TKANKA

• zespół komórek z ich wytworami (substancja międzykomórkowa) o podobnym pochodzeniu, podobnej budowie i właściwościach, przystosowanych do określonych funkcji i podobnym typie przemiany materii

TKANKA NABŁONKOWA (textus epithelialis)

• pokrywa skórę, błony surowicze (otrzewną, opłucną, osierdzie), a także wyściela jamy różnych narządów i przewodów oraz ściany naczyń krwionośnych

• nie jest unaczyniona, a substancje odżywcze przechodzą tu z naczyń krwionośnych podłoża

• pochodzi z ektodermy, endodermy, mezodermy, mezenchymy

• składa się z 2 podstawowych elementów:

• błony podstawnej - tworzy fundament tej tkanki

• komórek

Nabłonek jednowarstwowy:

• płaski

• składa się z komórek nieregularnego kształtu, które się scalają, a pomiędzy nimi substancja międzykomórkowa

• w przekroju jądro wystaje na powierzchni (rozbite jajko na talerzu)

• komórki mają kilka mikrometrów

• występuje na tylnej powierzchni rogówki

• wyściela naczynia krwionośne i chłonne

• buduje naczynia włosowate, w płucach, gdzie wymiana między jedną tkanką, a drugą

• w nerkach (torebki Baumana) - filtrowanie moczu

• jama brzuszna i klatka piersiowa - otrzewna i opłucna

• wytwarza płyn zwilżający klatkę piersiową

• uniemożliwia zlepianie się narządów

• sześcienny

• zbudowany z jednej warstwy komórek o kształcie sześcianu

• komórki intensywnie pracujące, na co wskazują duże jądra (w wątrobie)

• występują w:

• gruczołach (gruczoł tarczowy, wątroba, trzustka)

• w tarczycy - produkują hormony

• w kanalikach nerkowych

• oskrzelikach

• zdolności wytwarzania wydzielin:

• w przewodach gruczołowych tworzy beleczki

• w wątrobie komórki intensywnie pracujące - bardzo dużo mitochondriów i siateczki

• produkuje hormony tarczycy - substancje te są gromadzone w pęcherzykach, także wydzielane na zewnątrz

• także funkcje wchłaniania

• walcowaty (cylindryczny)

• zbudowany z jednej warstwy wysokich komórek zbliżonych kształtem do walców lub graniastosłupów

• jądra mają kształt wydłużony lub owalny i leżą w części podstawowej komórki - w 1/3 wysokości komórki

• występują w układzie pokarmowym od żołądka po odbyt przez jelita, także w macicy, jajowodach (okresowo rzęski umożliwiają podróżowanie komórce jajowej)

• na jego powierzchni mikrokosmki - umożliwiające intensywne wchłanianie oraz rąbki, w jajowodzie zaopatrzone w migawki

• wielorzędowy

• zbudowany z jednej warstwy komórek walcowatych o różnej wysokości - ponieważ jądra układają się na różnych poziomach - stwarzają wrażenie wielowarstwowości

• nabłonek ten ma rzęski, a między komórkami zaś występują pojedyncze komórki kubkowe, które wydzielają śluz - służy do wyłapywania zanieczyszczeń dostających się do górnych dróg oddechowych - rzęski kurcząc się wymiatają ze śluzem zanieczyszczenia

• występuje w jamie nosowej, krtani, tchawicy i oskrzelach

Nabłonek wielowarstwowy:

• płaski

• górna warstwa to komórki płaskie - tworzy naskórek zbudowany z warstw:

• komórek cylindrycznych - warstwa rozrodcza

• kolczysta

• ziarnista

• jasna

• zbita

• złuszczająca, rogowaciejąca

• występuje na skórze, przełyku, odbycie, kanałach słuchowych, jamie ustnej, pochwie

• u przeżuwaczy wyściela przedżołądki

• sześcienny

• górna warstwa to komórki sześcienne- najczęściej wyst. w gruczołach małych- np. łojowe, przy włosie, kończąc na wątrobie

• cylindryczny

• występuje w macicy u bydła - dwuwarstwowy

• może w spojówce

• przejściowy

• może zmieniać liczbę warstw - wszystkie komórki rozpoczynają się od błony podstawnej - też różną wysokość, na jego powierzchni komórki baldaszkowate - bardzo duże- 1,2 lub 3 jądra (wielojądrzaste) - na powierzchni substancja lipidowa przeciw substancjom szkodliwym do organizmu

• błona podstawowa słabo rozwinięta

• występuje w układzie moczowym - od kielichów, miedniczek, pęcherza

• przejściowy, bo w pęcherzu gromadzi mocz - zdolność rozszerzania, potem nabłonek podlega zmianom - jest rozciągany lub pseudounaczyniony (nie mają naczyń), tu pod błoną podstawną występują naczynia przy fałdowaniu błony śluzowej wchodzą

GRUCZOŁY

• nabłonek zmysłowy - kubki smakowe, błona węchowa, siatkówka oka, narząd spiralny

TKANKA ŁĄCZNA (textus coniunctivus)

• to tkanki różniące się czasem budową i czynnościami, ale łączy je jednocześnie wspólne pochodzenie i podobna budowa - podobne właściwości morfologiczne - w sposób nie tworzący warstwy ciągłej

• zbudowane z komórek i obfitej substancji międzykomórkowej

• spełnia trzy zasadnicze funkcję:

• odżywczą

• podporową

• obronną

• wypełnia przestrzenie, łączy komórki, tworzy szkielet dla narządów i tkanek - włókienka komórek i bezpostaciowa substancja podstawowa

Tkanka łączna właściwa - funkcje mechaniczne

• galaretowata

• z tkanki mezenchymatycznej - podobna do galarety

• wypełnia przestrzenie poszczególnych listków zarodkowych w zarodku zbudowanym z komórek z bardzo długimi wypustkami

• łączy komórki także w sznurze pępowinowym - galareta Whortona

• nie występuje u dorosłych

• niedojrzała

• siateczkowata

• komórki kształtu gwiaździstego, które łącząc się wypustkami tworzą sieć

• występują też włókienka srebrochłonne, sprężyste, kolagenowe

• na sieci inne komórki - najczęściej komórki napływowe pochodzące z krwi - granulocyty i limfocyty

• występują w narządach limfatycznych i krwiotwórczych

• włóknista nieupostaciowiona - luźna (wiotka)

• zawiera wszystkie rodzaje komórek: włókienka srebrochłonne, sprężyste, kolagenowe, substancję międzykomórkową, komórki krwi-granulocyty i limfocyty, także fibrocyty, histiocyty, komórki tłuszczowe, tuczne (uwalniają histaminę - albo stan zapalny albo reakcja alergiczna)

• rozmieszczone one są nieregularnie w półpłynnej substancji podstawowej z niewielką ilością włókien

• wypełnia przestrzenie między narządami oraz tworzy torebki i przegrody łącznotkankowe narządów;

• za jej pośrednictwem do narządów docierają naczynia krwionośne i nerwy

• włóknista upostaciowiona

• zbita (ścięgnista, splotowa, sprężysta)

• składa się z pęczków włókien i niewielkiej ilości substancji podstawowej; z komórek występują głównie fibroblasty

• dzieli się ją na:

• tkanka o utkaniu regularnym

• zbudowana z pęczków włókien kolagenowych równolegle ułożonych, a między pęczkami znajdują się szeregi spłaszczonych fibroblastów

• bardzo wytrzymała na rozciąganie wchodzi w skład ścięgien i więzadeł, powięzi, rozcięgien

• tkanka o utkaniu nieregularnym

• jej przykładem jest tkanka łączna skóry właściwej

• występuje w niej bardzo liczne włókna kolagenowe przebiegające w różnych kierunkach - ich bogactwo nadaje tkance duże walory mechaniczne

• włóknista beleczkowa i splotowa

• włókna kolagenowe w grubych wiązkach ułożone w różnych kierunkach

• w splotowej cieńsze włókna - tworzą błony - to jest podstawa otrzewnej, okostna, opony mózgowe

• sprężysta

• nie ma włókien kolagenowych tylko sprężyste podobne do tkanki ścięgnistej

• tworzy specjalne więzadła i ścięgna:

• więzadło karkowe - umożliwia ruch głowy w pionie u człowieka i poziomie u zwierząt bez specjalnego mięśnia bez męczenia

• w ścianach dużych tętnic, powięź żółta brzucha u bydła utrzymuje mięśnie i narządy wewnętrzne

• tkanka tłuszczowa

• zbudowana z komórek tłuszczowych, które dość ściśle przylegają do siebie i są otoczone tkanką łączną włóknistą luźną

• stanowi materiał zapasowy, który wykorzystywany jest w czasie głodu

• także chroni organizm przed urazami mechanicznymi oraz utratą ciepła

• wyróżniamy:

• żółta

• zbudowana z komórek, które całe wypełnione są tłuszczem - cytoplazma na obwodzie, jak również jądro

• występuje w otrzewnej, wokół nerek

• funkcja zapasowa

• brunatna

• w tych komórkach jądro położone jest centralnie, a wokół niego małe kropelki tłuszczu rozrzucone po cytoplazmie

• to komórki łatwo dysponujące tłuszczem i szybko go odzyskują

• występuje głównie u zwierząt zapadających w sen zimowy (niedźwiedź, suseł, wiewiórka)

• w okolicy karku i bioder

• pełni funkcję ochronną i termoizolującą, także zapasową

Tkanka chrzęstna - oporowa - funkcje mechaniczne - CHRZĄSTKA

• zbudowana z komórek chrzęstnych - chondrocytów i zwartej substancji międzykomórkowej

• komórki leżą luźno pojedynczo lub po kilka w jamach chrzęstnych i otoczone torebką chrzęstną - w jednej torebce kilka

• komórki to grupa izogeniczna

• substancja międzykomórkowa składa się z włókien zatopionych w substancji podstawowej - ze względu na budowę substancji międzykomórkowej rozróżniamy chrząstki:

• szklista

• substancja międzykomórkowa ma postać jednolitej masy, bo włókna kolagenowe i substancja podstawowa mają ten sam współczynnik załamywania światła - najbardziej rozpowszechniona w organizmie

• u płodu tworzy większą część szkieletu, u dorosłych chrząstki żebrowe, prawie wszystkie chrząstki krtani, zrąb tchawicy i oskrzeli oraz pokrywa powierzchnie stawowe kości

• sprężysta

• od szklistej różni się tym, że w substancji podstawowej występuje duża ilość włókien sprężystych, co nadaje jej dużą elastyczność

• małżowina uszna, chrząstka nagłośniowa krtani

• włóknista

• w substancji podstawowej ma dużą ilość włókien kolagenowych widocznych przy zastosowaniu zwykłych metod barwienia

• oporna na rozciąganie

• występuje w krążkach międzykręgowych, w spojeniu miedniczym

Tkanka kostna - oporowa - funkcje mechaniczne

• odznacza się dużym stopniem twardości przez nasycenie substancji podstawowej solami mineralnymi

• zbudowana jest z:

• osteocytów - komórki kostne wielkości pestki dyni z wypustkami, które łącząc się tworzą sieć

• osteoblastów - komórki kościotwórcze na powierzchni rozwijającej się kości - po obudowaniu się substancją międzykomórkową przekształcają się w osteocyty

• osteoklastów - komórki kościogubne - biorą udział w rozpuszczaniu i niszczeniu tkanki, co ma znaczenie przy przebudowie rozwijającej się kości

• substancja międzykomórkowa tworzy regularnie układające się blaszki, zbudowana jest z substancji podstawowej i włókien kolagenowych - zawiera:

• sole mineralne - nadają kościom twardość i wytrzymałość

• osseinę - przesycona głównie fosforanem wapnia, składa się z włókien kolagenowych i substancji białkowej - osseomukoid, zawartej w substancji podstawowej; nadaje kościom elastyczność i giętkość

• podstawową komórką strukturalną kości jest osteon

• zbudowany z blaszek kostnych ułożonych w walce (w nich włókna kolagenowe ułożone są spiralnie - sąsiadująco w przeciwnych kierunkach, co ma znaczenie wzmacniające)

• walce okrywają kanał Haversa - kanał osteonu, w którym znajdują się naczynia krwionośne - tętniczka i żyłka odżywiające osteon

• do kości nie wnikają zakończenia nerwowe - tylko naczynia krwionośne - mając kość na wierzchu przy złamaniu otwartym, nie czujemy tego, bo kość nie jest unerwiona - jest unaczyniona, ale nie unerwiona!!!

Krew i limfa (chłonka) - funkcja odżywcza

• chłonka

• jest bezbarwna, żółtawa, bo nie zawiera erytrocytów

• występuje również w naczyniach chłonnych - nie w zamkniętych, tylko półotwartych, prowadzących do serca

• krew składa się z:

• osocze (60-65 %), które uzyskuje się po odwirowaniu elementów morfotycznych

• to złożony roztwór wodny, w którym znajdują się białka (albuminy, globuliny, fibrynogen), tłuszczowce, węglowodany, sole mineralne, hormony, barwniki, enzymy, produkty przemiany materii

• fibrynogen wytrąca się w procesie krzepnięcia krwi jako włóknik, tworząc podłoże skrzepu

• osocze bez włóknika to surowica

• erytrocyty - krwinki czerwone

• dojrzałe nie mają jąder, ale dużą ilość hemoglobiny

• w 1 mm3/mikro litrze krwi jest ich do 10mln

• kształt- duże, okrągłe, dwu- wklęsłe soczewki

• przenoszą tlen

• w świeżej krwi są blado - zielone, seledynowe, dopiero przy dużej ilości czerwone

• leukocyty - krwinki białe

• mają jądra, większość zdolna do ruchu pełzakowatego i fagocytozy

• w 1 mm3/mikro litrze krwi jest ich 4-10tys.

Agranulocyty - nie zawierają ziarnistości w cytoplazmie

• limfocyty

• komórki o bardzo dużym jądrze i małym rąbku cytoplazmy

• pełnią funkcję obronną organizmu

• dzielą się na limfocyty T i B

• monocyty

• duże komórki o nerkowatym lub podkowiastym jądrze i dużej ilości cytoplazmy

• posiadają zdolność żerną - zbieranie odpadów (fagocytoza)

Granulocyty - zawierają ziarnistość

• eozynofile - kwasochłonne

• bezofile - zasadochłonne

• neutrofile - obojętnochłonne

• wszystkie mają płatowate jądro, które może składać się z 2-5 segmentów

• pełnią funkcje obronne i biorą udział w reakcji alergicznej i pasożytniczej

• wytwarzają ropę przy zakażeniu bakteryjnym

• trombocyty - płytki krwi

• małe, bezjądrzaste komórki nieregularnego kształtu

• odgrywają bardzo ważną rolę w procesie krzepnięcia krwi - zmieniają włóknik w skrzep

• w 1 mm³/mikrolitrze krwi jest ich 100-600 tys.

TKANKA MIĘŚNIOWA (textus muscularis)

• specyficzną cechą jest zdolność kurczenia się

• elementami funkcjonalnymi są włókienka mięśniowe - miofibryle

• ze względu na funkcje dzieli się na :

• tkanka mięśniowa gładka

• zbudowana z wrzecionowatych komórek - miocytów (włókna mięśniowe) o ostrym zakończeniu, z jądrem centralnie położonym

• miofibryle wypełniają prawie całkowicie sarkoplazmę (cytoplazmę)

• oprócz miofibryli znajduje się barwnik mięśniowy - mioglobina

• może gromadzić tlen, barwi nerki

• występuje w organach kurczliwych:

• żołądek

• jelita

• pęcherz moczowy

• naczynia krwionośne

• śledziona

• które kurczą się niezależnie od zwierzęcia - rozszerzają i powoli kurczą - np jelita w ten sposób przesuwają treść

• tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa

• zbudowana z długich (do 12cm) cylindrycznych włókien

• od zewnątrz włókno mięśniowe otoczone cienką błoną - sarkolemą (pod nią liczne jądra)

• wewnątrz to sarkoplazma i włókienka mięśniowe

• sarkoplazma zawiera czerwony barwnik podobny do hemoglobiny - mioglobinę

• leżące w sarkoplazmie miofibryle przebiegają wzdłuż osi długiej włókna i składają się z naprzemianległych krążków izotropowych:

• J - jednołomnych

• w nim są miofilamenty (nitki białkowe) cienkie zbudowane z aktyny

• A - krążków anizotropowych dwułomnych

• w nim miofilamenty grube zbudowane z miozyny

• zbudowane z tej tkanki mięśnie tworzą aparat ruchu - możemy się poruszać, kurczą się niezależnie od naszej woli

• przy dłuższym ćwiczeniu powstają zakwasy - glukoza zmienia się w kwas mlekowy bez tlenu

• tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana sercowa

• zbudowana z poprzecznie prążkowanych włókien mięśniowych, które rozgałęziają się i łączą z sąsiednimi tworząc rozległą sieć mięśniową

• jądra leżą w centralnej części włókien

• na połączeniach włókien ciemne prążki - wstawki

• pełnią funkcję przekaźników impulsów - impuls jest jak reakcja łańcuchowa

• podstawowa jednostka funkcjonalna włókna mięśniowego to sarkomer

• odcinek włókna mięśniowego, ograniczony z dwóch stron przez błony graniczne

• fragmenty przylegające do błon zawierają aktynę, a środkową część zajmuje miozyna i częściowo aktyna

• tkanka ta buduje mięsień sercowy, który kurczy się niezależnie od woli, bez przerwy, z krótkimi odpoczynkami

• w obrębie mięśnia sercowego występują charakterystyczne włókna mięśniowe przewodzące - włókna Purkiniego mające zdolność przewodzenia bodźców skurczowych

TKANKA NERWOWA (textus nervosus)

• zbudowana z komórek nerwowych - neuronów i komórek glejowatych

Neuron

• komórka nerwowa składa się z ciała komórki i cienkich, wydłużonych wypustek - dendrytów

• w ciele komórki znajduje się:

• jądro z jąderkiem otoczone neuroplazmą (odpowiednik cytoplazmy), w której występują:

• tigroid (ciałka Nissla) - grudki rozrzucone w neuroplazmie ciała komórki oraz w początkowych odcinkach dendrytów; nie występują w obrębie dendrytu

• neurofibryle - mają postać cieniutkich włókienek, które znajdują się zarówno w ciele komórki, jak i wypustkach

• wypustki

• akson = neuryt

• wysyła bodźce do innych neuronów lub narządów wykonawczych

• jest cylindryczny, wydłużony

• otoczony jest jedną lub dwoma osłonkami (choć mogą być bez osłonek-nagie)

• w obrębie mózgowia i rdzenia kręgowego osłonki są wytworem komórek glejowych, poza ośrodkowym układem nerwowym są wytworem tzw. lemmocytów - komórek Schwanna

• dendryty

• na ogół krótsze

• odbierają bodźce z narządów lub innych neuronów i przewodzą je do komórki

• osłonki

• warstwa mielinowa

• osłonka otaczająca bezpośrednio włókno nerwowe

• składa się z ciał tłuszczowych, które nadają jej kolor biały

• jest ona ciągła, ale ma w regularnych odstępach przerwy - przewężenia Rentiera

• neurolema - osłonka Schwanna

• ma kolor szary

• położona jest zewnętrznie od warstwy mielinowej

• zbudowana z rynienkowatych lemmocytów

• w przewężeniach, gdzie brak warstwy mielinowej neurolema przylega bezpośrednio do włókna nerwowego

• włókna zbierają się w tzw. wiązki - w ukł. nerwowym obwodowym to nerwy

Komórki glejowate

• podtrzymują, odżywiają i ochraniają neurony oraz uzupełniają ubytki w tkance nerwowej

• rozróżniamy:

• astrocyty - gwiaździste

• gliocyty - rusztowanie

ependymę - glej nabłonkowy (wyściela komory mózgu i kanał rdzenia)

---