Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) - polski organ nadzoru i kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Przeprowadza, z reguły niezapowiedziane, kontrole w zakładach pracy zatrudniających pracowników, a także u przedsiębiorców, dla których świadczą pracę osoby na podstawie umów cywilnoprawnych (umów zleceń lub umów o dzieło). Udziela bezpłatnie porad w zakresie prawa pracy pracownikom (porady osobiste i telefoniczne - szczegóły można znaleźć na stronach internetowych PIP). Dba o przestrzeganie praw pracowników, rozpatruje także pisemne skargi. Kontroluje ponadto przestrzeganie przepisów w zakresie wprowadzania do obrotu maszyn, narzędzi itp. w zakresie podstawowych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy. W skład Państwowej Inspekcji Pracy wchodzą Główny Inspektorat Pracy (GIP; znajduje się w Warszawie przy ul. Kruczej) oraz Okręgowe Inspektoraty Pracy - w sumie 17, których zasięg terytorialny pokrywa się w znacznej części z mapą województw. Zadaniem Państwowej Inspekcji Pracy jest kontrolowanie zakładów pracy i nadzorowanie przestrzegania przepisów z zakresu prawa pracy oraz przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy np. czy pracodawca wywiązuje się z ciążących na nim obowiązków (wynagrodzenie za pracę, czas pracy, urlopy wypoczynkowe, ochrona praw kobiet, zatrudnionych osób niepełnosprawnych i młodocianych, a także szeroko rozumianych wymagań bhp). Inspektorzy analizują także przyczyny wypadków w pracy (ciężkich, śmiertelnych, zbiorowych), o których pracodawca ma obowiązek poinformować PIP. Niepoinformowanie o takich wypadkach PIP może być podstawą do ukarania przez inspektora pracy. W przypadku stwierdzenia łamania praw pracowniczych inspektorzy pracy mogą prowadzić postępowanie mandatowe, kierować wnioski o ukaranie do Sądów Grodzkich, powiadamiać prokuraturę o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, wydawać decyzje administracyjne o grzywnach na podstawie ustawy o czasie pracy kierowców. Grzywna może wynosić minimum 1000zł, max. 30 tys zł. W przypadku, gdy występuje drastyczne łamanie przepisów bhp lub występuje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników, Okręgowy Inspektor Pracy może nakazać zaprzestania działalności zakładu pracy. W przypadku, gdy zostaną naruszone przepisy BHP, inspektorzy w postępowaniu kontrolnym nakazują usunięcie stwierdzonych uchybień w określonym w nakazie terminie lub natychmiastowo. Takie kontrole mogą być przeprowadzane o każdej porze dnia i nocy po uprzednim wylegitymowaniu się kontrolującego.

Nowa ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy (Dziennik Ustaw z dnia 21 maja 2007 roku, nr 89, pozycja 589), która weszła w życie 1.07.2007r. przekazała inspekcji pracy dotychczasowe kompetencje wojewodów w zakresie kontrolowania legalności zatrudnienia obywateli polskich i obcokrajowców.

Nowelizacja art. 89a ustawy o transporcie drogowym (art. 37 pkt 6 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.09.18.97) mówi, że inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy dokonują kontroli w zakresie przewozu drogowego. W związku z powyższym uprawnieni do kontroli mają prawo nałożyć na wykonującego przewozy drogowe lub inne czynności związane z tym przewozem karę pieniężną, w drodze decyzji administracyjnej, tak samo jak organy Inspekcji Transportu Drogowego.

Obecny Główny Inspektor Pracy to Tadeusz Zając.

Państwowa Inspekcja Pracy - organ podlegający kontroli Sejmu powołany do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kogo może kontrolować PIP

Inspekcja pracy może kontrolować pracodawców, którzy zatrudniają pracowników na podstawie umów o pracę, a także osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, np. na podstawie umów cywilnoprawnych. W zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy PIP ma prawo nadzorować i kontrolować podmioty, na których terenie odbywają zajęcia studenci i uczniowie niebędący pracownikami.

Ile czasu może trwać kontrola PIP

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej dzieli przedsiębiorców na mikro, małych, średnich i pozostałych. Od tego, do której z wymienionych grup pracodawca zostanie przypisany, zależy czas, jaki w danej firmie inspektorzy pracy mogą poświęcić na kontrolę w ciągu roku kalendarzowego. Średni przedsiębiorca to taki, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:

* zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz

* osiągał roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów, usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający w złotych równowartości 50 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43 mln euro.

Przedsiębiorcy mikro, mali i średni mogą być kontrolowani przez PIP tylko przez 4 tygodnie w ciągu roku. Pozostali pracodawcy mogą być kontrolowani dłużej - przez 8 tygodni w ciągu roku.

Jak przebiega kontrola

Rozpoczynając kontrolę, inspektor powinien zgłosić swoją obecność pracodawcy (z wyjątkiem sytuacji, gdy zawiadomienie mogłoby wpłynąć na obiektywny wynik kontroli). Przeprowadzający kontrolę inspektor ma obowiązek okazania legitymacji służbowej i upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. Podmiotami uprawnionymi do wydania upoważnienia do kontroli są: Główny Inspektor Pracy i jego zastępcy, okręgowi inspektorzy pracy i ich zastępcy.
W celu ustalenia faktycznego stanu w zakresie przestrzegania prawa pracy i udokumentowania dokonanych ustaleń inspektor pracy może m.in.:

* swobodnie wchodzić na teren oraz do obiektów i pomieszczeń kontrolowanego,

* żądać okazania dokumentacji pracowniczej,

* przesłuchiwać pracowników i inne osoby zatrudnione w związku z przeprowadzaną kontrolą,

* legitymować osoby wykonujące pracę na terenie kontrolowanym,

* przeprowadzać oględziny obiektów, stanowisk pracy maszyn i urządzeń.

Po kontroli

Kontrola kończy się sporządzeniem notatki urzędowej albo protokołu pokontrolnego. Notatka jest sporządzana, gdy w związku z kontrolą inspektor nie wydaje żadnych decyzji. Protokół opisuje zastany stan faktyczny (ujawnione nieprawidłowości i naruszenia prawa); pracodawca powinien się z nim zapoznać i podpisać, chyba że nie zgadza się z jego treścią. Jeżeli pracodawca kwestionuje ustalenia inspektora, powinien złożyć zastrzeżenia w terminie 7 dni od przedstawienia protokołu; o ich ewentualnym uwzględnieniu decyduje inspektor. W razie stwierdzenia nieprawidłowości inspekcja może stosować różne środki prawne od ustnych decyzji (nakazy), przez wystąpienia, mandaty karne, zawiadomienia prokuratury o przestępstwie, do skierowania sprawy przeciwko pracodawcy do sądu grodzkiego.

Społeczna inspekcja pracy

Społeczna inspekcja pracy (SIP) - podstawowa forma udziału pracowników w kształtowaniu warunków bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na terenie zakładu pracy. Pracownicy pełnią ją społecznie. Inspiratorem i organizatorem społecznej inspekcji na terenie zakładu są związki zawodowe. Społeczni inspektorzy są wyłaniani w wyborach organizowanych przez związki zawodowe na 4 lata. Społeczna inspekcja pracy posiada przede wszystkim kompetencje kontrolne. W ich zakres wchodzą m.in.: sprawdzanie stanu przestrzegania przez pracodawcę przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych pracy i regulaminów pracy w zakresie ochrony życia i zdrowia pracowników, urlopów, czasu pracy, ochrony pracy kobiet, młodocianych i niepełnosprawnych, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Ponadto społeczni inspektorzy pracy uczestniczą w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Inspektorzy społeczni nie mogą samodzielnie nakładać mandatów; jedynym środkiem prawnym, jakim dysponuje społeczny inspektor pracy, jest zalecenie. Może ono dotyczyć usunięcia ujawnionych uchybień, a nawet wstrzymania pracy w razie bezpośredniego zagrożenia mogącego spowodować wypadek przy pracy. Inspektorzy pracy są objęci szczególną ochroną przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku. Jest to ochrona bezwzględna, która trwa w czasie sprawowania mandatu oraz w ciągu roku po jego wygaśnięciu.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Kontrola może się rozpocząć nawet bez upoważnienia, jeżeli okoliczności faktyczne uzasadniają jej niezwłoczne podjęcie, np. gdy zachodzi podejrzenie zagrożenia życia lub zdrowia pracowników. W takim przypadku kontrolowanemu pracodawcy upoważnienie należy przedstawić niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od podjęcia kontroli.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Kontrola PIP może być zainicjowana nawet anonimową skargą na pracodawcę łamiącego przepisy prawa pracy. Jednak pracownicy powinni podpisywać swoje skargi, gdyż inspektorzy mają obowiązek ochrony źródeł informacji o nieuczciwych pracodawcach.

Tomasz Zalewski

Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1362 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. nr 35, poz. 163 z późn. zm.).

Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, instytucją o wieloletniej tradycji. Zakres jej działania, określony ustawą obejmuje nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy w odniesieniu do wszystkich podmiotów, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne.
Strukturę organizacyjną Państwowej Inspekcji Pracy tworzy Główny Inspektorat Pracy i 16 okręgowych inspektoratów pracy, w których strukturach funkcjonują oddziały i biura terenowe. Państwowa Inspekcja Pracy prowadzi własną placówkę szkoleniową - Ośrodek Szkolenia PIP im. Prof. Jana Rosnera we Wrocławiu.
Państwową Inspekcją Pracy kieruje Główny Inspektor Pracy przy pomocy zastępców. Główny Inspektor powoływany jest przez Marszałka Sejmu i sprawuje ogólny nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy w kraju oraz przedkłada właściwym organom oceny, opinie i wnioski w tej dziedzinie. Od maja 1999 roku funkcję tę pełni Tadeusz Zając. Jego zastępcami są: Jerzy Wroński i Wojciech Lach.
Działalnością okręgowego inspektoratu pracy kieruje okręgowy inspektor pracy, który nadzoruje i koordynuje działalność inspektorów pracy. Czynności kontrolne wykonują lub nadzorują inspektorzy pracy.
Nadzór nad działalnością Państwowej Inspekcji Pracy, w zakresie określonym ustawą, sprawuje Rada Ochrony Pracy powołana przez Prezydium Sejmu.
Zadania ustawowe Państwowej Inspekcji Pracy
Przedmiot nadzoru i kontroli sprawowanej przez Państwową Inspekcję Pracy stanowi przestrzeganie przez pracodawców prawa pracy, w tym zwłaszcza:
· przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
· przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia i innych świadczeń, czasu pracy, urlopów, ochrony pracy kobiet, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych.
Ponadto do zakresu działania Państwowej Inspekcji Pracy należą m.in.:
· opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy, a także inicjowanie prac legislacyjnych w tej dziedzinie;
· analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
· ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika;
· wnoszenie powództwa, a za zgodą zainteresowanej osoby uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy;
· inicjowanie przedsięwzięć w sferze ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym.
Podczas kontroli inspektorzy pracy współpracują z organizacjami związkowymi danego zakładu pracy i działającą na jego terenie społeczną inspekcją pracy.
W sprawach dotyczących praworządności w stosunkach pracy Państwowa Inspekcja Pracy współdziała z organami władzy ustawodawczej i wykonawczej, a także z:
· Najwyższą Izbą Kontroli,
· organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości,
· urzędami i instytucjami, o zakresie działania uwzględniającym problemy prawa pracy,
· specjalistycznymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy, związkami zawodowymi oraz organizacjami pracodawców.
Rozpatrywanie skarg i udzielanie porad
Jednym z bardzo cennych źródeł rozpoznawania stanu praworządności w stosunkach pracy na terenie całego kraju są skargi i wnioski pracowników, a także różnych instytucji - przede wszystkim związków zawodowych. W ostatnich latach do organów PIP wpływało ich ponad 30 tys. rocznie.
Najliczniejszą grupę stanowią skargi dotyczące wynagrodzeń oraz niezgodnego z przepisami rozwiązywania umów o pracę, a także świadectw pracy. Skarżącymi byli najczęściej pracownicy małych zakładów oraz jednostek gospodarczych postawionych w stan likwidacji.
Główną przyczyną nieprawidłowości, wywołujących skargi była nieznajomość prawa pracy przez pracodawców lub błędna interpretacja przepisów. Dlatego PIP przywiązuje szczególną wagę do codziennych działań informacyjno-edukacyjnych. Polegają one między innymi na ciągle rozwijającym się poradnictwie prawnym i technicznym - świadczonym nieodpłatnie przez pracowników PIP.
Celem poradnictwa jest kształtowanie wiedzy o obowiązujących aktualnie przepisach prawa pracy i sposobach unikania bądź ograniczania zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników. W tej dziedzinie PIP ściśle współpracuje z partnerami społecznymi.
W ostatnich latach obserwuje się znaczny wzrost zapotrzebowania na aktualną, profesjonalną informację i poradnictwo z zakresu prawa pracy. Dla porównania: w 1991 r. organy PIP udzieliły 148 170 porad, obecnie zaś udziela się ich ok. milion rocznie.
Najważniejsze uprawnienia organów PIP
Organami Państwowej Inspekcji Pracy są: inspektor pracy, okręgowy inspektor pracy oraz Główny Inspektor Pracy.
Inspektor pracy ma prawo przeprowadzenia o każdej porze dnia i nocy, bez uprzedzenia, kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy, we wszystkich podmiotach, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne. W razie stwierdzenia naruszenia przepisów inspektor pracy jest uprawniony skierować nakaz (decyzję administracyjną):
· usunięcia stwierdzonych uchybień - gdy naruszenie dotyczy przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy;
· natychmiastowego wstrzymania robót lub skierowania pracowników do innych prac - gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia osób wykonujących pracę;
· sprzeciwu wobec uruchomienia wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy - jeżeli dopuszczenie do eksploatacji mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia osób zatrudnionych;
· wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi.
· Inne nieprawidłowości inspektor pracy reguluje poprzez wystąpienie Za wykroczenie przeciwko prawom pracownika inspektor pracy ma prawo ukarać sprawcę mandatem lub wystąpić do sądu z wnioskiem o jego ukaranie.
Okręgowy inspektor pracy może wydać nakaz zaprzestania działalności przez zakład pracy lub jego część, jeżeli stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża trwale życiu lub zdrowiu pracowników i nie da się go zlikwidować poprzez podjęcie innych środków prawnych przewidzianych dla inspektora pracy.
Główny Inspektor Pracy występuje o wydanie lub nowelizację stosownych przepisów prawa pracy oraz przedkłada Sejmowi, Radzie Ochrony Pracy i Radzie Ministrów coroczne sprawozdanie z działalności PIP.
Działalność promocyjna i edukacyjna
Państwowa Inspekcja Pracy organizuje zarówno szkolenia kandydatów na inspektorów pracy jak i szkolenia oraz instruktaż dla przedstawicieli związków zawodowych, organizacji pracodawców i społecznych inspektorów pracy. W tej działalności niezwykle pomocny jest ośrodek szkoleniowy PIP we Wrocławiu.
Istotne znaczenie dla promocji zagadnień ochrony pracy i działalności PIP mają informacje o wynikach kontroli inspekcji, przekazywane w czasie konferencji prasowych dziennikarzom prasy, radia i TV.
Inspektorzy pracy rozprowadzają bezpłatnie, podczas kontroli w zakładach pracy i w trakcie szkoleń, różnego rodzaju wydawnictwa PIP. Należą do nich informatory dla pracodawców i pracowników, broszury i ulotki.
Szczególne znaczenie w dziedzinie promocji ochrony pracy mają nagrody GIP i konkursy organizowane przez Państwową Inspekcję Pracy. Wielkim prestiżem cieszy się przyznawana corocznie przez Głównego Inspektora Pracy nagroda im. Haliny Krahelskiej. Jest to najwyższe wyróżnienie za działalność w dziedzinie ochrony pracy.
Motywujące znaczenie dla pracodawców ma także ogólnopolski konkurs pod nazwą "Pracodawca - organizator pracy bezpiecznej". Przyznane w tym konkursie przez Głównego Inspektora Pracy wyróżnienia szczególnie są cenione przez firmy działające na rynku międzynarodowym. Główny Inspektor Pracy corocznie przyznaje nagrody za najlepsze prace naukowo-badawcze i dyplomowe z dziedziny prawnej i technicznej ochrony pracy.
Główny Inspektor Pracy patronuje również Międzynarodowym Targom Ochrony Pracy w Bydgoszczy i Katowicach. Targom towarzyszą konferencje i seminaria dotyczące aktualnych problemów ochrony pracy. Za najlepsze wyroby producenci są wyróżniani Grand Prix Głównego Inspektora Pracy oraz medalem "Złoty Laur"
Zmiany dostosowawcze
Nadzorowi Państwowej Inspekcji Pracy podlega ponad milion zakładów pracy. Procesy związane z restrukturyzacją gospodarki, prywatyzacją, a także powstawaniem wielu nowych podmiotów gospodarczych, powodują wzrost liczby naruszeń prawa pracy. Jednocześnie presja ekonomiczna powoduje, że pracownicy, w obawie przed bezrobociem, godzą się często na naruszanie przysługujących im uprawnień.
Niepokoi także fakt, że ponad 60% wypadków przy pracy, a jeszcze więcej chorób zawodowych, występuje nadal w sektorze publicznym, gdzie rząd pełni pośrednio rolę pracodawcy. W zakładach tych problemy prawne potęguje proces przekształcania własnościowego.
Państwowa Inspekcja Pracy dostosowuje swoje programy działania do zmieniających się warunków gospodarki. Działania te w coraz większym stopniu dotyczą zapobiegania przypadkom łamania przepisów prawa pracy, stosownie do zapotrzebowania społecznego wynikającego ze skarg i poradnictwa.
Zmiany dostosowawcze w działalności Państwowej Inspekcji Pracy uwzględniają także współczesne międzynarodowe rozwiązania, stosowane w praktyce inspekcyjnej w krajach Unii Europejskiej.
Przy opracowywaniu programów działalności PIP uwzględniane są propozycje zagadnień zgłaszanych przez inne organy kontrolne oraz partnerów społecznych. Organy władzy wykonawczej, a zwłaszcza Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, mają możliwość korzystania z działań rozpoznawczych i interwencyjnych PIP. Ponadto Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej udostępniane są zbiorcze wyniki kontroli realizowanych przez PIP.
Główny Inspektor Pracy przedstawia Sejmowi oraz Radzie Ministrów coroczne sprawozdania zawierające wnioski wynikające z oceny stanu przestrzegania prawa pracy z propozycjami podjęcia stosownych przedsięwzięć przez władzę wykonawczą lub ustawodawczą.

Kodeks pracy w dziale pierwszym w rozdziale o nadzorze i kontroli przestrzegania prawa pracy stanowi, że nadzór ten i kontrolę - w tym przepisów i zasad bhp - sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy. Dalej natomiast jest mowa o tym, że nadzór i kontrolę przestrzegania zasad, przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna. Poza wymienionymi organami, nad przestrzeganiem prawa pracy i jej warunków czuwa też społeczna inspekcja pracy. Pierwszy kontakt z inspektorami pracodawca powinien nawiązać sam, zaraz po rozpoczęciu swojej działalności. Kodeks wymaga tego w art. 209. Zgodnie z nim, pracodawca rozpoczynający działalność

musi - w terminie 30 dni od rozpoczęcia działalności - powiadomić właściwego inspektora pracy oraz właściwego państwowego inspektora sanitarnego o rodzaju i zakresie tej działalności. Ten obowiązek dotyczy także sytuacji, gdy pracodawca zmienia miejsce, rodzaj i zakres prowadzonej działalności, a szczególnie wtedy, gdy zmiany dotyczą technologii lub profilu produkcji mogących zwiększyć zagrożenie dla zdrowia pracowników. Niektórzy pracodawcy mogą być przez tych inspektorów zobowiązani do okresowego aktualizowania informacji o miejscu, rodzaju oraz zakresie działalności.
Inspektor pracy ma prawo przeprowadzenia o każdej porze dnia i nocy, bez uprzedzenia, kontroli przestrzegania prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, we wszystkich podmiotach, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne. Naruszenie przepisów daje inspektorowi prawo wydania nakazu (decyzji administracyjnej):
¬ usunięcia stwierdzonych uchybień - gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
¬ natychmiastowego wstrzymania prac lub skierowania pracowników lub osób do innych prac - gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub osób wykonujących te prace,
¬ wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi.
Jeżeli dopuszczenie do eksploatacji nowo wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia osób zatrudnionych, inspektor pracy zgłasza sprzeciw wobec jego uruchomienia. W innych sprawach inspektor pracy reaguje poprzez wystąpienie. Za wykroczenie przeciwko prawom pracownika inspektor pracy ma prawo ukarać sprawcę mandatem lub wystąpić do sądu z wnioskiem o jego ukaranie.
Ważne jest też, że okręgowy inspektor pracy może nakazać zaprzestania działalności przez zakład pracy lub jego część, jeżeli stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników i nie da się go zlikwidować, stosując inne środki prawne przewidziane dla inspektora pracy.
Inspekcja pracy jest państwowym organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a działa na podstawie ustawy z dnia 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (zob. podstawa prawna).
Do jej zadań należy:
¬ nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bhp, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, ochrony pracy kobiet, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,
kontrola przestrzegania przepisów bhp przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych urządzeń technicznych oraz technologii,
¬ uczestniczenie w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy albo ich części w zakresie ustalonym w przepisach prawa pracy,
¬ nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bhp przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń oraz narzędzi pracy,
¬ nadzór i kontrola przestrzegania wymagań bhp przy produkcji wyrobów i opakowań, których użytkowanie mogłoby spowodować zagrożenie dla zdrowia i życia,
¬ nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców obowiązku wyposażania stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne oraz dostarczania pracownikom środków ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach,
¬ analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu okoliczności wypadków przy pracy, na zasadach określonych w przepisach prawa pracy,
¬ współdziałanie z organami ochrony środowiska w kontroli przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska,
¬ kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, o których mowa w ustawie z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz.U. nr 76, poz. 811),
¬ ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w kodeksie pracy, a także innych wykroczeń związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej, gdy ustawa tak stanowi, oraz udział w postępowaniu w tych sprawach przed kolegium do spraw wykroczeń w charakterze oskarżyciela publicznego,
¬ opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy oraz inicjowanie prac legislacyjnych w tej dziedzinie,
¬ inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie przestrzegania prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy,
¬ udzielanie porad i informacji technicznych w zakresie eliminowania zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników oraz porad i informacji w zakresie przestrzegania prawa pracy,
¬ wnoszenie powództw, a za zgodą zainteresowanej osoby - uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy.
Działania PIP obejmują też nadzór i kontrolę:
¬ zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
¬ zagwarantowania przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć odbywanych na jego terenie przez studentów i uczniów nie będących pracownikami,
¬ zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przez jednostki organizujące pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy, w ramach prac społecznie użytecznych.
Co ważne, pracownicy tej inspekcji mają prawo przeprowadzania czynności kontrolnych wobec podmiotów, na rzecz których osoby fizyczne wykonują określoną pracę, bez względu na podstawę jej świadczenia. Te kontrole mogą odbywać się bez uprzedzenia i o każdej porze dnia i nocy.
Konsekwencje stwierdzonych nieprawidłowości mogą być dla pracodawcy dość dokuczliwe. Wszystko, rzecz jasna, zależy od stopnia naruszenia przepisów. Od nich też zależy, z jakich praw skorzysta kontrolujący.
Może on:
¬ gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy - nakazać usunięcie stwierdzonych uchybień w ustalonym w nakazie terminie,
¬ nakazać wstrzymanie prac, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace;
¬ skierować do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji
Nakazy w tych sprawach należy wykonać natychmiast.
¬ nakazać pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi,
¬ nakazać w wypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników, zaprzestania przez zakład pracy lub jego część działalności bądź działalności określonego rodzaju,
¬ sprzeciwić się uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy albo jego części, jeżeli z powodu nieuwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy dopuszczenie ich do eksploatacji mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników; sprzeciw wstrzymuje uruchomienie zakładu lub jego części,
¬ skierować wystąpienia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione wyżej do pracodawcy lub Głównego Inspektoratu Pracy o usunięcie stwierdzonych naruszeń, a także w razie potrzeby o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych.
Pracodawca może się oczywiście odwołać od tego, co stwierdzi inspektor. Odwołania od nakazów, sprzeciwów i innych decyzji inspektorów pracy są rozpatrywane przez okręgowego inspektora pracy, który prowadzi ewidencję pracodawców działających na terenie jego właściwości.
Nadzorem i kontrolą PIP są objęci wszyscy pracodawcy oraz inne podmioty, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne. Ponadto w zakresie swego działania współdziała ona ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi oraz ze społeczną inspekcją pracy. Z kolei policja, w razie uzasadnionej potrzeby oraz w celu zapewnienia bezpieczeństwa kontrolującym, ma obowiązek, na wniosek inspektora pracy, udzielić mu stosownej pomocy.
Inspektorowi nie można zabronić:
¬ swobodnego wstępu na teren oraz do obiektów i pomieszczeń podmiotów kontrolowanych,
¬ przeprowadzania oględzin obiektów, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy,
¬ żądania od pracodawcy lub innego kontrolowanego podmiotu oraz od wszystkich pracowników lub osób, które pracodawca zatrudnia lub zatrudniał albo które wykonują lub wykonywały pracę na rzecz kontrolowanego podmiotu, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą oraz wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną kontrolą,
¬ żądania okazania dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy, planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej, wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności zakładu, jak również dostarczenia mu próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia analiz lub badań, gdy mają one związek z przeprowadzaną kontrolą,
¬ żądania od pracodawcy lub innego podmiotu kontrolowanego przedłożenia akt osobowych oraz dokumentów związanych z zatrudnianiem pracowników lub innych osób wykonujących pracę na rzecz podmiotu kontrolowanego na innej podstawie niż stosunek pracy,
¬ zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją,
¬ utrwalania przebiegu i wyników oględzin, za pomocą aparatury i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku,
¬ sporządzania niezbędnych dla kontroli odpisów lub wyciągów z dokumentów, jak również zestawień i obliczeń na podstawie dokumentów, a w razie potrzeby zażądania tego od podmiotu kontrolowanego,
¬ sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę,
¬ korzystania z pomocy biegłych i specjalistów.
To wszystko inspektor powinien móc wykonywać w dogodnych warunkach, które zapewnić mu musi kontrolowany. Nie powinien zwlekać z przedstawieniem żądanych dokumentów i materiałów. Powinien zapewnić terminowe udzielanie informacji przez osoby pracujące w firmie i dla niej, a także udostępnić urządzenia techniczne. Dobrze by tez było, aby inspektor na czas kontroli otrzymał oddzielne pomieszczenie z odpowiednim wyposażeniem. Nie jest to bezwzględny wymóg. Ustawa mówi tylko, że tak być powinno, jeśli w zakładzie istnieją ku temu możliwości.
Kontrolę przeprowadza się w siedzibie podmiotu kontrolowanego oraz w innych miejscach wykonywania jego zadań. Nie będzie tez nic dziwnego w tym, jeśli pracodawca lub reprezentująca go osoba zostanie wezwana do jednostki PIP. Tam bowiem również można przeprowadzać kontrole. Natomiast na pewno, zanim inspektor do niej przystąpi, powinien zgłosić swoją obecność pracodawcy. Czy może tego nie zrobić? Może - gdy uzna, że to może wpłynąć na obiektywny wynik kontroli. Wniosek z tego taki, że nie można mieć do inspektora pretensji o brak zawiadomienia o rozpoczęciu kontroli, gdyż w takim przypadku stoi za nim prawo. Co ważne, może on swobodnie poruszać się po zakładzie, a nikt nie może żądać od niego przepustki czy go rewidować. Jego przepustką jest legitymacja.
Mimo wielu praw, inspektor ma też obowiązki. Przede wszystkim musi okazać legitymację służbową. I to w taki sposób, aby można było odczytać i zanotować jego dane osobowe.
Do kontroli może zaprosić biegłych i innych specjalistów, pod warunkiem jednak, że otrzymają do tego imienne upoważnienie głównego inspektora pracy lub okręgowego inspektora pracy. Ponadto kontrolującemu nie można zabronić współdziałania ze związkami zawodowymi, organami samorządu załogi i społeczną inspekcją pracy, działającymi w kontrolowanym przedsiębiorstwie. Inaczej można narazić się na zarzut utrudniania pracy inspektorowi, a to oznacza karę.
Protokół z kontroli jest odzwierciedleniem stwierdzonych przez inspektora faktów. Nie ma tam miejsca na wyjaśnianie tych faktów. Powinien on zawierać:
¬ nazwę pracodawcy w pełnym brzmieniu i jego adres oraz numer z krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (REGON),
¬ imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe inspektora pracy,
¬ imię i nazwisko pracodawcy albo imię i nazwisko osoby lub nazwę organu reprezentującego pracodawcę,
¬ datę rozpoczęcia działalności przez pracodawcę i datę objęcia stanowiska przez osobę lub powołania organu reprezentującego pracodawcę,
¬ oznaczenie dni, w których przeprowadzano kontrolę,
¬ informację o realizacji uprzednich decyzji i wystąpień organów Państwowej Inspekcji Pracy oraz wniosków, zaleceń i decyzji innych organów kontroli i nadzoru nad warunkami pracy (informacji tej można nie podawać w przypadku, gdy kontrola związana jest z rozpatrzeniem skargi lub udziałem w przejmowaniu zakładów pracy lub ich części do eksploatacji)
¬ opis stwierdzonych naruszeń prawa pracy w zakresie zagadnień objętych kontrolą
¬ inne informacje mające istotne znaczenie dla rozstrzygania spraw,
¬ dane osoby legitymowanej oraz określenie czasu, miejsca i przyczyny legitymowania,
¬ informację o pobraniu próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji,
¬ treść decyzji ustnych oraz informację o ich realizacji,
¬ informację o liczbie i rodzaju udzielonych porad z zakresu prawa pracy,
¬ liczbę i wyszczególnienie załączników stanowiących składową część protokołu,
¬ informację o osobach, w których obecności przeprowadzano kontrolę,
¬ wzmiankę o wniesieniu lub niewniesieniu zastrzeżeń do treści protokołu,
¬ datę i miejsce podpisania protokołu przez osobę kontrolującą oraz przez pracodawcę albo osobę lub organ reprezentujący pracodawcę.
Protokół podpisuje inspektor pracy prowadzący kontrolę oraz pracodawca albo osoba lub organ reprezentujący pracodawcę. Niezależnie jak pracodawca ocenia informacje zawarte w protokole, podpisać go powinien. Zresztą jeśli tego nie uczyni i tak nie uniknie wydania odpowiednich decyzji przez inspektora. Odmowa podpisania protokołu nie stanowi bowiem przeszkody do zastosowania przez inspektora pracy stosownych środków prawnych przewidzianych ustawą. Pracodawca albo osoba lub organ reprezentujący pracodawcę ma oczywiście prawo zgłosić na piśmie, przed podpisaniem protokołu, zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole. Zastrzeżeń, a nie tłumaczeń, dlaczego stało się w zakładzie tak, a nie inaczej. Ma na to 7 dni od dnia przedstawienia protokołu. Inspektor musi zbadać te zastrzeżenia. Jeśli uzna je za zasadne, musi zmienić lub uzupełnić odpowiednią część protokołu.
W przypadku nie wydania decyzji, ustalenia z kontroli mogą być dokumentowane w formie notatki urzędowej.


Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r., nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1362 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. nr 35, poz. 163 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 1998 r. nr 106, poz. 668 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 1991 r. nr 36, poz. 161 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (Dz.U. nr 12, poz. 114 z późn. zm.).
Rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 4 listopada 1985 r. w sprawie książki kontroli sanitarnej (Dz.U. nr 56, poz. 289).
Zarządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 29 lipca 2003 r. w sprawie zasad ustalania wysokości opłat za badania i inne czynności wykonywane przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej (MP nr 27, poz. 192).
Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. nr 132, poz. 1115).
Rozporządzenie prezesa Rady Ministrów z dnia 17 października 2002 r. w sprawie nadania funkcjonariuszom organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. nr 174, poz. 1426)."

13

---