 kc).

• umowa częściowo losowa - jeżeli czynsz jest oznaczony w pożytkach, a dzierżawca nie ze swojej winy zbioru nie uzyska, wolny jest od zapłaty czynszu.

Odesłanie do najmu :

• Charakter umowy dzierżawy zbliżony do umowy najmu - ustawodawca generalnie odsyła do przepisów o najmie (art. 694 kc), poprzestając jedynie na uregulowaniu niektórych elementów umowy dzierżawy związanych ze swoistymi jej cechami (odpowiednie stosowanie przepisów o najmie z zachowaniem przepisów szczególnych).

• Istnienie szczególnych cech nadaje umowie charakter dzierżawy, chociażby strony wadliwie nazwały ją najmem i odwrotnie (np. wydzierżawienie samego lokalu mieszkalnego w istocie stanowi nawiązanie między stronami stosunku najmu).

• Podstawowa różnica : uprawnienie nie tylko do używania przedmiotu dzierżawy, ale i do pobierania z niego pożytków zarówno naturalnych jak i cywilnych (eksploatacja produkcyjna)

• pożytki naturalne - płody i inne odłączone od części składowe rzeczy, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy,

• pożytki cywilne - dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.

Przedmiot umowy :

Przedmiotem dzierżawy mogą być rzeczy przynoszące ze swej istoty lub przeznaczenia pożytki, zarówno ruchomości, jak i nieruchomości (np. przedsiębiorstwo, grunt rolny, zwierzęta) oraz prawa, których wykonywanie przynosi pożytki (np. prawo polowania, łowienia, papiery wartościowe).

Lokale użytkowe, maszyny, urządzenia produkcyjne mogą być przedmiotem najmu, a nie dzierżawy, ponieważ same one dochodu nie przynoszą; jest on rezultatem działalności przedsiębiorstwa, którego jednym z elementów jest najmowanie pomieszczenia lub urządzenia produkcyjnego.

Forma umowy :

Przepisy o dzierżawie nie zawierają regulacji o formie umowy dzierżawy - stosuje się w tym zakresie przepisy ogólne kc oraz odpowiednio przepisy o najmie.

Formę pisemną umowy dzierżawy stosuje się, gdy :

• przedmiotem umowy jest przedsiębiorstwo (art. 75¹ kc),

• przedmiotem umowy jest nieruchomość, a umowa jest zawarta na czas dłuższy niż rok (art. 660 kc w zw. z art.694 kc).

Czas trwania umowy :

Podobnie jak umowa najmu - może być zawarta na czas oznaczony lub nie oznaczony.

Ochronie trwałości stosunku dzierżawy służą następujące regulacje :

• dzierżawę nieruchomości na okres dłuższy niż rok, dla której nie zachowano formy pisemnej uznaje się za zawartą na czas nie oznaczony (art.660 w zw. z art.694 kc),

• każdą dzierżawę zawartą na okres dłuższy niż trzydzieści lat poczytuje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nie oznaczony,

Czynsz dzierżawny :

1) Może być zastrzeżony :

• w pieniądzach,

• w świadczeniach innego rodzaju,

• w ułamkowej części pożytków (niekoniecznie pochodzących z dzierżawionej rzeczy).

2) Zasady określania terminu płatności czynszu :

• oznaczony w umowie,

• w braku oznaczenia - płatny z dołu w terminie zwyczajowo przyjętym,

• w braku zwyczaju - półrocznie z dołu.

3) Dzierżawca może żądać obniżenia czynszu przypadającego za dany okres gospodarczy w przypadku, gdy wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności i które nie dotyczą jego osoby, zwykły przychód z przedmiotu dzierżawy uległ znacznemu zmniejszeniu.

4) Jeżeli dzierżawa kończy się przed upływem roku dzierżawnego, dzierżawca zobowiązany jest zapłacić czynsz w takim stosunku, w jakim pożytki, które w tym roku pobrał lub mógł pobrać pozostają do pożytków z całego roku dzierżawnego.

Prawa i obowiązki stron :

Dzierżawca :

1. powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki,

2. bez zgody wydzierżawiającego nie może zmieniać przeznaczenia przedmiotu dzierżawy,

Zakaz samowolnej zmiany przez dzierżawcę charakteru wytwarzania i uzyskiwania pożytków przez zmianę przeznaczenia przedmiotu dzierżawy związany jest z obowiązkiem zachowania substancji rzeczy, wynikającym z ogólnej zasady wyrażonej w art.675 i 705 k.c.

3. ma obowiązek dokonywania napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu dzierżawy w stanie nie pogorszonym,

W umowie dzierżawy obowiązek ponoszenia napraw rozłożony został na strony częściowo odmiennie niż w umowie najmu. Przejawia się to zwłaszcza w nałożeniu na dzierżawcę obowiązku ponoszenia nie tylko kosztów drobnych nakładów połączonych ze zwykłym używaniem rzeczy, lecz wszystkich napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu dzierżawy, a więc także takich, które w umowie najmu obciążają wynajmującego.

4) bez zgody wydzierżawiającego nie może oddawać przedmiotu dzierżawy osobie trzeciej do bezpłatnego używania ani go poddzierżawiać,

• w razie naruszenia tego obowiązku wydzierżawiający może dzierżawę wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia,

Bierne zachowanie się wydzierżawiającego po powzięciu wiadomości o naruszeniu tego zakazu może w okolicznościach sprawy uzasadniać wniosek, że wyraził on zgodę na takie postępowanie dzierżawcy

5) po zakończeniu stosunku dzierżawy zobowiązany jest :

1. w braku odmiennej umowy - zwrócić przedmiot dzierżawy w takim stanie, w jakim powinien się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu dzierżawy,; dzierżawca nie odpowiada za pogorszenie przedmiotu dzierżawy będące następstwem prawidłowego używania i użytkowania.

2. jeżeli dzierżawa kończy się przed upływem roku dzierżawnego - zapłacić czynsz w takim stosunku, w jakim pożytki, które w tym roku pobrał lub mógł pobrać, pozostają do pożytków z całego roku dzierżawnego.

3. jeżeli przy zakończeniu dzierżawy gruntu rolnego pozostawia zgodnie ze swym obowiązkiem zasiewy - może żądać zwrotu poczynionych nakładów na te zasiewy o tyle, o ile wbrew wymaganiom prawidłowej gospodarki nie otrzymał odpowiednich zasiewów przy rozpoczęciu dzierżawy - strony mogą w umowie postanowić inaczej.

Nakłady na zasiewy obejmują wydatki na zakup ziarna, nawozów, krzewów, nawozów itp.

Wydzierżawiający :

• przysługuje mu ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych dzierżawcy, służących do prowadzenia gospodarstwa lub przedsiębiorstwa, jeżeli znajdują się w obrębie przedmiotu dzierżawy (rozszerzony zakres ustawowego prawa zastawu)

• ustawowe prawo zastawu zabezpiecza wydzierżawiającemu czynsz i świadczenia dodatkowe ( świadczenia dodatkowe - jeżeli w umowie zastrzeżono, że oprócz czynszu dzierżawca będzie zobowiązany uiszczać podatki i inne ciężary związane z własnością lub posiadaniem przedmiotu dzierżawy oraz ponosić koszty jego uezpieczenia)

Ustanie dzierżawy :

1) zawarta na czas oznaczony

- gaśnie z nadejściem terminu końcowego,

- można ją wypowiedzieć w wypadkach określone w umowie (art.673 §3 w zw. z art.694 kc)

2) zawarta na czas nie oznaczony

- gaśnie na skutek wypowiedzenia przez każdą ze stron;

- terminy wypowiedzenia :

• określone umownie,

• w braku postanowień umowy:

* każdą dzierżawę można wypowiedzieć na sześć miesięcy naprzód na koniec roku dzierżawnego,

* dzierżawę gruntu rolnego na jeden rok naprzód przed upływem roku dzierżawnego,

Dotyczy pkt.1 i pkt.2 powyżej:

Jeżeli po upływie terminu oznaczonego w umowie albo w wypowiedzeniu dzierżawca używa nadal rzeczy za zgodą wydzierżawiającego umowę poczytuje się za przedłużoną na czas nie oznaczony. (art.674 w zw. z art.694 kc)

3) zawarta na czas oznaczony lub nie oznaczony

- gaśnie w drodze wypowiedzenia natychmiastowego - bez zachowania terminów wypowiedzenia, możliwe w razie niewykonania obowiązków wynikających z umowy:

• dzierżawca bez zgody wydzierżawiającego oddał przedmiot dzierżawy osobie trzeciej do bezpłatnego używania lub w poddzierżawę;

• zwłoka z zapłatą czynszu za co najmniej dwa pełne okresy płatności, a gdy czynsz płatny rocznie - zwłoka z zapłatą ponad trzy miesiące (wydzierżawiający powinien jednak uprzedzić dzierżawcę udzielając mu dodatkowego terminu trzymiesięcznego do zapłaty zaległego czynszu).

• dzierżawca używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową lub przeznaczeniem rzeczy i mimo upomnienia nie przestaje jej używać w taki sposób albo rzecz zaniedbuje do tego stopnia, że zostaje ona narażona na utratę lub uszkodzenie ( art.667 § 1 w zw. z art.694 k.c.)

Przedawnienie roszczeń z umowy dzierżawy:

Roszczenia :

• wydzierżawiającego przeciwko dzierżawcy o naprawienie szkody spowodowanej uszkodzeniem lub pogorszeniem przedmiotu dzierżawy,

• dzierżawcy przeciwko wydzierżawiającemu :

• o zwrot nakładów lub zapłatę ich równowartości,

• o zwrot nadpłaconego czynszu

przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy (art.679 w zw. z art.694 kc).

Inne roszczenia :

• wydzierżawiającego związane z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem dzierżawy

przedawniają się z upływem terminów ogólnych z art. 118 kc (10 lat).

• wierzytelności z tytułu czynszu przedawniają się z upływem trzech lat.

41. UMOWA NAJMU

Pojęcie umowy najmu :

Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz (art. 659 § 1 kc).

Charakterystyka i treść umowy :

1. umowa konsensualna - dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenie woli stron, uzgadniające istotne jej składniki (przedmiot najmu i czynsz),

2. umowa dwustronnie zobowiązująca - oddanie najemcy rzeczy w czasowe używanie nie uważa się za obciążenie własności tej rzeczy, z tego względu najem zalicza się do czynności prawnych zobowiązujących, które nie prowadzą do rozporządzenia rzeczą,

3. umowa wzajemna - odpowiednikiem świadczenia wynajmującego w postaci oddania rzeczy do używania jest zapłata czynszu przez najemcę;

4. umowa odpłatna - czynsz najmu należy do essentialia negotii umowy.

Przedmiot umowy :

Wszelkiego rodzaju rzeczy (ruchome i nieruchome), jak również ich części składowe (np. ściana domu na wywieszanie ogłoszeń).

Przedmiotem najmu nie może być dobro niematerialne oraz prawo.

Forma umowy :

Przepisy kc o najmie (poza art. 660 kc) nie wymagają szczególnej formy zawarcia umowy najmu :

Formę pisemną umowy najmu stosuje się, gdy :

• wartość rocznego czynszu (przy umowach zawartych na okres krótszy niż rok - wartość czynszu za cały czas trwania najmu) przekracza 2,0 tys. zł (przepis ogólny art. 75 kc) - forma ad probationem,

• przedmiotem umowy nieruchomość lub pomieszczenie, a umowa na czas dłuższy niż rok (art. 660 kc).

Czas trwania umowy :

1. Może być zawarta na czas oznaczony lub nie oznaczony.

2. Ochronie trwałości stosunku najmu służą następujące regulacje :

- najem nieruchomości lub pomieszczenia na okres dłuższy niż rok, dla którego nie zachowano formy pisemnej uznaje się za zawarty na czas nie oznaczony,

- najem zawarty na okres dłuższy niż dziesięć lat, poczytuje się po upływie tego terminu za zawarty na czas nie oznaczony.

3. Okres trwania najmu może nie być oznaczony w umowie, w takim przypadku najem ulega zakończeniu przez wypowiedzenie przez każdą ze stron.

4. Termin końcowy najmu nie musi być wskazany przez podanie daty :

,,Termin końcowy umowy zawartej na czas określony może oznaczać określone w niej zdarzenie; jednakże tylko takie zdarzenie można traktować jako termin ustania stosunku najmu, którego nastąpienie w przyszłości jest - w ramach rozsądnych ludzkich oczekiwań - oczywiście pewne” (orzeczenie SN z dn. 30.08.1990 r., IV CR 236/90).

Czynsz najmu :

1) Może być zastrzeżony w :

• pieniądzach,

• świadczeniach innego rodzaju (np. świadczeniu rzeczy zamiennych lub usług),

2) Obowiązkiem najemcy jest uiszczanie czynszu w umówionym terminie.

3) Jeżeli termin płatności czynszu nie jest określony w umowie - czynsz powinien być płacony z góry, a mianowicie :

• gdy najem ma trwać nie dłużej niż miesiąc - za cały czas najmu,

• gdy najem ma trwać dłużej niż miesiąc albo gdy umowa była zawarta na czas nie oznaczony - miesięcznie, do dziesiątego dnia miesiąca.

Prawa i obowiązki stron :

Wynajmujący :

1. zobowiązany wydać rzecz w stanie przydatnym do umówionego użytku i utrzymywać ją w takim stanie przez czas trwania najmu, z dwoma ograniczeniami :

• drobne nakłady połączone ze zwykłym używaniem rzeczy nie obciążają wynajmującego, lecz najemcę,

• nie jest zobowiązany przywrócić rzecz do stanu poprzedniego, jeżeli uległa ona zniszczeniu z powodu okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.

2. ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za wady rzeczy najętej,

3. przysługuje mu ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu :

a) zastaw nie obejmuje rzeczy nie podlegających zajęciu,

b) przysługuje dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega nie dłużej niż rok,

c) zastaw wygasa, gdy rzeczy obciążone zastawem zostaną z przedmiotu najmu usunięte :

• wynajmujący może się sprzeciwić usunięciu rzeczy obciążonych zastawem i zatrzymać je na własne niebezpieczeństwo, dopóki zaległy czynsz nie będzie zapłacony lub zabezpieczony,

• w wypadku gdy rzeczy obciążone zastawem zostaną usunięte na mocy zarządzenia organu państwowego, wynajmujący zachowuje ustawowe prawo zastawu, jeżeli przed upływem trzech dni zgłosi je organowi, który zarządził usunięcie.

4. jeżeli najemca ulepszył rzecz najętą, wynajmujący, w braku odmiennej umowy, może według swego wyboru :

a) zatrzymać ulepszenia za zapłatą sumy odpowiadającej ich wartości w chwili zwrotu,

b) żądać przywrócenia stanu poprzedniego.

• ulepszeniami rzeczy są poczynione przez najemcę nakłady, które w chwili wydania rzeczy wynajmującemu zwiększają jej wartość lub użyteczność.

Najemca :

1. obciążają go drobne nakłady połączone ze zwykłym używaniem rzeczy,

2. jeżeli w czasie trwania najmu rzecz wymaga napraw, które obciążają wynajmującego, a bez których rzecz nie jest przydatna do umówionego użytku (naprawy konieczne rzeczy), najemca może :

a) wyznaczyć wynajmującemu odpowiedni termin do wykonania napraw,

b) a po bezskutecznym jego upływie dokonać koniecznych napraw na koszt wynajmującego,

3. może żądać odpowiedniego obniżenia czynszu (za czas trwania wad) jeżeli rzecz najęta ma wady, które ograniczają jej przydatność do umówionego użytku,

• roszczenie to nie przysługuje najemcy jeżeli w chwili zawarcia umowy wiedział o wadach,

4) powinien przez czas trwania najmu używać rzeczy :

1. w sposób w umowie określony,

2. a gdy umowa nie określa sposobu używania - w sposób odpowiadający właściwościom i przeznaczeniu rzeczy,

5) obowiązany jest niezwłoczne zawiadomić wynajmującego :

a) o potrzebie dokonania napraw (wynajmującego obciążają naprawy konieczne oraz inne określone w umowie),

b) jeżeli osoba trzecia dochodzi przeciwko najemcy roszczeń dotyczących rzeczy najętej,

6) bez zgody wynajmującego nie może czynić w rzeczy najętej zmian sprzecznych z umową lub z przeznaczeniem rzeczy,

7) może rzecz najętą oddać w całości lub części osobie trzeciej do bezpłatnego używania albo w podnajem, jeżeli umowa mu tego nie zabrania :

a) w razie oddania rzeczy osobie trzeciej zarówno najemca, jak i osoba trzecia są odpowiedzialni względem wynajmującego za to, że rzecz najęta będzie używana zgodnie z obowiązkami wynikającymi z umowy najmu,

b) stosunek wynikający z zawartej przez najemcę umowy o bezpłatne używanie lub podnajem rozwiązuje się najpóźniej z chwilą zakończenia stosunku najmu,

8) po zakończeniu najmu zobowiązany jest zwrócić rzecz w stanie nie pogorszonym :

a) nie ponosi odpowiedzialności za zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego używania.

b) jeżeli oddał rzecz innej osobie do bezpłatnego używania lub podnajem, obowiązek powyższy ciąży także na tej osobie.

Ustanie najmu :

1) rozwiązanie stosunku najmu na podstawie umowy stron,

2) zawarty na czas oznaczony - gaśnie z nadejściem terminu końcowego oraz na skutek wypowiedzenia w przypadkach określonych w umowie,

3) zawarty na czas nie oznaczony - gaśnie na skutek wypowiedzenia przez każdą ze stron :

• z zachowaniem terminów umownych, a w ich braku

• z zachowaniem terminów ustawowych,

terminy ustawowe :

• gdy czynsz płatny w odstępach dłuższych niż miesiąc - najem można wypowiedzieć najpóźniej na trzy miesiące naprzód na koniec kwartału kalendarzowego,

• gdy czynsz jest płatny miesięcznie - na miesiąc naprzód na koniec miesiąca kalendarzowego,

• gdy czynsz jest płatny w krótszych odstępach czasu - na trzy dni naprzód,

• gdy najem jest płatny dziennie - na jeden dzień naprzód,

4) umowa zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony:

wypowiedzenie natychmiastowe - bez zachowania terminów wypowiedzenia (w razie kwalifikowanego naruszenia obowiązków wynikających z umowy) :

a) najemca może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów wypowiedzenia :

• jeżeli w chwili wydania najemcy rzecz miała wady, które uniemożliwiają przewidziane w umowie używanie rzeczy,

• albo jeżeli wady takie powstały później, a wynajmujący mimo otrzymanego zawiadomienia nie usunął ich w czasie odpowiednim,

• albo jeżeli wady usunąć się nie dadzą,

• uprawnienie do niezwłocznego wypowiedzenia najmu nie przysługuje najemcy, jeżeli w chwili zawarcia umowy wiedział o wadach,

b) wynajmujący może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów wypowiedzenia :

• jeżeli najemca dopuszcza się zwłoki z zapłatą czynszu za co najmniej dwa pełne okresy płatności;

• jeżeli najemca używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową lub przeznaczeniem rzeczy i mimo upomnienia nie przestaje jej używać w taki sposób;

• jeżeli najemca zaniedbuje rzecz do tego stopnia, że zostaje narażona na utratę lub uszkodzenie.

5) jeżeli po upływie terminu oznaczonego w umowie albo w wypowiedzeniu najemca używa nadal rzeczy za zgodą wynajmującego, poczytuje się w razie wątpliwości, że najem został przedłużony na czas nie oznaczony - jest to milczące (dorozumiane) przedłużenie umowy.

Przedawnienie roszczeń z umowy najmu :

Roszczenia :

• wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy,

• najemcy przeciwko wynajmującemu :

• o zwrot nakładów,

• o zwrot nadpłaconego czynszu,

przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

Inne roszczenia :

przedawniają się z upływem terminów ogólnych np. wierzytelności z tytułu czynszu przedawniają się z upływem trzech lat.

Zbycie rzeczy najętej :

1. w przypadku zbycia rzeczy najętej w czasie trwania najmu - w miejsce zbywcy wstępuje ex lege nabywca tej rzeczy, stając się wynajmującym rzeczy najętej;

2) nabywca związany jest umową najmu tylko w ograniczonym zakresie :

• może wypowiedzieć najem z zachowaniem jedynie ustawowych terminów wypowiedzenia, chociażby najemca zawarł ze zbywcą umowę najmu na czas oznaczony,

3) nabywca związany jest natomiast w pełnym zakresie umową, gdy :

• w chwili zbywania rzeczy została ona już najemcy wydana, a umowa najmu była zawarta na czas oznaczony w formie pisemnej z datą pewną,

• najem był wpisany do księgi wieczystej;

prawo najmu nieruchomości zyskuje wtedy skuteczność względem praw później nabytych w drodze czynności prawnej (w szczególności wobec późniejszego nabywcy nieruchomości),

4. jeżeli wskutek wypowiedzenia najmu przez nabywcę rzeczy najętej najemca jest zmuszony zwrócić rzecz wcześniej, aniżeli byłby zobowiązany według umowy najmu, może on żądać od zbywcy naprawienia szkody,

5) najemca powinien jednak niezwłocznie zawiadomić zbywcę o przedwczesnym wypowiedzeniu umowy przez nabywcę;

• jeżeli nie dochowa obowiązku zawiadomienia - zbywcy przysługują przeciwko najemcy wszelkie zarzuty, których najemca nie podniósł, a których podniesienie pociągnęłoby za sobą bezskuteczność wypowiedzenia.

6) przepisów o wypowiedzeniu najmu przez nabywcę rzeczy najętej nie stosuje się do najmu lokali mieszkalnych, chyba że najemca nie objął jeszcze lokalu.

Najem lokalu ^*:

Art.690

Do ochrony praw najemcy lokalu stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

Przepis wprowadza skuteczniejszą ochroną praw najemcy lokali niż najemcy innych rzeczy, zrównując te prawa z prawami rzeczowymi ograniczonymi. Wzmożona ochrona praw najemcy polega na tym, że przysługują mu skargi posesoryjne, skarga negatoryjna i windykacyjna, jak właścicielowi.

Najemca lokalu :

1. najemcami lokalu są małżonkowie bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe, jeżeli nawiązanie stosunku najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez nich rodziny nastąpiło w czasie trwania małżeństwa,

2. jeżeli między małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa, do wspólności najmu stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej,

3. ustanie wspólności ustawowej w czasie trwania małżeństwa nie pociąga za sobą ustania wspólności najmu lokalu, jednakże sąd, stosując odpowiednio przepisy o zniesieniu wspólności majątkowej, może z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków znieść wspólność najmu lokalu,

Prawa i obowiązki najemcy lokalu :

1) obciążają go drobne nakłady, takie w szczególności, jak :

• drobne naprawy podłóg, drzwi i okien,

• malowanie ścian, podłóg oraz wewnętrznej strony drzwi wejściowych,

• drobne naprawy instalacji i urządzeń technicznych, zapewniających korzystanie ze światła, ogrzewania lokalu, dopływu i odpływu wody,

2) może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów wypowiedzenia :

• jeżeli wady najętego lokalu są tego rodzaju, że zagrażają zdrowiu najemcy lub jego domowników albo osób u niego zatrudnionych,

• chociażby w chwili zawarcia umowy najemca wiedział o wadach,

3) powinien stosować się do porządku domowego, o ile ten nie jest sprzeczny z uprawnieniami wynikającymi z umowy, powinien liczyć się z potrzebami innych mieszkańców i sąsiadów,

4) może założyć w najętym lokalu oświetlenie elektryczne, gaz, telefon, radio i inne podobne urządzenia, chyba że sposób ich założenia sprzeciwia się obowiązującym przepisom albo zagraża bezpieczeństwu nieruchomości, a jeżeli do założenia urządzeń potrzebne jest współdziałanie wynajmującego, najemca może domagać się tego współdziałania za zwrotem wynikłych stąd kosztów

5) za zapłatę czynszu i innych należnych opłat odpowiadają solidarnie z najemcą stale zamieszkujące z nim osoby pełnoletnie (ich odpowiedzialność ogranicza się do wysokości czynszu i innych opłat należnych za okres ich stałego zamieszkiwania),

6) bez zgody wynajmującego nie może oddać lokalu lub jego części do bezpłatnego używania ani go podnająć,

• zgoda wynajmującego nie jest wymagana co do osoby, względem której najemca jest obciążony obowiązkiem alimentacyjnym

Prawa i obowiązki wynajmującego lokal :

1) może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów wypowiedzenia, jeżeli najemca lokalu wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko obowiązującemu porządkowi domowemu albo przez swoje niewłaściwe zachowanie czyni korzystanie z innych lokali w budynku uciążliwym,

2) może podwyższyć czynsz, wypowiadając dotychczasową wysokość czynszu najpóźniej na miesiąc naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego - jeżeli czas trwania najmu lokalu mieszkalnego nie jest oznaczony.

3) przysługuje mu ustawowe prawo zastawu :

• dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych,

• zastaw rozciąga się także na wniesione do lokalu ruchomości członków rodziny najemcy razem z nim mieszkających,

4) jeżeli najemca lokalu dopuszcza się zwłoki z zapłatą czynszu co najmniej za dwa pełne okresy płatności, a wynajmujący zamierza najem wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia, powinien on uprzedzić najemcę na piśmie, udzielając mu dodatkowego terminu miesięcznego do zapłaty zalegającego czynszu.

Ustanie najmu lokalu :

Jeżeli czas trwania najmu lokalu nie jest oznaczony, a czynsz jest płatny miesięcznie, najem można wypowiedzieć najpóźniej na trzy miesiące naprzód na koniec miesiąca kalendarzowego.

Skutki śmierci najemcy lokalu mieszkalnego :

1) w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują :

• małżonek nie będący współnajemcą lokalu,

• dzieci najemcy i jego współmałżonka,

• inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych,

• osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.

2) wymienione osoby wstępują w stosunek najmu lokalu mieszkalnego - jeżeli stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci,

3) w razie braku wymienionych osób - stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa,

4) osoby, które wstąpiły w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, mogą go wypowiedzieć z zachowaniem terminów ustawowych, chociażby umowa najmu była zawarta na czas oznaczony,

• w razie wypowiedzenia stosunku najmu przez niektóre z tych osób - stosunek najmu wygasa względem osób, które go wypowiedziały.

5) powyższych zasad nie stosuje się w razie śmierci jednego ze współnajemców lokalu mieszkalnego.

42. UMOWA DAROWIZNY

Pojęcie umowy darowizny :

Umowa, przez którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku (art. 888 § 1 kc).

Charakterystyka umowy :

• umowa konsensualna - dochodzi do skutku z chwilą złożenia oświadczenia o przyjęciu darowizny przez obdarowanego,

• umowa jednostronnie zobowiązująca - do essentialia negotii umowy należy zobowiązanie darczyńcy do świadczenia na rzecz obdarowanego,

• umowa niewzajemna - istotą darowizny jest nieodpłatność, stąd brak po drugiej stronie umowy ekwiwalentu w postaci świadczenia wzajemnego,

• o podwójnym skutku (obligacyjno-rzeczowym)

Cel umowy :

Dokonanie nieodpłatnego przysporzenia na rzecz obdarowanego kosztem majątku darczyńcy, np. nieodpłatne przeniesienie własności lub innego prawa zbywalnego (użytkowania wieczystego), zapłata pewnej sumy pieniężnej, zwolnienie obdarowanego z długu itp.

Jakkolwiek nieodpłatność należy do istoty umowy darowizny, to przepis nie precyzuje, czy chodzi w nim tylko o świadczenie całkowicie bezpłatne i czy odpłatność częściowa pozbawia świadczenie (zobowiązanie się do świadczenia) charakteru darowizny. Wniosek, że nie chodzi tu wyłącznie o całkowitą nieodpłatność można wyprowadzić z art.893 k.c. , przewidującego możliwość obciążenia darowizny poleceniem. W konsekwencji w praktyce i doktrynie przyjmuje się, że jedynie pełna odpłatność wyklucza darowiznę.

Wyłączenia z zakresu darowizny :

Nie stanowią darowizny :

1. nieodpłatne przysporzenia uregulowane innymi przepisami kc (np. użyczenie, bezpłatne przechowanie, pożyczka nieoprocentowana),

2. zrzeczenie się prawa jeszcze nie nabytego (np. zrzeczenie się dziedziczenia),

3. zrzeczenie się prawa wprawdzie nabytego, ale w taki sposób, że w razie zrzeczenia się uważa się je za nie nabyte (np. odrzucenie spadku).

4. nieodpłatnie pełnione usługi, nawet wówczas, gdy nie są one objęte przez umowy nazwane umieszczone w k.c.(np. świadczenia w ramach pomocy sąsiedzkiej);

5. inne świadczenia nieodpłatne takie jak: nagrody państwowe, nagrody wypłacane z przyrzeczeń publicznych, zasiłki wypłacane bezrobotnym.

Forma umowy :

1. oświadczenie darczyńcy - w formie aktu notarialnego;

• umowa zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione - konwalidacja czynności prawnej,

• konwalidacja następująca przez wykonanie nie dotyczy przypadku braku formy ad solemnitatem wymaganej ze względu na przedmiot darowizny,

2. oświadczenie obdarowanego- brak wymogu formy szczególnej; forma dowolna, nie wyłączając milczącego przyjęcia darowizny,

3. forma szczególna - wg przepisów szczególnych z uwagi na przedmiot umowy (np. art.158 k.c.- przeniesienie własności nieruchomości; art.237 k.c. - przeniesienie użytkowania wieczystego).

Prawa i obowiązki stron :

Obowiązki z umowy darowizny wynikają w zasadzie dla jednej strony - darczyńcy :

Obowiązki darczyńcy :

1. Obowiązek wykonania umowy, tj. zrealizowania przysporzenia określonego w umowie.

2. Z uwagi na nieodpłatny charakter umowy - złagodzona odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy:

1. obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, jeżeli szkoda została wyrządzona umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa,

2. jeżeli rzecz darowana ma wady - obowiązek naprawienia szkody, którą wyrządził obdarowanemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go w czasie właściwym; odpowiedzialność odpada, jeżeli obdarowany mógł z łatwością wady zauważyć,

3. w przypadku opóźnienia darczyńcy w spełnieniu zobowiązania pieniężnego - prawo żądania odsetek za opóźnienie dopiero od dnia wytoczenia powództwa (wyjątek od zasad ogólnych).

Obowiązki obdarowanego :

1. Stosuje się do niego ogólną zasadę współdziałania wierzyciela przy wykonaniu zobowiązania.

2. Mogą ciążyć na nim określone obowiązki, gdy z darowizną łączy się polecenie.

Polecenie :

1. Postanowienie nakładające na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniące nikogo wierzycielem (accidentalia negotii umowy):

1. może obejmować obowiązki o charakterze majątkowym, jak i niemajątkowym,

2. może mieć na względzie interes osób trzecich, interes stron umowy lub interes społeczny,

2. Żądanie wypełnienia polecenia przez obdarowanego :

1. darczyńca można wystąpić z żądaniem dopiero po wykonaniu darowizny,

2. jeżeli polecenie ma wyłącznie na celu korzyść obdarowanego darczyńca nie może żądać jego wykonania,

3. żądanie przysługuje za życia wyłącznie darczyńcy,

4. po śmierci darczyńcy - jego spadkobiercom (niezależnie od tego w czyim interesie zastrzeżono polecenie) lub właściwemu organowi państwowemu (gdy polecenie ma na względzie interes społeczny),

3. Obdarowanemu przysługuje prawo odmowy wykonania polecenia jeżeli

jest to usprawiedliwione istotną zmianą stosunków (np. spadek wartości

przedmiotu darowizny).

4. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku wykonania polecenia poprzez wydanie przedmiotu darowizny w naturze w takim stanie, w jakim przedmiot ten się znajduje w chwili żądania :

1. powyższa możliwość istnieje tylko w sytuacji, gdy wykonania polecenia żąda darczyńca lub jego spadkobiercy;

2. obdarowany nie może zwolnić się od obowiązku wykonania polecenia, gdy wykonania żąda organ państwowy.

Odwołanie darowizny :

1) Dopuszczalne w przypadku :

• niedostatku darczyńcy - gdy umowa jeszcze nie została wykonana,

• rażącej niewdzięczności obdarowanego - zarówno przed, jak i po wykonaniu umowy.

2) Odwołanie niedopuszczalne :

• gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego.

3) Forma odwołania - oświadczenie pisemne (ad probationem).

Niedostatek darczyńcy :

1. Odwołanie może nastąpić, gdy pogorszenie się sytuacji majątkowej darczyńcy nastąpiło po zawarciu umowy darowizny, a przed jej wykonaniem.

2. Darczyńca może odwołać darowiznę wówczas, gdy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić :

• bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb,

• bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych,

3. Popadnięcie w niedostatek po wykonaniu darowizny nie daje już podstawy do jej odwołania, ale:

1. darczyńca może żądać od obdarowanego środków utrzymania potrzebnych dla niego samego i dla osób, wobec których ciąży na darczyńcy ustawowy obowiązek alimentacyjny,

2. obowiązek utrzymania darczyńcy w razie niedostatku ograniczony jest do istniejącego wzbogacenia,

3. obdarowany może zwolnić się z obowiązku poprzez zwrot darczyńcy wartości wzbogacenia (upoważnienie przemienne).

Rażąca niewdzięczność obdarowanego :

1. Uprawnienie do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności przysługuje :

• darczyńcy - nie może jednak odwołać jeżeli przebaczył obdarowanemu,

• spadkobiercom darczyńcy po jego śmierci - tylko wtedy, gdy :

• darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo

• gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub

• umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.

2. Uprawnienie do odwołania wygasa :

• w razie przebaczenia obdarowanemu

jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem;

• po upływie jednego roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego (termin zawity).

Rozwiązanie darowizny :

• Może nastąpić :

• w wyniku zgodnych oświadczeń woli stron umowy,

• w wyniku sądowego rozwiązania.

• Rozwiązanie umowy przez sąd :

• w przypadku darowizny dokonanej przed ubezwłasnowolnieniem darczyńcy,

• w sytuacji, gdy darowizna ze względu na wartość świadczenia i brak uzasadnionych pobudek jest nadmierna,

• z żądaniem rozwiązania może wystąpić przedstawiciel ustawowy,

• nie można żądać rozwiązania po upływie dwóch lat od wykonania darowizny (termin zawity).

43. UMOWA DOŻYWOCIA

Pojęcie umowy dożywocia :

Umowa, w której nabywca w zamian za przeniesienie własności nieruchomości zobowiązuje się zapewnić zbywcy lub osobie mu bliskiej dożywotnie utrzymanie (art. 908 § 1 i 3 kc).

Charakterystyka umowy :

• umowa alimentacyjna - funkcją umowy jest zapewnienie podmiotom uprawnionym środków utrzymania,

• umowa losowa - globalny rozmiar świadczeń nabywcy nieruchomości zależy od czynników przypadkowych i niepewnych, jakimi są długość życia osoby uprawnionej (dożywotnika ) oraz zakres jej potrzeb,

• umowa konsensualna - wymaga zgodnego oświadczenia woli stron,

• umowa wzajemna

Strony stosunku dożywocia :

• strona uprawniona (dożywotnik, zbywca) - tylko osoba fizyczna, co wynika jednoznacznie z brzmienia przepisu art. 908 kc, w którym mówi się o przyjęciu zbywcy jako domownika nabywcy i o możliwości zastrzeżenia prawa dożywocia na rzecz osoby bliskiej zbywcy;

• zbywca nieruchomości,

• zbywca nieruchomości i jego osoba bliska,

• tylko osoba bliska zbywcy nieruchomości.

Za osobę bliską uważa się krewnych, powinowatych w rozumieniu k.r.o., a także osobę, z którą zbywca pozostaje w ścisłych stosunkach osobistych mających trwały charakter (np. konkubinat)

Nie można ustanowić prawa dożywocia na rzecz osoby trzeciej, nie pozostającej w stosunku bliskości do zbywcy nieruchomości.

• strona zobowiązana (nabywca) - osoba fizyczna lub osoba prawna;

Przedmiot umowy :

Przedmiotem zbycia może być :

• każda nieruchomość - część powierzchni ziemi, budynek lub lokal stanowiący odrębny od gruntu przedmiot własności (art. 46 § 1 kc),

• cała nieruchomość lub udział we współwłasności nieruchomości,

• prawo użytkowania wieczystego - za dopuszczalnością przemawia m.in. treść art. 237 kc (brak ograniczeń co do rodzajów umów przenoszących użytkowanie wieczyste),

• przedmiotem umowy nie może być spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, bo jest ono ograniczonym prawem rzeczowym.

Forma umowy :

Forma aktu notarialnego pod rygorem nieważności, zastrzeżona zarówno dla :

• umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości, jak i

• umowy rozporządzającej, tj. przenoszącej bezpośrednio własność nieruchomości lub prawo użytkowania wieczystego.

Treść prawa dożywocia :

1. Świadczenia przysługujące dożywotnikowi (dożywotnikom) z tytułu dożywotniego utrzymania z reguły szczegółowo określa umowa, jednakże dla ważności umowy dokładne określenie świadczeń nabywcy nieruchomości nie jest konieczne.

2. W razie braku odmiennych postanowień umownych nabywca nieruchomości powinien :

1. przyjąć zbywcę jako domownika,

2. dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału,

3. zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie,

4. sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

3. Do treści prawa dożywocia mogą należeć :

1. użytkowanie,

2. służebność osobista,

3. uprawnienie do powtarzających się świadczeń,

jeżeli w umowie o dożywocie nabywca nieruchomości zobowiązał się obciążyć ją na rzecz zbywcy :

• użytkowaniem, którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości,

• służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą albo

• spełniać powtarzające się świadczenia w pieniądzach lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku (np. renta).

4. Przeniesienie własności nieruchomości na podstawie umowy o dożywocie następuje z jednoczesnym obciążeniem nieruchomości prawem dożywocia.

5. Do takiego obciążenia stosuje się odpowiednio przepisy o ograniczonych prawach rzeczowych, co oznacza, że prawo dożywocia podobnie jak inne ograniczone prawa rzeczowe :

1. jest skuteczne erga omnes,

2. nie ulega przedawnieniu,

3. obowiązki związane z tym prawem obciążają każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej, zbycie nieruchomości obciążonej powoduje :

• zmianę dłużnika,

• zwolnienie zbywcy z zobowiązania; jednak nadal ponosi on odpowiedzialność osobistą za zobowiązania (świadczenia) wymagalne przed zbyciem nieruchomości;

• za świadczenia objęte prawem dożywocia nabywca ponosi odpowiedzialność:

- rzeczową (z nieruchomości) bez względu na to kiedy roszczenia o w/w świadczenia stały się wymagalne,

- osobistą za świadczenia, które stały się wymagalne po nabyciu własności nieruchomości.

- osobista odpowiedzialność nabywców - współwłaścicieli jest solidarna,

d. może być ujawnione w księdze wieczystej :

• uzyskuje wówczas skuteczność względem praw nabytych przez czynność prawną po jego ujawnieniu,

• nie działa przeciwko niemu rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych - nabywca nieruchomości obciążonej prawem dożywocia nie może uchylić się od obowiązku wykonywania dożywocia z powołaniem się na rękojmię.

e. zniesienie współwłasności nieruchomości obciążonej dożywociem poprzez jej podział w naturze powoduje, że dożywocie obciąża nadal wszystkie nieruchomości powstałe w wyniku podziału;

,,Do przeniesienia tego obciążenia na jedną tylko z nieruchomości powstałych w drodze zniesienia współwłasności w wyniku podziału nieruchomości obciążonej wymagana jest zgoda dożywotnika” (postanowienie SN z dn. 03.11.1983 r., III CRN 223/83).

6. Dożywocie jest prawem majątkowym osobistym, a tym samym niezbywalnym (nie podlega egzekucji, nie może być przedmiotem zastawu) i niedziedzicznym.

7. Wygasa zawsze wskutek śmierci dożywotnika.

8. Dożywocie ustanowione na rzecz kilku osób, ulega odpowiedniemu zmniejszeniu w razie śmierci jednej z nich .

Zmiana treści umowy :

Możliwość zmiany treści stosunku dożywocia dopuszczalna w sytuacji :

1. powstania z jakichkolwiek powodów między dożywotnikiem a zobowiązanym takich stosunków, że nie można wymagać od stron, aby nadal pozostawały ze sobą w bezpośredniej styczności :

• zmiana polegająca na zamianie przez sąd wszystkich lub niektórych uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę,

• wysokość dożywotniej renty powinna odpowiadać wartości uprawnień wynikających ze stosunku dożywocia,

Od tej zasady mogą być wyjątki - SN w uchwale z 06.02.1969 r., III CZP 130/68 (OSNCP 1969, z.11, poz.192):"wyjątkowo sąd dokonując zamiany dożywocia na rentę może uwzględnić ciężką sytuację majątkową osoby zobowiązanej do świadczeń dla dożywotnika, jak również okoliczność, że dożywotnik ma inne źródła dochodu"

• z żądaniem dokonania zamiany może wystąpić każda strona stosunku dożywocia, również ta, która spowodowała sytuację uniemożliwiającą stronom pozostawanie w bezpośredniej styczności.

2. zbycia nieruchomości przez zobowiązanego z tytułu dożywocia :

• przesłanką żądania zamiany samo zbycie nieruchomości prowadzące do zmiany dłużnika,

• uprawnienie powstaje jedynie po zbyciu nieruchomości w drodze czynności prawnej (nie powstaje w przypadku dziedziczenia).

• zamiana prawa dożywocia na dożywotnią rentę,

• wysokość dożywotniej renty powinna odpowiadać wartości uprawnień wynikających ze stosunku dożywocia,

• z żądaniem dokonania zamiany może wystąpić tylko dożywotnik,

Dokonując zamiany świadczeń z tytułu prawa dożywocia na rentę w przypadkach określonych w pkt.1) lub 2) powyżej, sąd powinien oznaczyć terminy i sposób spełnienia poszczególnych świadczeń.

Świadczenia te mogą mieć charakter świadczeń pieniężnych lub świadczeń określonej ilości rzeczy oznaczonych co do gatunku.

Rozwiązanie umowy :

- zasadnicza przesłanka: jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, aby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności;

• k.c. wprowadza dodatkowe zastrzeżenie, że umowa dożywocia może być rozwiązana przez sąd tylko w wyjątkowych przypadkach,

Przy rozstrzyganiu kwestii występowania wyjątkowości wypadku uzasadniającego rozwiązanie umowy dożywocia, pewne, choć nie decydujące znaczenie może mieć to, czy to ostrego konfliktu, uniemożliwiającego stronom pozostawanie w bezpośredniej styczności, nie doszło z winy strony domagającej się rozwiązania umowy. Zachodzi wówczas kwestia zgodności żądania z zasadami współżycia społecznego.

• z żądaniem może wystąpić :

• zobowiązany,

• dożywotnik, który jest zbywcą nieruchomości.

• orzeczenie uwzględniające rozwiązanie umowy dożywocia powoduje wygaśnięcie prawa dożywocia oraz przeniesienie własności nieruchomości z powrotem na dożywotnika,

• orzeczenie wywołuje skutki tylko na przyszłość (ex nunc) - nieruchomość powinna być zwrócona w takim stanie, w jakim znajdowała się w chwili rozwiązania umowy (dacie uprawomocnienia się wyroku).

Uznanie umowy za bezskuteczną :

• osoba, względem której ciąży na dożywotniku ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli wskutek tej umowy dożywotnik stał się niewypłacalny,

• uprawnienie to przysługuje :

• bez względu na to, czy dożywotnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,

• bez względu na czas zawarcia umowy - nie ma znaczenia, czy umowa dożywocia została zawarta przed czy po powstaniu obowiązku alimentacyjnego dożywotnika będącego zbywcą nieruchomości.

• z żądaniem wystąpić może tylko osoba, w stosunku do której dożywotnik był zobowiązany do alimentacji na podstawie ustawy

• powództwo o żądanie uznaniaumowy za bezskuteczną zostanie oddalone, gdy :

• dożywotnik był niewypłacalny już przed zawarciem umowy dożywocia,

• dożywotnik nadal ma środki majątkowe na zaspokojenie wierzyciela alimentacyjnego

- prawo żądania umowy za bezskuteczną nie przysługuje po upływie pięciu lat od daty umowy (termin zawity - jego upływ pociąga za sobą wygaśnięcie uprawnienia).

44. POJĘCIE SPADKU I JEGO OTWARCIE

1. Pojęcie spadku:

Spadek to ogół praw i obowiązków majątkowych należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci i przechodzących w drodze sukcesji generalnej na jego następców prawnych (art. 922 §1 kc).

Jest to zatem pewna wyodrębniona masa majątkowa, poddana przepisom prawa spadkowego.

2. W skład spadku wchodzą:

1. prawa i obowiązki mające charakter cywilnoprawny:

a. prawa i obowiązki wynikające z przepisów ogólnych kodeksu cywilnego

- prawa i obowiązki oferenta wynikające ze złożonej oferty przechodzą na spadkobierców, chyba że co innego wynika z treści oferty albo charakteru stosunku prawnego, który powstałby w wyniku przyjęcia oferty

- prawo uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby;

b. prawa i obowiązki rzeczowe

- prawo rzeczowe należy do spadku, jeżeli nie zostało ukształtowane przez ustawę jako niedziedziczne, wygasające z chwilą śmierci uprawnionego(np. użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej)

- np. własność ruchomości i nieruchomości, użytkowanie wieczyste i związana z nim własność budynków, spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, zastaw i hipoteka razem z wierzytelnością

- posiadanie jako stan faktyczny

c. prawa i obowiązki z bezpodstawnego wzbogacenia

- roszczenie o wydanie korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej, a także obowiązek zwrotu uzyskanej w tych warunkach przez spadkodawcę korzyści;

d. roszczenia i obowiązki odszkodowawcze

- roszczenie z art.444§ 1 zd.1 k.c. o naprawienie szkody spowodowanej uszkodzeniem ciała lub wywołanej rozstrojem zdrowia;

e. prawa i obowiązki wynikające z umów

- śmierć jednej ze stron umowy z reguły nie prowadzi do unicestwienia istniejącego stosunku prawnego; wygasają te umowy, w których spełnienie lub przyjęcie świadczenia uzależnione jest od osobistych przymiotów dłużnika lub wierzyciela

- prawa i obowiązki wynikające z umowy przedwstępnej

f. prawa i obowiązki związane ze spadkobraniem

- w wyniku otwarcia spadku nie tylko przechodzą na spadkobierców prawa i obowiązki, których podmiotem był spadkodawca, ale powstają jeszcze dla spadkobiercy inne prawa i obowiązki o charakterze majątkowym; z reguły podlegają one dziedziczeniu w razie śmierci zobowiązanego lub uprawnionego;

- np. prawo złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jeżeli spadkodawca zmarł przed złożeniem takiego oświadczenia.

- długi spadkowe z art.922§ 3:

• koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku,

• koszty postępowania spadkowego,

• obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek,

• obowiązek wykonania zapisów i poleceń,

• inne obowiązki przewidziane w przepisach prawa spadkowego

g. prawa i obowiązki związane z członkostwem w spółdzielni

- chodzi o prawa przysługujące członkowi w razie wystąpienia ze spółdzielni - prawo do wkładu, do udziału oraz części nadwyżki bilansowej;

h. prawa i obowiązki wspólników spółek prawa handlowego

- np. dziedziczne są prawa i obowiązki wspólnika spółki jawnej i spółki komandytowej;

i. prawa na dobrach niematerialnych

- np. autorskie prawa majątkowe, prawo do patentu oraz patent;

j. prawa i obowiązki z weksla i czeku

k. prawa i obowiązki związane ze stosunkiem pracy

- np. roszczenie o ekwiwalent za niewykorzystany urlop

2. uzasadnione prawnie nadzieje na nabycie prawa (ekspektatywy),

3. Do spadku nie wchodzą:

1. prawa i obowiązki wynikające z innych niż cywilnoprawne stosunków prawnych, nawet jeżeli przepis, wskazując krąg osób, na które przechodzą prawa i obowiązki, odwołuje się do określenia ,,spadkobiercy” (np. art. 97 i nast. ustawy - ordynacja podatkowa),

2. prawa i obowiązki wynikające ze stosunków karnoprawnych, finansowo-prawnych administracyjno-prawnych,

wyjątek: ,,Prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku dochodowego przechodzi na jego spadkobierców” (orzecz. SN z dn. 21.03.1996r., III AZP 39/95),

3. prawa majątkowe ściśle związane z osobą zmarłego - art. 922 §2 (np. roszczenia alimentacyjne, uprawnienie do renty),

4. obowiązki majątkowe ściśle związane z osobą zmarłego - art. 922 §2 - tj. obowiązki, których wykonanie uzależnione jest od osobistych przymiotów zobowiązanego (np. umowa o dzieło, której wykonanie zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zamówienie rozwiązuje się w skutek jego śmierci),

5. prawa i obowiązki mające charakter niemajątkowy (np. dobra osobiste zmarłego),

6. prawo do grobu, na którego treść składają się zarówno elementy o charakterze majątkowym, jak i o charakterze osobistym (orzecz. SN z dn. 02.12.1994r., III CZP 155/94),

7. prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami - art. 922 §2 - np. osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą lokalu mieszkalnego wstępuje w stosunek najmu choćby nie była spadkobiercą (art.691 kc),

4. Otwarcie spadku:

1. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, (art. 924 kc)

od tego momentu prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy o charakterze cywilnoprawnym zmieniają swój charakter, stając się spadkiem,

2. spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, (art. 925 kc)

nabycie spadku następuje ex lege - nie jest uzależnione ani od złożenia przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku, ani od uzyskania przez niego orzeczenia sądowego.

Nie jest to jednak nabycie definitywne, ponieważ:

- spadkobierca może spadek odrzucić;

- spadkobierca może zostać uznany za niegodnego;

-spadkobierca może umrzeć przed upływem terminu do złożenia oświadczenia co do spadku, nie składając takiego oświadczenia.

3. stan istniejący w chwili otwarcia spadku decyduje o:

- zawartości spadku,

- kto spośród osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych dziedziczy,

- kto zostaje powołany do dziedziczenia na podstawie testamentu,

- niegodności dziedziczenia

spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego (art. 928 §1), jeżeli:

- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,

- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu,

- albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,

- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy,

- podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;

spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jak by nie dożył otwarcia spadku,

- osobach uprawnionych do zachowku,

4. od chwili otwarcia spadku spadkobierca może:

- samodzielnie objąć spadek we władanie,

• domagać się od osoby, która włada spadkiem jak spadkobierca, a spadkobiercą nie jest, wydania spadku lub poszczególnych przedmiotów spadkowych (art. 1029 §1).

Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym (art. 923 §1).

Rozporządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.

45. OMÓW PODSTAWOWE ZASADY DZIEDZICZENIA USTAWOWEGO

Powołanie do spadku wynika albo z ustawy albo z testamentu.

Nie może być spadkobiercą osoba, która:

- nie spełnia wymagań co do zdolności dziedziczenia:

- osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku,

- osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje,

- została uznana za niegodną dziedziczenia

spadkobierca uznany za niegodnego, zostaje wyłączony od dziedziczenia tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy:

- spadkodawca nie powołał spadkobiercy, albo gdy

- żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy:

- spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy,

- albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Spadkobierców ustawowych można podzielić na trzy grupy:

1. małżonek i zstępni spadkodawcy,

2. małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa,

3. gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy; Skarb Państwa.

Zasady dziedziczenia ustawowego:

1. w pierwszej kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych, z tym że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku (art. 931 §1),

Jeżeli małżonkowie pozostawali we wspólności majątkowej, można mówić o uprzywilejowaniu małżonka spadkodawcy. Majątek wspólny w chwili śmierci jednego ze współmałżonków zmienia się ze współwłasności łącznej we współwłasność ułamkową. Wielkość udziałów z reguły wynosi po 1/2. Dziedziczeniu podlega udział zmarłego małżonka w byłym majątku wspólnym oraz jego majątek odrębny.

2. jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych; przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych (art.931 §2),

Wnuki spadkodawcy dziedziczą bezpośrednio po spadkodawcy, ale w granicach wyznaczonych przez sytuację, w jakiej znalazłoby się dziecko spadkodawcy, gdyby dożyło otwarcia spadku. Reguła ta ma zastosowanie do dalszych zstępnych spadkodawcy.

3. w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku (art.932 §1):

- jego małżonek,

- rodzice,

- rodzeństwo,

4. udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu bądź z rodzicami, bądź z rodzeństwem, bądź z rodzicami i rodzeństwem spadkodawcy, wynosi połowę spadku (art. 932 §2);

Wielkość udziału małżonka została określona w sposób sztywny, niezależnie od tego, ilu pozostałych krewnych spadkodawcy dochodzi do dziedziczenia.

5. udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą części tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa (art.933 §1);

1. pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych (art.933 §1);

2. jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy (art.933 §2);

6. jeżeli do spadku powołani są obok małżonka tylko rodzice albo tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa (art.933 §3);

7. jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który mu przypadł, przypada jego zstępnym; podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy (art.934);

8. w braku zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada jego małżonkowi, (art.935 §1);

9. w braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa, (art.935 §2);

10. w braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy;

11. jeżeli miejsce ostatniego zamieszkania spadkodawcy W rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić lub ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, wówczas spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. (art.935 §3);

12. Przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji. (art.935¹);

Dziedziczenie w razie przysposobienia pełnego (art.936):

• przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak, jak by był dzieckiem przysposabiającego, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jak by przysposabiający był rodzicem przysposobionego,

• przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim, z tym że zasady tej nie stosuje się - w wypadku gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka - względem tego małżonka i jego krewnych, a jeżeli takie przysposobienie nastąpiło po śmierci drugiego z rodziców przysposobionego, także względem krewnych zmarłego, których prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa zostały w orzeczeniu o przysposobienie utrzymane.

• jeżeli dziecko przysposobił tylko jeden ze współmałżonków, skutki przysposobienia, także w zakresie dziedziczenia, nie obejmują małżonka przysposobiającego; przysposobiony nie będzie dziedziczył po tym małżonku i jego krewnych ani oni nie będą dziedziczyć po przysposobionym.

Dziedziczenie w razie przysposobienia niepełnego (art. 937):

Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, stosuje się poniższe zasady:

• przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy,

• przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych,

• rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.

Dziadkowie spadkodawcy (art. 938):

K.c. nie zalicza dziadków spadkodawcy do kręgu spadkobierców ustawowych, nakłada jednak na spadkobierców ustawowych obowiązek dostarczania im środków utrzymania.

Roszczenie o dostarczenie środków utrzymania ma charakter quasi-alimentacyjny przysługuje dziadkom przy wystąpieniu następujących przesłanek:

• dziadkowie spadkodawcy znajdą się w niedostatku;

• nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny,

• nie zostali powołani do dziedziczenia w testamencie;

• spadkobierca nie należy do kręgu zobowiązanych do alimentacji względem dziadków spadkodawcy.

W takiej sytuacji dziadkowie mogą żądać od spadkobiercy nie obciążonego takim obowiązkiem środków utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego.

Spadkobierca może uczynić zadość temu roszczeniu także w ten sposób, że zapłaci dziadkom spadkodawcy sumę pieniężną odpowiadającą wartości jednej czwartej części swojego udziału spadkowego.

Małżonek (art.939-940):

Zapis naddziałowy

• małżonek może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie.

• uprawnienie małżonka jest wyłączone, jeżeli wspólnie z nim do spadku dochodzą zstępni spadkodawcy, którzy mieszkali ze spadkodawcą razem w chwili jego śmierci - byłoby niesprawiedliwe pozbawianie tych przedmiotów zstępnych mieszkających wspólnie ze spadkodawcą i także z nich korzystających;

• uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.

• wykluczenie małżonka od dziedziczenia ustawowego pozbawia go zapisu naddziałowego

• z zapisu naddziałowego nie korzysta małżonek, który został uznany za niegodnego, zrzekł się dziedziczenia lub odrzucił spadek bądź został wyłączony od dziedziczenia na podstawie art.940 k.c. (małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.)

Wyłącznie małżonka od dziedziczenia

• Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.

• Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu.

• Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem.

• Termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.

46. ROZPORZĄDZENIA NA WYPADEK ŚMIERCI - TESTAMENT I JEGO TREŚĆ

Swoboda testowania - to zasada prawa spadkowego, która zezwala osobom fizycznym na dysponowanie swoim majątkiem przez czynność prawną na wypadek śmierci. Dzięki swobodzie testowania spadkodawca w drodze czynności prawnej może zmienić ustawowy porządek dziedziczenia.

Swoboda testowania pozostaje zawsze w granicach wyznaczonych przez porządek prawny. Podlega zatem ograniczeniom wynikającym z przepisów ustawy. Obecnie przepisy nie ograniczają spadkodawcy w żaden sposób, jeśli idzie o wskazanie osoby spadkobiercy lub spadkobierców.

Co do sposobu rozrządzania majątkiem należącym do spadkodawcy ograniczenia mogą wynikać z przepisów ogólnych, mających zastosowanie do wszystkich czynności prawnych oraz z przepisów szczególnych zawartych w księdze czwartej tytule III k.c. - Rozrządzenia na wypadek śmierci.

(art. 941 i 942) Rozporządzać majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Testament może zawierać rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy (zakaz wspólnych testamentów).

Testament wspólny oznacza nie tylko oświadczenie złożone przez więcej niż jednego spadkodawcę. Przede wszystkim oznacza zakaz łączenia takich oświadczeń w jednym dokumencie. Naruszenie takiego zakazu pociąga za sobą bezwzględną nieważność wszystkich dokonanych rozporządzeń.

Testament - ma dwojakie znaczenie:

1) to czynność prawna, jednostronna i odwołalna przez którą spadkodawca - osoba fizyczna - rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci, (rozwinięcie - oświadczenie spadkodawcy nie jest skierowane do określonej osoby, testament wywołuje skutki prawne dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy, art. 943 - w każdej chwili spadkodawca może odwołać zarówno cały testament jak i jego poszczególne postanowienia.),

2) to dokument obejmujący odpowiednie oświadczenie woli spadkodawcy rozporządzające jego majątkiem na wypadek śmierci.

Na treść testamentu składają się rozporządzenia co do majątku spadkodawcy. K.c. wymienia następujące rozporządzenia:

1) powołanie do całości lub części spadku jednej lub kilku osób (art. 959);

2) ustanowienie zapisu (art. 969);

3) polecenie (art. 982);

4) wydziedziczenie (art.1008).

Poza dyspozycjami majątkowymi testament może zawierać także postanowienia o charakterze niemajątkowym, takie jak niektóre polecenia lub ustanowienie wykonawcy testamentu (art. 986 §1). Jeżeli zatem zostanie dokonana czynność prawna w formie zastrzeżonej dla testamentu, a zawierać będzie jedynie postanowienia o charakterze niemajątkowym, to będzie to ważnie sporządzony testament.

W praktyce możliwy jest testament negatywny (nie uregulowany w kc) - tzn. spadkodawca wyłącza od dziedziczenia jednego lub niektórych spadkobierców ustawowych, ale nie powołuje innych spadkobierców. Wyłączenie traktuje się tak jakby os. wyłączona nie dożyła otwarcia spadku, ale przysługuje jej roszczenie o zachowek, gdy należy do grona osób z art.941.

Zdolność testowania

Zdolność testowania to możliwość sporządzenia i odwołania testamentu przez osobę fizyczną.

Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Istnienie zdolności testowania nie jest natomiast uzależnione od tego, aby spadkodawca był zdrowy psychicznie. Jeżeli choroba psychiczna nie doprowadziła do ubezwłasnowolnienia, należy przyjąć, że osoba fizyczna ma zdolność testowania. Choroba taka może natomiast spowodować, że spadkodawca w chwili sporządzania testamentu znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli, co doprowadzi do nieważności testamentu (art. 945 §1 pkt 1).

Testament sporządzony przez osobę nie mającą pełnej zdolności do czynności prawnych jest bezwzględnie nieważny.

Nie można sporządzić ani odwołać testamentu przez przedstawiciela (art.944).

Stanowi to ustawowe potwierdzenie jego ściśle osobistego charakteru. Wola musi pochodzić od samego spadkodawcy, nie może się on nikim posłużyć. Także treść testamentu musi być sprecyzowana przez testatora. Nie może on upoważnić innej osoby do np. określenia osoby spadkobiercy lub przedmiotu zapisu.

Nieważność testamentu art.945:

Nieważny jest testament sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji lub wyrażenie woli;

np. art.82 choroba psychiczne, niedorozwój umysłowy, przemijając zaburzenie czynności psychicznych: upojenie alkoholowe, pozostawanie pod wpływem narkotyków, hipnoza;

Niedopuszczalny jest automatyzm przy dokonywaniu oceny ważności testamentu sporządzonego przez osobę, która niedługo po jego sporządzeniu popełniła samobójstwo; z reguły jednak samobójstwa popełniane są w stanie depresji, a więc psychozy.

W wypadku powstania wątpliwości, czy testament sporządzony został świadomie i swobodnie, sąd z reguły powołuje biegłego.

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu to nie sporządziłby testamentu o tej treści;

błąd może dotyczyć zarówno treści testamentu, jak i pobudek działania spadkodawcy;

Ocena istotności błędu musi być dokonywana wyłącznie z punktu widzenia testatora, rozstrzygające znaczenie ma subiektywny punkt widzenia testatora, co jest zgodne z zasadą poszanowania jego rzeczywistej woli.

Testament sporządzony pod wpływem błędu jest bezwzględnie nieważny. Przepisy kodeksu cywilnego nie stwarzają w żadnym wypadku możliwości ustalenia pozytywnego, tzn. określenia, jaka byłaby treść rozporządzeń spadkodawcy, gdyby nie działał pod wpływem błędu.

3) pod wpływem groźby

groźba występuje wtedy, gdy jedna osoba, chcąc zmusić inną osobę do złożenia oświadczenia woli określonej treści, zapowiada użycie środków, które sprowadzą niekorzystne skutki w razie niezłożenia tego oświadczenia. Groźba nie musi być poważna ani obiektywnie uzasadniona. Wystarczy, że pod wpływem groźby testament zostaje sporządzony. Groźba nie musi stanowić przy tym jedynej przyczyny sporządzenia/odwołania testamentu.

Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie 3 lat od dnia w którym osoba mająca w tym interes prawny dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie 10 lat od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Terminy te są terminami zawitymi. Upływ terminów tu przewidzianych nie powoduje, że testament staje się ważny. Pozostanie nieważny, wywrze jednak skutki prawne.

Wady oświadczenia woli mogą powodować nieważność testamentu w całości lub w części.

Powołać się na nieważność może osoba mająca w tym interes.

Nieważność testamentu ustala sąd przede wszystkim w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Także w toku innych postępowań, np. o wykonanie zapisu, rozstrzygana jest kwestia ważności testamentu, w którym zapis został ustanowiony.

Nadto ważność testamentu może być także oceniana pod kątem art.58. Ważności testamentu zależy też od zachowania przewidzianej przez prawo formy jego sporządzenia, a także od osób które były świadkami oświadczenia spadkodawcy (art.958).

Jedną z podstawowych cech testamentu jest jego odwołalność (art. 943).

Odwołanie testamentu (art.946) może nastąpić w ten sposób że spadkodawca:

1) sporządzi nowy testament - przy czym jeśli w nowym testamencie nie będzie zapisu że poprzedni testament zostaje odwołany to ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. Odwołanie może dotyczyć tylko jednego rozrządzenia, niektórych spośród dokonanych rozrządzeń lub całego testamentu, testament odwołujący może także zawierać inne rozrządzenia. W wypadku istnienia kilku testamentów o różnej treści istotne jest ustalenie, w jakiej kolejności zostały one sporządzone. Jeżeli jeden z testamentów lub niektóre z nich nie mają daty i daty tej nie da się ustalić, testamenty są bezskuteczne.

2) w zamiarze odwołania testamentu zniszczy lub pozbawi testament cech od których zależy jego ważność,

3) dokona zmian w testamencie z których wynika odwołania postanowień testamentu.

Może wystąpić sytuacja, w której spadkodawca odwoła dokonane już odwołanie testamentu. Polskie prawo spadkowe nie reguluje skutków takiego zdarzenia, w szczególności nie przewiduje przywrócenia skuteczności testamentowi odwołanemu.

Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy (art. 948 §1).

Interpretacja dopuszczalna jest jedynie wówczas, gdy sformułowania testamentu są niejasne i w żadnym wypadku nie może prowadzić do uzupełnienia rozrządzeń. Interpretacja testamentu może dotyczyć tylko jego treści. Zabiegom zmierzającym do ustalenia rzeczywistej woli spadkodawcy poddać można tylko testament ważny pod względem formalnym.

47. FORMY TESTAMENTU

Przepisy dotyczące formy testamentu mają moc bezwzględnie obowiązującą. Podstawowym celem jest, aby moc prawną miała tylko prawdziwa wola osoby sporządzającej testament.

Forma testamentu jest formą ad solemnitatem. Jakiekolwiek uchybienia przepisom regulującym formę powodują w zasadzie nieważność sporządzonego testamentu (art. 958).

Nie ma przeszkód, aby testament nie odpowiadający wymaganiom określonej formy był uznany za ważny, jeżeli spełnia wymagania innej formy.

I. Testamenty zwykłe - art. 949- 951

1. własnoręczny (holograficzny) (art. 949) - Wystarczy, że spadkodawca w całości napisze go pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.

Brak daty nie powoduje nieważności testamentu, jeżeli nie ma wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do jego treści lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Data może być podana w sposób opisowy (np. „w dzień po zamachu na World Trade Center w N.Y.”).

Spadkodawca podaje czasem tylko miesiąc i rok, porę roku czy tylko rok sporządzenia testamentu. W zasadzie takie oznaczenie należy uznać za wystarczające.

Testament opatrzony datą nieprawdziwą należy traktować tak, jak testament niedatowany.

Wyłączone jest posługiwanie się urządzeniami utrwalającymi pismo w sposób mechaniczny (maszyna do pisania, drukarka). Sam rodzaj pisma, jego forma (np. wiersz), a także język, w jakim testament został sporządzony (o ile testator znał ten język), nie wpływają na ważność testamentu. Nie ma znaczenia, na jakim materiale utrwalone zostało pismo spadkodawcy ani też, jakie narzędzie zostało do tego użyte. Testament może stanowić także część innej czynności prawnej.

Podpis pod testamentem w zasadzie powinien składać się z imienia i nazwiska. Może także ograniczyć się tylko do nazwiska. Nie stanowią prawidłowego podpisu ani inicjały, ani parafa. Podpis powinien znaleźć się pod dokonanymi rozrządzeniami, a nie na początku testamentu, w tekście lub na marginesie.

Zbadanie ważności testamentu własnoręcznego stanowi zagadnienie wstępne przede wszystkim w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. W razie powstania wątpliwości co do autentyczności testamentu sąd powinien powołać biegłego pismoznawcę.

2) notarialny (art. 950) - w formie aktu notarialnego. Oryginał pozostaje u notariusza. Szczegółowe wymagania formalne określają przepisy Prawa o notariacie. Naruszenie tych przepisów pociąga za sobą nieważność dokonanej czynności (testamentu).

Przy przyjmowaniu oświadczenia testatora notariusz powinien zwrócić uwagę, czy spadkodawca ma wolę testowania i czy wolę tę oświadcza swobodnie i świadomie.

Testament sporządzony w formie aktu notarialnego ma taką moc dowodową, jak inne dokumenty publiczne (art.244 k.p.c.)

3) allograficzny (art. 951)

- w obecności 2 świadków spadkodawca ustnie oświadcza swoją ostania wolę wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

- oświadczenie to spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia,

- odczytuje

- podpisują go spadkodawca (jeśli nie może się podpisać to zaznacza się to w protokole), świadkowie i urzędnik.

Nie mogą w ten sposób sporządzić testamentu osoby głuche lub nieme.

Kto nie może być świadkiem - patrz niżej

Świadkiem testamentu allograficznego może być osoba sporządzająca protokół zawierający rozrządzenia testatora. Protokolant nie musi być obecny w czasie składania oświadczenia przez testatora.

II. Testamenty szczególne - art.952-955

Mogą być sporządzane tylko w szczególnych okolicznościach, oraz tracą moc (stają się bezskuteczne) po upływie 6 miesięcy od dnia ustania okoliczności uzasadniających niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu (bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas w którym spadkodawca nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego.).

1) ustny (art. 952) - może być sporządzony gdy:

a) istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, albo

b) wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione,

wówczas spadkodawca ustnie, przy jednoczesnej obecności 3 świadków (świadkami nie mogą być osoby głuche lub nieme i inne z art.956) może oświadczyć ostatnią wolę.

Treść testamentu ustnego może być stwierdzone w ten sposób, że:

a) jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem 1 roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

b) jeżeli treść testamentu nie zostanie stwierdzona w sposób określony powyżej, można ja w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić poprzez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Z uwagi na niemożność lub trudności w przesłuchaniu jednego świadka, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Kto nie może być świadkiem - patrz niżej

Pismo zawierające treść rozrządzeń dokonanych przez spadkodawcę może być sporządzone przez osobę trzecią zainteresowaną treścią testamentu.

2) podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym (art. 953)

- spadkodawca (podróżny) oświadcza swą wolę, w obecności 2 świadków, przed dowódcą statku lub jego zastępcą;

- dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy z podaniem daty jej spisania

- pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy,

- po czym pismo podpisują spadkodawca (jeśli nie może się podpisać to zaznacza się to w piśmie z podaniem przyczyny braku podpisu), świadkowie, oraz dowódca lub zastępca statku.

Gdy zachowanie tej formy nie jest możliwe można sporządzić testament ustny.

Sama podróż stanowi wystarczającą przesłankę skorzystania z tej formy testamentu. Wystąpienie dodatkowych przesłanek (np. niebezpieczeństwo katastrofy, obawa rychłej śmierci spadkodawcy) nie jest konieczne.

3) wojskowy (art. 954) - określa tą formę rozp. Min Obrony Narodowej z dnia 30.01.1965r. w sprawie testamentów wojskowych (Dz.U. Nr 7, poz.38) - oświadczenia mogą składać żołnierze Sił Zbrojnych tylko w okresie mobilizacji lub wojny albo w czasie przebywania w niewoli.

Testament wojskowy może być sporządzony według jednej z następujących form:

1)

- spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu,

- który spisuje ją w protokole z podaniem miejsca i daty jego sporządzenia,

- odczytuje protokół spadkodawcy i sporządza o tym wzmiankę;

- następnie protokół podpisują spadkodawca i sędzia, a jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia wojskowy powinien zamieścić w protokole uwagę wyjaśniającą powód braku podpisu spadkodawcy;

2)

- spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych,

- z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, podając miejsce i datę jej spisania,

- a następnie tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie;

3)

- jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, oświadcza ustnie swą ostatnią wolę w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych,

- z których jeden spisuje wolę spadkodawcy podając miejsce i datę jej spisania wraz z wyjaśnieniem powodu braku podpisu spadkodawcy;

- tak sporządzony testament po odczytaniu go spadkodawcy i dokonaniu o tym wzmianki podpisują wszyscy trzej świadkowie.

Okoliczności dopuszczające sporządzenie testamentu wojskowego nie wyłączają możliwości sporządzenia testamentu w formie przewidzianej w Kodeksie cywilnym.

Świadek testamentu (art. 956-957) - świadkiem testamentu (zwykłego i szczególnego) nie może być:

a) kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;

b) niewidomy, głuchy lub niemy;

c) kto nie może czytać i pisać;

d) kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;

e) skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania;

f) osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Jeśli taka osoba będzie świadkiem to nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.

48. Przyjęcie lub odrzucenie spadku art. 1012-1024 kc

Nabycie spadku w drodze dziedziczenia nie jest obowiązkiem spadkobiercy i zależy od jego woli. Nabycie spadku następuje z mocy prawa z chwilą otwarcia spadku, ale spadkobierca w ciągu 6 miesięcy od dnia w którym dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku może spadek przyjąć albo odrzucić.

I. Rodzaje oświadczeń

Spadkobierca może:

1. przyjąć spadek bez ograniczenia za długi spadkowe (przyjęcie proste),

2. przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza),

3. spadek odrzucić

Wyjątek od tej zasady dotyczy Skarbu Państwa i gminy (art.1023 kc - znowelizowany w 2003 r.), które nie mogą odrzucić spadku przypadającego im z ustawy (mogą odrzucić gdy spadek przypada z testamentu), nie składają oświadczenia woli, a spadek przypada im z dobrodziejstwem inwentarza.

Oświadczenie o przyjęciu albo odrzuceniu spadku spadkobierca może złożyć w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku.

Brak oświadczenia w tym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku, z wyjątkiem, gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia albo osoba prawna, wówczas brak oświadczenia w tym terminie oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Także jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza to uznaje się, że spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnych oświadczeń przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Do czasu upływu terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nabycie spadku przez spadkobiercę ma charakter tymczasowy, skutkiem czego:

1. spadkobierca nie może zbyć spadku ani udziału w nim w całości lub w części,

2. spadkobierca nie może uzyskać stwierdzenia nabycia spadku (1026 kc)

3. w zakresie odpowiedzialności za długi spadek jest oddzielony od majątku spadkobiercy.

Z chwilą przyjęcia spadku nabycie staje się definitywne (nie można już spadku odrzucić). Natomiast gdy spadkobierca odrzucił spadek zostaje on wyłączony od dziedziczenia tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 kc) - w konsekwencji dziedziczą jego spadkobiercy.

II. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

1. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku to jednostronna czynność prawna obejmująca oświadczenie woli spadkobiercy,

2. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być tylko bezwarunkowe, a jego skutki nie mogą być ograniczone terminem. Oświadczenie złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne (art. 1018 kc),

3. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może być odwołane,

4. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest niepodzielne tzn. nie można spadku częściowo przyjąć i częściowo odrzucić (art. 1014 3 kc), z następującymi wyjątkami:

a) przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu (art. 1014 § 1 kc),

b) spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu (art. 1014  2 kc),

c) ponadto spadkobierca powołany do spadku z mocy testamentu i ustawy, może odrzucić spadek przypadający mu z testamentu, a przyjąć spadek przypadający mu z ustawy, co nie zwalnia go z obowiązku wykonania zapisów i poleceń (art.1022 kc),

5. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa się przed sądem rejonowym lub notariuszem. Można je złożyć ustnie lub pisemnie z podpisem urzędowo poświadczonym (pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku też musi być z podpisem urzędowo poświadczonym) - art. 1018  3 kc,

6. w imieniu osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych, oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa przedstawiciel ustawowy, a oświadczenie spadkobiercy o ograniczonej zdolności do czynności prawnych wymaga zgody przedstawiciela ustawowego. Do wyrażenia zgody lub złożenia oświadczenia przedstawiciela ustawowego wymagana jest uprzednia zgoda sądu opiekuńczego

Jeżeli oświadczenie woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożono pod wpływem błędu lub groźby stosuje się odpowiednio przepisy o wadach oświadczenia woli z zastrzeżeniem, że:

a) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem i wymaga zatwierdzenia przez sąd,

b) spadkobierca winien jednocześnie oświadczyć czy i jak spadek przyjmuje czy odrzuca.

Transmisja (art. 1017 kc) - to sytuacja, gdy spadkobierca (transmitent) zmarł przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku i nie złożył tego oświadczenia - wówczas takie oświadczenia mogą złożyć jego spadkobiercy (transmitariusze), a termin do złożenia takiego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej niż termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy.

49. Odpowiedzialność za długi spadkowe (art. 1030-1034 kc)

Na skutek sukcesji uniwersalnej na spadkobiercę przechodzą ex lege prawa i obowiązki majątkowe (w tym długi) wchodzące w skład spadku. Spadkobierca staje się osobiście zobowiązany (odpowiedzialność pochodna za długi spadkowe) do spełnienia świadczeń odpowiadających tym długom - chodzi o długi istniejące w chwili śmierci spadkodawcy jak i te które powstały po otwarciu spadku.

Zasady odpowiedzialności za długi spadkowe:

1. do chwili przyjęcia spadku - spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku,

2. od chwili przyjęcia spadku - odpowiedzialność za te długi z całego majątku spadkobiercy:

a) w razie prostego przyjęcia spadku - spadkobierca odpowiada za długi spadkowe bez ograniczenia (nieograniczona odpowiedzialność za długi);

b) w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza - spadkobierca odpowiada za długi tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (ograniczona odpowiedzialność za długi - z wyjątkiem gdy spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nie istniejące długi (wtedy nie ma ograniczenia odpowiedzialności za długi),

[przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza - gdy spadkobierca złożył oświadczenie, oraz gdy nie złożył oświadczenia, lecz (1) spadkobierca jest osobą fizyczną, która nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych bądź istnieją podstawy do jego całkowitego ubezwłasnowolnienia (art. 1015 § 2 kc), (2) spadkobierca jest osobą prawną (art. 1015 § 2 kc), (3) jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1016 kc), (4) jeżeli spadkobiercą z mocy ustawy jest Skarb Państwa lub gmina (art. 1023 kc]

3. odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów i poleceń ograniczona jest zawsze do wartości stanu czynnego spadku (art. 1033 kc),

4. współspadkobiercy do chwili działu spadku odpowiadają solidarnie za długi spadkowe. Gdy jeden spełnił świadczenie to może żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach odpowiadających wielkości ich udziałów Od chwili działu spadku odpowiadają w stosunku do wielkości udziałów (art. 1034 kc).

50. Umowy dotyczące spadku (art. 1047-1057 Kc)

Zgodnie z art. 1047 kc generalnie umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna - wyjątki określa ustawa.

1. Zrzeczenie się dziedziczenia:

1. to umowa zawarta za życia spadkodawcy w formie aktu notarialnego między spadkodawcą a spadkobiercą, który zrzeka się dziedziczenia po spadkodawcy,

2. jeżeli umowa nie stanowi inaczej, zrzeczenie obejmuje też zstępnych zrzekającego się,

3. zrzekającego (i jego zstępnych, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia) traktuje się tak jakby nie dożył otwarcia spadku,

4. umowa nie może być zaskarżona przez wierzycieli zrzekającego (przy odrzuceniu spadku to możliwe art. 1024 kc),

5. uchylenie zrzeczenia się dziedziczenia może nastąpić umową w formie aktu notarialnego zawartą między zrzekającym się, a tym po kim zrzeczono się dziedziczenia art. 1050 kc).

2. Umowa o zbycie spadku:

1. to umowa, w której spadkobierca, który przyjął spadek zbywa ten spadek w całości lub części,

2. umowa o zbycie spadku np. przez umowę sprzedaży, darowizny, zamiany lub inna umowa zobowiązująca do zbycia spadku przenosi spadek na nabywcę, tzn. wywołuje skutek rozporządzający, chyba że strony postanowiły inaczej - to umowa przyczynowa (kauzalna),

3. umowa zobowiązująca do zbycia spadku oraz umowa przenosząca spadek (rozporządzająca) muszą być zawarte w formie aktu notarialnego,

4. przejście spadku lub jego części ułamkowej na nabywcę ma charakter następstwa pod tytułem ogólnym art. 1053 kc - nabywca spadku wstępuje w prawa i obowiązki spadkobiercy, w takim w zakresie w jakim przysługiwały one zbywcy,

5. nabywca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe w takim zakresie jak zbywca, a ich odpowiedzialność względem wierzycieli jest solidarna,

6. w braku odmiennej umowy nabywca odpowiada wobec zbywcy za to, że wierzyciele nie będą żądali spełnienia od niego świadczeń na zaspokojenie długów spadkowych,

7. spadkobierca nie odpowiada w razie zbycia spadku z tytułu rękojmii za wady fizyczne i prawne poszczególnych przedmiotów należących do spadku - ale odpowiada za wady przedmiotu zbycia jako całości,

8. korzyści i ciężary związane z przedmiotami należącymi do spadku, jak również niebezpieczeństwo ich przypadkowej utraty lub uszkodzenia przechodzą na nabywcę z chwilą zawarcia umowy o zbycie, chyba że umowa stanowi inaczej,

9. zbywca spadku zobowiązany jest do wydania tego, co wskutek zbycia, utraty lub uszkodzenia przedmiotów należących do spadku zostało uzyskane w zamian tych przedmiotów albo jako naprawienie szkody, a jeżeli zbycie spadku było odpłatne, także do wyrównania ubytku wartości powstałego przez zużycie lub rozporządzenie nieodpłatne przedmiotami należącymi do spadku (art. 1054 § 1 kc),

10. zbywca może żądać od nabywcy zwrotu wydatków i nakładów poczynionych na spadek (art. 1054 § 2 kc).

^* Od dnia 10.07.2001 r. obowiązują przepisy ustawy z dnia 21.06.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkalnym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. nr 71, poz. 733).

Aktualnie umowę najmu lokalu regulują przepisy ogólne kc dot. umowy najmu (art. 659-679 kc) uszczegółowione przepisami rozdziału II - najem lokalu (art. 680-692 kc); brak jest kodeksowego odesłania do ustaw szczególnych (poprzednio : odesłanie do ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych).

- 3 -

---