KONIUGACJA

	Temat czasownika	Końcówka bezokolicznika	I os.l.p cz.teraźń	Bezokolicznik Infinitivus	I os.l.p cz.przeszły	Supinum
I	-a	-are	-o	Salutare	-avi	-atum
II	-e	-ere	-o	Videre	Vidi	Visum
III	-spółgł	-ere	-o	Scribere	Scripsi	Scriptum
IV	-i	-ire	-o	Audire	-ivi	-itum

INDICATIVUS PRAESENTIS ACTIVI - tryb oznajmujący czasu teraźniejszego strony czynnej

l.poj	I	II	IV	III
		Cogit-o	Doce-o	Audi-o	Leg-o
		Cogita-s	Doce-s	Audi-s	Leg-i-s
		Cogita-t	Doce-t	Audi-t	Leg-i-t
	l. mn	Cogita-mus	Doce-mus	Audi-mus	Leg-i-mus
		Cogita-tis	Doce-tis	Audi-tis	Leg-i-tis
		Cogita-nt	Doce-nt	Audi-unt	Leg-u-nt

IMPERATIVUS PRAESENTIS ACTIVI - tryb rozkazujący czasu teraźniejszego strony czynnej

l.poj	Cogita	Doce	Audi	Leg-e
l.mn	Cogita-te	Doce-te	Audi-te	Leg-ite

ZAIMKI OSOBOWE

Przypadek	Liczba pojedyncza		Liczba mnoga
Nominativus	Ego-ja	Tu- ty	Nos- my	Vos- wy
Genetivus	Mei-mnie	Tui -ciebie	Nostri- nas	Vestri- was
Dativus	Mihi- mnie, mi	Tibi- tobie	Nobis- nam	Vobis- wam
Accusativus	Me-mnie	Te- ciebie, cie	Nos- nas	Vos- was
Ablativus	Me-mną	Te- tobą	Nobis- nami	Vobis-wami
	Mecum- ze mną	Tecum- z tobą	Nobiscum- z nami	Vobiscum - z wami
			Nostrum - z nas	Vostrum -z was

Zaimek zwrotny SIĘ

Nom: -

Gen: sui -siebie

Dat: sibi -sobie

Acc: se- siebie

Abl: se- sobą

secum- z sobą

DEKLINACJA I - wszystkie zakończone na a, -ae, wyj: zawody lub z natury oznaczające mężczyzn np.: agricola, nauta, poeta, scriba, incola, Persa, Belga

l. poj	l. mn
Nominativus	Quis? quid?	Kto? co?	Fabul-a	Fabul-ae
Genetivus	Cuius?	Kogo? czego?	Fabul-ae	Fabul-arum
Dativus	Cui?	Komu? czemu?	Fabul-ae	Fabul-is
Accusativus	Quem? quid?	Kogo? co?	Fabul-am	Fabul-as
Ablativus	Quo?	Kim? czym?	Fabul-a	Fabula-is
Vocativus		!	Fabul-a	Fabul-ae

DEKLINACJA II - należą przymiotniki I rzeczowniki rodzaju:

• męskiego, zakończone w nom sing na -us, -er oraz jeden rzeczownik na -ir : vir

• nijakiego zakończone na -um

Genetivus sing kończy się na -i.

l. poj	l. mn
Nominativus	Quis? quid?	Kto? co?	popul-us	popul-i
Genetivus	Cuius?	Kogo? czego?	popul-i	popul-orum
Dativus	Cui?	Komu? czemu?	popul-o	popul-is
Accusativus	Quem? quid?	Kogo? co?	popul-um	popul-os
Ablativus	Quo?	Kim? czym?	popul-o	popul-is
Vocativus		!	popul-e	popul-i

l. poj	l. mn
Nominativus	Quis? quid?	Kto? co?	puer	puer-i
Genetivus	Cuius?	Kogo? czego?	puerl-i	puer-orum
Dativus	Cui?	Komu? czemu?	puer-o	puer-is
Accusativus	Quem? quid?	Kogo? co?	puer-um	puer-os
Ablativus	Quo?	Kim? czym?	puer-o	puer-is
Vocativus		!	puer	puer-i

l. poj	l. mn
Nominativus	Quis? quid?	Kto? co?	verb-um	verb-a
Genetivus	Cuius?	Kogo? czego?	verb-i	verb-orum
Dativus	Cui?	Komu? czemu?	verb-o	verb-is
Accusativus	Quem? quid?	Kogo? co?	verb-um	verb-a
Ablativus	Quo?	Kim? czym?	verb-o	verb-is
Vocativus		!	verb-um	verb-a

ZASADA 146 - rzeczowniki rodzaju nijakiego mają zawsze równe sobie przypadki: nominativus, accusativus, vocativus w sing i pl

Vocativus jest zawsze równy nominatiwowi. Jedyny wyjątek stanowią rzecz i przym II deklinacji zakończone na -us. Rzeczowniki te przyjmują w vocatiwie sing końcówkę -e ; rzeczowniki na -ius maja w vocatiwie -i.

BUDOWA ZDANIA POJEDYNCZEGO

podmiot + orzeczenie + dopełnienie bliższe + dopełnienie dalsze

Tu doces me legere.

Ego deceo vos linguam Latinam.

Magistra nas docet.

Z Acc łączy się:

• IN - dokąd (quo?)

• AD- do, ku, przy

• dopełnienie zdania: kogo?czego? czyli z czasownikami: adhibere, docere, discere, audire

• PER - przez

• POST - po

• INTER- między, pomiędzy, wśród

Z Abl łączy się:

• IN - gdzie(ubi?)

• DE - o (kim?czym?)

• E/ EX - z (czegoś, skądś)

• CUM - z kim, z czym

• PLENUS, PLENA, PLENUM- pełny, napełniony

• A, AB - przez, od

Z Gen łączy się:

• PLENUS, PLENA, PLENUM- pełny, napełniony

• PERITUS, PERITA, PERITUM- doświadczony, biegły

ACCUSATIVUS CUM INFINITIVO - ACI

Marcum intrare video. - Widzę, że Marek wchodzi.

Marek - podmiot w Acc

intrare - orzeczenie w inf.

video- słowo rządzące ( verbum regens)

Orzecznik jest jak podmiot w Acc w orzeczeniu imiennym.

Tłumaczenie zaczynamy od słowa rządzącego potem dodajemy: że.

Takie rozwinięcie dopełnienia ACI- występuje po czasownikach:

Czasownik	Tłumaczenie	Znaczenie
scio	Wiem	myślenie
puto, iudico	sądzę, uważam
video	widzę	postrzeganie
conspicio	zauważam
audio	słyszę
dico	mówię	mówienie
iubeo	nakazuję	żądanie
veto	zabraniam
sino	pozwalam
cupio	pragnę	życzenie
gaudeo	cieszę się	wzruszenie
doleo	boleję

INDICATIVUS IMPERFECTI ACTIVI - czas przeszły niedokonany strony czynnej

Do tematu praesentis czasowników koniugacji I i II dodaje się cechę -ba- + końcówki osobowe. Do tematu praesentis czasowników koniugacji III i IV cechę -eba- + końcówki osobowe. W słowie posiłkowym esse widzimy cechę -a.

Czas ten wyraża:

1. czynność powtarzającą się

2. czynność trwającą przez dłuższy czas

3. stan trwały

4. obrazuje tło dla innych wydarzeń

Magistrum discipulum interrogabat. - Nauczyciel pytał uczniów.

l.poj	I-II	III-IV	esse
		Cogita-ba-m	Audi-eba-m	er-a-m
		Cogita-ba-s	Audi-eba-s	er-a-s
		Cogita-ba-t	Audi-eba-t	er-a-t
	l. mn	Cogita-ba-mus	Audi-eba-mus	er-a-mus
		Cogita-ba-tis	Audi-eba-tis	er-a-tis
		Cogita-ba-nt	Audi-eba-nt	er-a-nt

INDICATIVUS FUTURI I ACTIVI - czas przyszły niedokonany strony czynnej

Czasowniki koniugacji I (-a) i II (-e-) tworzą futurum I przez dodanie cechy (morfemu) -b-. Między cechę -b- a końcówkę wchodzi spójka -i- (doce-b-i-s), która przed -nt przechodzi w -u- (doce-b-u-nt).

Czasowniki koniugacji III (spółgłoskowej) i IV(-i-) oraz mieszanej III/IV tworzą futurum I przez dodanie cechy -e-, jedynie w 1 os. singularis -a- (audi-a-m, leg-a-m).

Międzysamogłoskowe s przechodzi w r: es-a-s => er-a-s.

l.poj	I-II	III-IV	esse
		Cogita-b-o	Audi-a-m	er-o
		Cogita-b-i-s	Audi-e-s	er-i-s
		Cogita-b-i-t	Audi-e-t	er-i-t
	l. mn	Cogita-b-i-mus	Audi-e-mus	er-i-mus
		Cogita-b-i-tis	Audi-e-tis	er-i-tis
		Cogita-b-u-nt	Audi-e-nt	er-u-nt

---