Uwarunkowania stanu zdrowia( czynniki kształtujące zdrowie):
1. styl życia ponad 50% ( zachowania prozdrowotne to: prawidłowe odżywianie, odpowiedni poziom aktywności fizycznej, odpowiedni odpoczynek. Zachowania antyzdrowotne: zachowania negatywnie wpływające na zdrowie- nałogi, nieregularny tryb życia, brak aktywności fizycznej)
2. warunki środowiskowe ponad 20% ( czynniki chemiczne, biologiczne, fizyczne, psychospołeczne - relacje interpersonalne pomiędzy ludźmi)
3. Cechy dziedziczne ponad 15% (cechy genetyczne, uwarunkowane do dziedziczenia chorób, zwłaszcza chorób krążenia i nowotworów)
4. Opieka zdrowotna- działania dotyczące kształtowania zdrowia, działania prewencyjne, lecznicze, kształtują zdrowie i jakość usług.
Zdrowie WHO: stał pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrego samopoczucia. Dobrostan biopsychospołeczny, odczuwany subiektywnie a nie jedynie jako brak choroby czy kalectwa.
Zdrowie według aspektu fizjologicznego: pełna zdolność organizmu do utrzymania równowagi miedzy nim a środowiskiem zewnętrznym również do prawidłowego reagowania na zmiany środowiska zewnętrznego i adaptacji do tych zmian
Zdrowie według aspektu ekologicznego: stan spoistej równowagi miedzy organizmem człowieka a otaczającym go środowiskiem. Równowagi umożliwiającej trwanie rozwój i reprodukcje człowieka.
Zdrowie według aspektu socjologicznego:
1. brak choroby - choroba nie jest pojęciem statycznym ustalonym raz na zawsze ale wyraża aktualny stan wiedzy medycznej co do procesów patologicznych zachodzących w organizmie
2. dobrostan- subiektywnie odczuwane dobre samopoczucie
3. twórcze życie- zdrowie to zdolność prowadzenia życia sensownego i twórczego, satysfakcjonującego danego człowieka.
Zdrowie w aspekcie psychologicznym - uwzględnia kulturowe zróżnicowanie kryteriów zdrowia:
1 zdrowy jest każdy u którego nie występują objawy chorób psychicznych
2.zdrowy jest każdy kto jest taki jak większość danej zbiorowości
3. zdrowy jest każdy kto przystosowany jest do kultury której żyje, kto spełnia normy i zadania w danej kulturze i zbiorowości.
Koncepcja Pearsona: definiuje stan zdrowia i choroby. Zdrowie to stan w którym jednostka wykazuje optymalna umiejętność, efektywnego pełnienia ról i zadań wyznaczonych jej w procesie socjalizacji. Choroba to dewiacyjna rola społeczna, której jednostka nie jest w stanie podporządkować się normom sprawności fizycznej i psychicznej, umożliwiającym optymalne uczestnictwo w życiu społecznym.
Czynniki uwarunkujące stan zdrowia:
a) negatywne( brak choroby, nie korzystne relacje w pracy, nadmierny wysiłek fizyczny, ekspozycja na substancje szkodliwe w czasie pracy, wyczerpujący , monotonny charakter pracy, złe warunki mieszkaniowe, brak aktywności fizycznej w czasie wolnym od pracy, nałogi, nie prawidłowe odżywianie.)
b) pozytywne( utrzymanie kondycji psychofizycznej stosownej do wieku i płci, możliwość pełnego korzystania z praw i swobód obywatelskich, uzyskanie odpowiedniego wykształcenia, możliwość zatrudnienia, właściwe odżywianie, posiadanie poczucia bezpieczeństwa, posiadanie możliwości regeneracji sił, wypoczynku i rozrywki, dostępność odpowiedniej odzieży)
Rodzina - grupa społeczna złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i stosunkiem rodzice i dzieci. Rodzinę tworzą osoby połączone układem stosunków o szczególnie intymnym charakterze
Funkcje rodziny:
1. biopsychiczne( prokreacyjna i seksualna) zabezpieczają naturalny rozwój grupy rodziny i rozwój społeczeństwa jako całości. Zaspokajają potrzeby macierzyństwa i ojcostwa w ramach układu zyskującego powszechna akceptacji społeczna.
2. ekonomiczna - a)materialno ekonomiczna, aktywność mająca na celu zaspokojenie materialnych i bytowych potrzeb rodziny, przede wszystkim członków rodziny którzy nie sa w stanie sami zarabiać. b) opiekuńczo- zabezpieczająca, rodzina zapewnia całościowe zabezpieczenie potrzeb całej rodziny, przede wszystkim osób starszych i przewlekle chorych, dzieci.
3.społeczno- wyznaczająca: a) klasowa, rodzina nadaje pozycje członka rodziny a przede wszystkim dzieciom. b) legalizacyjno- kontrolna, polega na regulowaniu zachowań członków rodziny, w zależności od panujących w danym społeczeństwie norm religijnych, obyczajowych i prawnych. Taki system kontroli decyduje o kontroli i bezpieczeństwie w całym organizmie społecznym
4. socjo- psychologiczna- a) socjalizacyjno- wychowawcza, gdzie rodzina kształtuje osobowość członków rodziny, przygotowując ja do samodzielnego pełnienia ról społecznych. Wynikiem socjalizacji jest przekaz wiedzy o świecie, prawach przyrody, podstawowych mechanizmach środowiska. b) kulturalna, wprowadza członków rodziny w świat kultury, przede wszystkim dzieci. c) rekreacyjno- towarzyska, zaspokajana są potrzeby kontaktów towarzyskich i odziewków społecznych. d) emocjonalno- ekspresyjna - poprzez realizacje rodzina zaspokaja potrzeby bycia przedmiotem i podmiotem miłości oraz potrzebę społecznego uznania i bezpieczeństwa.
Typy rodzin:
- rodzina nuklearna
- Rodzina nuklearna w związku formalnym lub nieformalnym z dziecmi
- rodzina nuklearna z krewnymi
- zona i mąż oraz ich dzieci z poprzednich małżeństw
- komuna, grupa mężczyzn, grupa kobiet
- rodziny i małżeństwa homoseksualne
- samotne osoby dorosłe
- Kobieta i mężczyzna w związku nieformalnym
- jedno z rodziców z dzieckiem bądź dziećmi
Zmiany w funkcjonowaniu rodziny:
- skład rodziny, kiedyś rodziny wielopokoleniowe teraz model 2+1 lub 2+2
- Zarówno ojciec jak i matka pełnia f. ekonomiczne, kiedyś ojciec zarabiał na rodzinę
- zwiększył się koszt utrzymania dziecka
- zmalała funkcja prokreacyjna
- role w obrębie rodziny są bardziej skomplikowane
- relacje maja charakter demokratyczny, wspólnie podejmowane decyzje
- członkowie rodziny sa bardziej niezależni, przez co rodziny są mniej stabilne
- obecnie dzieci nie opiekują się przewlekle chorymi rodzicami
Cykl życiowy rodziny:
1. nawa para
2. narodziny 1 dziecka
3. rodzina z dziećmi w wieku szkolnym
4. dorastająca rodzina
5. początek rozpadu rodziny
6. rodzice bez dzieci ( puste gniazdo)
7. starzejące się małżeństwa w wieku emerytalnym
8. starzenie się jako wdowa lub wdowiec.
Przewidywalne momenty przełomowe:
- narodziny 1 dziecka
- początek i koniec szkoły
- wybór zawodu i wykształcenia
Nieprzewidywalne momenty przełomowe:
- narodziny upośledzonego dziecka
- utrata 1 z członków rodziny
- utrata pracy
- konflikty partnerskie, separacje, rozwody.
- inwalidztwo z powodu wypadku
- schorzenia zmieniające jakość życia, choroby nowotworowe, nałogi, alkoholizm, narkomania
Istota zdrowia:
- zdolność do normalnego funkcjonowania organizmu, mająca na względzie wszystkie organy i układy i ich prawidłowe funkcjonowanie.
- pewien potencjał fizyczny i psychiczny dający możliwość rozwoju
- wyraz równowagi i harmonii możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych człowieka.
- zdolność i umiejętność pełnienia ról społecznych
- zdolność do adaptacji zmian środowiska i radzenia sobie z tymi zmianami.
Zdrowie według WHO jest wartością, dzięki niej człowiek może realizować swoje aspiracje i potrzebę osiągnięcia satysfakcji a także zmieniać środowisko i radzić sobie z nim. Zdrowie jest to bogactwo dla społeczeństwa, gwarantujące jego rozwój społeczny i ekonomiczny. Tylko zdrowe społeczeństwo może się rozwijać. Zdrowie jako środek do osiągnięcia lepszej jakości życia.
Zachowanie zdrowotne- to jakiekolwiek zachowania lub aktywność jednostki będąca elementem codziennego życia a ponadto wpływająca na jej stan zdrowia. To również praktyczne stosowanie wiedzy na temat zdrowia i choroby. Są to tez wszelkie zachowania człowieka które maja związek ze zdrowiem lub z choroba. Dzielą się na: biopozytywne ( mające pozytywny wpływ na zdrowie) i bionegatywne( mające zły wpływ na zdrowie)
Postawa zdrowotna- to różnica miedzy postawa zdrowotna a zachowaniem zdrowotnym. Jest to wiele zachowań wobec różnych sytuacji, tendencji do zachowywania się w określony sposób( Np. sposoby radzenia sobie ze stresem)
Podział zachowań zdrowotnych ze względu na stan zdrowia:
a) zachowania zdrowotne z zdrowiu: mogą być ukierunkowane na umacnianie zdrowia, na zapobieganie chorobą lub jak najwcześniejsze jej wykrywanie. Zachowania które sprzyjają utrzymywaniu zdrowia: prawidłowe odżywianie, zachowywanie higieny, podejmowanie regularne aktywności fizycznej, nabycie umiejętności rozładowania stresu, napięć, praca nad własną osobowością, poddawanie się szczepienia ochronnym. Zachowania które sprzyjają utracie zdrowia: palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu i leków, używanie środków uzależniających, przemoc w codziennym życiu, duże skłonności do ryzyka.
b) zachowania zdrowotne w doświadczaniu choroby: zachowania te charakteryzuje świadomość czuje się chory. Zachowania te mogą towarzyszyć bezobjawowemu przebiegowi choroby jak i obiektywnie stwierdzonym dolegliwością. W doświadczaniu choroby możliwe są następujące działania: przyjmowanie postawy biernej wobec choroby, czyli oczekiwanie aż dolegliwości same ustąpią, samoleczenie, samodzielne stosowanie dostępnych środkowi metod. Korzystanie z pomocy uzdrowicieli i bioenergio terapeutów.
c)zachowania zdrowotne w roli chorego: dotyczą sytuacji gdy jednostka doświadczająca objawów choroby zabiega o ich usuniecie, korzystając z pomocy instytucjonalnych usług służby zdrowia. Np. poszukiwanie pomocy medycznej, współdziałanie z personelem medycznym w procesie leczenia, wykonywanie lub niewykonywanie otrzymanych zaleceń.
Warunki niezbędne dla zdrowia to żywność, posiadanie schronienia, poczucie bezpieczeństwa, oświata, uzyskanie wystarczających dochodów, sprawiedliwość społeczna.
Narodowy Program Zdrowia 2006/2015, realizowany w Polsce od 1990 r. opiera się on na sytuacji epidemiologicznej Polski. Problemy zdrowia w Polsce to: choroby układu krążenia, choroby nowotworowe, urazy i wypadki oraz ich następstwa, zaburzenia zdrowia psychicznego. NPZ określa pewne cele i kierunki polityki zdrowotnej do 2015 roku, koncentruje się na powszechnych badaniach profilaktycznych. Bierze pod uwagę: nierówności w zdrowiu polaków związane z płcią(nadumieralność mężczyzn we wszystkich grupach wiekowych, kobiety żyją dłużej niż mężczyźni, kobiety zaś częściej chorują). Nierówności związane z miejscem zamieszkania( dłużej żyją mężczyźni w mieście niż na wsi. Kobiety dłużej żyją na wsi niż w mieście). Nierówności związane z rejonem zamieszkania( wyższe natężenie umieralności jest w Polsce zachodniej i środkowej). Nierówności związane z miejscem zajmowanym w strukturach społecznych( gorszy stan zdrowia u ludzi najuboższych, słabo wykształconych, z niższych struktur społecznych). NPZ ma swój cel strategiczny: poprawa zdrowia polaków i związana z tym jakość życia ludności. Do osiągnięcia tego celu stworzono 3 kierunki działań: zmniejszenie różnic w dostępie do usług medycznych, kształtowanie prozdrowotnego stylu życia, tworzenie środowiska pracy, nauki, życia sprzyjającego zdrowiu. Cele NPZ: zwiększenie aktywności fizycznej ludności, zmniejszenie występowania otyłości, poprawa jakości i efektywności usług medycznych.
Okres noworodkowy 0-1miesiaca:Okres adaptacji głowa stanowi ¼ czesci ciala krótka szyja dlugi tłów duzy brzuszek konczyny krotkie zgięte w stawach duze dłonie stopy donoszony noworodek 50-52 cm 2,5-4,5 kg dziecko oddycha samo czynności trawienne wydalania utrzymania temp w 2-3 dniu pojawia się zółtaczka fizjologiczna spi ok. 20 h na dobe
Okres niemowlęcy do 1 roku życia:Nastepuje duzy przyrost masy ciała zrastaja się kosci czaszki pojawiaja się pierwsze żeby mleczne ilość snu zmniejsza się do 10-14 na dobe a liczba posiłków do 5 ok 3 miesiaca podnosi glowe ok. 5 przewraca się samodzielnie na bok ok. 4-8 siedzi samodzielnie chwyta przedmioty ok 6-10 potrafi wstac ok. 11-14 samo chodzi nastepuje rozwój mowy i uczuc dziecko uczy się rozpoznawac matke poprzez zapach glos
Okres poniemowlęcy od 13 mies do 3 roku: Ksztaltuje się pionowa postawa ciala konczy się wyrzynanie zębów mlecznych zmniejsza się apetyt dziecko staje się szczuplejsze doskonalenie układu nerwowego i mięśniowego ok. 12-33 umie chodzic do tylu wejsc po schodach intensywnie rozwija się mowa zapotrzebowanie na ruch
Okres przedszkolny od 4-7 lat Sylwetka jest szczuplejsza ruchy SA zamierzone i precyzyjne rodzajem aktywności dziecka jest zabawa i twórczość dociakliwosc dziecko opanowuje możliwość budowania złożonych zdan uczy się liczyc labilność uczuciowa z placzu szybko przechodzi w smiech normalizuje się tetno i cisnienie krwi bardzo zywe SA relacje uczuciowe rozwija się mowa i wyobraznia myslenie
Okres wczesnoszkolny od 7-10-12roku: Nastepuje zmiana uzębienia mlecznego na stale doskonali się spostrzegawczość wystepuje umiejętność pracy w zespole zwieksza się aktywność i samodzielność myslenia wystepuje potrzeba obcowania z rodzicami ale ich autorytet stopniowo się zmniejsza
Okres pokwitania od 12 -15 roku zycia: Stopniowo nastepuje kształtowanie się zdolności do rozwoju gwałtowny wzrost u dziewcząt:zaokrąglenie się bioder rozwoj piersi wystepowanie pierwszej miesiaczki
U chłopców:mutacja poszerzanie się barkow na ciele pojawia się owłosienie silne staja się wiezi koleżeńskie grupy rówieśnicze rozwija się zdolność do myslenia abstrakcyjnego logicznego kształtują się trwale zainteresowania
Okres młodzieńczy od 16-18 roku: Osiagniecie ostatecznych wymiarow liniowych ciala wyrastaja żeby mądrości kształtowanie niektórych cech motorycznych np. sily wytrzymałości praca narządów ciała jest już w pelni dojrzala jedynie mozg ulega nadal zmianom stad dalszy rozwoj i bogacenie się zycia psychicznego.
Kryzys to przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, wywołany przez krytyczne wydarzenia bądź wydarzenia życiowe wymagające istotnych zmian i rozstrzygnięć. Wydarzenia: 1. emocjonalnie znaczące wyodrębnione z toku życia codziennego- urodzenie dziecka, śmierć członka rodziny. 2. wydarzenia które wymuszają zmiany w rodzinie czy życiu społecznym- przejście na emeryturę osoby dotychczasowo aktywnej,3. wydarzenia które maja pozytywne zabarwienia emocjonalne- zawarcie małżeństwa 4. wydarzenia które maja negatywne zabarwienia emocjonalne- zdrada.
Kategorie kryzysów:
- normatywne kryzysy rozwojowe, związane z wydarzeniami życiowymi Np. małżeństwo, narodzenie dziecka, są nierozłączne z życiem rodziny.
- kryzysy losowe czyli incydentalne, wywołane przez wydarzenia nieprzewidywalne. Te kryzysy nie dotyczą wszystkich rodzin, tylko niektórych.
- kryzysy entogenne, wywołane przez indywidualne patologiczne wzorce rodzinne Np. w rodzinach gdzie występuje przemoc, w rodzinach osób uzależnionych od alkoholu.
Patologia społeczna- jednostkowe lub zbiorowe zachowanie ludzkie naruszające obowiązujące normy etyczne oraz powodujące negatywne skutki społeczne.
Patologia rodziny - to stan, który zagraża brakiem zabezpieczenia podstawowych potrzeb rodziny, bo rodzina przestaje wypełniać swoje zasadnicze funkcje w stopniu niezbędnym do tego celu. Ma wymiar społeczny, psychologiczny i medyczny. Do podstawowych przejawów patologii rodziny należą: egzystencja w ubóstwie, obciążenie rodziny chorobą przewlekła, rodzina niepełna, uzależnienia.
Profilaktyka - medyczne działania i środki stosowane w celu zapobiegania chorobą.
Profilaktyka w naukach społecznych- to działania które maja na celu wspieranie rozwoju społecznego człowieka a przez to wspieranie zdrowia, poprzez umożliwienie niesienia pomocy potrzebnej do konfrontacji ze złożonymi, stresującymi warunkami życia. Według definicji Golda i Ferrara.
Promocja zdrowia- jest to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymania. Według karty ottawskiej.
Promocja zdrowia- obejmuje edukacje zdrowia oraz działania ukierunkowane na zmiany w środowisku fizycznym, społecznym, funkcjonowaniu służb społecznych oraz ma tworzyć w społeczeństwie system wsparcia. Według def. Baricia
Edukacja zdrowotna: to kształcenie i wychowanie oraz ocena kwalifikująca do wyższych etapów rozwoju. Podstawą tego procesu jest przekonanie o szerokich możliwościach planowanego uświadomienia człowieka przy pomocy racjonalnych metod nauczania.
Edukacja zdrowotna( def. Według Smitha) - to wiedza ale także przekonanie, zachowania oraz sposoby i style życia, które maja na celu utrzymanie zdrowia na danym poziomie poprzez: zmianę myślenia o zdrowiu w sensie jego promowania, zwiększenie skuteczności oddziaływania i kontroli nad własnym zdrowiem.
Edukacja zdrowotna zawiera 2 elementy: informowanie( dostarczenie wiedzy, kształtowanie świadomości ustalenie czynników ryzyka. W zakres informowania wchodzi profilaktyka i oświata zdrowotna) i wychowanie zdrowotne( kształtowanie postaw prozdrowotnych)
Oświata zdrowotna- wiedza o kulturze życia codziennego, kulturze życia zbiorowego i osobistego, której podstawą jest higiena w jak najszerszym znaczeniu( higiena osobista, otoczenia, żywienia, pracy, wypoczynku,) def. Według Wedlandowskiej, Mazurkiewicza i Baricia.
Wspólne elementy definiowania:
- podmiot działania( indywidualna osoba lub grupa osób, grupa społeczna -szkoła, zakład pracy)
- metody i formy( motywowanie, uczenie umiejętności praktycznych)
- interakcje ze środowiskiem w celu uzyskania wsparcia społecznego
Różnice w definiowaniu:
-organizacja procesu oddziaływania na podmiot( podmiotem może być człowiek zdrowy, chory, zagrożony choroba)
-ocena czynników ryzyka
-podstawy formalno prawne
Etapy profilaktyki( fazy):
- Profilaktyka I fazy: obejmuje działania nastawione na umacnianie zdrowia( działania swoiste i nieswoiste). Działania nieswoiste obejmują działania postaw prozdrowotnych człowieka zdrowego i jest to edukacja zdrowotna i wychowanie zdrowotne. Przykładem działań swoistych są :szczepienia, zapobieganie zanieczyszczenia środowiska.
- profilaktyka II fazy: działania ukierunkowane na wczesne wykrywanie chorób i jej przyczyn a także na diagnozowanie. Przykładem jest np. czynne poradnictwo w zakresie różnych problemów zdrowia, bilanse zdrowia, badania przeglądowe.
- profilaktyka III fazy: działania wobec samej choroby która się rozwinęła, związku z tym istnieją zagrożenia trwałego upośledzenia narządu, niepełnosprawność, kalectwo.
W zakresie promocji zdrowia mamy 3 etapy:
- wiedzieć ( przekazać wiedze społeczeństwu na temat co szkodzi zdrowiu a co jemu sprzyja)
- chcieć( aby społeczeństwo chciało zdrowo życ musza mieć motywacje. Przekonanie społeczeństwa do prozdrowotnego stylu zycia.
- móc- działania w zakresie różnych instytucji. Odpowiednie warunki do prozdrowotnego stylu zycia.
Krzywdzenie dziecka- każde zamierzone działanie dorosłych które wpływa ujemnie na rozwój fizyczy czy psychiczny dziecka.
Formy przemocy: fizyczna, psychiczna, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywania potrzeb bytowych i wychowawczych.
Czynniki ryzyka występujące u dziecka krzywdzącego:
1) czynniki ze strony dziecka - dziecko niechciane, przewlekle chore, kalekie.
2) czynniki ryzyka ze strony rodziców - choroby psychiczne rodziców, niskie poczucie wartości, zachowania antyspołeczne, narkomania, alkoholizm, prostytucja.
3) czynniki ryzyka ze strony rodziny - kryzys rodziny, związki w których tylko matka lub ojciec jest rodzicem, brak satysfakcji zawodowej.
Krzywdzenie fizyczne- kary cielesna zadawane dziecku zwykle w stanach dużego wzburzenia emocjonalnego bez kontroli tych czynów z premedytacją ( zespół potrząsanego dziecka, oparzenia skarpetkowe)
Krzywdzenie psychiczne - niszczenie w dziecku pozytywnego obrazu własnej osoby( ubliżanie mu , ośmieszanie, ponizanie, straszenie)
Wykorzystywanie seksualne - wciąganie dziecka w sfere aktywności seksualnej nie adekwatnej do jego etapu rozwojowego. W sfere której dziecko nie rozumie i nie jest w stanie zaakceptować, które jednocześnie narusza normy prawne.
Zaniedbania w zakresie potrzeb bytowych i wychowawczych - do najczęściej obserwowanych należy niedożywienie ilościowe lub jakościowe, nieprzestrzeganie higieny osobistej, brak opieki nad dzieckiem, czego wynikiem mogą być ciężkie urazy ciała: głowy, jamy brzusznej, kręgosłupa.
Mierniki stanu zdrowia:
- przeciętne trwanie życia- srednia liczba lat jaka ,ma do przezycia osoba w danym wieku
- wskaźnik umieralności niemowlat- ocenia wszystkie zgony dzieci od urodzenia do ukończenia 1 roku zycia
- wskaźnik zachorowalności- liczba nowych przypadków zachorowań, zarejestrowanych w ściśle określonym czasie .
- wskaźnik umieralności - liczba zgonów w ciagu roku w określonej populacji.
Długość zycia mężczyzn 68-69 lat
Długość zycia kobiet 77-78
Choroby układu krążenia: prawie 50% zgonów. Te choroby są najczestsza przyczyna hospitalizacji polaków. Co 7 polak i co 5 polka choruje na nadciśnienie tętnicze( 20%)
Druga choroba jest choroba wieńcowa, cierpi na nia co 7 polka i co 10 polak
Nowotwory złośliwe: ok. 25% zgonów. Najwieksza zachorowalność wśród mężczyzn to rak: płuc, żołądka, jelita grubego. Wśród kobiet: rak szyjki macicy, piersi. W Polsce ponad 40% zgonow spowodu nowotworów ma miejsce przezd 65 rokiem zycia.
Następstwa urazów i zatruć - obecnie zgony to 7%. 70% zgonów to wypadki drogowe. Na 100 wypadków przypada 11 zgonów.
Rozwój wewnątrzmaciczny:Pierwsza faza rozwoju zapłodnienie i podział zygoty odbywa się w jajowodzie,następnie przemieszcza się do macicy.łożysko powstaje w 2 miesiącu.masa zarodka 4 tyg.jest 10000 większa niż zygoty.w 3 tyg.zarodek ma 2mm wytwarza się pierwotna cewka naczyniowa z której w nastepnym tyg ukształtuje się serce.w 4 tyg zarodek ma zawiązki mózgu oczy żoładka nerek a serce rozpoczyna prace.w 7-8 tyg wykształca się twarz rozwój ukloadow mięśniowego i nerwowego stwarza możliwości pierwszych ruchów.w 3 miesiacu można określić plec dziecka ma 8 cm długości i wykształcone wszystkie narzady wew.organogeneza konczy się 4 miesiaca a dziecko ma 25 cm i 20 dkg zaczynaja rosnąc włosy.5 miesiac -30 cm,40dkg wagi rosna wlosy brwi rzesy i paznokcie matka potrafi odczuc pierwsze ruchy dziecka6 miesiac-25-30 cm,50-70 dkg kostnieje szkielet dziecko cwiczy ruchy ssace warg.7 miesiac-41cm,1800g otwiera i zamyka oczy 8 miesiac-oczy dziecka reaguja na światło powieki zaczynaja mrugac zmiana pozycji
Ontogeneza- ( rozwój człowieka) - sa to procesy zachodzące w organizmie od chwili zapłodnienia i powstania zygoty do śmierci osobnika. To kolejo postępujące po sobie zmiany, nieodwracalne, ukierunkowane, prowadzace do osiągnięcia dojrzałości biologicznej organizmu, oraz zdolności do reprodukcji. Zmiany te dotycza cech psychicznych, morfologicznych i fizycznych.
Na rozwój człowieka składaja się :
a)rozwój fizyczny - procesy biologiczne z wyłaczeniem procesów dotyczących zycia psychicznego. Naleza tu: wzrastanie, różnicowanie, dojrzewanie
Wzrastanie-zmiany wielkości elementów morfologicznych,zwiększanie się wymiarów liniowych i masy ciała przewaga procesów anabolicznych nad katabolicznymi, określamy wielkość badanej cechy, tempo wzrastania, przyrost danej cechy i rytm wzrastania cechy.
Różnicowanie-proces jakościowy obejmuje przebudowę struktury komórek i tkanek, wzajemne dostrajanie się komórek i tkanek, formują się ogólne kształty i proporcje ciała.
Dojrzewanie-przebiega równolegle z proces. wzrastania i różnicowania obejmuje doskonalenia się budowy i czynności narządów.
Czynniki wpływające na rozwój dziecka:
A) czynniki genetyczne( determinanty) - sa zespołem genów dziedziczonych po rodzicach.
b)czynniki paragenetyczne( stymulatory)- odziaływuja w okresie rozwoju wewnątrzmacicznego
c)czynniki egzogenne( modyfikatory) - kstałtuja fenotyp człowieka. Można je podzielic na : czynniki biogeograficzne np. klimat, zasoby wodne i mineralne, swiat roślinny i zwierzęcy. Czynniki społeczno ekonomiczne np. przynależność społeczna rodziców, warunki mieszkaniowe, dochody, wykształcenie rodziców, poziom kultury rodziców.
Czynniki psychiczne można wyroznic pozytywne i negatywne. Powoduja one opóźnienie we wzroście i rozwoju dziecka. Np. nerwica zwiazana ze stresem.
Czynniki produkujące hormony:
- somatotropina- hormon wzrostu, wpływa na podziały komórkowe i biosyntezę białek, wzrastanie tkanek a szczególnie tkanek kostnych.
- hormon gruczołu tarczowego- wpływa na procesy wzrastania przez wpływ na wzrost i uwapnienie chrzastek przynasadowych, rozwój uzębienia, uk. Nerwowego, procesy kostnienia.
- hormon androgenny- ma wpływ na rozwój szkieletu. Pobudza synteze i tworzenie bialek.
Metody badania rozwoju fizycznego dziecka:
- tabele liczbowe: polegaja na porównywanu poszczególnych cech dziecka z formami rozwojowymi przedstawionymi w tabelach.
- siatki centylowe - maja układ graficzny w postaci siatek. ( waska norma cecha znajduje się pomiedzy 25-75 centylem, szeroka norma cecha znajduje się pomiedzy 10-90 centylem) prawidłowa jest szeroka norma.
- morfogramy- metoda graficzna, ilustrujaca kształtowanie się proporcji pomiedzy składnikami masy ciała ( obwób brzucha, klatki piersiowej, . jest to metoda profilów.
Kryteria do określania wieku rozwojowego:
- wiek morfologiczny: czyli wiek sylwetki
- wiek kostny- czyli szkieletowy, ocena układu kostnego
- wiek zębowy: ocena dojrzałości uzębienia
- wiek wtórnych cech płciowych: ocena stanu zaawansowania cech płciowych.
Akceleracja rozwoju: przyspieszenie rozwoju dzieci i młodzieży. Zjawisko dotyczy krajów dobrze rozwiniętych. Dotyczy wczesnego dojrzewania płciowego, opóżnienia procesu przekwitania i starzenia się organizmu. Czynniki wpływające na akceleracje rozwoju: zmiany w sposobie odzywiania, poprawa warunków sanitarnych, postep medycyny, usprawnienie opieki lekarskiej, profilaktyka.
Zdrowie psychiczne-zdolność do zachowania homeostazy i integracji osobowości lub pozostawania w harmonii ze sobą i ze środowiskiem.( według Perzyńskiego)
W ujęciu psychofizycznym zdrowie psychiczne to czynność ośrodkowego układu nerwowego który osiągnął poziom ewolucyjny umożliwiający dowolną i świadomą kontrolę zachowania w rezultacie której całokształt działalności człowieka umożliwia mu optymalne przystosowanie do warunków bez naruszania norm życia społ.
Mierniki zdrowia psychicznego( pozytywne): poczucie własnej wartości, zaradność, optymizm, myslenie pozytywne, umiejętność rozwiązywania sytuacji stresowych, aktywność fizyczna.
Zaburzenia psychiczne dzilimy na:
- niepsychosomatyczne: nerwica 10%, upośledzenie umysłowe, niedorozwój umysłowy.
- psychosomatyczne( psychozy lub choroby psychiczne)od 40-60% : schizofrenia 1%, uzależnienie od narkotyków, leków psychotropowych, alkoholu.
Przyczyny wzrostu występowania zaburzeń psychicznych:
- przedłużenie zycia , kryzys norm i warosci, coraz bardziej wymagające regóły funkcjonowania społecznego, rozwój psychiczny w środowisku zaburzonej rodziny, powszechny kontakt z alkoholizmem, narkomania, proces urbanizacji, przemiany ekonomiczne, gospodarcze i społeczne które dokonuja się w Polsce stwarzają sytuacje stresogenne.
Do zaburzeń psychosomatycznych zaliczamy:
-zespół hiperwentylacyjny- u podłoża leżą stany lękowe : duszności, kołatanie serca.
-wymioty- przyczyny to różne konflikty społ. sytuacje frustrujące
-stany kurczowo-wydzielnicze jelita grubego- charakteryzuje sie silnymi bólami kurczowymi brzucha, biegunka
-nadwaga, otyłość- wzmożone łaknienie może być reakcją psychiczna u osoby dotychczasowo szczupłej na ostrą sytuacje stresową
-zespół psychoglikemiczny- odrębna postać nerwicy stanowi dominujące zaburzenia wegetatywne w przebiegu nerwic o różnym obrazie klinicznym.
Osoby najbardziej narażone na uzależnienia: młode, niedojrzałe emocjonalnie, pochodzące z rodzin niepełnych.
Przyczyny uzależnień:
- ciekawość i chęć eksperymentowania, chęć urozmaicenia monotonii życia, uzyskanie przyjemności, ekstazy, błogostanu, hęć zaimponowania, postawa buntu wobec norm i wartości , chęć łagodzenia stresu, złego samopoczucia, dla zwiekszenia sprawności nauki i pracy.
Narkomania-stałe lub okresowe przyjmowanie w celach nie medycznych środków odurzających wyniku czego powstała lub może powstać zależność. ( według ustawy o zapobieganiu narkomanii)
Uzależnienie-stan psychiczny lub fizyczny który wynika z interakcji jaka zachodzi między organizmem a środowiskiem uzależniającym. Charakteryzuje sie zmianami w zachowaniu lub innymi następstwami do których należy konieczność zażywania tego środka w sposób ciągły lub okresowy w celu doznania jego wpływu na psychikę.
Zależność psychiczna-trudna do przezwyciężenia chęć,potrzeba,przymus psychiczny zażycia środka uzależniającego w celu osiągnięcia porzadanych efektów emocjonalnych lub uniknięcia dyskomfortu psychicznego.
Zależność fizyczna(tkankowa)-powstaje w wyniku systematycznego stososowania substancji uzależniającej zostaje ona włączona do metabolizmu. Nie wywołują zależności fizycznych substancje: halucynogenne, lotne rozpuszczalniki.
o istnieniu zależności tkankowej świadczy isnienie objawów abstynencyjnych.
Zespół abstynencyjny: szereg objawów pojawiających się ze strony psychicznej i fizycznej. To inaczej głód. Naleza tu np : drżenie konczyn górnych i dolnych, nudności, bóle brzucha.
Zależność w kontekście społecznym-zespół przejawiający się u osoby uzależnionej zmianami Zach.wsród których zażycie śr.uzależ.uzyskuje pierwszeństwo przed innymi sposobami zach.które poprzednio miały wielką wartośc dla tej osoby.
Typy uzależnień:
-morfiny- opiół, opiaty, opioidy
-alkoholu i barbituranów-działa destrukcyjnie na ośrod. układ nerwowy(leki senno-uspokaja.
-amfetaminy- psychostymulanty i inne subst o działaniu pobudzającym.(leki z grupy anorektika
-kokainy-(kokaina syntetyczna,liście krasnodrzewu peruwiańskiego
-konopi indyjskich(haszysz marihuana)
-halucynogenów-(LSD, meskalina, psylocybina
-khat- przetwory z roślin czuwaliczki, która zawiera chatynę i inne substancje psychoaktywne
- lotnych rozpuszczalników i podobnych substancji chemicznych tzw. zamienników(aceton benzyna butapren)
Zależność typu morfiny: sposób zażywania zależy od branego środka. Np.opiety sa brane doustnie. Po zazyciu srodka wystepuje błogostan, odprężenie, nastepnie wystepuje ospałość. Zarzywanie po raz pierwszy morfiny może wywołac przykre doznania somatyczne: wymioty, bóle glowy. Długotrwałe zarzywanie powoduje pogorszenie się zdrowia: bladość powłok skórnych, skóra szorstka, wypadanie włosow, zapalenie nerek, gorsza koncentracja uwagi. Często osoby biorące morfine nie dożywają 30 lat. Zespół odstawienny przy morfinie: rozszerzenie źrenic, brak łaknienia, jadłowstręt, bezsenność, niepokój, podwyższenie temp.ciała, wymioty, biegunka.
Zależność typy alkoholu i barbituranów: najbardziej rozpowszechnione sa leki na bezsenność i lęk. Mogą powodować uzależnienie, zatrucie, upośledzenie uwagi i pamieci, zaburzenie koordynacji i równowagi.. zespół odstawienny charakteryzuje się tu: wzmożona potliwością, bólem glowy, zaburzeniami snu, dreszcze, wymioty, zespół majaczenia.
Zależność typu amfetaminy; wywołuje zależności fizyczne, wzrost tolerancji, duże dawki prowadza do omamów, urojeń. Może pojawic się tez rozdrażnienie, wychudzenie, lek. Objawy abstynencji: senność, urojenia, omamy, objawy te dotycza głownie sfery psychicznej.
Zależność typu kokainy: zaburzenia koordynacji ruchu, bełkotliwa mowa, uszkodzenia Komorek mozgowych, uszkodzenia wątroby. Pogorszenie sprawności intelektualnej, upośledzenie pamieci. Objawy abstynencji: stany niepokoju, zaburzenia snu, spadek aktywności.
Alkoholizm - choroba alkoholowa, zespół uzależnienia od alkoholu. Wyróżniamy 4 fazy uzależnienia od alkoholu:
1. faza wstępna- picie umotywowane zewnętrzną przyczyną
2. faza zwiastunów- stała natrętna myśl o alkoholu, picie staje się potrzeba a nie przyjemnością. Picie w tajemnicy przed otoczeniem.
3. faza krytyczna - utrata kontroli nad ilością wypijanego alkoholu.
4.faza chroniczna- picie popranne, pojawiaja się ciagi pijacze tzn. wielodniowe okresy picia, niekontrolowane, obniza się tolerancja na alkohol.
Według WHO rozpoznaje się zespół uzależnienia od alkoholu, kiedy nastepuje rozpoznanie 3 objawów z 7 w ciągu 12 miesięcy:
1. głód alkoholowy- silna potrzeba picia
2.utrata kontroli nad piciem
3. występuje zespół abstynencyjny( drżenie kończyn, drażliwość, przyspieszenie tętna)
4. narastające zaniedbanie przyjemności, zainteresowań z powodu picia.
5. kontynuowanie picia pomimo objawów na występowanie szkodliwych następstw w każdej sferze zycia
6. wzrost tolerancji alkoholu.
Skutki picia alkoholu:
- nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, choroba niedokrwienna, zapalenie żołądka, zapalenie przełyku, marskość wątroby, zaburzenia emocjonalne, ostre i przewlekłe zapalenie trzustki.
Błędy ilościowe żywienia:
- nie właściwa kaloryczność pożywienia
- nadmiar lub niedobór poszczególnych składników odżywczych
Skutki: zawał mięśnia sercowego, choroba wieńcowa, choroby nowotworowe, nadciśnienie tętnicze, rozwój miażdżycy.
Błędy jakościowe żywienia:
- nieregularne spożywanie posiłków, otyłość ( 3 posiłki dziennie dorośli o stałych porach, dzieci 4-5 posiłków, przerwy pomiedzy posiłkami ok. 6 godzin) śniadanie 30% zapotrzebowania, obiad 40-45%, kolacja 20-25%
- nie własciwa temp posiłków
- nie właściwy sposób przygotowania posiłków
- spozywanie konserwantów
- zjadanie posiłkow w pospiechu.
POLSKA - ze spożycia tłuszczy pochodzi 38 % energii, spożywa się dziennie 500 mlq cholesterolu a powinno 300 mlq, spozycie białka 11% a powinno się 15%, węglowodany złożone 51% powinno się 55%, cukier prosty 13% a powinno być do 10%, błonnik pokarmowy 14 gram na dobe a powinno być 40 gram, chlorek sodu 17 gram a powinno być ok. 5-6 gram
AIDS zespół nabytego upośledzenia odporności. Wywołany przez wirus HIV. Jest to tak zwany retrowirus.. na swiecie zyje ponad 30 milionów ludzi z AIDS i HIV. W Polsce liczba zarażonych to ok. 5 tysiecy.
Dogi zarażenia wirusem HIV:
- droga płciowa, przez przetaczanie zakażonej krwi, droga wertykalna, poprzez przeszczepianie narządów osoby chorej, używanie zakażonych igieł,
HIV nie przenosi się droga oddechowa, jelitową, przez owady, żywność, pot, łzy, nie przenosi się przez kichanie, jedzenie w stołówkach., podanie reki.
Objawy nabytego upośledzenia odporności:
- duże: chudniecie, ptrzewlekla biegunka powyżej miesiąca.
- małe:powiekszenie węzłów chłonnych,zapalenie jamy ustnej i gardła, kaszel,zapalenie skóry
Zapobieganie zakazenia HIV:
- promocja zachowań prozdrowotnych, bezpieczna zachowania seksualne, tworzenie sieci punktów diagnostycznych, bezpieczne procedury spozywania narkotyków.
Program profilaktyczny:
1.ocena wiedzy uczniow w zakresie wiedzy o AIDS
2.. postawa postaw uczniów wobez osób chorych na AIDS
3. realizacja programu profilaktycznego
4. ponowna ocena wiedzy uczniów na temat wiedzy o AIDS i stosunku ich do chorych.
Program zawiera 3 cele: usprawnienie systemu zapobiegania zakażenia HIV, edukacja społeczeństwa, kształtowanie właściwych postaw społecznych, zapewnienie zintegrowanej opieki nad osobami z HIV i AIDS.
Aktywność fizyczna jest integralnym i cennym składnikiem zdrowego stylu zycia. Według Kozłowskiego i Nazara jest to praca mięśni szkieletowych z całym zespołem zmian zachodzących w organizmie.
Hipokinezja- stan czasowego lub stałego ograniczenia aktywności fizycznej. Dochodzi wtedy do obniżenia ciśnienia krwi tętniczego, zmniejsza się uwodnienie nerek w skutek utraty wody przez nerki.
Hipodynamia- stan zmniejszonych efektów wktywnosci fizycznej w wyniku zmniejszenia, ograniczenia działania sił grawitacyjnych np. loty kosmiczne.
Wpływ aktywności fizycznej:
- zwiekszenie się pojemności serca, zwieksza się wydajność organizmu, obniza się poziom cukru,zmniejsza się częstość skurczów serca, reguluje się ciśnienie krwi, obniza się zawartość tkanki tłuszczowej.
Wymagany poziom aktywności fizycznej:
- od 3 do5 razy w tygodniu, po 30 min. Dorośli 3x3x130 dzieci 5x40x140
W Polsce pali 39% mężczyzn i 19% kobiet. Do regularnych palaczy naleza osoby od 20-49
Dziennie mężczyzna wypala 19 sztuk papierosów a kobieta 15 sztuk. Czas trwania palenia kobiet 14 lat, mężczyzn 19 lat. Co 12 sekund umiera jakas osoba z powodu palenia,
Przyczyny:
Ciekawość, chec naśladowania innych, chec odprężenia, wpływ środowiska rodzinnego i towarzyskiego, oddziaływanie reklam, lansowanie mody.
Przyczyny socjoterapeutyczne: tytoń jest to pewien rodzaj akywnosci, ułatwiającej utrzymywanie, zawieranie znajomości
Przyczyny farmakologiczne: wpływ tytoniu na uk. Nerwowy: uspokaja lub pobudza
Skutki: rak płuc, rozedma płuc, choroby serca, wrzody zoładka, dwunastnicy, cukrzyca, .
W papierosie znajduje się: amoniak ( zmienia PH papierosa), cukier i lukrecje (poprawia smak) gliceryna( dłużej papieros jest świeży)
Składniki dymu tytoniowego:
- nikotyna, pobudza uk. Współczulny
-tlenek wegla, może on prowadzic do niedotlenienia organizmu
- substancje rakotwórcze( benzopiren, polon 210, chlorek winylu. Kadm)
- substancje drażniące: tlenek azotu, amoniak, ketony, lotne kwasy.
3 rodzaje uzależnień od nikotyny:
1. farmakologiczne, wynika z działania nikotyny na organizm.
2. psychologiczne, odnosza się do sposobu zachowan i postaw palacza.
3. mieszane, występują najczęściej u palaczy
Cechy silnego uzależnienia od nikotyny;
- palenie wiecej niż 25 papierosów dzinnie
- palenie papierosów o wysokiej zawartości nikotyny
- głębokie zaciaganie się dymem
- palenie podczas choroby
Odstawienie papierosa powoduje:
- zmeczenie, rozdrażnienie, apetyt, bezsenność, silna potrzeba zapalenia papierosa, stany lekowe.
Uraz: wypadek to przypadkowe zdarzenie skutkujące urazem oraz następujące w wyniku wyeksponowania na ryzyko. Kategorie urazów: niezamierzone ( wypadek, utoniecie, zatrucie)
Zamierzone: wynikające z przemocy np. pobicie, samobójstwo, zabójstwo.
Przyczyny wypadków:
- uzywanie substancji podłużających, ostra nagła ekspozycja na działanie energii, brak niezbędnych warunków do zycia, , wykonywanie ćwiczeń z duzym nakładem fizycznym.
Najczęściej odnotowuje się wypadki w szkołach. Podstawowych 75%, zawodowych 13% licea 9% . najwięcej wypadków wydarzyło się na korytarzach i schodach 22%, na boiskach, na ulicach w drodze do szkoły, znacznie mnie w salach, warsztatach, świetlicach. Najwięcej wypadków jest na w-f, przerwie, w czasie wycieczek.
Skutki wypadków:
Złamania konczyn 33%, zwichniecia i skrecenia 26% rany zewnętrzne 13% stłuczenia15%oparzenia, zatrucia 12%, zadziej urazy wewnętrzne 4%
Zapobieganie wypadkom:
- systematyczne szkolenie nauczycieli w zakresie profilaktyki wypadków, zwiekszenie nadzoru nad dziecmi, poprawa warunków technicznych szkoł, przestrzeganie zasad BHP, rozprzestrzenianie danych i informacji o wypadkach w szołach i ich przyczynach.
Kryteria oceny stanu zdrowia:
- obiektywna jakość struktur i funkcji organizmu, dostępność służby zdrowia , srednie przeciętne trwanie zycia, samoocena, stan zdrowia może być mierzonywskaznikami jakości zycia, potrzebami medycznymi, wynikami badan laboratoryjnych.
Mierniki stanu zdrowia:
a) negatywne:
zapadalność- liczba nowych przypadków choroby w analizowanych czasie
chorobowość- liczba osób chorych w okresie badanym.
Współczynnik chorobowości- stosunek liczby chorych w analizowanym czasie do liczby populacji narazonej na te chorobe.
Umieralność- liczba zgonów w danym czasie
Współczynnik umieralności- stosunek liczby zgonów do liczby danej populacji
Śmiertelność- jest to odsetek zgonów na scisle określona chorobe z pośród ogólnej liczby chorych na te chorobe.
Współczynnik śmiertelności.- stosunek liczby zgonów z powodu danej choroby do liczby chorych na te chorobe.
b) narazenia zdrowia:
jednostkowe- obejmuja cechy genetyczne jednostki, cechy psychiczne, tryb zycia, pewne nawyki
zbiorowe- zjawiska działające niekorzystnie na cała populacje np. zanieczyszczenie wody, powietrza, gleby.
c) pozytywne: prawidłowe odzywianie( odpowiedni stosunek tkanki kostnej, tłuszczowej) odpowiedni wzrost i masa ciała dla danej Grupy wiekowej, pojemność płuc, parametry krwi.