GEOGRAFIA EKONOMICZNA POLSKI
Dr Hasiński
WYKŁAD I
Uwarunkowania przestrzenne gospodarki Polski:
PRZYRODNICZE
wnikają z położenia Polski w Europie /ale my nie umiemy wykorzystać tego położenia/
klimat zmienny
warunki glebowe (zależą od położenie i efektów zlodowaceń) -> to wpływa np. na położenie surowców mineralnych
HISTORYCZNE
ukazują rozwój społeczno - gospodarczy w danym czasie
pokazują dokonania gospodarcze w określonych warunkach politycznych
etapy rozwoju struktury przestrzennej polskiej gospodarki:
I ETAP: (do 1914 r.) - gł. XIX wiek
Zakończony wojną
II ETAP: (1918 - 1939)
Zakończony II wojną
III ETAP (1945 - 1989) gospodarka nakazowo - rozdzielcza
IV ETAP rozpoczął się tzw. URYNKOWIENIEM gospodarki żywnościowej
1.08.1989 - wstęp do zmian gospodarki - „terapia szokowa” Balcerowicza od 1.01.1990.
Ten etap trwa nadal transformacja gospodarki w gospodarkę rynkową
Tzw. „wolny rynek” nie istnieje, bo każdy z krajów prowadzi politykę chroniącą własny rynek.
Po II wojnie światowej Polska również przechodziła transformację, ale w odwrotnym kierunku - od kapitalizmu liberalnego do socjalizmu.
Historycznie:
Chrobry
Potop Szwedzki
rozbiory
I i II wojna światowa
Polska miała jedne z największych zniszczeń
Momenty załamania się gospodarki
To, co obecnie obserwujemy w gospodarce jest wypadkową wymienionych wcześniej 4 etapów;
Na każdym z tych etapów to, co zostało wypracowane było wypadkowa pomiędzy wpływem czynnika przyrodniczego i historycznego.
Najważniejsze dokonania kapitalizmu europejskiego w XIX wieku (Polska pod zaborami):
( inne traktowanie ziem polskich przez każdego z zaborców)
ZABÓR PRUSKI
najlepiej rozwinięty
państwo pruskie traktowało Polskę jako ziemie własne, Rosja i Austria jako ziemie typu kolonialnego
ówcześnie najlepiej rozwinięte gospodarczo państwo w Europie
na polskich ziemiach inwestowano w :
rolnictwo (Śląsk, Wielkopolska, Kujawy)
dynamiczny rozwój gospodarki
dynamiczny rozwój Berlina
przenoszenie się ludzi do miast (zapewnienie aprowizacji dla ludności)
na przełomie XIX i XX wieku Śląsk był największym na świecie producentem buraka cukrowego
Dbanie o gospodarkę rolną w zaborze pruskim:
Przepisy, które wymagały dobrej gospodarki rolnej (w innym wypadku ziemia była chłopom odbierana); przepisy te dotyczyły tak samo Polaków jak i Niemców.
Doprowadziło to do powstania bardzo wysokiej kultury rolnej (Wielkopolska i Kujawy)
Przy prawach spadkowych gospodarstwo nie mogło być dzielone na mniejsze. Jedna osoba dziedziczyła (gospodarz przed śmiercią wybierał która).
spowodowało to, że wielkość gospodarstwo w okresie transformacji (od 1990 r.) była bardzo zróżnicowana. Największe były w zaborze pruskim, a najbardziej rozdrobnione w byłym zaborze rosyjskim.
!! podczas dziedziczenia jedna osoba zostawią na gospodarce, a pozostałe rodzeństwo musiało przemieścić się ze wsi do małych miasteczek, gdzie się kształciły lub znajdowały zatrudnienie w handlu (sklepy przechodziły z pokolenia na pokolenie) i w zakładach rzemieślniczych.
Osoba dziedzicząca gospodarstwo miała obowiązek spłacać resztę rodzeństwa
WNIOSEK : gospodarka rozwijała się w b. Szybkim tempie
Zaopatrzenie w odpowiedni sprzęt rolniczy. Fabryki produkujące sprzęt rolniczy np. Zakłady H. Cegielskiego w Starołęce pod Poznaniem.
Infrastruktura - rozwój tylko w zaborze pruskim rozwój sieci kolejowej szerokotorowej i wąskotorowej
kolej wąskotorowa - obsługa terenów rolnych i leśnych (trasy turystyczne). Na terenie Wielkopolski dziś funkcjonuje 5 takich linii
kolej szerokotorowa - duże zróżnicowanie miedzy poszczególnymi zaborami
Prusy: przewożenie towarów między miastami
Rosja: proste linie - znaczenie strategiczne, wojenne (by szybko wywieść coś na front)
drogi o nawierzchni twardej
największy w Polsce przemysł rolno - spożywczy (począwszy od cukrownictwa)
Obowiązkowa nauka czytania i pisanie. Studia płatne.
Rozbudowa Szczecina, Gdańska, poznania, Wrocławia
Budowanie powiązań z Niemcami
Do czasu II wojny światowej 2 pod względem znaczenia miastem w Niemczech był Wrocław.
ZABÓR ROSYJSKI:
Ogólny rozwój imperium niższy nić Prus. Polska jako strefa kolonialna, buforowa (bo Rosjanie pamiętali skąd przyszedł Napoleon).
nie było przymusu pracy
zacofany przemysł rolno - spożywczy
każdy pracował jak chciał
Rosja głównie eksportowała (do czasu Rewolucji Październikowej Rosja była głównym eksporterem zbóż na świecie)
Nie było zakazu dzielenia gospodarstwa na mniejsze
Ludzie najwcześniej wyjechali poza zabór „za chlebem” za Ocean
Wywózki na Syberię
Dostęp do nauki (płatnej)
Rozwijano:
przemysł maszynowy (Warszawa) prywatny
Infrastruktura:
Rosjanie dołożyli się do budowy tylko 3 linii kolejowych
Warszawa - Moskwa
Warszawa - Petersburg
Lwów - Odessa
Polski kapitał wybudował linie Warszawa - Wiedeń
przemysł lekki (włókienniczy)
Łódź i okolice.
Tym przemysłem zawiadywali Żydzi (którzy przenieśli się tu z Niemiec. Mieli dużo kapitału) - pustkę po nich w zaborze pruskim wypełnili Polacy.
Nieograniczone rynki zbytu.
Przeludnienie polskiej wsi (tania siła robocza), dynamiczny rozwój przemysłu lekkiego. Na bazie tego wykształciły się 2 okręgi przemysłowe:
Gubernia Piotrkowska (Piotrków Trybunalski, tereny wokół Łodzi na południe aż do Sosnowca, który nie należał do zaboru pruskiego)
Gubernia Warszawska ( Warszawa i okolice aż do Białego Stoku - np. Żyrardów)
Po dzień dzisiejszy można dostrzec różnice w krajobrazie - domy ulice itd.
ZABÓR AUSTRIACKI:
Wszelkiego typu inicjatywy gospodarcze były hamowane w zarodku, by nie wyrosła konkurencja dla rdzennych Austriaków.
Wolność w dziedzinie kultury, nauki i sztuki Efekt - np. Panorama Racławicka.
2 miasta: Lwów i Kraków (ośrodki nauki i kultury)
rdzenne ziemie polskie - nie takie, które „przechodziły z rąk do rąk”
Gospodarka:
Polacy założyli przemysł drzewny w okolicach Starego Sącza.
Przez pół roku wysyłano drewno do Niemiec, potem jednak eksport został utrudniony przez Austriaków do granic możliwości i zwiększono koszty produkcji.
bezkarność
zacofanie przemysłu
niszczenie wszelkich oddolnych inicjatyw
Inwestowano w wydobycie ropy naftowej i węgla kamiennego (Trzebinia)
Brak przepisów dot. Rolnictwa - rolnictwo na zasadzie „kto chce”
Dualny obraz rolnictwa:
rozdrobnione rolnictwo chłopskie, gdzie nie przednówku ludzie cierpieli głód
bardzo duże przeludnienie agrarne (gospodarstwa można było dzielić)
na zasadzie gospodarki żywnościowej znakomicie prosperowały majątki ziemskie np. Majątek Dzieduszyckich (Lwów)
Majątek Potockich ( Łańcut)
Infrastruktura:
linia kolejowa: Kraków - Tarnów - Lwów - Odessa oraz Muszyna - do stolicy Imperium
kilka dróg
Polityka Austrii:
przemysł ciężki „wyrzucony” do Czech
przemysł lekki pozostawiony w Austrii
Lata 30' okresu międzywojennego „import” nauczycieli z zaboru austriackiego do pruskiego.
Zabory w 1913 r. /wg. Misztala/
zabór |
pruski |
rosyjski |
austriacki |
Zatrudnieni w przemyśle Os/ 1000 mieszk. |
63 |
34 |
6 |
Gęstość linii kolejowych Dł/100 km pow. |
11,8 |
5,2 |
5,9 |
Gęstość dróg bitych Dł / 100 km pow. |
40,4 |
24,9 |
30,2 |
ROK 1918 - NIEPODLEGŁOŚĆ
5 - 7 etapów rozwoju Polski okresu międzywojennego
wojna o granice, zatargi na kilka lat
rozwój gospodarki od 1921 roku
scalanie i wyrównywanie różnic miedzy zaborami do II wojny światowej
wszelkie „niedociągnięcia” wynikały z:
zbyt krótkiego czasu
małej ilości kapitału
1918 - 1920 OKRES GOSPODARKI WOJENNEJ
zakupy bronie, wszelkie działania skierowane na front
1921 - 1923 OKRES ODBUDOWY INFLACJI
dalszy ciąg unifikacji (prawa, waluty obiegowej, ludzi); cały czas w obiegu były 4 waluty
hiperinflacja tak wielka, że mówiło się „jednego dnia sprzedawało się gospodarstwo rolne za kilka walizek pieniędzy, a za dwa tygodnie można było za to kupić pudełko zapałek”
ostudzenie gospodarki
inflacja z lat 80' to tylko namiastka tej z okresu międzywojennego
1924 - 1925 ETAP STABILIZACJI WALUTY I KRYZYSU POINFLACYJNEGO
rezygnacja z 4 walut
ustalenie polskiego złotego dzielonego na 100 groszy
ustalenie parytetu (wartości) złotego w stosunku do innych walut - w oparciu o franka szwajcarskiego (jedna z najstabilniej szych walut)
ustalenie proporcji, w jakich wymienia się marki za dolara
GRABSKI = Premier
„ciął” etaty administracji państwowej, ale zwiększy zatrudnienie w edukacji narodowej
powołanie NBP
część gospodarki w rękach państwa: spirytus, tytoń, zapałki + państwowe zakłady inżynierii
postawił podwaliny pod budowę gospodarki
1926 - 1929 ETAP PROPSERITY
znakomity rozwój gospodarki, dużo nowych, tanich wyrobów
Na tym tle doszło do tzw. „wojny celnej” miedzy Polska, a Niemcami
1930 - 1935 OKRES WIELKIEGO KRYZYSU GOSPODARCZEGO
zaczął się w 1928 r. za oceanem, ale ze względu na wolniejszy obieg informacji odczuwano go w Europie dopiero w 1930 roku
kryzys dotknął przede wszystkim polską wieś
„rozwarcie nożyc cenowych”
WYKŁAD II
1936 - 1939 OKRES INTERWENCJONIZMU PAŃSTWOWEGO W GOSPODARCE NARODOWEJ
Okres b. Ważny dla rozwoju gospodarki.
Przed wojną panował kapitalizm liberalny
Nazwę Interwencjonizm Państwowy wymyślił EUGENIUSZ KWIATKOWSKI w Polsce nie doszło do wykształcenia się średniej warstwy kapitalistycznej i rolą państwa było ja zastąpić.
Osiągnięcia gospodarcze:
Budowa portu w Gdyni
początek w latach 20'
rozbudowa miasta - Gdynia „Orłowo”
inżynier Wende - główny projektant
inicjatywa E. Kwiatkowskiego
otwarcie Polski na świat
Port został oddany do eksploatacji na przełomie lat 20' i 30'. Emigracja robotników USA i Kanada. Port był b. Szybko rozbudowywany.
W 1938 roku pod względem przeładunkowym Gdynia zajmowała II miejsce na Bałtyku dynamiczny rozwój importu i eksportu. Port kilka razy modyfikowany istnieje po dzień dzisiejszy.
2)Budowa nitki węglowej łączącej Śląsk bezpośrednio z Gdynią (z pominięciem Gdańska)
Budowa równolegle z portem w Gdyni.
Gdańsk był „wolnym miastem” zarządzanym de facto przez Niemców, zatem były duże kłopoty z wywożeniem towarów.
chodziło o ominięcie „utrudnień” i budowę linii bezpośrednio do Gdyni. Budowa przy udziale kapitały polskiego i francuskiego.
Śląsk - Zduńska Wola- Bydgoszcz - Kaszuby - Gdynia Orłowo
Stamtąd pociągnięto później linie aż do Helu
Linia wykorzystywana głównie do przewozu towarów
Aktywizacja terenów położonych wzdłuż linii kolejowej.
Budowa COP
Z budową noszono się od początku lat 20'. w zamierzeniu produkcja broni, okręg zbrojeniowy.
Od 1936 roku zaczęto budowę COP. B. Duża zasługa E. Kwiatkowskiego (który wybrał odpowiednie miejsce do budowy
teren zaniedbany gospodarczo
oddalony od granic państwa
podejście systemowe
ten pomysł został w 100% spełniony).
Pomysł przejęty później przez Włochów do aktywizacji Południa oraz przez Amerykanów (budowa zapory).
Położenie COP: na pd. Karpaty - na pn. Radom, Lublin.
Podział COP na 3 części:
województwo kieleckie - część surowcowa (Radom, Kielce)
część aprowizacyjna (Lublin)
stosunkowo dobre gleby (rędziny, lessy)
niezła kultura rolna
okręg sandomierski
teren, na którym głównie lokowany nowe inwestycje gospodarcze (w pozostałych 2 częściach też, ale na tym terenie najwięcej)
teren położony w widłach Wisły i Sanu
budowę COP zaczęto od rozbudowy infrastruktury - kolej, drogi, linie przesyłowe energetyczne.
Budowa w Rożnowie na Dunaju betonowej zapory wodnej elektrownia (przyspieszenie budowy po wielkiej powodzi) ukończenie sierpień 1938 r. - 2 tygodnie później przejęta przez Niemców
Przygotowanie planów budowy na rzece San (Solina) - realizacja pod koniec lat 60'
Początek budowy 2 lotnisk: Mielec i Rzeszów (obecnie rozbudowywane za pieniądze unijne, bo sięga do wschodnich części unii)
Budowa Stalowej Woli od podstaw - równoległa budowa huty, miasta i zakładów mechanicznych. - hutę i miasto ukończono przez II wojna światową
Zakłady lotnicze w Mielcu
Filia zakładów z Okęcia z Warszawy (obok lotniska w Warszawie istnieją olbrzymie zakłady lotnicze)
Powstawały znakomite konstrukcje samolotów, na które nie było stać polskiej armii; samoloty te były eksportowane
Rzeszów - olbrzymie zakłady produkcji silników lotniczych (całkowicie zniszczone podczas Ii wojny w murach tych zakładów powstał dzisiejszy Zelmer)
zakłady produkujące obrabiarki
Zakłady zbrojeniowe w Dębie (dziś Nowa Dęba)
Zakłady gumowe Dębica filia Stomil z poznania (kilka razy unowocześniane)// zakłady Mięsne Dębica (istnieją do dziś - gromadzi się tam tzw. Zapasy strategiczne)
Kraśnik - produkcja amunicji
Radom - Łucznik - olbrzymie zakłady zbrojeniowe (pistolety, karabiny maszynowe, maszyny do szycia)
Kozienice - zakłady produkcji amunicji + szereg zakładów, które zostały częściowo ukończone np. Sanok - San czy Lubin - zakłady samochodowe 9po II wojnie produkcja Żuka)
W samym przemyśle powstało wówczas ok. 9000 nowych miejsc pracy
Budowa COP zaktywizowała gospodarczo pozostałe części kraju.
Sytuacja gospodarcza bardzo się poprawiła. Wybudowano tez zakłady przemysłu spożywczego - gł. owocowo - warzywnego.
15 - letni perspektywiczny plan gospodarczy obejmujący lata 1939 - 1953 (przedstawiony przez Eugeniusza Kwiatkowskiego w 1938 roku)
ETAPY:
1939 - 1941 rozbudowa przemysłu o znaczeniu militarnym
1942 - 1944 priorytet dla komunikacji i motoryzacji
1944 - 1947 modernizacja wsi i rolnictwa
1948 - 1950 rozwój urbanizacji i industrializacji
1951 - 1953 ujednolicenie struktury ekonomicznej kraju, zacieranie różnicy miedzy Polską
A i B
Cykl przerwany przez II wojnę światową - w latach 50' skorzystano z gotowych planów.
OKREGI PRZEMYSŁOWE II RP
COP
Rozbudowa o. Częstochowskiego
O. Łódzkiego
O. Warszawskiego
+ linia węglowa
Zrobiono wiele w różnych dziedzinach, jednakże brak kapitału i brak czasu nie pozwoliły na dokończenie robót.
Nie dopuszczano do inwestycji kapitału zagranicznego - rząd wolał brać pożyczki zagraniczne.
Osiągnięcia:
gospodarcze
jw.
uporządkowanie i rozwinięcie systemu finansowo - kredytowego
ujednolicony handel zagraniczny
scalenie ziem trzech zaborów w jedną całość
budowa połączenia kolejowego Poznań - Warszawa
b) społeczne
w pierwszych latach II RP wprowadzono 8 - godzinny czas pracy
regulacja urlopów (określono długość trwania, wprowadzono urlopy płatne bez względu na poziom wykształcenia)
wprowadzono powszechność nauczania
reforma oświaty
STRATY WOJENNE
zginęło ok. 6 mln Polaków , co stanowi 17,2% ogółu ludności (najwięcej)
zniszczenie Warszawy
zniszczenie kraju, gospodarki
STRATY LUDNOŚCI (w mln osób)
|
żołnierze |
cywile |
Razem |
ZSRR |
13.6 |
7,0 |
20,6 |
Polska |
0,3 |
5,7 |
6,0 |
Niemcy |
4,7 |
0,5 |
5,2 |
Japonia |
1,2 |
0,6 |
1,8 |
Jugosławia |
0,4 |
1,2 |
1,6 |
Francja |
0,3 |
0,5 |
0,8 |
Wielka Brytania |
0,3 |
0,1 |
0,4 |
W przeliczeniu na 1000 mieszkańców:
Polska - 277
ZSRR - 116
Jugosławia - 108
Francja - 15
Wielka Brytania - 8
STRATY GOSPODARCZE
Polska - 50 mld $ !!!!! - 2/3 w majątku państwowym + 1/3 w majątku prywatnym
I ZSRR - 128 mld $
II Polska
III Jugosławia - 21 mld $
IV Czechosłowacja - 4 mld $
V Belgia - 2 mld $
VI Grecja - 2 mld $
VI Norwegia - 1,3 mld $
W 1945 roku - I transformacja gospodarcza (odchodzenie od kapitalizmu do gospodarki nakazowo - rozdzielczej)
1949/ 1950 - odbieranie własności prywatnych, gnębienie drobnych przedsiębiorców
od 1950 r - IDEE SOCJALIZMU
B. wielkie różnice w 3 częściach kraju - pozostałości pozaborowe
Wschód bez gazu, wody, ogrzewania wodociągi w Łodzi wybudowano dopiero w 1970 r
I. 6 - letni plan gospodarczy (1950 - 1955)
olbrzymie ambicje błyskawicznej rozbudowy przemysłu (zwłaszcza ciężkiego) - na bazie doświadczeń zaczerpniętych z Ukrainy
Wybudowano ok. 700 zakładów, ale nie wszystkie oddano w terminie do użytku m.in.
Huta Sędzimira
FSO Żerań
Ponad 20 kopalń węgla kamiennego na Górnym Śląsku
II. 1956 r. - dojście Gomułki do władzy - tzw. odwilż
zaczęto „na siłę” uspółdzielczać polska wieś (spółdzielnie produkcyjne, które powstawały do roku 1956)
obniżenie wydajności rolnictwa, niszczenie budynków
GOMUŁKA
* ogłosił likwidację spółdzielni, które chciały się rozwiązać (co uczyniło ok. 4/5 spółek)
Spółdzielnie pozostały tylko na dawnych terenach zaboru pruskiego
chęć likwidacji obowiązkowych dostaw
reaktywacja kółek rolniczych
ułagodzenie polskiej wsi
powstanie kas zapomogowo - pożyczkowych
III. Lata 60' DWIE PIĘCIOLATKI
PIERWSZA
Główny cel: Budowa podstaw bazy surowcowej i energetycznej
baza surowcowa
bliższa dokumentacja nowych złóż rud miedzi (Lubin, Polkowice)
nagminne poszukiwania ropy naftowej i miedzi
budowa tzw. „Rurociągu Przyjaźni”
baza energetyczna
budowa elektrowni Turoszów (opartej na węglu brunatnym)
elektrownie cieplne na górnym Śląsku np. Halemba
DRUGA
przestój gospodarki
oszczędności gospodarcze
pod koniec rządów Gomułki rozwój budownictwa (charakterystyczne ciemne kuchnie, falowane sufity, toalety na półpiętrach)
20 lat do 1970 roku - osiągnięcia:
powiększenie odwróconej litery te - do rozmiarów trójkąta, który obejmował najsilniej uprzemysłowione części kraju (reszta kraju tez uprzemysłowiona)
makroregion południowy koncentracja przemysłu aż do przekroczenia pojemności ekologicznej
Okręgi przemysłowe:
węgiel brunatny : Turoszów
LGOM - swoim obszarem prawie całkowicie wypełniał dawne województwo legnickie; huty; duża koncentracja wyziewów
Węgiel brunatny: Konin, Koło, Turek huta aluminium w Malińcu => likwidacja huty w Skawinie
Płock ( petrochemia)
Olbrzymi zakład - ok. 12 km rozciągłości
W latach 70' połączona z rafineria gdańską
Puławy - zakłady azotowe
Działały już w latach 70'
Lokalizacja bardziej ze względów wojskowych : produkcją uboczna były nawozy
Klęska ekologiczna
tarnobrzeg - wydobycie siarki (metoda odkrywkowa)
Od roku 1970 - GIEREK
istotne zmiany
przyhamowanie rozwoju przemysłu ciężkiego na rzecz rozwoju przemysłu konsumpcyjnego (aby „dać więcej ludności”)
zakupiono ok. 1000 domów na licencji rosyjskiej tzw. wielka płyta
budowa fabryk mebli - Słupsk, Łódź,
sprzęt AGD
rozbudowa Zelmera w Rzeszowie
budowa Polkoloru w Piasecznie
bud. FSO w Bielsku - białej - produkcja Malucha
rozbudowa przemysłu włókienniczego w łodzi
przemysł odzieżowy
przemysł spożywczy rozbudowa każdej branży
zlikwidowanie obowiązkowych dostaw dla rolników.
WYKŁAD III
Od roku 1970 - I pięciolatka
+
rewolucyjne zmiany w ROLNICTWIE
ubezpieczenia zdrowotne indywidualnych rolników
zniesiono obowiązkowe dostawy i zastąpiono je kontraktacjami
tańsze kredyty dla rolnictwa, które można było umorzyć gdy terminowo rozpoczęto produkcję
Spowodowało to gwałtowny przyrost produkcji roślinnej i zwierzęcej KLĘSKI URODZAJU (nadmiar warzyw i owoców; przestrzenne nadwyżki nie były doprowadzane do przemysłu spożywczo)
olbrzymie nakłady na rozwój przemysłu spożywczego
unowocześnienie przemysłu (elektronika, półprzewodniki - np. ELWRO we Wrocławiu)
wszechstronna rozbudowa (Stocznia Gdyńska, budowa II Rafinerii Gdańskiej)
- BŁĘDY:
budowanie zbyt dużych zakładów
olbrzymia ilość zakładów każdej gałęzi przemysłu
GIGANTOMANIA
Przede wszystkim starano się lokować zakłady w centrum i na wschodzie (gdzie plony były największe).
otoczenie prawne sprzyjało marnotrawstwu żywności
asygnaty na kupno maszyn rolniczych dla gospodarstw prywatnych (wszystko szło głównie do zakładów państwowych)
ubezpieczenie emerytalno - rentowe chłopów, ale chłop mógł uzyskać rentę tylko wtedy gdy zdał swoje gospodarstwo na państwo (zostawało mu tylko podwórko z otoczeniem)
utworzenie państwowego funduszu ziemi
PEGEERYZACJA POLSKIEJ WSI
W wyniku pegeeryzacji areał, który był we władaniu rolników indywidualnych zmniejszył się o milion hektarów.
zaciąganie kredytów
przeinwestowanie gospodarki
Budowa „Gierkówki” Warszawa - Katowice
Budowa magistrali kolejowej pod Warszawą
Infrastruktura na Górnym Śląsku
Wzbogacenie taboru kolejowego i innych działów usługowych
Huta „Głogów”, „Police” - zakłady nawozów sztucznych
ZAŁAMANIE: LATA 80'
Protesty społeczne
Powstanie Solidarności
Gospodarka poddana olbrzymim stresom
naciski ze strony wschodniej
konieczność opłacania zachodu
3-letni plan odbudowy gospodarki:
przeszacowano „wszystko, co stoi”
3 S
ukonstytuowanie istnienia obok siebie własności: państwowej, spółdzielczej i prywatnej =>
stabilizacja rolnictwa (cena ziemi rosła)
powroty na wieś ludzi wykształconych (powstawanie pierwszych gospodarstw specjalistycznych - np. sadowniczych)
pierwsze gospodarstwa ekologiczne
większa dbałość o rentowność przemysłu
zakłady państwowe musiały zacząć płacić podatki (np. za areał ziemi)
zmiany ustawodawcze dopasowanie do nowych realiów (cena, popyt , podaż)
1.08.1989 - URYNKOWNIENIE CAŁĘJ GOSPODARKI
(ale produkcja rolnicza nadal była dotowana przez państwo)
polska wieś miała nadmiar pieniędzy i nie wiedział co z tym zrobić
możliwość uruchamiania kantorów
większe dbanie o ludność (np. ulga 50% na przejazdy dla uczniów)
ROK 1990 - ZAKOŃCZENIE REALNEGO SOCJALIZMU
1.01.1990 - Plan Balcerowicza, który objął wszystkie działy gospodarki narodowej
załamanie tradycyjnych rynków zbytu (RWPG)
likwidacja szeregu zakładów przemysłowych
jawne bezrobocie (PO RAZ I)
typu strukturalnego
typu koniunkturalnego
prywatyzacja („wyprzedawanie lekką ręką”)
niekorzystne zmiany w rolnictwie
obieg pieniądza w rolnictwie jest bardzo długi
„fabryka pod gołym niebem”
zastój w gospodarce rolnej tak wielki, ze Mazowiecki zwrócił się o pomoc do krajów zachodnich
powstanie Agencji Rynku Rolnego (skupowanie i magazynowanie nadwyżek produkcyjnych, a w czasie niedoboru - odsprzedaż po niewygórowanych cenach)
Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (opieka i dbanie o grunty PGRÓW)
Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa - rolnictwo zaczęło się „dźwigać” od ok. 1996 roku.
zmiany strukturalne w rolnictwie m. in. Zmiana wielkości gospodarstw rolnych
Tworzenie spółek typu rodzinnego (do czasu wejścia do Unii)
powstanie gospodarstw 2 - 3 hektarowych
powstanie wielkoobszarowych (wykupywanie)
bardzo duża ilość nieużytków i odłogów ( ok. 1 mln 800 tys ha)
przemysł = RESTRUKTURYZACJA
b. Dużo powstaje, ale tylko w tzw. specjalnych strefach ekonomicznych
zmieniły się zasady lokalizacji (dostęp do infrastruktury, dostęp do wykształconej siły roboczej)
To, co zostało wybudowane było niszczone przez wojny lub przebudowywane. Np. infrastruktura kolejowa
we wszystkich krajach kolej jest PAŃSTWOWA ze względów bezpieczeństwa
kolej korzysta finansowo głównie z linii towarowych, bo linie osobowe najczęściej przynoszą straty
podział PKP na spółki - córki
przewozy pasażerskie są deficytowe
GRANICA GOSPODARCZA nie pokrywa się z GRANICĄ PAŃSTWA
WYKŁAD IV
POŁOZENIE POLSKI
Determinanty przyrodnicze rozwoju gospodarczego Polski:
- położenie Polski
- klimat
- bogactwa naturalne
POŁOZENIE
wpływa na komunikację i TRANZYT
wpływa na politykę
Wynika to z :
centralnego położenie Polski w Europie
położenia pośrodku wielkiej wstęgi Niżu Północno - Europejskiego
pomostowość (Bałtyk - Adriatyk) 2 najkrótsze połączenia do 400 km długości
elementy naturalnej drożności (nie ma mokradeł, bagien ani olbrzymich rzek).
Główne szlaki tranzytowe JESZCZE przechodzą przez Polskę.
Lata 80' - niestabilna sytuacja polityczna w Polsce
Przebieg nowych szlaków tranzytowych w Europie ( z pominięciem Polski)
Rosjanie wybudowali specjalną linię promową Kłajpeda - Mukran - tranzyt ok. 5 mln 600 tys ton - omijającą Polskę - rzecznikiem rządu był wtedy Jerzy Urban, który powiedział, że Polska nie odrobi tych strat.
Najkrótsze połączenie Bałtyk - Adriatyk nie biegło po Polskiej stronie. Niemcy rozbudowali port w Rostocku i autostrady wzdłuż naszej granicy, ale po niemieckiej stronie.
Gazociąg Syberia - Europa Zachodnia (przez ówczesną Czechosłowację)
Linia promowa NRD - Szwecja
Lata 90' - pieniądze z Unii na modernizację szlaków komunikacyjnych (drogowych i kolejowych)
Polska była postrzegana jako „korek” w Europie
b. Mało się buduje
sukcesywna modernizacja linii kolejowych
modernizacja: powrót do starych planów niemieckich, by odbudować „korytarz” Berlin - Legnica-Wrocław- GOP - Przemyśl - Medyka w latach 30' do Berlina jechało się koleją 3 h
duże zapóźnienie w stosunku do innych krajów (co działa stymulująco na kraje ościenne - żądania kilku krajów azjatyckich, by usprawnić tranzyt towarów nie psujących się).
Korki na granicach (mimo, ze jesteśmy jedynym krajem w Europie, gdzie najdalej na zachód prowadzi szeroki tor -> Wola Baranowska - komunikacyjny węzeł przeładunkowy// dowozi się tu bardzo dużo towarów) szeroki tor kończy się na Górnym Śląsku
Nie wykorzystujemy zupełnie transportu lotniczego i towarowego
szereg niezagospodarowanych lotnisk proradzieckich, które można by zamienić na lotniska towarowe np. Legnica, Brzeg, Choszczno
jednoczesna rozbudowa lotnisk w Czechach (Praga), Niemczech (Berlin, Frankfurt nad Menem)
opóźnienie w rozbudowie lotniska w Warszawie (Okęcie)
początek rozbudowy autostrady północ - południe
Dlatego Polska jest traktowana jako kraj, który przeszkadza.
Nawet tani linie lotnicze „zadomowiły się” w Ostrawie , a nie u nas
wpływ położenia zaznacza się w rolnictwie
okres aktywny
gospodarczy (śr temp. + 2 stopnie)
wegetacyjny (śr temp. + 5 stopni)
okres pasywny
Bardzo wyraźna zmienność długości okresu wegetacyjnego 190 - 220 dni
najkrócej: Szwajcaria Kaszubska (Kartuzy), wysokie góry
najdłużej: okolice Poznania, wzdłuż Doliny Odry, Kotliny Podkarpackie
Wiąże się to z czasem rozpoczęcia prac polowych oraz jakie gatunki będą uprawiane.
Duża zmienność pogodowa
Gatunki gleb w Polsce (zlodowacenia itd.)
Początkowe stadium rozwoju 8%
Bielicowe 55%
Brunatne 20%
Czarnoziemy 1%
Czarne ziemie 0,8%
Bagienne 4%
Mady 3%
Rędziny 1,9%
Pozostałe 6,3%
Gleby ulegają nieustannej ewolucji - degradacji w związku z rozrastaniem się miast.
Bonitacja gleb:
Klasa I 0,4% powierzchni kraju
II 2,9%
III a 10%
III b 12,3%
IV a 22,4%
IV b 17,4%
V 22,7%
VI 11,9%
Obecnie w krajobrazie jest b. Dużo odłogów (odłogi są zalesiane) - lesistość Polski 28%.
Zalesia się ponieważ:
właściciel dostaje pewna sumę pieniędzy na pielęgnację (źródło dochodu)
powiększanie obszarów leśnych (zalesianie gruntów najsłabszych)
Przybywa gleb najsłabszych - ubywa najlepszych
Stały niedobór wody dla roślin uprawnych
Podział surowców mineralnych w Polsce ze względu na ich zasobność:
I wysoko zasobne : węgiel kamienny i brunatny, sól kamienna, skały budowlane i drogowe, gliny, ceramiki budowlane, surowce węglanowe
II zasobne: siarka, rudy miedzi, rudy cynku i ołowiu, iły ogniotrwałe, surowce szklarskie, gipsy, dolomity hutnicze
III Mało zasobne: gaz ziemny, baryt, kwarc, piaski formierskie, kruszywo naturalne
IV deficytowe: ropa naftowa, rudy żelaza, niklu, chromu, cyny, uranu, surówka glinu, sole potasowe, fosforyty, magnezyty
V Perspektywiczne: łupki bitumiczne, pierwiastki rzadkie, sylimonit, grafit
De facto nie ma w Polsce surowców wysoko zasobnych i zasobnych bo szybko się kończą.
WĘGIEL KAMIENNY
od lat 90' stopniowo likwidacja wydobycia złóż gorszej jakości na Górnym Śląsku.
3 miejsca wydobycia węgla w Polsce (GOP, Dolny Śląsk, Zagłębie Lubelskie -> odkrył je prof. Samsonowicz w 1938 r./ to złoże nie będzie rozbudowywane, ale tez nie zostanie zamknięte)
WĘGIEL BRUNATNY
Polska zachodnia i środkowa (niektóre złoża w postaci soczew do 2 m pod ziemią)
Lubuskie (do lat 70' była tam kopalnia głębinowa)
Obecnie wydobycie TYLKO metoda odkrywkową (Bełchatów, Konin - Koło - Turek, Turów - Turoszów) - jednoczesne spalanie
Perspektywiczne zasoby węgła brunatnego:
Rów Poznański (okolice Gostynia - złoże dosyć duże i zwarte)
Legnica - Ścinawa
WYKŁAD V
LUDNOŚĆ
Ruchy i układy zaludnienia
ruch naturalny migracyjny (także wahadłowy)
ruch awansu społecznego -> lata 60': rolnik, robotnik, inteligencja
układ terytorialny
określone terytorium (312 tys.)
zmiany w rozkładzie gęstości zaludnienia spowodowane stałym przyrostem liczby ludności (38 mln) -> żadna z prognoz demograficznych nie sprawdziła się.
Czynniki zmian demograficznych po II wojnie światowej, które były impulsem dla określonych zachowań i wpłynęły na przyrost naturalny:
straty demograficzne (min. 6 mln - szacunkowo, bo brak jest danych ze wschodu) -> deficyt przyrostu naturalnego podczas wojny (szacunkowo ok. 1 mln) = „demograficzne prawo wojen”
pro - rodzinna polityka państwa : dopłaty socjalne, zmiana mentalności ludzi
zmiany terytorialne
przesunięcie granic średnio o 190 km w stronę zachodnią - spowodowało to olbrzymie (także kontrolowane) ruchy migracyjne -> patrz „Sami swoi”
przesiedlenia ze wschodu
przesiedlenia Niemców tuż za Odrę
wędrówki wewnątrz kraju (przemieszczenia na zachód kraju)
średni przyrost naturalny dla Polski w latach 1953 - 1955 19,5 promila, a na ziemiach zachodnich 40 promili --> konsekwencja: umocnienie się na ziemiach zachodnich i północnych + odmłodzenie populacji
od roku 1946 olbrzymi wyż demograficzny (minimum 8 promili - w 1969 roku) konsekwencja: brak mieszkań, brak odpowiedniej ilości szkół
olbrzymie ilości rąk do pracy (nie opłacało się intensyfikować gospodarki) -> bardzo rozbudowana otoczka socjalna
zmiany ustrojowe modelu gospodarstwa narodowego -> rok 1950 - 1956 uspółdzielczanie polskiej wsi --> konsekwencja: spowolnienie tempa przyrostu naturalnego na wsi
zmiany w przepisach, aby zatrzymać młoda ludność na wsi
spowolnienie tempa produkcji
szybka, forsowna industrializacja
uruchomianie dużej ilości nowych miejsc pracy w przemyśle (co było atrakcyjne, zwłaszcza dla młodych ludzi ze wsi -> awans społeczny)
konsekwencja:
budowa Nowej Huty - liczne, bardzo młode małżeństwa, bardzo duże dotacje socjalne dla dzieci -> lokalny olbrzymi przyrost naturalny
kopalnie GOP (lata 80/90)
młodzi ze wsi zawsze byli zabierani do miast
„wypompowywanie” kapitału ze wsi
KIERUNKI MIGRACYJNE LUDNOŚCI: 1945 /1947 (data graniczna 1950 = I spis powszechny ludności)
ziemie dawne -> ziemie odzyskane
zasiedlanie „przez miedzę” = tuż za granicę np. z południowej Wielkopolski na Dolny Śląsk --> ze względu na niepewna sytuację
ludność przemieszczała się na większe odległości, ale to dotyczyło głównie ludności wiejskiej (bezrolnej)
dawne lubelskie, kieleckie, rzeszowskie, łódzkie - na ziemie zachodnie
część ludności osiedlała się w mieście, a część na wsi
uzupełnianie migracji „przez miedzę”
W 1947 r. gdy wszystko było podzielone na ziemiach zachodnich zarejestrowano 2 mln 200 tys. PRZESIEDLEŃCÓW - najwięcej z województwa warszawskiego, łódzkiego i rzeszowskiego.
I spis powszechny - 1950 rok -> na ziemiach zachodnich 2 mln 900 tys. osób z tzw. ziem dawnych + 1 mln 750 tys. ludności napływowej z zagranicy.
WYKŁAD VI
I Do 1950 r. migracje zasiedlające N i W (spis ludności)
II Do 1980 - migracje uprzemysławiania (ze zniszczonej Warszawy)
Wywożono ludzi
Nagłe uchodźstwo Warszawy
1950 - 1980
uzależnione od (wielkość)
wielkość rozkładu inwestycji (więcej pieniędzy, fabryk, ludzi ze wsi - lata 1950 - 1965)
odpowiednik polityki rolnej - współdziałanie wsi - przyspieszenie tych migracji w latach 1960 - 1970.
WIEŚ => MIESTO
1966 r. - migracja spada poniżej 1 mln (na stałe).
Wzrost za Gierka > 1 mln osób
Załamanie - rok 1978
Od 1979 r. do dziś zmniejszenie migracji wewnętrznych.
(plany, uprzemysłowienie) - młodzi do 30 roku życia
4 kierunki migracji:
WIES => MIESTO
WIEŚ=> WIES
MIASTO=> WIES
MIASTO => MIASTO
1945 - 1955 wieś - > miasto, miasto -> miasto (przydzielanie mieszkań)
od 1955 roku - przewaga migracji wieś
lata 70” olbrzymie migracje -> 86% odpływ z Polski (2/3 ludności kraju)
napływ 14% (1/3 ludności kraju):
zdecydowana przewaga ludności wiejskiej
wysoka stopa urbanizacji, rozwijająca się siec miast
koncentracja ludności wiejskiej powyżej 20 tys. (średnie i duże)
25 os/1000 zmieniło miejsce zamieszkania, ale w stosunku do Europy zachodniej była to tendencja stagnująca.
Zmiany -> w celu założenia rodziny, uzyskania mieszkania z zakładu pracy, uzyskania własnego mieszkania, środowiskowe, zdrowotne.
Kierunki migracji:
okres międzywojenny: Francja, Niemcy, Belgia (Dania - chłopi, Norwegia), Kanada, Brazylia, Argentyna , Urugwaj.
Lata 30' : zachód i USA
Po 1945 roku: akcja łączenia rodzin(1957) - Afryka S, RPA, M. Śródziemne, Australia, Nowa Zelandia, Północ Europy
Lata 90': losowanie wiz, Australia
Obecnie wyciszenie migracji na pobyt stały - częściej krótkookresowe.
ZMIANY DEMOGRAFICZNE
ilościowe
jakościowe
Otoczenia socjalne w Czechach jest 5 razy wyższe niż w Polsce.
Zwiększanie się w Polsce liczby pracowników z Chin, którzy godzą się na prace za niższe stawki.
Wieź pokoleniowa - podatki pośrednie.
JAKOŚCIOWE:
Odmładzanie populacji - wyż demograficzny i echo wyżu
Ujednolicanie etniczne narodu - II RP - inne korzenie, 2/3 to Polacy, 1/3 mniejszości narodowe: Litwini, Białorusini, Ukraińcy, Niemcy, Ślązacy, Słowacy, Czesi, Żydzi
Po 1945 roku - mniej Litwinów, Białorusinów, Ukraińców, Niemców i Żydów
W 2002 roku - MNIEJSZOŚCI NARODOWE = 2%
Reorientacja miejsca zamieszkania (osadnicza)
II RP - 31% miasta
Lata 60' 50% miasta 50% wieś
2000 r. 62% - zameldowani w miastach.
Reorientacja ekonomiczna ludności (zmiany uzyskania dochodu)
II RP 1/3 praca pozarolnicza, 2/3 rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo
III RP - przemysł, budownictwo
Teraz - usługi, przemysł, rolnictwo, stały rozwój usług
1950 r. - zatrudnienie 32% kobiet, zawodowa emancypacja kobiet
obecnie - 49% kobiet
Struktura demograficzna:
wiek i płeć - dobrze poznane
ruch naturalny - dobrze poznane i analizowane
liczba K i M stabilizuje się
po wojnie wsp. feminizacji wynosił 118
obecnie - 103
M>K do 20 roku życia
WYKŁAD VII
Cykle przyrostu naturalnego:
2 wyże i 2 niże demograficzne.
1923 - 1928 - szczyt wyżu
1929 - 1930 początek niżu
1953 - 1955 wyż
1956 gwałtowny spadek przyrostu naturalnego z minimum w roku 1969
od 1970 r. - Echo wyżu do początku lat 80'
1985 - 2006 - stały spadek przyrostu naturalnego.
Zmniejszanie umieralności:
Od 1 - 4 lat dzieci - o 80% ( co i tak jest miernym rezultatem w stosunku do Europy)
Kobiety 20 - 35 lat (ale jednocześnie nadumieralność mężczyzn)
Wydłużenie trwania życia
Gęstość zaludnienia - historycznie: przemysł - okręgi, skupiska ludności
Najmniejsza 30 os/km kw -> pojezierza, obszary leśne, wzdłuż wschodniej granicy
100 km2 30 - 60 os/km obszary rolne typowe
60 - 90 os/km tereny przeludnienia agrarnego centralne i SE (Kujawy i Wielkopolska)
90 - 150 uprzemysłowienie
MIASTA
150 - 300 os/km miasta średnie i małe
300 - 600 os/km miasta większe
600 - 1200 os/km centrum miasta
> 1200 os/km miasta
obecnie zmian układu => z centrum (handel , usługi) na obrzeża (osiedla)
Aspekt pojemności ekologicznej; czy całe terytorium nadaje się do zasiedlenia
- w Polsce 5% nie nadaje się.
Optimum nasycenia - 150 os/km2 w Europie.
Potencjał ludności - ludność/odległości.
RYNEK PRACY
Aktywność zawodowa - gospodarka towarowo - rozdzielcza -> wysoka akt., na granicy psycho - fizycznej człowieka.
Trójwarstwowy model rynku pracy:
przedindustrialny - 80-I/10-II/10 fazy przejściowe
industrialny 80-III/10/10
postindustrialny
I dział podstawowy - rolnictwo, górnictwo
II wtórny - przemysł przetwórczy
III - usługi - III sektor (obserwowany stały wzrost)
Ogół stosunków wymiennych kształtuje się między I, II i III. Podaż pracy, zapotrzebowanie na pracę -> popyt.
2 kryteria:
branżowe - rynek kapitału, pracy, handlu
przestrzenne - rynek lokalny, krajowy, międzynarodowy
siła robocza = potencjał pracy
2 wymiary:
ilościowy - czas pracy -> ile chcę pracować
jakościowy - moja miara jakościowa:
wiedza teoretyczna
umiejętności
umiejętności praktyczne (zdolności)
zdrowie
motywacja do pracy
siła robocza = towar wynajęty
rzadkość zasobów - predyspozycje
niska mobilność czasowa - od narodzin do podjęcia pracy to co jest oferowane -> kursy, staże
niska mobilność zawodowa - odnalezienie się w zawodzie
niska mobilność przestrzenna - kwestia mieszkaniowa.
Czynniki podaży pracy:
liczba i struktura wiekowa ludności
system edukacji
model rodziny - jednoosobowe gospodarstwa domowe
prawne regulacje zabezpieczenia czasu pracy, zwolnień.
Czynnik popytu pracy:
popyt towarów i usług = koniunktura gospodarcza
zarobki - stopień zamożności ludności
wzrost bezzatrudnienowy (postęp techniczny)
wydajność pracy
organizacja pracy
przestrzenne regulacje rynku pracy
Równowaga rynkowa= brak bezrobocia (stopa do 4 - 5 %)
Podaż> Popyt = rynek pracodawcy w gospodarce rynkowej
Popyt > Podaż = rynek pracobiorcy - w gospodarce socjalistycznej
Rozwój zasobów siły roboczej:
demograficzne
ekonomiczne, społeczne
strefa społeczna = szkolnictwo, kredyty, ochrona zdrowia, kultura fizyczna
instytucje rynku pracy
21