Okrywa ciała pszczoły jest zbudowana z jednowarstwowego nabłonka, który spoczywa na błonie podstawnej. Komórki nabłonka wytwarzają trójwarstwowy oskórek (kutikula). Twardy schitynizowany oskórek pełni zarówno rolę szkieletu, do którego przyczepione są mięśnie, jak i pokrywy chroniącej narządy wewnętrzne. Szkielet nie jest jednolity. Składa się on z pierścieniowatych segmentów połączonych elastycznymi błonami. Ciało pszczoły pokrywają liczne włoski. Z wiekiem pszczoły tracą część owłosienia i dlatego starsze pszczoły wydają się ciemniejsze.

Ciało pszczoły składa się z trzech zasadniczych części: głowy, tułowia i odwłoka.

Na głowie znajduje się para oczu złożonych, troje oczek prostych (przyoczka), para czułków oraz aparat gębowy typu gryząco-ssącego. Czułki robotnic i matek składają się z dwunastu członów, trutni zaś z trzynastu. Odgrywają one w życiu pszczół ważną rolę jako narząd czucia, dotyku i węchu. Aparat gębowy, najsilniej rozwinięty u robotnic, otacza umieszczony w dolnej części głowy otwór gębowy.

W skład tułowia wchodzą trzy segmenty wyposażone w trzy pary nóg. Drugi i trzeci segment tułowia posiada ponadto po parze błoniastych skrzydeł. W każdym segmencie tułowia wyróżnia się płytkę grzbietową (tergit), płytkę brzuszną (sternit) i dwie symetryczne płytki boczne. Odnóże składa się z biodra, krętarza, uda, goleni i pięcioczłonowej stopy zakończonej dwoma pazurkami i przylgą. Na odnóżach występują narządy służące do oczyszczania czułków i zbierania pyłku.

Odwłok składa się z dziesięciu segmentów. Pierwszy z nich przynależy funkcjonalnie do puszki tułowiowej, trzy ostatnie segmenty tułowia u matek i robotnic są wciągnięte do wnętrza odwłoka. Ósmy i dziewiąty segment wchodzi w skład aparatu żądłowego, a szczątkowy 10 segment otacza otwór odbytowy. U trutni, które nie mają żądła tylko 10 segment odwłoka jest od zewnątrz niewidoczny. Półpierścienie segmentów są połączone elastycznymi błonami dzięki czemu odwłok może zmieniać swoją pojemność.

Przewód pokarmowy

Przewód pokarmowy pszczoły miodnej ma kształt rury, w której wyróżnia się jelito przednie, środkowe i tylne.

Jelito przednie rozpoczyna się otworem gębowym i składa się z jamy gębowej, do której uchodzą gruczoły ślinowe, gardzieli, przełyku, wola miodnego i przedżołądka. Wnętrze jelita przedniego wyściela warstwa chityny. Gardziel ma kształt długiego, lejkowatego worka o pofałdowanych, silnie umięśnionych ścianach. Warstwa mięśni okrężnych w przednim odcinku gardzieli pełni funkcję zwieracza. Przełyk przewodzi pokarm aż do odwłoka, gdzie rozszerza się w obszerny zbiornik - wole. Wole pełni rolę zbiornika płynnego pokarmu i wody. Od wewnątrz wysłane jest nieprzepuszczalną warstwą schitynizowanego oskórka. Ścianę zewnętrzną stanowią trzy warstwy mięśni: w tym dwie podłużne i jedna, środkowa, okrężna. Umożliwia to rytmiczne ruchy ścian w płaszczyźnie pionowej i poziomej. Ruchy te powodują stałe mieszanie zawartości wola. Ostatnim odcinkiem jelita przedniego jest przedżołądek, kształtu gruszkowatego z zagiętą pod kątem prostą rurką. Część gruszkowata, która wystaje do światła wola miodnego posiada cztery silnie umięśnione zastawki. Otwierają się one podczas przechodzenia pokarmu z wola do jelita środkowego. Tylna część przedżołądka zwisa wolno w świetle jelita środkowego. Przedżołądek pełni rolę wentyla regulującego przejście pokarmu z wola do jelita środkowego oraz rolę sita, które umożliwia odfiltrowanie części stałych z treści płynnej wola.

Jelito środkowe, pofałdowane poprzecznie w kształcie pętli o długości około 10 mm u robotnic, 13 mm u matek i 19 mm u trutni, wypełnia większą część odwłoka i jest miejscem trawienia i wchłaniania produktów. Ściana jelita środkowego składa się z dwóch warstw mięśni podłużnych, warstwy mięśni okrężnych, błony podstawowej i nabłonka palisadowego. Wolną powierzchnię wydłużonych komórek nabłonka pokrywają plazmatyczne pałeczki przypominające wyglądem rzęski. Między komórkami nabłonka występują zachyłki (krypty regeneracyjne) w formie skupienia drobnych komórek, z których odnawiają się złuszczone komórki nabłonka. Warstwa pałeczkowata nabłonka wytwarza bezstrukturalne, spiralnie zwinięte błony odżywcze (perytroficzne). Błony perytroficzne oddzielają treść jelitową od komórek nabłonka, chroniąc nabłonek jelita środkowego przed urazami mechanicznymi przez cząsteczki pokarmu, ułatwia trawienie i stanowi barierę przeciwzakaźną, głównie dla wirusów i pasożytów.

W jelicie tylnym można wyróżnić jelito cienkie - długa i silnie umięśniona rurka o podłużnym prążkowaniu i jelito proste, kształtu gruszkowatego, zakończone otworem odbytowym. Jelito środkowe od jelita cienkiego oddziela zastawka. Przechodzenie pokarmu reguluje zwieracz (warstwa mięśni okrężnych odcinka przedniego jelita cienkiego). Do przedniego odcinka jelita cienkiego uchodzą cewki wydalnicze. Jelito proste składa się z części gruczołowej, w której występuje sześć gruczołów rektalnych oraz z części tylnej. Słabo umięśniona ściana jelita wykazuje dużą elastyczność. Ścianę jelita tylnego, podobnie jak i jelita przedniego pokrywa chitynowa wyściółka.

Z przewodem pokarmowym pszczoły związane są anatomicznie i czynnościowo trzy rodzaje gruczołów ślinowych: gruczoł wargi dolnej, gruczoły gardzielowe i gruczoły żuwaczkowe. Gruczoł wargi dolnej jest właściwym gruczołem ślinowym, składającym się z pięciu części. Gruczoły te są świetnie rozwinięte tylko u robotnic i matek. Nie występują u larw i trutni. Wydzielina ich ma charakter emulsji tłuszczowej o odczynie obojętnym. Gruczoły gardzielowe są dobrze rozwinięte tylko u robotnic, brak ich u matek i trutni. Zaczynają funkcjonować przeważnie od trzeciego dnia po wygryzieniu owada. Wydzielina, tzw. mleczko, ma zabarwienie kremowobiałe. U osobników starszych, pełniących funkję zbieraczek, zmienia się rodzaj wydzieliny, która zawiera wówczas enzymy inwertazę i amylazę. Gruczoły żuwaczkowe są najsilniej wykształcone u matek. Wydzielina gruczołów żuwaczkowych matek zawiera feromony I i II, wpływające na stabilizację rodziny pszczelej oraz pełniące rolę atraktanta w czasie lotów godowych, a wydzielina gruczołów robotnic - feromon alarmowy.

Układ wydalniczy

Układ wydalniczy jest utworzony z około 150 rureczek (cewki Malpighiego) o grubości 0,1 mm, zakończonych na jednym końcu ślepo, które uchodzą do przedniego odcinka jelita cienkiego. Ściana cewki jest zbudowana z nabłonka brukowego. Komórki nabłonka na drodze aktywnej osmozy wchłaniają większość produktów przemiany materii z opływającej je hemolimfy.

Układ krążenia

Układ krążenia pszczół jest otwarty, tzn. że tkanka płynna, hemolimfa krąży wewnątrz naczyń tylko na pewnym odcinku. Hemolimfa przedostaje się poza układ naczyniowy po przejściu przez serce i aortę. Serce ma kształt długiej, cienkiej rurki, leżącej w odwłoku po stronie grzbietowej. Składa się ono z pięciu komór, oddzielonych dwudzielnymi zastawkami. Tylna komora serca jest zakończona ślepo, przednia przechodzi w aortę.

Układ oddechowy

Składa się z systemu rureczek (tchawek) rozgałęziających się w ciele owada, które łączą się ze środowiskiem zenętrznym przy pomocy 10 przetchlinek. Wnętrze tchawek wyściela nabłonek jednowarstwowy płaski. Dzięki rytmicznym ruchom odwłoka powietrze wnika do tchawek przez przetchlinki 4-10 pary i jest wydychane przez przetchlinki pierwszych trzech par tchawek. Tchawki odchodzące od przetchlinek (z wyjątkiem pierwszej pary) prowadzą do obszernych, elastycznych, cienkościennych worków powietrznych, wypełniających wolne przestrzenie między narządami wewnętrznymi. Wymiana gazowa odbywa się w tracheolach tj. przedłużeniach tchawek o średnicy poniżej 1 um, których zakończenia wypełnia płyn.

Układ nerwowy

System nerwowy dzieli się na trzy układy: centralny (ośrodkowy), trzewny (współczulny) i obwodowy. Podstawową jednostką anatomiczną i funkcjonalną układu jest pojedyncza komórka nerwowa, neuron. Neurony dzieli się na: ruchowe (motoneurony), czuciowe, skojarzeniowe i neurosekrecyjne. Centralny układ nerwowy składa się z szeregu parzystych zwojów nerwowych. Zwoje zlewają się ze sobą tworząc większe jednostki i w ten sposób powstaje łańcuszkowy typ układu nerwowego.

Układ trzewny tworzą trzy części:

l. Stomatogastryczna - unerwiająca przedni odcinek przewodu pokarmowego i narządy gębowe.

2. Brzuszna - unerwiająca system oddechowy i niektóre mięśnie.

3. Kaudalna - zabezpieczająca końcowy odcinek przewodu pokarmowego i narządy rozrodcze.

Do układu stomatogastrycznego zalicza się także kompleks retrocerebralny, który tworzą ciała kardialne (corpora cardiaca) i ciała przyległe (corpora allata). Pełnią one funkcje gruczołów wydzielania wewnętrznego. Wytwarzają neurohormony regulujące procesy wylinki, ubarwienia ciała oraz dojrzewania płciowego.

Układ rozrodczy

W skład układu rozrodczego matki pszczelej wchodzą następujące elementy: parzyste jajniki (ovaria), dwa jajowody boczne (oviducti laterales), jajowód środkowy (oviductus commuunis), otwór płciowy (porus genitalis), pochwa (vagina), zbiorniczek nasienny (receptaculum seminis), worek kopulacyjny (bursa copulatris) i otwór kopulacyjny (porus copulatris). Wszystkie części układu rozrodczego są dobrze rozwinięte tylko u matki pszczelej, w narządach rozrodczych robotnic występuje daleko idące uwstecznienie.

Jajniki matki ułożone są w przedniej części odwłoka, nad przewodem pokarmowym. Każdy jajnik składa się z rurek (ovarioles), których liczba waha się od 110 do 220.

Narządy rozrodcze robotnicy są zbudowane według tego samego schematu jak u matki, z tym że liczba rurek jajnikowych wynosi u niej od 1 do 10. Worek kopulacyjny i zbiorniczek nasienny są tak dalece niedorozwinięte, że robotnica nie jest zdolna do kopulacji.

W układzie rozrodczym trutnia wyróżnia się: parzyste jądra (testes) wraz z nasieniowodami (vasa deftrentia), parzyste pęcherzyki nasienne (vesiculae seminales), gruczoły śluzowe (glandulae mucosae), przewód wytryskowy (ductus ejaculatorius) i narząd kopulacyjny (organom copulatorium). Jądra są ułożone symetrycznie w przedniej części odwłoka, nad układem pokarmowym. Mają one kształt nerkowaty; w okresie największego rozwoju długość ich dochodzi do 6 mm.Jądra składają się z około 200 cewek.

Średni okres trwania (w dniach) stadiów rozwojowych pszczoły miodnej:

Stadium	Matka	Robotnica	Truteń
jajo	3	3	3
larwa zwinięta	5	6	7
larwa wyprostowana	2	2	3
przedpoczwarka	1	2	4
poczwarka	5	8	7
Całkowity rozwój	16	21	24

3

---