PODSTAWY DIAGNOSTYKI PEDAGOGICZNEJ
Diagnoza oznacza rozróżnienie, osądzenie - pojęcie wyrosłe z medycyny oznaczające rozpoznanie choroby na podstawie analizy zmian, jakie wywołuje ona w organiźmie.
(Encyklopedia Powszechna PWN 1995)
Diagnoza społeczna - wszelkie rozpoznanie jednostek lub złożonych stanów rzeczy i ich tendencje rozwojowych na podstawie obyczajów w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości w danej dziedzinie (S. Ziemski 1973).
W naukach społecznych problematyka diagnozy znajdowała się w kręgu zainteresowania min. M. Richmond, J.Korczak, H. Radlińska, A. Kamiński - szersze opracowanie pojęcie diagnoza społeczna, genetyczna, norma, wzorzec, model, pomiar, wskaźnik, typ przeciętna.
ELEMENTY DIAGNOZY:
DOŚWIADCZENIE - pozwala zgromadzić dane empiryczne, które stanowią podstawę opisu i na drodze rozumowania prowadzą do postawienia diagnozy.
ROZUMOWANIE - przeprowadzenie szeregu operacji myślowych w tym różnicowania, sprawdzania hipotez, wyjaśniania przyczynowego i celowościowego.
ETAPY DIAGNOZY: (A. Podgórecki 1962)
Opis - zestawienie danych empirycznych, co do których zachodzi ewentualność postępowania celowościowego.
Ocena - pozwala na porównanie istniejących stanów rzeczy z postulowanymi lub niechcianymi, czyli wrażenia aprobaty lub dezaprobaty badanych stanów, określenia rozbieżności między istniejącymi stanami a układami odniesienia.
Konkluzja - stwierdzenie potrzeby podjęcia postępowania celowościowego lub jej brak.
Tłumaczenie - wyjaśnienie przyczyn (genezy) istniejącego stanu
Postulowanie - zobrazowanie stanów, które podlegają zmianie
Stawianie Hipotez - przypuszczeń dotyczących związku między projektowanym a czynnikiem przyczynowym.
Diagnoza rozwinięta - wyjaśnia szereg problemów dotyczących badanego stanu rzeczy. Są to zagadnienia dotyczące gatunku, typu, przyczyn jakie pierwotnie zadziałały i ciągu zdarzeń, które doprowadziły do stanu obecnego oraz znaczenia stanu obecnego dla całości układu, procesu lub przedmiotu, ustalenie fazy rozwoju jak też określenie jak ten stan rozwinie się w przyszłości.
DIAGNOZA PSYCHO PEDAGOGICZNA
Diagnozy cząstkowe
- diagnoza identyfikacyjna - identyfikuje badany stan rzeczy przez przyporządkowanie do jakiegoś gatunku albo typu zjawiska, określa, nazywa dany stan rzeczy, problem, zaburzenie.
- diagnoza genetyczna - wyjaśnia obszar uwarunkowań badanego stanu rzeczy, dąży do ustalenia czynników przyczynowych i mechanizmów rozwoju problemu, zdarzenia.
- diagnoza znaczenia - określa rolę badanego zjawiska dla pewnego szerszego kompleksu zjawisk, całego układu którego dotyczy.
- diagnoza fazy - wskazuje etap rozwoju stanu rzeczy podlegającego rozpoznaniu.
- diagnoza prognostyczna (rozwojowa) oznacza przewidywanie tego jak badane zjawisko może lub powinno się rozwinąć (ziemski)
DIAGNOZA DECYZYJNA - rozpoznanie stanów rzeczy, faktów, zjawisk procesów ze sfery wychowania kształcenia pomaga w podejmowaniu decyzji praktycznych.
Podstawowe cechy diagnozy decyzyjnej:
- dążenie do realizowania diagnozy pełnej i rozwiniętej
Oceniający charakter diagnozy - polegający na odnoszeniu rozpoznanych stanów rzeczywistych ich poszczególnych cech lub warunków ich występowania do pewnych stanów pożądanych charakteryzujących inne podobne układy lub będących założeniem, oczekiwaniami wobec jakiś działań lub procesów. Ocena w diagnozie może się opierać na kryterium normatywno wzorcowym (normy i wzorce), porównawczym (inne podobne układy) lub postulatywnym (cele i zadania wychowawcze, edukacyjne itp.) (Kawula)
Realizowanie diagnozy w wymiarze pozytywnym - cel pedagogicznego rozpoznania zawsze jest dwojaki, poznać charakter genezę, przejawy i przyczyny niepokojącego stanu rzeczy, ale też odkryć „siły” jednostki i jej najbliższego środowiska.
Dążenie do autodiagnozy osób systemów czy środowisk wynika z decyzyjnego charakteru praktycznej diagnozy. Jeśli działanie naprawcze, terapeutyczne, korygujące podejmowane w wyniku diagnozy mają być skuteczne, to muszą się opierać na mniej lub bardziej zaangażowanym uczestnictwie osób układów, środowisk których dotyczą (Leporczyk Węgrzecki)
Łączenie poznania pośredniego z bezpośrednim (B. Urban) ograniczenie poznania tylko do metod i technik pośrednich prowadzi nie rzadko do uzyskania wiedzy schematycznej i niepełnej. Konsekwencją tej sytuacji jest oparcie procesu diagnostycznego na poznaniu bezpośrednim, umożliwiający dotarcie do tego co indywidualne i niepowtarzalne w kontekście spotkania i dialogu.
Realizacja diagnozy w kontekście środowiska - istotną rolę w procesie poznawania trudności wychowawczych odgrywa środowisko rodzinne, rówieśnicze, lokalne, okoliczne.
UWARUNKOWANIA PROCESU DIAGNOSTYCZNEGO:
-Podmiotowe - związane z osobą diagnosty, wiek, wykształcenie, wiedza merytoryczna zdolność jej wykorzystywania umiejętność posługiwania się podstawowymi technikami badawczymi, doświadczenie.
-Przedmiotowe - dotyczące zebranego materiału diagnostycznego (Kułakowska '98)
-Kontakt diagnostyczny - relacje między badanym a diagnostą umożliwiają otwarte i szersze wyrażanie uczuć, myśli i treści ważnych dla rozpoznania diagnostycznego.
Cechy kontaktu diagnostycznego
- asymetria ról
- asymetria komunikacji
- asymetria funkcji badania
Wskaźnik prawidłowego kontaktu |
Wskaźnik kontaktu pozornego |
- osoba badana ma poczucie że każda jej wypowiedź niezależnie od treści spotka się z akceptacją że diagnosta jest zainteresowany poruszanymi problemami że nie wykorzysta udzielonych mu informacji niezgodnie z jej interesami - osoba badana nie przejawia oznak oporu a wiec udziela odpowiedzi, nie milczy, nie odpowiada zdawkowo co nie oznacza jeszcze że nie przeżywa niepokoju lęku, winy. |
- rola diagnosty w zbieraniu informacji jest nadmierna lub znikoma - we wszystkich wypowiedziach badanego zauważalny jest wspólny mianownik np. przedstawienie się w lepszym świetle, wzbudzanie współczucia, - konstruowanie wypowiedzi zbyt logicznie, konsekwentnie -historia opowiedziana w sposób klasyczny standardowy. |
Podstawowe techniki kontaktu diagnostycznego
Techniki nawiązywania kontaktu |
Techniki podtrzymywania kontaktu |
- efekt halo - pierwsze wrażenie - dystans psychologiczny - warunki prowadzenia rozmowy - sposób ułożenia pytań ich kolejność forma i treść - tempo prowadzenia rozmowy |
- minimalizowanie napięcia emocjonalnego powodowanego lękiem wstydem poczuciem winy - okazywanie akceptacji w formie werbalnej i pozawerbalnej - parafrazowanie wypowiedzi - milczenie - przeformułowanie pytań - udzielanie dodatkowych informacji - wyrażanie emocji |
Podstawowe błędy badawcze w procesie diagnostycznym
Błąd podstawowy - (pomiotu do przedmiotu) - wiąże się z brakiem uwzględnienia perspektywy badanego w toku rozpoznania jego sytuacji życiowej i brakiem elastyczności w procesie poznawania (postępowanie wedle ścisłego schematu)
Błąd Maski - czyli zasłanianie się swoją rolą co ogranicza poznanie wiąże się zarówno z brakiem współodczuwania (empatia) i umiejętności postawienia się w sytuacji osoby diagnozowanej a także spojrzenia na jej sytuację z różnych perspektyw w sposób niestereotypowy.
Błąd sędziego - czyli brak postawy wartościującej, etykietyzacja osoby badanej - powoduje szufladkowanie opisywanej sytuacji wedle sztywnych, stereotypowych kryteriów zamykając proces diagnozy w typowych kategoriach analizy (subiektywizm)
Błąd skupienia się na negatywnych aspektach funkcjonowania jednostki - bez uwzględnienia jej mocnych stron - zawęża pole poznania i projektowania interwencji.
Błąd skupienia się na skutkach bez powiązania ich kontekstem sytuacyjnym czy przyczynami zachowań - ograniczenie możliwości wyjaśnienia mechanizmów zaburzonego funkcjonowania.
Błąd redukcji źródeł wiedzy polega na braku łącznego i dynamicznego wykorzystywania w procesie poznania wiedzy wynikającej z osobistych doświadczeń.
Rodzaje obserwacji
Kontakt obserwatora z obserwowanym: Obserwacja: - pośrednia - bezpośrednia - jawna - ukryta |
Stopień autoryzacji narzędzi Obserwacja - standaryzowana - niestandaryzowana |
Czas trwania obserwacji Obserwacja: - ciągła - próbek czasowych |
Wywiady
Rodzaje:
- Jawny, ukryty
- standaryzowany , niestandaryzowany
- indywidualny , grupowy