Podział przestępstw na takie:

• które dadzą się popełnić z winy umyślnej

• z winy nieumyślnej

• z winy kombinowanej (mieszanej)

Z winy mieszanej mogą być popełnione wyłącznie typy przestępstw kwalifikowane przez następstwo !!! (wkuć na pamięć)

Przy każdym typie przestępstwa musimy sprawdzić, czy jest to typ przestępstwa, który da się popełnić z winy umyślnej, czy z nieumyślnej, czy z mieszanej.

Jak to robimy?

Dostajemy pytanie: „Czy przestępstwo zdefiniowane w tym przepisie da się popełnić z winy takiej a takiej”?

Najpierw sprawdzamy, czy ten typ przestępstwa da się popełnić z winy nieumyślnej. Sprawdzamy, czy w przepisie znajduje się klauzula nieumyślności.

A sprawdza się tak:

Z winy nieumyślnej da się popełnić tylko takie typy przestępstw, przy których ustawa wyraźnie przewiduje taką możliwość.

Jeżeli znajdziemy klauzulę nieumyślności, kończymy rozumowanie.

Jeżeli nie znajdziemy klauzuli nieumyślności, przechodzimy do następnego etapu rozumowania i sprawdzamy, czy tego typu przestępstwa nie da się popełnić z tzw. winy mieszanej (kombinowanej).

Niektóre typy przestępstw tworzą rodziny. Jeżeli ustawodawca wprowadza do części szczególnej przepis, w którym jest jakiś przepis X i niekoniecznie w tej samej ustawie i w sąsiednim przepisie wprowadza typ przestępstwa, które jest zdefiniowane w przepisie, który jest względem tamtego lex specjalis, to w przepisie szczególnym na pewno będzie inne zagrożenie karą, niż w przepisie ogólnym.

Wyobraźmy sobie ustawodawcę, który wprowadza dwa przepisy.

Przepis 1:

Kto posiada śrubki, podlega karze pozbawienia wolności od 1 roku do lat 10.

Przepis 2:

Kto posiada niebieskie śrubki, podlega karze pozbawienia wolności od 1 roku do lat 10.

Powstaje pytanie, po co jest ten drugi przepis, skoro takie samo zagrożenie karą jest w przepisie 1 za posiadanie jakichkolwiek śrubek.

Odpowiedź: jeżeli w części szczególnej prawa karnego ustawodawca wprowadza do dwóch różnych aktów prawnych jeden przepis ogólny, a drugi szczególny, w których są zdefiniowane jakieś typy przestępstw, to w tym szczególnym będzie albo wyższe zagrożenie karą, albo niższe, niż w przepisie ogólnym. ZAPAMIĘTAĆ !!!

Jeżeli są dwa przepisy A i B

Przepis A - jest przepisem ogólnym

Przepis B - jest przepisem szczególnym,

przy czym w przepisie B (szczególnym) jest wyższe zagrożenie karą, niż w przepisie A

(ogólnym), to o typie przestępstwa, które jest zdefiniowane w przepisie ogólnym, mówimy TYP PODSTAWOWY

a o typie przestępstwa zdefiniowanym w przepisie szczególnym -

TYP KWALIFIKOWANY

Jeśli sytuacja jest odwrotna, tzn. w przepisie szczególnym jest niższe zagrożenie karą, niż w ogólnym, to o typie przestępstwa, które zdefiniowane jest w przepisie ogólnym mówimy - TYP PODSTAWOWY,

a o typie przestępstwa w przepisie szczególnym - TYP UPRZYWILEJOWANY

Przykłady:

art. 148§1- kto zabija człowieka, podlega karze ....

Przepis art.148 § 2, 3, 4, art. 149 i 150 są przepisami szczególnymi względem artykułu 148§1. Mają te same znamiona, oraz znamiona dodatkowe, których w art. 148§1 nie ma.

Każdy z tych przepisów, począwszy od art.148§2 do art.150 ma inne zagrożenie, niż art.148§1.

Ten blok przepisów tworzy rodzinę, w których:

w art.148§1 - jest typ przestępstwa podstawowy

a w § 2 i 3 - typ kwalifikowany.

W art.148§4, art.149 i 150 - uprzywilejowane typy zabójstwa.

Czasami zdarza się następująca sytuacja:

Są 3 przepisy A, B, C.

Przepis A dla przepisu B jest przepisem ogólnym (czyli B względem A jest szczególny), a przepis C jest szczególny względem A i B.

Przykład

Przepis 1

Kto posiada śrubki, podlega karze.

Przepis 2

Kto posiada niebieskie śrubki, podlega karze.

Przepis 3

Kto posiada małe, niebieskie śrubki, podlega karze.

Przepis 3 jest przepisem szczególnym dla przepisów 1 i 2. Na pewno przepisy te będą miały zróżnicowane zagrożenie karą.

Może pojawić się sytuacja drugiego rodzaju, kiedy rodzina składa się np. z 3 przepisów. Pierwszy jest typem podstawowym, drugi - jest typem kwalifikowanym względem 1-go, a trzeci jest typem kwalifikowanym względem 1-go i 2-go.

Przykład

Art. 278§1 - kradzież

Art. 280§1 - kwalifikowany typ kradzieży, zwany rozbojem.

Rozbój z tego artykułu jest kwalifikowanym typem kradzieży, ale jednocześnie jest podstawowym typem rozboju względem kwalifikowanego typu rozboju z art.280§2.

Pojęcia: typ podstawowy, typ kwalifikowany i typ uprzywilejowany, to nie pojęcia odnoszące się do cech obiektywnych pewnego przepisu. Patrząc na pewien pojedynczy przepis nie można powiedzieć, że w tym przepisie znajdują się powyższe typy. Można powiedzieć jedynie, że jeżeli są 2 przepisy, to w 1-ym jest typ podstawowy, a w 2-im typ kwalifikowany.

Typ kwalifikowany jest zawsze względem podstawowego, a typ podstawowy względem kwalifikowanego lub uprzywilejowanego.

Nazwa - typ podstawowy, kwalifikowany, uprzywilejowany wskazuje na pewną relację między dwoma przepisami, a nie na cechę jednego z nich.

Jeżeli w ustawie występują dwa przepisy, najczęściej będą występowały jeden po drugim, ale niekoniecznie i będą miały postać:

Art. N §1 - Kto robi to i to, podlega karze

Art. N §2 - Jeżeli następstwem czynu opisanego w § poprzedzającym jest coś, to kara jest jakaś.

Jeżeli zagrożenie karą w §2 jest wyższe, niż w §1, to powiemy, że w §2 jest zdefiniowany typ kwalifikowany przez następstwo.

Żeby zdefiniować jakiś przepis, że w nim jest typ kwalifikowany przez następstwo, musimy stwierdzić 2 rzeczy:

1. że ustawodawca użył w nim słowa NASTĘPSTWO, a nie innego (to nie ma być skutek, efekt, lub inny synonim)

2. jeśli w tym przepisie jest zdefiniowany typ kwalifikowany względem jakiegoś drugiego, to powiemy, że to jest przepis, w którym jest typ kwalifikowany przez następstwo.

Jak funkcjonuje konstrukcja winy kombinowanej na tle typów kwalifikowanych przez następstwo?

Jeżeli są 2 przepisy

W pierwszym przepisie są znamiona A, B, C, D.

W drugim przepisie są znamiona A, B, C, D + znamię następstwa takiego a takiego.

Więc konstrukcja winy kombinowanej wygląda tak:

Na tle typu kwalifikowanego przez następstwo znamiona A, B, C, D będą musiały być objęte ZAMIAREM,

a znamię następstwa - WINĄ NIEUMYŚLNĄ.

Tylko wtedy można zastosować przepis, w którym jest zdefiniowany typ przestępstwa kwalifikowany przez następstwo.

Przykłady z ustawy

Art.156§1

Art.156§3

Typ przestępstwa z art.156§1 może być popełniony wyłącznie z winy umyślnej, a ten z §3 wyłącznie z winy kombinowanej.

Przykład

1. Jasio w zamiarze pozbawienia Stasia zdolności płodzenia obcina mu brzytwą jądra i udało się. Stasio jest nierozmnażalny. Skazanie powinno nastąpić z art. 156§1.

2. Jasio w zamiarze pozbawienia Stasia zdolności płodzenia, obcina mu brzytwą jądra i odchodzi. Stasio chce dojść do szpitala, ale po drodze umiera, przy czym Jasio nie zamierzał „wysłać Stasia na tamten świat”, ale przewidywał lub mógł przewidzieć, że Stasio umrze. W takim przypadku znajdzie się kwalifikacja prawna z art. 156§3, ponieważ wszystkie znamiona z §1 były objęte zamiarem, następstwo w postaci zgonu winą nieumyślną.

3. Jasio po raz kolejny obcina Stasiowi brzytwą, ale w zamiarze, żeby Stasio wykrwawił się i umarł, co też nastąpiło. Za co Jaś ma być skazany? Oczywiście za zabójstwo z art.148§1.

4. Jasio w zamiarze zabicia Stasia obcina mu brzytwą jądra, ale Stasio przytrzymując chusteczką dziurę po jądrach, udaje się do szpitala, gdzie zatamowali mu krew i przeżył, ale jest już nierozmnażalny. Jasio powinien zostać skazany za usiłowanie zabójstwa. W zamiarze zabicia Stasia zachowaniem swoim zmierzał bezpośrednio ku dokonaniu, które jednak nie nastąpiło z przyczyn niezależnych od Jasia, chociaż się starał, jak mógł.

5. Jasio goli się brzytwą przed lustrem, a obok stoi Stasio i nagle Jasio obciął Stasiowi jądra. Stasio przeżył. Podstawą skazania powinien być art.156§2.

6. Jasio nieostrożnie goląc się przed lustrem wykonał zamaszysty ruch ręką, w której trzymał brzytwę i obciął Stasiowi jądra, Stasio wykrwawił się i umarł. Jasio powinien być skazany z art.155-nieumyślne spowodowanie śmierci.

W zależności od strony przedmiotowej i podmiotowej następuje kwalifikacja czynu prawnego.

Możemy mieć:

Art. 148§1

Art.148 - jako usiłowanie

Art.156 - jako dokonanie

Art. 156§1 - usiłowanie

Art. 156§3

Art. 156§2 - wina nieumyślna

Art. 155 - wina nieumyślna

Z tych wszystkich możliwych kwalifikacji prawnych właściwą będzie kwalifikacja prawna z art. 156§3 wtedy i tylko wtedy, gdy zamiarem Jasia było objęte pozbawienie zdolności płodzenia, względnie inne ciężkie uszkodzenie ciała, natomiast z tego, co on robił, wynikł ostatecznie skutek śmiertelny, ale nieobjęty zamiarem, a winą nieumyślną.

Na tym polega konstrukcja winy kombinowanej.

Sprawdzając, (!!!)

Najpierw sprawdzamy, czy da się popełnić z winy nieumyślnej. Jeśli się nie da, to przechodzimy dalej i sprawdzamy, czy się da popełnić z winy kombinowanej. Robi się to w ten sposób, że w przepisie szuka się słowa NASTĘPSTWO. Jeśli to słowo znajdziemy, to sprawdzamy, czy dla tego przepisu znajdziemy TYP PODSTAWOWY i jeśli tak, to czy dany typ przestępstwa da się popełnić Z WINY KOMBINOWANEJ.

Natomiast jeśli nie, to trzeci krok rozumowania. Jeśli się nie da z winy nieumyślnej i kombinowanej, to zostaje wina umyślna.

To rozumowanie odzwierciedla pewną zasadę.

Przestępstwo da się popełnić wyłącznie z winy umyślnej, jeśli ustawodawca przy jakimś typie przestępstwa chce, żeby było inaczej, to wtedy to zaznacza, ale jeśli nie zaznacza, to znaczy, że tylko z winy umyślnej.

I od razu następna wiadomość. W prawie wykroczeń jest inaczej. Tam jest bardzo podobny schemat rozumowania, ale zasada jest inna. Zasadą w prawie wykroczeń jest, że każdy typ wykroczenia może być popełniony z winy umyślnej, jak i nieumyślnej, a jeśli ustawodawca zechce, że z winy umyślnej, to wyraźnie to zaznaczy.

Kolejność rozumowania przy przestępstwach: (!!!)

Najpierw sprawdzamy, czy się da popełnić z winy nieumyślnej, szukając klauzuli nieumyślności. Jeśli nie znajdziemy, szukamy, czy to nie jest typ kwalifikowany przez następstwo. Jeśli tego nie będzie, to znaczy, że z winy umyślnej.

Z tego wynika, że przestępstwo z art.288§1 da się popełnić wyłącznie z winy umyślnej, a zatem skazany z tego przepisu może być ten, kto zniszczył, uszkodził, lub uczynił niezdatną do użytku rzecz cudza i przy tym miał zamiar to zrobić.

Zasadą jest alternatywa rozłączna, że typ przestępstwa da się popełnić albo z winy umyślnej, albo z nieumyślnej, albo z kombinowanej.

Jest jeden minimalny wyjątek. Niesłychanie rzadko - art. 177§1, są to tzw. typy hybrydalne.

Hybrydalne typy przestępstw - są to wyjątkowe typy przestępstw, które dadzą się popełnić zarówno z winy umyślnej, jak i nieumyślnej.

Rozpoznajemy je po tym, że ustawodawca nie zaznacza NIEMYŚLNIE, tylko CHOĆBY NIEUMYŚLNIE.

Gdyby był przepis o postaci:

Kto choćby nieumyślnie uśmierca chomika, podlega karze,

to byłby to typ przestępstwa, który obejmuje zamierzone zabicie chomika, jak rozdeptanie chomika niechcący, o ile da się sprawcy przypisać winę nieumyślną.

Typ przestępstwa z art. 177§1 jest tylko połowicznie typem hybrydalnym, bo jest w nim:

• choćby nieumyślnie narusza zasady w ruchu i nieumyślnie powoduje wypadek taki a taki. Wypadek musi być objęty winą nieumyślną. Naruszenie zasad bezpieczeństwa może być objęte winą umyślną lub nieumyślną, ale efekt w postaci wypadku ma być objęty winą nieumyślną.

Następny podział:

Podział przestępstw na:

• typy przestępstw powszechne

• typy przestępstw indywidualne

Indywidualnym typem przestępstwa nazywa się taki typ przestępstwa, w którego znamionach występuje szczególna cecha podmiotu.

Powszechnym typem przestępstwa nazywa się taki typ przestępstwa, w którego znamionach nie występuje szczególna cecha podmiotu.

Najczęściej przepisy części szczególnej zaczynają się od zaimka „kto”.

Znacznie rzadziej zaczynają się od jakiegoś rzeczownika (w części wojskowej artykuły zaczynają się od rzeczownika „żołnierz”)

Ustawodawca może wprowadzić do przepisu części szczególnej znamię szczególnej cechy podmiotu. Może to zrobić na dwa sposoby.

Pierwszym sposobem jest zastąpienie zaimka „kto” jakimś rzeczownikiem. Przykładowo, jeżeli mamy typ przestępstwa zdefiniowany następująco:

Łysy, który zabija chomika, podlega karze., to przestępstwo z tak zdefiniowanego przepisu nie może być popełnione przez kogokolwiek, kto nie jest łysy.

Jeżeli przepis części szczególnej zaczyna się od jakiegoś rzeczownika, to z całą pewnością w tym przepisie jest zdefiniowany indywidualny typ przestępstwa.

Natomiast, jeżeli jakiś przepis części szczególnej zaczyna się od zaimka „kto”, to wcale nie jest powiedziane, że to jest typ powszechny, ponieważ są typy indywidualne, które zaczynają się od „kto”.

Przykład

Art. 296§1

Długie, rozbudowane znamię cechy szczególnej podmiotu, które zajmuje 2/3 przepisu, a zaczyna się od zaimka „kto”. Jeden i ten sam przepis definiujący typ indywidualny zawsze można napisać na dwa sposoby:

Łysy, który zabija chomika, podlega karze

Albo

Kto, będąc łysym, zabija chomika, podlega karze.

Na teście dostaniemy przepis, w którym będziemy musieli zdefiniować zbrodnię lub występek, przestępstwo materialne, czy formalne, czy to przestępstwo da się popełnić z winy umyślnej, nieumyślnej, czy kombinowanej, czy jest to typ powszechny, czy indywidualny.

Pierwszym sposobem wprowadzenia do ustawy typu indywidualnego jest albo użycie rzeczownika na początku przepisu, albo możliwość druga:

Użycie zaimka „kto” z dodatkowymi określeniami.

Jest jeszcze jedna grupa typów indywidualnych (najtrudniejsze do rozpoznania). Kiedy ustawodawca nie wprowadza wyraźnie znamiona cechy szczególnej podmiotu, tylko wprowadza takie znamię przedmiotu czynności wykonawczej, z którego pośrednio wynika jaką cechę musi mieć podmiot przestępstwa.

Art. 201

Kazirodztwo.

Wszystkie osoby tu wymienione, każda nazwa nie wskazuje na obiektywną cechę człowieka, tylko na relacje.

Skoro przedmiotem czynności wykonawczej, jednym z 6 wymienionych w przepisie, ma być np. siostra, to w tym momencie sprawca musi być bratem lub siostrą. Z tego możemy pośrednio wywnioskować o cesze, którą z natury musi mieć sprawca. Jeżeli przedmiotem czynności wykonawczej ma być zstępny, to w tym momencie sprawcą musi być wstępny. Niekiedy ustawodawca nie wymieniając wyraźnie znamienia szczególnej cechy podmiotu, wskazuje, że podmiot musi mieć pewną cechę szczególną, ale w relacji do przedmiotu czynności wykonawczej, np. art.201.

Podział na typy powszechne i indywidualne jest dość skomplikowany.

TYPY PRZESTĘPSTW

POWSZECHNE INDYWIDUALNE

WŁAŚCIWE NIEWŁAŚCIWE

KWALIFIKOWANE UPRZYWILEJOWANE

Typ przestępstwa indywidualny niewłaściwy - jest to taki typ przestępstwa indywidualnego, który jest lex specjalis względem jakiegoś typu ogólno sprawczego.

Typ przestępstwa indywidualny właściwy - jest to taki typ przestępstwa który nie jest lex specjalis względem żadnego typu ogólno sprawczego.

O tym, że jakiś typ przestępstwa jest powszechny, czy indywidualny, orzekamy patrząc na treść tego przepisu.

O tym, że jakiś typ przestępstwa jest indywidualny właściwy, czy niewłaściwy, orzekamy patrząc nie na ten przepis, tylko na wszystkie pozostałe przepisy ustawy.

Jeżeli w pewnym systemie prawnym hipotetycznym mamy dwa przepisy:

Przepis A

Kto zabija chomika, podlega karze.

Przepis B

Łysy, który zabija chomika, podlega karze.

To w tym drugim przepisie jest zdefiniowany typ indywidualny niewłaściwy. (bo on jest lex specjalis względem przepisu A)

Kiedy powiedzielibyśmy, że przepis zawiera typ właściwy?

Wyobraźmy sobie system prawny, w którym jest przepis o treści:

„Łysy, który zabija chomika, podlega karze”

i zarazem nie istnieje przepis o treści: „Kto zabija chomika, podlega karze”.

Jeżeli jakiś przepis, w którym jest indywidualny typ przestępstwa nie ma swojego ogólno sprawczego odpowiednika, to o tym typie mówimy, że jest to typ indywidualny właściwy, a jeśli ma taki odpowiednik - to jest indywidualny niewłaściwy.

Jeżeli mamy do czynienia z indywidualnym właściwym typem przestępstwa, hipotetycznie, w prawie polskim pojawia się przepis o treści: „Łysy, który zabija chomika, podlega karze” i w polskim systemie prawnym nie ma przepisu: „Kto zabija chomika, podlega karze”.

Łapiemy Jasia, który zabił chomika. W zależności od tego, czy Jasio jest łysy, uznamy, że jeżeli jest łysy, to popełnił przestępstwo z tego przepisu, a jak nie jest łysy, to nie popełnił żadnego przestępstwa.

Natomiast w sytuacji drugiej:

„Łysy, który zabija chomika, podlega karze”

i jest drugi przepis

Kto zabija chomika, podlega karze.

Łapiemy Jasia, który zabił chomika. Jest istotne w tej sytuacji, czy popełnił przestępstwo z przepisu A lub B.

Jeżeli jest typ indywidualny i nie możemy dla niego znaleźć drugiego przepisu, w którym byłby taki sam typ zachowania stanowiący przestępstwo, jeśli je popełni ktokolwiek, to stwierdzamy, że ten typ przestępstwa jest indywidualny właściwy.

Ktoś, kto ma cechę indywidualną i popełnia takie a takie zachowanie, popełnia przestępstwo z tego przepisu. Ten, kto robi to samo, a nie ma tej cechy indywidualnej, nie popełnia żadnego przestępstwa.

Typem indywidualnym właściwym jest typ przestępstwa z art. 206 - zawarcie związku małżeńskiego w momencie, kiedy poprzednie małżeństwo trwa.

Art. 350§1 - Żołnierz, który znieważa drugą osobę podlega karze.

To jest typ indywidualny niewłaściwy, ponieważ ma on swój typ ogólno sprawczy, czyli art.216§1 - Kto znieważa drugą osobę podlega karze.

Przy typach indywidualnych właściwych od posiadania na tle konkretnego stanu faktycznego przez jakiegoś kolesia cechy szczególnej wymienionej w przepisie, jest uzależnione, czy to on w ogóle odpowiada karnie za jakiekolwiek przestępstwo, czy nie, a przy niewłaściwych jest uzależnione tylko, jaka będzie kwalifikacja prawna przestępstwa, który popełnił na podstawie przepisu X, czy Y.

Ponieważ każdy typ szczególny przestępstwa tworzy się po to, żeby zrobić inne zagrożenie karą niż lex generalis, to hipotetycznie:

Mamy dwa przepisy:

„Kto zabija chomika, podlega karze od 6 m-cy do lat 5”.

„Łysy, który zabija chomika, podlega karze od 1 roku do lat 10”.

W drugim przepisie mamy typ indywidualny niewłaściwy kwalifikowany, bo jest wyższe zagrożenie, niż w ogólno sprawczym typie podstawowym.

Gdyby zamienić te zagrożenia miejscami, to widzimy, że ten łysy, który zabija chomika, jest to typ indywidualny niewłaściwy, uprzywilejowany względem typu ogólno sprawczego.

Wkuć na pamięć !!!

Następny podział na:

• typy przestępstw, które mogą być popełnione tylko z działania,

• typy przestępstw, które mogą być popełnione tylko z zaniechania,

• typy przestępstw, które mogą być popełnione z działania, albo z zaniechania.

Po czym rozpoznać patrząc na przepis części szczególnej, z którym typem mamy do czynienia?

Będą inne kryteria przy materialnych typach przestępstw, a inne przy formalnych.

Jeżeli mamy do czynienia z materialnym typem przestępstwa, to on zawsze może być popełniony z działania, jak i z zaniechania. Wynika to z art. 2 KK.

Przy każdym materialnym typie przestępstwa skazany za przestępstwo z działania może być każdy, kto zabił i chciał zabić.

Natomiast przez zabójstwo z zaniechania może być każdy skazany, kto wbrew szczególnemu prawnemu obowiązkowi nie zapobiegł cudzemu zgonowi.

Inaczej wygląda sytuacja przy typach formalnych.

Patrzymy na ustawowe znamiona w przepisie i robimy ich analizę semantyczną.

Art. 122 - Kto podczas działań wojennych atakuje...

Na początek mamy w pierwszej odmianie „atakować”. Czasownik ten w języku polskim może oznaczać wyłącznie aktywność, więc to przestępstwo może być popełnione tylko z działania.

Ciąg dalszy art. 122

• stosuje inny sposób walki zakazane przez prawo międzynarodowe

To samo -wyrażenie „stosuje inny sposób” odnosi się do aktywności.

Przestępstwo z działania.

Art. 162§1 - podręcznikowy przykład przestępstwa typu formalnego, które da się popełnić wyłącznie przez zaniechanie.

Jeśli są przepisy o treści:

„Kto nie wykonuje czynności X, podlega karze takiej a takiej”.

To znaczy, że jest to przestępstwo formalne z zaniechania.

Przykład formalnego typu przestępstwa, które można popełnić i działaniem i zaniechaniem:

Art. 233§1 - „Kto składający zeznanie mające służyć za dowód.... zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze.

Konkretne przestępstwo z tego artykułu jest albo przestępstwem, albo zaniechaniem.

Podział, który ma głównie znaczenie procesowe, ale kryteria, które w tym podziale stosujemy są w prawie materialnym, a nie w procesowym.

Chodzi o podział trybów przestępstw ze względu na to, jaki jest właściwy dla nich tryb ścigania.

Są dwa tryby ścigania przestępstw:

• tryb publiczno-skargowy

• tryb prywatno-skargowy

Jeżeli w jakimś przepisie jest zdefiniowany publiczno-skargowy typ przestępstwa, to jedynym podmiotem uprawnionym do złożenia do sądu aktu oskarżenia o przestępstwo z tego przepisu jest władza publiczna, a dokładnie prokurator.

Jeżeli jakiś typ przestępstwa jest ścigany w trybie prywatno-skargowym, to jedynym podmiotem uprawnionym do złożenia aktu oskarżenia w sądzie jest pokrzywdzony lub jego przedstawiciel ustawowy.

To jest kluczowa różnica, jaki podmiot ma prawo złożenia aktu oskarżenia.

Przy typach przestępstw publiczno-skargowych, skoro to pewien organ władzy publicznej jest jedynym uprawnionym do wniesienia aktu oskarżenia, to siłą rzeczy cała robota procesowa wcześniej w postępowaniu przygotowawczym, ciąży również na władzy publicznej.

Kto ma np. ustalić, czy i jakie dowody popełnienia przestępstwa istnieją, to robi to prokurator, albo policjant pod nadzorem prokuratora.

Natomiast przy trybach prywatno-skargowych cała wcześniejsza robota procesowa spoczywa na pokrzywdzonym.

Typy przestępstw publiczno-skargowych dzielą się na dwie podgrupy:

• publiczno-skargowe ścigane z urzędu

• publiczno-skargowe ścigane na wniosek

Pamiętać o kolejności podziału!!!!

Tryb publiczno-skargowy wnioskowy i urzędowy mają wszelkie cechy trybu publiczno-skargowego, czyli postępowanie najpierw prowadzi prokurator lub policjant pod nadzorem prokuratora, akt oskarżenia do sadu wnosi prokurator.

Różnice między nimi:

Przy trybach wnioskowych postępowanie karne nie może się toczyć, jeżeli wskazany przez ustawę podmiot uprawniony do złożenia wniosku o prowadzenie postępowania karnego, takiego wniosku nie złoży.

Brak wniosku uprawnionego podmiotu stanowi negatywną przesłankę procesową, tzn. że jeżeli postępowanie karne dotyczy typu publiczno-skargowego wnioskowego a brak jest skargi uprawnionego podmiotu, to postępowania nie wolno wszcząć, natomiast jeżeli postępowanie zostało wszczęte i w toku postępowania okazało się, że popełniono przestępstwo należące do typu wnioskowego, to należy podmiotowi uprawnionemu do złożenia wniosku powiedzieć: „Jest tak a tak, proszę się zdecydować” i w zależności od tego, czy taki wniosek zostanie złożony, albo postępowanie może być kontynuowane, albo powinno być niezwłocznie umorzone, jeśli wniosku nadal brak.

Jaki podmiot jest uprawniony do złożenia takiego wniosku?

Zależy, kogo wskaże ustawa. Najczęściej, albo pokrzywdzony, albo dowódca jednostki (przy typach przestępstw wojskowych).

Przy typach przestępstw publiczno-skargowych wnioskowych podmiot uprawniony do złożenia wniosku, może go złożyć, ale jak go złoży, nie może go skutecznie wycofać.

Jeżeli typ przestępstwa jest publiczno-skargowy ścigany z urzędu, to zawiadomienie o domniemanym przestępstwie może złożyć skutecznie każdy.

Logiczną zasadą jest, że ściganie jest z oskarżenia publicznego z urzędu. Jeżeli nie widzimy żadnej klauzuli o trybie ścigania dla danego typu, to znaczy, że ściganie następuje w tym trybie, który jest domyślny.

Jeżeli ustawodawca chce wprowadzić jakiś tryb publiczno-skargowy ścigany na wniosek, to używa formuły: Ściganie następuje na wniosek ... i podaje czyj.

Natomiast jeżeli ustawodawca chce wprowadzić jakiś typ prywatno-skargowy (np. należą tu zniesławienie i zniewaga), to pisze: Ściganie następuje z oskarżenia prywatnego (uprawnionym jest pokrzywdzony, albo jego przedstawiciel ustawowy, jeżeli pokrzywdzony nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych).

KLASYFIKACJA USTAWOWYCH ZNAMION PRZESTĘPSTW

Klasyfikacja 1.

Klasyfikacja wg treści.

Wszystkie ustawowe znamiona przestępstw da się podzielić na dwie grupy:

• znamiona przedmiotowej strony przestępstwa

• znamiona podmiotowej strony przestępstwa

Znamiona przedmiotowej strony przestępstwa występują przy każdym typie przestępstwa.

Znamiona podmiotowej strony przestępstwa występują sporadycznie.

Strona przedmiotowa przestępstwa - to co składa się na zewnętrzny obraz przestępstwa wg definicji ustawowej danego typu.

Strona podmiotowa przestępstwa - to wszystko, co znajduje się w psychice sprawcy.

Znamiona strony przedmiotowej - nie tylko w prawie karnym przepisy formułuje się w trybie oznajmującym. Przepisy muszą mieć wszelkie gramatyczne składniki zdania. W każdym zdaniu musi występować orzeczenie.

To, co w gramatyce nazywa się orzeczeniem, to w przepisach części szczególnej nazywa się znamię czasownikowe.

Np. Zabija - art. 148§1

Zabiera - art. 278§1

Niszczy, lub uszkadza, lub czyni niezdatną do użytku - w art. 288§1

Zeznaje nieprawdę

Zataja prawdę art. 233

Znamię czasownikowe występuje w każdym typie przestępstwa.

W każdym zdaniu występuje podmiot.

Odpowiednikiem podmiotu jest znamię podmiotu.

Znamię podmiotu może być ogólnym znamieniem podmiotu i tu ustawodawca używa zaimka „Kto” bez dodatkowych określeń,

albo może być szczególnym znamieniem podmiotu i wtedy ustawodawca albo używa rzeczownika, np. „Żołnierz”, albo używa zaimka „Kto”, ale dodaje do niego dodatkowe określenia.

Te dwa rodzaje znamion występują w części szczególnej.

Bardzo często występuje znamię przedmiotu czynności wykonawczej, np. w art. 148 §1 -

• znamię przedmiotu czynności wykonawczej brzmi „człowiek”.

ZAPAMIETAĆ NAZWĘ - znamię przedmiotu czynności wykonawczej !!!

NIE MYLIĆ Z PRZEDMIOTEM PRZESTĘPSTWA.

Przedmiot przestępstwa (alternatywnie można używać nazwy przedmiot ochrony lub przedmiot zamachu) - jest to rodzajowo określone dobro, które z założenia ma chronić pewien pojedynczy przepis części szczególnej.

Przedmiotem czynności wykonawczej w art. 148 §1 jest człowiek.

Przedmiotem ochrony lub zamachu, lub przestępstwa na tle tego samego przepisu jest dobro, którego rodzaj wynika z tytułu rozdziału, w którym ten przepis się znajduje, a mianowicie życie ludzkie.

Przedmiot przestępstwa - to jest to, co jest wymienione w tytule rozdziału części szczególnej.

To, co jest w znamionach - to jest przedmiot czynności wykonawczej.

ZNAMIĘ SPOSOBU DZIAŁANIA ORAZ ZNAMIĘ ŚRODKA ALBO NARZĘDZIA.

Przykład na znamię sposobu działania

Art. 148§2, punkt 1: „Kto zabija człowieka ze szczególnym okrucieństwem”.

Sformułowanie wyraźnie wskazuje na to, że owo szczególne okrucieństwo ma być cechą czynu sprawcy, a nie cechą charakteru sprawcy.

Znamię środka - przykład: art. 280 §2 - kwalifikowany czyn rozboju z użyciem noża, broni palnej, albo innego niebezpiecznego środka.

Sposób działania a środek działania to dwie różne rzeczy.

Środek - to rzecz.

Sposób - to schemat postępowania.

Każde postępowanie ma jakiś sposób, ale nie każde jest zawsze z użyciem jakiegoś środka.

Oceniając sposób czyjegoś postępowania patrzymy m. in. Na środek, jakiego użył i co on z nim zrobił.

Przykład 1.

Jasio wziął siekierę i walnął Stasia w czaszkę.

Przykład 2.

Zdzisio wziął siekierę i powiedział Wiesiowi: „Oj, bo cię walnę”

Obaj użyli tego samego środka, ale innego sposobu działania.

Są to dwa odrębne rodzaje znamion- znamię środka i znamię sposobu, to pamiętać trzeba, że nazwy „środek” i „sposób” wcale nie są synonimami. Pokrewieństwo między tymi słowami jest takie, jeżeli dla wykonania pewnej czynności ktoś użył jakiegoś środka, to oceniając sposób jego działania, bierzemy pod uwagę m. in. Środek, którego użył oraz wiele innych rzeczy.

Ostatnia grupa znamion strony przedmiotowej to grupa znamion okoliczności.

• okoliczności czasu

• okoliczności miejsca

• okoliczności sytuacji

Przykład na znamię okoliczności czasu

Art.122 - w czasie działań wojennych

Przykład na znamię okoliczności miejsca

Art.290§1 - w lesie

Przykład na znamię okoliczności sytuacji

Bardzo często jest używane „publicznie”.

Publicznie tzn., że może to zauważyć jakaś liczba osób.

Większość typów przestępstw zawiera znamiona strony przedmiotowej, ale od czasu do czasu trafiają się typy przestępstw, w których są znamiona strony podmiotowej. Jest to sytuacja sporadyczna, ponieważ generalnie dla typów przestępstw, które mogą być popełnione z winy umyślnej. Warunkiem skazania jest UMYŚLNOŚĆ - inaczej zamiar popełnienia czynu zabronionego i więcej warunków nie ma.

Dla wskazania za przestępstwo, które da się popełnić tylko z winy nieumyślnej - warunkiem skazania jest istnienie WINY NIEUMYŚLNEJ warunkiem skazania jest istnienie winy nieumyślnej i więcej warunków szczególnych już nie ma.

Niekiedy ustawodawca decyduje się, żeby do WARUNKU WINY UMYŚLNEJ LUB NIEUMYŚLNEJ, żeby wprowadzić dodatkowe warunki odpowiedzialności karnej, występujące w podmiotowej stronie zachowania.

Najczęściej występującym takim warunkiem jest SZCZEGÓLNY CEL DZIAŁANIA (przy przestępstwach z winy umyślnej).

Pojęcie celu - I część definicji

CEL - oznacza składnik podmiotowej strony zachowania człowieka, tzn. cel znajduje się w psychice wykonawcy pewnej czynności, a nie w samej czynności.

II część definicji

CEL - to wizja pewnego wyobrażonego stanu faktycznego, który realnie nie istnieje, ale może zaistnieć w przyszłości i który dany osobnik uważa za pożądany.

Każdy cel jest składnikiem zamiaru, ale nie każdy zamiar jest celem.

Człowiek może sobie stawiać w tym samym czasie wiele celów, z których niektóre mogą być realizowane różnymi czynnościami. Człowiek może sobie stawiać cele bliższe i dalsze.

Z perspektywy obecnej chwili, cel A może być dla mnie celem bliższym, a cel B - celem dalszym. Ale kiedy zrealizuję cel A i on wtedy przestanie być celem, a zacznie być rzeczywistością i jak zacznę realizować cel B, to A może stać się środkiem w realizowaniu B.

Przykład

Mam ochotę napić się piwa, ale nie mam pieniędzy. W związku z tym postanawiam te pieniądze zrabować. Kradnę staruszkowi 4 złote. Dla mnie celem bliższym jest zarobić 4 zł., a dalszym napić się piwa.

Cel bliższy - zarobić 4 złote - jest jednocześnie środkiem dla realizacji celu dalszego - którym jest - wypicie piwa.

Niemal zawsze, kiedy ustawodawca tworzy typy przestępstw z winy umyślnej, to robi to w ten sposób, że od strony podmiotowej przestępstwa, wystarczającym warunkiem, który można komuś przypisać, jest ZAMIAR.

Tak jest przykładowo przy zabójstwie. (art. 148)

Od czasu do czasu ustawodawca robi jednak coś innego. Wprowadza do ustawy tzw. KIERUNKOWE TYPY PRZESTĘPSTW i definiuje je tak: „Kto wykonuje czynność X

w celu Y, podlega karze”.

Żeby człowiek odpowiadał za to przestępstwo, to od strony podmiotowej są potrzebne dwa warunki:

- żeby czynność X była objęta zamiarem i w dodatku żeby była objęta czymś oddalonym w celu Y. Nie wystarczy sam zamiar.

Przykład

Definicje kradzieży. „Kto zabiera w celu przywłaszczenia itd.”.

Cel przywłaszczenia - występuje w:

• 
  art. 278§1

• art. 279 - przy kradzieży z włamaniem występuje w nich cel przywłaszczenia w

• art. 282 - przy kradzieży rozbójniczej psychice sprawcy.

• Art. 284 - „Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą...”.

Pojęcie przywłaszczenia

Przywłaszczać sobie - nazywa się każdą czynność osoby, która nie jest właścicielem rzeczy, nie ma do tej rzeczy ograniczonych praw rzeczowych, ani nie ma też praw o naturze obligacyjnej, a postępuje z tą rzeczą tak, jakby była jej właścicielem, lub by miała inne prawa rzeczowe lub obligacyjne.

Zabiera - w art. 278 - tzn. usuwa przedmiot z posiadania innego podmiotu i przechwytuje go w posiadanie własne.

Różnica między kradzieżą a przywłaszczeniem

Jeżeli w chwili T1 Jasio w celu przywłaszczenia zabiera z półki Snickersa , a w chwili T2 - 10 minut później - zjada go, to w chwili T1 - dopuszcza się kradzieży, a w chwili T2 - przywłaszczenia.

Znamiona odnoszące się do psychiki sprawcy:

Art. 148§4 - pod wpływem silnego wzburzenia

Art. 149 - pod wpływem przebiegu porodu

Art. 150 - pod wpływem współczucia dla niego

Typy przestępstw, przy których znajdują się dodatkowe znamiona podmiotowe są rzadkie.

Dwa następne podziały (mogą się przydać przy wykładni części szczególnej KK, gdzie są znamiona i przy wykładni części ogólnej i w innych gałęziach prawa)

Podział znamion na:

• znamiona ostre

• znamiona nieostre

Podział znamion na:

• znamiona opisowe

• znamiona ocenne

Wytłumaczenie znamion nieostrych:

Słowo „łysy” ma swój zakres znaczeniowy. Pośród ludzi da się wyróżnić

• zbiór osób, co do których bez wahania powiemy, że te osoby są desygnatami nazwy „łysy”,

• zbiór osób, które nie są desygnatami nazwy „łysy”,

• zbiór osób, wobec których będzie wahanie.

Problem nie wynika z naszej wiedzy o faktach, tylko z niepewności przy używaniu nazwy „łysy”. Słowo „łysy” ma duży obszar nieostrości.

Terminy ostre:

• wyrazy abstrakcyjne są ostre, np. trójkąt, odcinek, punkt,

• liczebniki

Nazwy, które oznaczają realne byty - mają zakres nieostrości, np. chomik.

Pojęcia języka naturalnego są nieostre.

Ustawodawca ma obowiązek unikania nazw nieostrych, bo tego typu wyrażenia zmniejszają pewność sytuacji prawnej wszystkich lub niektórych podmiotów. Szczególnie rażąco wygląda to w prawie karnym. Jeżeli wprowadzimy przepis: „Kto zabija łysego, podlega karze”, byłoby mnóstwo stanów faktycznych, przy których niewiadomo by było, czy mamy do czynienia z czynem, który wypełnia znamiona z tego przepisu, czy nie. Stąd dość stosowaną techniką legislacyjną jest, że jak wprowadza się do ustawy terminologię, która jest nieostra, to się ją w sztuczny sposób ostrzy.

Tradycyjnie w polskim prawie karnym funkcjonuje pojęcie - ZNACZNA WARTOŚĆ.

To wyrażenie ma swój definicję legalną, że przez:

ZNACZNĄ WARTOŚĆ - rozumie się wartość równą lub wyższą, tyle a tyle złotych.

Gdyby nie było tej definicji legalnej, to byłyby sytuacje, w których nie byłoby żadnych kryteriów, żeby odpowiedzieć, czy wartość danego obiektu jest wartością znaczną, czy nie spełnia tego kryterium.

PODZIAŁ NA ZNAMIONA OPISOWE I OCENNE

Znamiona ocenne - to takie, których znaczenie da się odtworzyć tylko przez odesłanie do pewnego systemu wartościowania moralnego, estetycznego, obyczajowego i innych.

Znamiona opisowe - to takie, których znaczenie można ustalić bez odwoływania się do jakiejkolwiek aksjologii.

Przykłady:

Art. 156 - poważne trwałe zeszpecenie ; artykuł, którego znaczenie rozumiemy przez odesłanie do estetyki.

Obiektywnie termin „zeszpecenie” nic nie znaczy, a odsyła do standardów aksjologicznych o charakterze estetycznym.

(Aksjologia - nauka o wartościach zajmująca się badaniem natury wartości.)

art. 216

art. 350 „znieważać” - tak samo niejasne.

Żadne słowa i gesty obiektywnie nic nie oznacza (ładny - brzydki; zły - dobry; smaczne - niesmaczne - to pojęcia ocenne).

Tam, gdzie dla ustalenia znaczenia jakiegoś słowa lub wyrażenia nie jest potrzebne odwołanie się do aksjologii, tam mamy do czynienia ze znamieniem opisowym.

Przy znamionach opisowych spory znaczeniowe mogą wynikać z tego, że mogą być nieostre.

Znamię „łysy” jest opisowe i skrajnie nieostre.

Przykład

Art. 278§1 - „Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą” - z tego wyciągamy definicję typu i mamy tu znamiona:

• znamię podmiotu - „kto”

• znamię czasownikowe - „zabiera”

• znamię przedmiotu czynności wykonawczej - „cudzą rzecz ruchomą

• znamię szczególnej strony podmiotowej, subiektywnej, psychicznej - „cel przywłaszczenia” (znamię rzadko spotykane)

OGÓLNE ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA PRZESTĘPSTWA Z ZANIECHANIA.

Art. 2 KK narzuca z góry założenie - każdy typ przestępstwa materialnego da się popełnić zarówno z działania, jak i zaniechania, z tym, że z zaniechania może popełnić je ten, na kim ciążył szczególny prawny obowiązek zapobieżenia skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

Przykład

Idą sobie ulicą trzej kolesie: Jasio, Stasio i Zdzisio. Jasio jest lekarzem. Na środku chodnika leży chory i charczy. Jasio stwierdza, że to szczurzy syfilis i w tym stadium można zrobić tylko jedną rzecz - natychmiastowe przetoczenie krwi. Jasio go zna i mówi: „nie cierpię go, idziemy”. Oddalają się ze Stasiem. Zostaje Zdzisio i dzwoni po karetkę. Zdzisio nie chce oddać choremu krwi, chory umiera.

Oceniając zachowanie tych trzech, żaden nie pomógł choremu. Ocena dla każdego będzie inna.

Jasio - lekarz - spełnia w tym kontekście sytuacyjnym osobę opisaną a art..2, czyli osobę, na której ciąży szczególny prawny obowiązek zapobieżenia skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Skoro tak, to wyłączne Jasiowi może być przypisana odpowiedzialność za jakieś przestępstwo typu materialnego popełnione przez zaniechanie.

Stasio i Zdzisio - nie mogą odpowiadać za przestępstwo typu materialnego popełnione przez zaniechanie.

Za co odpowiada Jasio?

Odpowiedź jest uzależniona od dwóch faktów:

• czy chory przeżył, czy umarł,

• czy Jasio uchylił się od udzielenia mu pomocy w zamiarze doprowadzenia do tego, żeby ten chory umarł.

Jeżeli chory umarł, a Jasio chciał, żeby on umarł, to powinien zostać skazany za dokonane zabójstwo popełnione przez zaniechanie.

Jeżeli Jasio miał zamiar, żeby chory umarł, a on przeżył, to Jasio powinien zostać skazany za usiłowanie zabójstwa, popełnione przez zaniechanie.

Jeżeli Jasio nie miał zamiaru doprowadzenia chorego do zgonu, a on umarł, to Jasio będzie odpowiadał za nieumyślne spowodowanie śmierci, czyli z art. 155 KK.

Jeżeli Jasio nie miał zamiaru wysłania gościa na tamten świat i on przeżył, to są dwie możliwości praktyczne;

• w praktyce Jasio w ogóle nie zostanie skazany

• teoretycznie należałoby rozważać kwalifikację prawną z art.160 - narażenie na niebezpieczeństwo.

Jest jeszcze Stasio i Zdzisio. Stasio i Zdzisio nie są lekarzami, w związku z tym nie ciąży na nich szczególny prawny obowiązek zapobieżenia skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Na Jasiu ciąży szczególny prawny obowiązek zapobieżenia skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego z art. 30 o zawodzie lekarza - ma obowiązek pomocy w każdym przypadku.

Stasio - jest podstaw do skazania- art. 162§1 (z tego artykułu wynika typ powszechny, a nie szczególny; nieudzielanie pomocy człowiekowi, który ma zagrożenie życia), ale nie może zostać skazany za zabójstwo, ani za umyślne, ani nieumyślne, bo to są typy materialne i wyłącznie za to odpowiada ten, na kim ciąży obowiązek, czyli Jasio.

Zdzisio - w ogóle nie może zostać skazany za przestępstwo ze względu na art. 162§2 KK.

Przy każdym z tych osobników była inna sytuacja obowiązku działania.

Za przestępstwo z zaniechania, bez względu, czy jest materialne, czy formalne, odpowiadać może ten, na kim ciążył obowiązek działania.

Żeby komuś przypisać odpowiedzialność za materialne przestępstwo popełnione przez zaniechanie, musi ciążyć na nim prawny szczególny obowiązek.

Rozumienie prawnego szczególnego obowiązku w świetle art.2:

1. ma być to obowiązek prawny

2. ma być to obowiązek szczególny, tzn., taki, który jest nałożony albo na osobę oznaczoną co do tożsamości, względnie grupę osób oznaczonych co do tożsamości, albo na grupę osób ze względu na cechy ogólne tych osób. (np. na Jana Kowalskiego, na łysych, na lekarzy - jest to obowiązek szczególny)

Obowiązkiem powszechnym - jest ten, który jest nałożony na nałożony na wszystkich, np. kto znajdzie się w danej sytuacji, ma zrobić to i to).

3. treścią obowiązku ma być zapobieżenie skutkowi takiemu a takiemu.

Źródłami prawnego szczególnego obowiązku (tych trzech punktów) jest:

• ustawa - art.2 KK

• umowa ważna i skuteczna

w literaturze można spotkać się ze stwierdzeniem, że powstanie obowiązku, o którym mowa w art.2, może nastąpić w efekcie SAMEGO UPRZEDNIEGO DZIAŁANIA SPRAWCY i twierdzi się, że każdy, kto swoim wcześniejszym działaniem choćby całkowicie niezawinionym wywołał pewien stan niebezpieczeństwa dla dóbr osobistych lub majątkowych kogokolwiek, ma obowiązek zagrożenie to odwrócić pod groźbą odpowiedzialności za jakieś przestępstwo typu materialnego popełnione przez zaniechanie. (twierdzenie wątpliwe - ta koncepcja nie ma podstawy ustawowej).

Wg tej koncepcji zdarzyło się skazanie:

Ktoś nieumyślnie zerwał przewód wysokiego napięcia i poszedł. Ktoś przechodził i go zabiło. Ten pierwszy został skazany za nieumyślne spowodowanie śmierci przez zaniechanie.

Akty jednostkowe stosowania prawa - to wyroki sądowe, decyzje administracyjne, polecenia służbowe, rozkazy w wojsku.

Odpowiedzialność za przestępstwa formalne

Kiedy ustawodawca kreuje formalny typ przestępstwa przez zaniechanie, to robi to otwarcie pisząc: „Kto nie wykonuje czynności X, podlega karze takiej a takiej”.

Tym samym w jednym przepisie ustanawia obowiązek działania i wprowadza zagrożenie karą (np. art. 162§1).

Technika przy typach materialnych jest zupełnie inna. Gwarant może odpowiadać za np. zabójstwo popełnione przez zaniechanie. To, czy ktoś jest gwarantem w danej sytuacji względem danego dobra, nigdy nie wynika z przepisów prawa karnego, tylko z przepisów innych gałęzi prawa - najczęściej prawa administracyjnego (np. art. 30 o zawodzie lekarza).

KONIEC WYKŁADU.

Na następnym wykładzie omówienie problematyki związku przyczynowego i przypisywanie winy.

WYKŁAD 3 PRAWO KARNE 22.11.2003.

DR PRZEMYSŁAW KONIECZNIAK

Strona 1 z 18

---