Domy Amsterdamskie - domy poprawy
Wiek XVI rozpoczyna nowy, przełomowy okres w dziejach więziennictwa. Pozostaje to w ścisłym związku ze zmianą charakteru kary, która tracąc coraz bardziej cechy brutalnego odwetu i zachowując w ograniczonej mierze dążność odstraszania, przeobraża się powoli w ciągu następnych wieków w sankcję poprawczą. Ta ewolucja - od sankcji odwetowej do poprawczej - przesuwa ciężar ciężkości z kary śmierci i kar cielesnych na karę więzienia jako zasadniczą. Idea poprawy związana była przede wszystkim z przestępcami młodych wiekiem. Zbudowano dla nich pierwsze domy poprawy i domy pracy przymusowej. Pierwszy taki zakład założony został w Anglii. Jego celem było przysposobienie do pracy i uczciwego zarobkowania wychowanków. Podobny zakład poprawczy dla mężczyzn zbudowano w 1595 r. w Amsterdamie., a rok później podobny dla kobiet.
Młodzi więźniowie uczyli się tam i pracowali, przy czym praca była odpłatna. Część tygodniowego wynagrodzenia dostawali do ręki, część do depozytu na tzw. fundusz wyjściowy. Nadzieja na poprawę przez pracę, odpłatność pracy, stałe przebywanie w zakładzie nauczyciela i pastora wyraźnie określają wychowawczy charakter tej placówki. Idea wychowania przestępców w czasie ich pobytu w więzieniu rozwijała się niemal w tym samym czasie we Włoszech
System pieniężny
Prowadzony w Reformatorium w Elmirze. Cel przygotowania więźniów do oszczędności i racjonalnego gospodarowania. Wprowadzono zasadę, że każdy z nich miał w reformatorium otwarty rachunek i że było zasada, aby każdy więźniów utrzymywał się z własnych funduszy zarobionych w czasie pobytu w tym zakładzie. Miernikiem wszystkiego był pieniądz. Nawet kare dyscyplinarną wymierzano w pieniądzach. Ponadto z rachunku potrącano określone kwoty z tytułu wyżywienia, ubrania, dostarczania leków. Skazany otrzymywał wynagrodzenie za pracę, udział w zajęciach szkolnych, itp.
Etapy systemu reformatorów amerykańskich:
System ten nawiązywał do założeń irlandzkiej wersji systemu progresywnego (odbywanie kary pozbawienia wolności podzielone na 4 etapy:
1 - wg systemu celkowego
2 - po odbyciu połowy orzeczonej kary, wspólne wykonywanie ciężkich robót
3 - skazanego umieszczano w tzw. więzieniu przejściowym
4 - kiedy skazany po upływie określonego minimum pobytu w tym więzieniu przejściowym mógł liczyć na przedterminowe zwolnienie)
Areszty Śledcze
Areszty śledcze podlegają Ministrowi Sprawiedliwości.
Tymczasowe aresztowanie wykonuje się w aresztach śledczych.
Areszty śledcze mogą być tworzone jako samodzielne areszty lub jako wyodrębnione oddziały w zakładach karnych.
Aresztem śledczym kieruje dyrektor.
Minister Sprawiedliwości, w drodze zarządzenia, tworzy i znosi areszty śledcze
Nadzór na AŚ - Dyrektor Okręgowy, Sąd lub Prokurator - z uwagi do czyjej dyspozycji
Indywidualizacja i wolna progresja
WSPÓŁCZESNE SYSTEMY PENITENCJARNE
Systemy penitencjarne występujące obecnie w poszczególnych państwach łączą w sobie elementy różnych systemów wykształconych w toku rozwoju więziennictwa. W większości państw systemy wykonywania kary pozbawienia wolności oparte są na zasadach progresji i indywidualizacji postępowania ze skazanymi.
1) Indywidualizacja postępowania ze skazanymi
Zakłada dostosowanie trybu i sposobu wykonywania kary do indywidualnych właściwości skazanych, realizacja tej zasady związana jest z różnicowaniem zakładów karnych i systemu wykonania kary z klasyfikacją skazanych oparta na badaniach osobo poznawczych oraz stosowaniem różnorodnych środków i metod oddziaływanie resocjalizacyjnego.
2) Zasada progresji
Oznaczająca uzależnienie warunków odbywania kary od postawy i zachowania skazanego współcześnie ujmowana jest jako zasada wolnej progresji.
Europejskie Reguły Więzienne przyjęte przez Komitet Ministrów Rady Europy w 1987 roku. SA zbiorem zaleceń adresowanych do Państw Członkowskich Rady Europy , którymi winne one się kierować w swoim ustawodawstwie wewnętrznym i praktyce penitencjarnej. Podobnie jak wzorcowe reguły ONZ, reguły europejskie nie określają systemu modelowego, a jedynie wyznaczają standardy minimalne dla wszystkich dziedzin administracji więziennej, stanowiące podstawę ludzkich warunków osadzenia oraz pozytywnego postepowania w nowoczesnych systemach penitencjarnych.
Część I Europejskich Reguł Więziennych formułuje podstawowe zasady postępowania z osobami pozbawionymi wolności, dotyczące poszanowania godności ludzkiej uwięzionych, zakaz dyskryminacji i kontroli jednostek penitencjarnych i ochrony osobistych praw więźniów (art. 1, 2, 3 PKW)
Część II Europejskich Reguł Więziennych określa minimalne standardy zarządzania instytucjami więziennymi w zakresie przyjmowania, rejestracji, rozmieszczenia i klasyfikacji więźniów, zapewnienia im odpowiednich warunków bytowych, opieki medycznej, dyscypliny, karania, stosowania środków przymusu, kontaktów ze światem zewnętrznym, opieki religijnej, moralnej, informowania więźniów i zapewnienia im możliwości składania skarg i próśb.
Część III Europejskich Reguł Więziennych odnosi się do personelu więziennego i zawiera między innymi zasady dotyczące doboru szkolenia, zatrudniania i składu personelu, powoływania i zakresu działania dyrektora zakładu, warunków dopuszczalnego użycia siły wobec więźniów, stałego informowania opinii publicznej o roli systemu więziennego i o pracy personelu więziennego.
Część IV Europejskich Reguł Więziennych znajdują się tu reguły określające sposoby i środki realizacji celu postępowania z uwięzionymi sformułowane wśród zasad podstawowych.
Wzorcowe Reguły Minimum Postępowania z Więźniami
Wzorcowe Reguły Postępowania z Więźniami uchwalone zostały przez I Kongres Narodów Zjednoczonych w sprawie zapobiegania przestępczości i postępowania z przestępcami, który odbył się w Genewie w 1955 roku. Ustalają ogólne zasady i reguły minimalne dotyczące prawidłowej organizacji wykonania kary pozbawienia wolności i praktyki postępowania z więźniami.
Zadaniem reguł jest ustalenie, w oparciu o powszechne przyjęte poglądy i doświadczenia funkcjonujących wówczas systemów penitencjarnych, minimalnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności przyjętych i akceptowanych przez Narody Zjednoczone.
Część I odnosi się do wszystkich kategorii osób pozbawionych wolności i określa minimalne standardy postępowania z takimi osobami, dotyczące warunków bytowych, opieki medycznej, dyscyplin i kar porządkowych, utrzymania kontaktu ze światem zewnętrznym, praktyk religijnych, inspekcji zakładów.
Część II precyzuje zasady odnoszące się do poszczególnych kategorii skazanych.
Odrębną grupę przepisów stanowią postanowienia dotyczące pracy z kadrą pracowników więziennictwa. Ideą przewodnią było znaczne podniesienie wartości pracy wychowawczej w więziennictwie, pozyskania ludzi do pracy ze skazanymi i zachęcenie ich do doskonalenia się w zawodzie, a przez to podniesienie rangi funkcjonariuszy służby więziennej.
ZADASY WSPÓLNE DLA POSTĘPOWANIA KARNEGO I WYKONAWCZEGO
Humanizmu - dyrektywa ogólno prawna odnosząca się do wszystkich dziedzin prawa karnego. w PKW wyrażona została przede wszystkim w normach nakazujących szanowanie godności ludzkiej i osobowości skazanego, w zakazie stosowania tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania i karania skazanych. Po raz pierwszy dobitnie w polskim prawie wykonawczym wskazano, że skazany jest podmiotem określonych w KKW praw i obowiązków. Skazany zachowuje prawa i wolności obywatelskie.
Praworządności - na gruncie PKW oznacza, że tryb i zasady postępowania wszystkich podmiotów post. wyk., organów wykonujących orzeczenia oraz podstawowe prawa i obowiązki w tym stadium postępowania określane są przez KKW i przepisy wykonawcze do tej ustawy. Z omawianej zasady wynika, że organy wykonawcze obowiązane są niezwłocznie wszcząć postępowanie wykonawcze, kiedy orzeczenie lub wyrok się uprawomocniło. Maja obowiązek stosowania wszystkich przewidzianych prawem środków koniecznych do wykonania orzeczenia bez zwłoki.
Skazany ma zaś obowiązek stosować się do wydanych przez te organy poleceń zmierzających do realizacji orzeczenia.
Istotnym składnikiem tej zasady w post. wyk. są te przepisy kodeksu, które określają prawne i administracyjne formy nadzoru nad wykonaniem orzeczenia. Prawne - zaliczamy do nich prawo skazanego do składania wniosków i wnoszenia zażaleń na postanowienia wydane w post. wyk. Administracyjne - materialna gwarancja tej prerogatywy (przywileju) wynika z prawa do korzystania z obrońcy lub pełnomocnika w tej fazie postępowania.
Sprawiedliwości - zasada ogólno prawna, należy do pojęć ze sfery moralności. Wg tej zasady należy postępować sprawiedliwie, tj. zgodnie ze społecznym poczuciem sprawiedliwości. Jest to dyrektywa, która na gruncie PKW skierowana jest do wszystkich podmiotów uczestniczących w post. wyk. zarówno organów państwowych, jak i społecznych, a także do indywidualnych osób. Zasada ta ma zastosowanie we wszystkich przypadkach wartościowania zachowań ludzkich i reakcji prawnej na nie, np. składanie wniosków o zmianę sposobu wykonywania orzeczenia, dokonywanie ocen postawy skazanego, orzekania o przedmiocie dalszego wykonywania kary czy orzeczonego środka, wymierzania kar dyscyplinarnych czy stosowania nagród)
Prawdy materialnej - zdefiniowana w art. 2§2 KPK zasada prawdy materialnej ma pełne zastosowanie w post. wyk. Dyrektywa ta oznacza, że organy orzekające w post. wyk. (sąd I i II instancji - penitencjarny) obowiązane są podejmować wszelkie starania, by ich ustalenia faktyczne były zgodne z prawdą, zaś organy sprawujące kontrolę judykacyjną mają obowiązek sprawdzenia
prawdziwości tych ustaleń.
Kontradyktoryjności - równowagi stron w postępowaniu wykonawczym, oraz niezbędne w tej fazie postępowania minimum ich dyspozycyjności, czyli prawo do wpływania swym zachowaniem na przebieg i wyniki post. wyk. - zasada walki stron (prokurator - skazany). Wyraża się to w przyznaniu skazanemu na równi z prokuratorem do składania wniosków o wszczęcie postępowania przed sądem, wykonania orzeczenia i do brania w nim udziału w charakterze strony oraz do wnoszenia zażaleń na wszystkie w zasadzie postanowienia wydane w tym postępowaniu.
Współdziałania ze społeczeństwem - wszystkie instytucje państwowe, samorządowe i społeczne są obowiązane w zakresie swego działania do udzielania pomocy organom prowadzącym postępowanie karne. W post. wyk. zasada ta wyraża się w różnych formach uczestnictwa społeczeństwa w wykonywaniu orzeczeń oraz pomocy w społecznej readaptacji skazanych, w wykonywaniu kary ograniczenia wolności przez zakłady pracy, placówki służby zdrowia i opieki społecznej, instytucje oraz organizacje niosące pomoc charytatywną, w wykonywaniu środków probacyjnych i zabezpieczających.
ZASADY SWOISTE DLA PRAWA KARNEGO WYKONAWCZEGO
Zasada realizacji w post wyk celów i funkcji kary - zasada ciągłości orzecznictwa, oznacza, że cały proces wykonania orzeczeń służy wypełnianiu i stopniowemu osiąganiu celów, jakie ustawodawca, a następnie sąd wymierzający karę wiązali ze stosowaniem kar, środków karnych, zabezpieczających i wychowawczych. Jeżeli w fazie realizacji kary lub zastosowanego środka cele te zostaną osiągnięte wcześniej niż zakładano, można zrezygnować z dalszego wykonania orzeczenia.
Zasada modyfikacji kar i środków w post wyk - potrzeba okresowej oceny procesu wykonania orzeczeń z punktu widzenia realizacji funkcji i zadań kary prowadzi do następnej zasady modyfikowania kar i środków w post wyk, to znaczy zasady systematycznego dostosowywania treści zastosowanej kary lub środka karnego do ulegających przekształceniom - w miarę postępów resocjalizacji - form i metod oddziaływania na skazanego.
Zasada podporządkowania sądowi procesu wykonania orzeczeń - orzeczenie sądu może być wykonywane, zależnie od jego treści i formy, przez różne organy sądowe i pozasądowe, ale organem, do którego w ostatniej instancji należą wszystkie wiążące i rozstrzygające decyzje co do wykonania orzeczenia jest sąd. Sąd kontroluje zgodność z prawem decyzji organów post wyk. Do sądu należy rozstrzyganie wątpliwości co do wykonania orzeczeń lub zarzutów co do obliczenia kary. Sąd może zawiesić postępowanie wykonawcze, jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca to postępowanie.
POZASĄDOWE ORGANY WYKONUJĄCE ORZECZENIA SĄDOWE
Dyrektor Generalny SW i dyrektor okręgowy SW - jako organy postępowania wyk realizują uprawnienia i obowiązki określone w powołanej ustawie . Z mocy art. 78§2 KKW mogą wydawać dyrektorom zakładów karnych polecenia niezbędne do prawidłowego i praworządnego wykonywania kary pozbawienia wolności oraz realizowania kierunków pracy resocjalizacyjnej, a także uchylać wydane przez nich decyzje sprzeczne z prawem.
Dyrektor ZK i AŚ - dyrektorzy tych zakładów spełniają następujące czynności:
- kierują zakładem penitencjarnym i ustalają porządek wewnętrzny tego zakładu
- wykonują polecenia Dyrektora Generalnego SW i dyrektora okręgowego SW
- ustalają skład komisji penitencjarnej i powołują inne organy kolegialne mogące działać w zakładzie
- wyrażają zgodę i określają warunki podjęcia przez skazanego pracy, nauki, udziału w konsultacjach i zdawania egzaminu poza obrębem zakładu
- przyznają nagrody i ulgi
- wymierzają kary dyscyplinarne
- mogą zobowiązać skazanego (tymcz. areszt.) do naprawienia szkody wyrządzonej przez niego w zakładzie
- decydują o zatrzymaniu lub cenzurowaniu korespondencji skazanego ze względu na bezpieczeństwo zakładu
- powołują rzeczników skazanych pełniących funkcje opiniotwórcze i konsultacyjne w sprawach określonych w KKW
- mogą składać wnioski o warunkowe zwolnienie skazanego i składać zażalenia na postanowienia odmowne w tym przedmiocie
- mogą wprowadzić na czas określony pewne ograniczenia i zakazy, jeżeli wymagają tego względy sanitarne, zdrowotne lub w razie istnienia zagrożenia bezpieczeństwa
- w szczególnie uzasadnionych wypadkach decydują o umieszczeniu osadzonych w celach, w których powierzchnia na jedną osobę jest mniejsza niż 3m²
- mogą wyrazić zgodę na korzystanie przez tymcz. areszt. z wyżywienia, środków leczniczych i higieny otrzymywanych spoza AŚ
Osoby kierujące innym zakładem przewidzianym w KKW - taką osobą jest dyrektor zamkniętego zakładu psychiatrycznego lub zakładu leczenia odwykowego. Chodzi o zakłady podległe Ministerstwu Zdrowia. Do obowiązków dyrektora należy:
- przyjęcie osoby, wobec której orzeczono w post karnym środek zabezpieczający i wykonywanie orzeczenia
- okresowe, a także na żądanie sądu , informowanie sądu o postępach w leczeniu lub terapii i o konieczności dalszego pozostawania danej osoby w tym zakładzie
- umożliwianie sędziemu penitencjarnemu wizytacji zakładu, w którym wykonywane są środki zabezpieczające typu leczniczego.
Administracyjny organ egzekucyjny - urząd skarbowy jest organem wykonującym karę przepadku przedmiotów orzeczoną jako środek karny lub zabezpieczający. Do urzędu skarbowego należy również wykonywanie postanowień o zabezpieczeniu majątkowym. Urząd skarbowy reprezentuje Skarb Państwa w sądowym postępowaniu egzekucyjnym w zakresie wierzytelności podlegających egzekucji administracyjnej.
Natomiast Urząd Celny dokonuje zabezpieczenia majątkowego na towarach, wartościach dewizowych lub krajowych środkach płatniczych podlegających kontroli celnej dewizowej, a także wykonuje orzeczenia w tej części, w której uprzednio dokonał zabezpieczenia majątkowego.
Inne organy uprawnione do wykonywania orzeczeń- zakłady pracy, placówki, instytucje lub organizacje, których zadaniem jest wykonywanie (zorganizowanie, nadzorowanie, informowanie kuratorów sądowych) nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne. Wymienić należy także zakłady pracy zatrudniające skazanych na karę ograniczenia wolności z rygorem potrąceń z wynagrodzenia za pracę i przekazywania tych kwot stosownie do wskazań sądu.
Pozasądowe organy współdziałające w wykonywaniu orzeczeń - sądowi kuratorzy społeczni, stowarzyszenia, organizacje i instytucje, osoba godna zaufania.
SYTUACJA PRAWNA SKAZANEGO W POSTPOWANIU WYKONAWCZYM
Art. 5 §1 KKW „Skazany jest podmiotem określonych w niniejszym kodeksie praw i obowiązków.”
Oznacza to, że skazany nie może być traktowany tylko jako przedmiot zabiegów i oddziaływań wychowawczych, resocjalizacyjnych, jako przedmiot środków przymusu stosowanych dla wyegzekwowania poddania się karze i zastosowanych środków, ale że w całym procesie wykonywania orzeczeń muszą być zachowane jego podmiotowe prawa związane z położeniem prawnym w jakim się znajduje i przestrzeganie przez niego oraz przez organy wykonania orzeczeń obowiązków związanych z prawidłowym wykonaniem orzeczeń. Jest to warunek praworządnego wykonywania orzeczeń, a zatem istotny czynnik wychowawczego oddziaływania na skazanych, a więc ważny czynnik realizacji celów kary i innych środków penalnych.
Przepisy Konstytucji, a także ustawodawstwo karne wyznaczają wyraźnie granice imitacyjne korzystania z praw człowieka w dziedzinie zwalczania przestępstw, karania ich sprawców, postępowania ze skazanymi,. Istotne dopełnienie zasady traktowania skazanego jako podmiotu postepowania wykonawczego stanowi art. 4 KKW („Kary, środki karne, zabezpieczające i zapobiegawcze wykonuje się w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności ludzkiej skazanego. Zakazuje się stosowania tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania i karania skazanego”). Z kolei przepis art. 4 § 2. Wyznacza granicę, poza którą nie może sięgać ograniczenie praw skazanego w postępowaniu wykonawczym („Skazany zachowuje prawa i wolności obywatelskie. Ich ograniczenie może wynikać jedynie z ustawy oraz z wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia.”)
Art. 4 i 5 § 1 KKW (Art. 4. § 1. Kary, środki karne, zabezpieczające i zapobiegawcze wykonuje się w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności ludzkiej skazanego. Zakazuje się stosowania tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania i karania skazanego.; Art. 5. § 1. Skazany jest podmiotem określonych w niniejszym kodeksie praw i obowiązków.”) to normy o charakterze programowym, wyrażające zasadę podmiotowości skazanego, zasadę humanitaryzmu i poszanowania godności ludzkiej przy wykonywaniu orzeczeń w sprawach karnych. Stanowią one generalną dyrektywę dla polityki penitencjarnej i praktyki wykonywania orzeczeń. Mają ponadto walor normy programowej w zakresie formułowania przepisów wykonawczych do ustawy, a także dla wykładni przepisów KKW oraz innych przepisów normujących lub związanych z dziedziną wykonywania orzeczeń. Położenie faktyczne i prawne skazanego zależy przede wszystkim od rodzaju kary lub zastosowanego środka. Inne jest przy efektywnym pozbawieniu wolności, a inne przy karze ograniczenia wolności, jeszcze inne przy stosowaniu środków probacyjnych lub zabezpieczających.
Stosownie do treści art. 5 § 2 KKW - „Skazany ma obowiązek stosować się do wydanych przez właściwe organy poleceń zmierzających do wykonania orzeczenia.” Kodeks określa także prawne konsekwencje związane z nierespektowaniem przez skazanego obowiązków i rygorów w toku wykonania orzeczenia. Podstawowym obowiązkiem skazanego jest oddanie się wykonaniu orzeczenia. W tej ustawowej formie wyrażona została zasada, że państwo realizuje wynikające z treści prawomocnego i wykonalnego orzeczenia przymus wobec skazanego obywatela i że skazany ma obowiązek poddania się rygorom wynikającym z orzeczenia,
Prawo do obrony w postępowaniu wykonawczym.
Prawo do obrony zagwarantowane jest w art. 42 Konstytucji („Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.”). Podejrzany, oskarżony i skazany ma prawo do obrony. W literaturze przedmiotu wyróżnia się prawo do obrony formalnej i materialnej.
1) Obrona formalna - posiadanie obrońcy
2) Obrona materialna - uprawnienia skazanego do wytaczania argumentów, dowodów. Całokształt uprawnień do wywodzenia w postępowaniu wykonawczym racji, argumentów istotnych dla skazanego, a także do odpierania zarzutów.
Jeżeli chodzi o zakres dopuszczalnej pomocy obrońcy to art. 8. § 1. KKW przyjmuje, że rozciąga się ona na całe postępowanie wykonawcze, a obrońcę obowiązkowego musi mieć skazany w postępowaniu przed sądem (art. 8. § 2.)
Ponieważ KKW nie zawiera przepisu dotyczącego obrony z urzędu można w postępowaniu wykonawczym stosować odpowiednio art. 78 KPK („Art. 78. § 1. Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.”), który mówi, że dopuszcza się również w postępowaniu wykonawczym wyznaczenie obrońcy z urzędu z powodu wykazanej niezamożności skazanego.
Podstawowym obowiązkiem skazanego jest poddanie się wykonaniu orzeczenia.
Jeżeli chodzi o status prawny skazanego oceniany od strony jego podmiotowych praw zagwarantowanych w post wyk, to kodeks karny wykonawczy ujmuje je jako:
- zagwarantowane ustawowo sposoby postępowania lub formy świadczenia na rzecz skazanego ze strony organu wykonującego orzeczenie
- prawo inicjowania postepowania i składania wniosków dowodowych
- prawo uczestniczenia w czynnościach procesowych i stawiania pytań
- prawo składania oświadczeń procesowych
- prawo do korzystania z obrońcy z postępowaniu przed sądem
- prawo zaskarżania decyzji procesowych
ŚRODKI PROBACYJNE
Istotą probacji jest oddziaływanie resocjalizacyjne bez pozbawienia wolności, prowadzone przez kuratorów zawodowych, których zadaniem jest nadzorowanie probanta, udzielanie mu pomocy i oddziaływanie wychowawcze. Wymieniamy następujące instytucje prawa karnego (środki probacyjne):
1. Warunkowe umorzenie postępowania - polega na odstąpieniu od skazania i wymierzenia kary wobec sprawcy uznanego za winnego przestępstwa. To odstąpienie od skazania związane jest jednak z zastosowaniem wobec sprawcy określonych przez prawo karne środków o charakterze probacyjnym, związanych z poddaniem sprawcy próbie.
Warunki (przesłanki) stosowania warunkowego umorzenia post:
- wina sprawcy i społeczna szkodliwość popełnionego przez niego czynu nie są znaczne
- brak jest wątpliwości co do popełnienia przestępstwa i jego okoliczności
- sprawca nie był dotąd karany za przestępstwo umyślne
- czyn, który popełnił, nie jest zagrożony karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności
- występują okoliczności uzasadniające pozytywną prognozę co do tego, że pomimo warunkowego umorzenia post sprawca nie popełni ponownie przestępstwa i będzie przestrzegał porządku prawnego.
Obowiązek naprawienia szkody w całości lub części ma charakter obligatoryjny. Obowiązki fakultatywne to:
- informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
- przeproszenie pokrzywdzonego
- wykonywanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby
- powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających
- świadczenie pieniężne przewidziane w art. 39 pkt. 7 KK
- zakaz prowadzenia pojazdów
Negatywny przebieg próby pociąga za sobą konieczność lub możliwość podjęcia postępowania. Sąd obligatoryjnie podejmuje postępowanie, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.
Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
2. Warunkowe zawieszenie wykonania kary - instytucja warunkowego skazania dotyczy obecnie nie tylko kary pozbawienia wolności, ale także kary ograniczenia wolności, a nawet kary grzywny.
Przesłanką materialną jest pozytywna prognoza wyrażająca się w przekonaniu sądu, że pomimo niewykonania kary jej cele zostaną osiągnięte, sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.
Przesłanki formalne:
- sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 2 lat
- sąd może zawiesić wykonanie kary ograniczenia wolności niezależnie od jej rozmiarów określonych w wyroku skazującym
- sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary grzywny orzeczonej jako kara samoistna
- zawieszenia nie stosuje się do sprawcy określonego w art. 64§2 KK (recydywa), chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek uzasadniony szczególnymi okolicznościami
Okres próby biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia i wynosi:
- od 2 do 5 lat w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności
- od roku do 3 lat w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary grzywny lub kary ograniczenia wolności
3. Warunkowe przedterminowe zwolnienie - nie jest probacją ponieważ nie stanowi środka reakcji na przestępstwo, związanego z poddaniem sprawcy próbie. Zaliczana jest jednak do środków probacyjnych z uwagi na fakt poddania warunkowo zwolnionego określonej próbie powiązanej z oddaniem zwolnionego pod dozór i/lub nałożeniem na zwolnionego określonych obowiązków oraz uzależnieniem skutków prawnych od wyników próby.
Sens tej instytucji polega na skróceniu okresu pobytu skazanego w zakładzie karnym, gdy taki dalszy pobyt nie jest już konieczny. Perspektywa warunkowego przedterminowego zwolnienia wywiera dyscyplinarny wpływa na zachowanie się skazanych w czasie odbywania kary, jak również ma sens humanitarny.
Przesłanką materialną warunkowego zwolnienia jest dobra prognoza kryminologiczna. Ma ona uzasadniać przekonanie sądu, że skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.
Przesłanki formalne - ustawa wymaga odbycia określonej części kary - ustawowe minimum wynosi 6 miesięcy pozbawienia wolności lub 1 rok, gdy chodzi o recydywistów.
Obligatoryjne odwołanie warunkowego zwolnienia następuje, gry zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE
Są formą reakcji na przestępstwo. Mają zapobiec ponownemu popełnieniu przestępstwa przez sprawcę czynu zabronionego.
1. Środki izolacyjno - lecznicze - odbywające się w wyspecjalizowanych placówkach ma na celu eliminację tkwiącego w pewnych cechach psychicznych sprawcy (niepoczytalność, poczytalność ograniczona, uzależnienie) zagrożenia dla porządku prawnego poprzez odpowiednie leczenie lub rehabilitację.
a) umieszczenie w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym sąd orzeka, jeśli sprawca, w stanie niepoczytalności popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie. Przepisy obowiązują kierownika zakładu zamkniętego oraz sąd do okresowych ocen, co do celowości dalszego pozostawania danej osoby w zamkniętym zakładzie leczniczym. Sąd może w każdym czasie zażądać opinii o stanie zdrowia i stosowanym leczeniu lub terapii oraz ich wyników wobec sprawcy umieszczonego w zamkniętym zakładzie leczniczym.
b) umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne - sąd może je orzec w przypadku, gdy skazuje sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalności. Jest to odrębne sposób wykonania kary. Orzeczenie tego środka przez sąd jest fakultatywne a także decyzja w przedmiocie wykonania wyroku w tej części przed końcem kary zależy od uznania sądu. Może on postanowieniem zadecydować o tym, czy umieścić skazanego w zamkniętym zakładzie, może uznać, że wystarczająca będzie ambulatoryjna forma leczenia albo odstąpić od wykonania orzeczenia w tej części.
c) umieszczenie sprawcy w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego - przesłanki (muszą one wystąpić łącznie):
- sprawca skazany został na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania
- przestępstwo popełnione zostało w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego
- zachodzi wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przestępstwa związanego z tym uzależnieniem.
Nie stosuje się tego środka, gdy sprawcę skazano na karę pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata. Czas pobytu w zakładzie leczenia odwykowego nie może trwać krócej niż 3 miesiące i dłużej niż 2 lata.
Całkowite zwolnienie z zakładu leczenia odwykowego następuje na podstawie postanowienia sądu po zapoznaniu się z wynikami leczenia określonymi w opinii prowadzącego leczenie.
2. Środki administracyjne - nie mają charakteru leczniczego , lecz zobowiązują sprawcę do poddania się pewnym obowiązkom. Wobec sprawcy, który dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności sąd może orzec tytułem środka zabezpieczającego:
- zakaz zajmowania stanowiska
- zakaz wykonywania zawodu
- zakaz prowadzenia działalności gospodarczej
- zakaz prowadzenia pojazdów
jeżeli zastosowanie tych środków karnych jest konieczne ze względu na ochronę porządku prawnego, a także orzec przepadek przedmiotów.
WYKONYWANIE TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA
Tymczasowe aresztowanie jest najbardziej drastycznym ze środków zapobiegawczych, może ono nastąpić tylko z mocy postanowienia sądu Przepisy wyraźnie stanowią, że jeżeli inny środek zapobiegawczy jest wystarczający, to tymczasowego aresztowania nie stosuje się, a także zawierają szereg dalszych ograniczeń jego stosowania (art. 259 KPK.). Tymczasowe aresztowanie podobnie jak inne środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia przez skazanego (podejrzanego) popełnieniu nowego przestępstwa, można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.
Areszt tymczasowy nie jest instytucją prawa karnego wykonawczego, lecz instytucją postepowania karnego (proces karny). Ponieważ jednak sytuacja prawa osoby tymczasowo aresztowanej pod wieloma względami jest zbliżona do sytuacji prawnej i faktycznej osób pozbawionych wolności, stała się przedmiotem prawa karnego wykonawczego. Procesowa funkcja środka zapobiegawczego jakim jest tymczasowe aresztowanie polega na zapobieganiu uchyleniu się oskarżonego przed postępowaniem karnym (dochodzeniem, śledztwem, postępowaniem przed są dem I i II instancji, łącznie z wykonaniem kary), następuje to w głównej mierze przez uniemożliwienie ucieczki, ukrywania się podejrzanego, nakłaniania do fałszywych zeznań i zacierania śladów przestępstwa.
Status prawny tymczasowo aresztowanego określa z jednej strony faktyczne pozbawienie wolności związane ze stosowaniem tego środka zapobiegawczego, a z drugiej zaś zasada domniemania niewinności, której praktyczne następstwa sprowadzają się do tego, że dopóki nie zapadnie prawomocny wyrok uznający winę oskarżonego, dopóty nie wolno wyciągać w stosunku do niego żadnych ujemnych konsekwencji, które ustawa wiąże z faktem popełnienia przestępstwa.
Areszt Śledczy jest miejscem wykonywania tymczasowego aresztowania. Mogą być one tworzone jako samodzielne areszty lub jako wyodrębnione oddziały w zakładach karnych. Aresztem śledczym kieruje dyrektor. Generalną zasadą jest, że przepisy odnoszące się do wykonania kary pozbawienia wolności maja odpowiednie zastosowanie do wykonywania tymczasowego aresztowania, dotyczy to zarówno kwestii porządkowych, jak i warunków bytowych, opieki zdrowotnej, korespondencji i widzeń, zatrudnienia, nauczania, działalności kulturalno - oświatowej, sportowej i wychowania fizycznego.
Tymczasowo aresztowani, których regulamin określa jako niebezpiecznych osadzani są w odrębnym areszcie, oddziale lub celi przeznaczonej dla takich osób i stosuje się wobec nich ograniczenia analogiczne do tych, jakie są stosowane wobec skazanych niebezpiecznych (art. 212 a i b KKW określają zasady kwalifikowania tymczasowo aresztowanych do aresztu dla sprawców niebezpiecznych)
Celem stosowania tymczasowego aresztowania są zasadniczo różne od celów wykonania kary pozbawienia wolności, a polegających na kształtowaniu społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.