Sekty w Polsce i młodzież

Bez wątpienia zagadnienia związane z pojawiającymi się w Polsce coraz nowszymi ruchami religijnymi wzbudzają ogromne zainteresowanie, nie tylko ze strony mediów, ale również ze strony badaczy i naukowców, których uwaga kieruje się na to zjawisko jako swego rodzaju fenomen. Dzięki mediom patrzymy na całą sprawę jak na zjawisko niezwykle groźne, naruszające wolność osobistą członków tych ruchów, jak na twór powstały w wyniku przepływu informacji z Zachodu i pojawienia się nowych alternatyw dla dotychczasowych przekonań i systemów wartości.

W rozumieniu Alaina Viviens, szefem francuskiej międzyministerialnej komisji do walk z sektami, „sektą nazywamy grupę o charakterze totalitarnym, która działalnością - a nie ideologią - może występować przeciwko prawom człowieka i swobodom obywatelskim”.

Ciekawa jest również definicja Bernarda Fillaire'a. Pisze on, że „mianem "sekty" będziemy określać jakąkolwiek grupę, w której bez względu na wyznawaną ideologię, doktrynę czy wiarę, praktykuje się manipulację umysłową, prowadzącą do psychicznego (niekiedy też fizycznego, a często finansowego) zniszczenia jednostki, jej rodziny, otoczenia i społeczeństwa w celu skłonienia jej do bezwarunkowego przyłączenia się i uczestnictwa w dziele zagrażającym prawom człowieka i obywatela”.

Istotnym pojęciem dla dalszych rozważań jest pojęcie sekty destrukcyjnej. Jest to ruch totalitarny, najczęściej podszywający się pod grupę religijną, kulturalną lub terapeutyczną. Grupa wymaga od swoich członków całkowitego posłuszeństwa, oddania się idei, darmowej pracy dla grupy lub przywódcy. Dzięki zastosowaniu rozbudowanego systemu kontroli, zakazów i kar, oraz technik psychologicznych doprowadza do całkowitej zależności adeptów od grupy przy zniszczeniu związków rodzinnych i społecznych.

Dane dotyczące sekt i nowych ruchów religijnych istniejących w Polsce nie są kompletne, gdyż do tej pory nie zostały na ten temat przeprowadzone badania. Według danych nieoficjalnych w Polsce co roku kilka tysięcy Polaków przyłącza się do jednej z 300 nowych grup religijnych. Zarejestrowanych jest około 150 nowych wyznań. Aby związek wyznaniowy został zarejestrowany, pod wnioskiem o rejestrację musi się podpisać 100 osób, a podpisy muszą być poświadczone notarialnie. Trzeba podać więcej informacji o grupie: opisać dotychczasowe formy życia religijnego i metody działania kościoła oraz podać dokładne adresy i numery dokumentów założycieli.

Jak to się jednak stało, że nowe ruchy religijne wszelakiego kalibru znalazły tak podatny grunt w świadomości Polaków? Odpowiedź na to pytanie dotyka różnych sfer możliwych powiązań społecznych, poczynając od pewnych tendencji tkwiących w rozwoju cywilizacyjnym, poprzez kryzys religii i jej instytucji, społeczeństwa, rodziny i środowisk wzrostu człowieka, aż po zagubienie jednostki w gąszczu jej życia. Wszystkie te czynniki w sposób jednoznaczny wpływają na zmianę nastawienia jednostki do otoczenia i vice versa. Coraz większa anonimowość stosunków społecznych, biurokratyzacja niemalże wszystkich sfer życia, rozprzestrzeniająca się w bardzo szybkim tempie kultura masowa przeznaczona dla odbiorcy masowego, a nie jednostkowego - to wszystko prowadzi do deprywacji jednostki, zwłaszcza w zakresie zaspokajania potrzeb. Ciekawych spostrzeżeń dokonał również Tadeusz Moraczewski, pracownik Dominikańskiego Centrum Informacji o Sektach i Nowych Ruchach Religijnych. Zauważył on, że „polski katolik przez lata izolacji nie nauczył się żyć wśród innowierców. Ale z drugiej strony nie musiał nigdy bronić swojej wiary przed ich argumentami i dlatego łatwo ulega indoktrynacji. Po trzecie wreszcie Kościół katolicki często jest anonimowy, może nie zaspokajać potrzeby wspólnoty i braterstwa.

Psycholodzy zajmujący się teoriami motywacji i potrzeb zwracają szczególną uwagę na konieczność zaspakajania potrzeb i skutki ich niezaspokojenia. Według klasycznej koncepcji Maslowa potrzeby można podzielić na:

• potrzeby niższego rzędu - organiczne, bezpieczeństwa, miłości i przynależności, uznania i szacunku

• potrzeby wyższe - poznawcze, estetyczne, samorealizacji.

Aby móc zaspokoić potrzeby wyższego rzędu, konieczne jest zaspokojenie potrzeb niższych. W sytuacji, gdy świat pędzi coraz szybciej, rodzice coraz mniej interesują się dziećmi i ich potrzebami bezpieczeństwa, miłości i przynależności. To właśnie ten moment, kiedy dzieci uświadamiają sobie, że tego podstawowego oparcia im brakuje, jest momentem rozpoczęcia poszukiwań grupy, w której te potrzeby mogą zostać zaspokojone. W najlepszym wypadku jest to grupa rówieśnicza, nie nosząca piętna patologii społecznej. Wiele osób nie zdaje sobie jednak sprawy z niewerbalnych sygnałów wysyłanych w sytuacji deprywacji. To właśnie te sygnały są wychwytywane przez agitatorów różnorakich ruchów religijnych. Mogą to być ruchy o charakterze pozytywnym, pozwalające rzeczywiście zaspokoić swoje potrzeby duchowe. Najczęściej jednak są to ruchy o jak najbardziej negatywnych podstawach. Osoby werbujące zazwyczaj są dokładnie przeszkolone w temacie odczytywania stanów emocjonalnych potencjalnych członków grupy. Dlatego też przygotowywani są do prowadzenia agitacji w każdej sytuacji - czy to podczas spotkania ze znajomymi, czy w trakcie podróży środkami transportu publicznego. Pośród metod pracy misjonarskiej można wyróżnić agitację przez głoszenie doktryny w wędrówce „od drzwi do drzwi”; obozy wędrowne; kursy; wykład publiczny; wykorzystanie sytuacji przypadkowych; werbowanie połączone z rozdawaniem czasopism; ulotki; wykorzystanie dramatu, filmu i sztuk scenicznych; obietnicę dóbr materialnych i włączenie w struktury ekonomiczne; kontakty towarzyskie; działalność polityczną; dzieła charytatywne; zakładanie instytucji się oni szczególnie podatni na indoktrynację i agitację przeróżnych ruchów paralelnych; działalność kulturalną i inne.

W Polsce szczególny wzrost popularności sekt i nowych ruchów religijnych daje się zauważyć po 1989 roku. Po upadku PRL-u powstała przestrzeń, która bardzo szybko została zagospodarowana przez płynące szerokim nurtem z Zachodu wzory, tym chętniej przyjmowane, że do tej pory były one w Polsce zakazane, teraz natomiast bardzo szybko zyskiwały sobie zwolenników. Wywodzili się oni zazwyczaj z osób, dla których odchodząca w przeszłość ideologia stanowiła proste wyjaśnienie świata, poczucie jedynej słusznej drogi i zwolnienie od odpowiedzialności. Wybory dokonywane były za nich, a oni, pogrążeni w całkowitym konformizmie dla obowiązujących norm społecznych, brali to, co im życie dawało. Nagle sytuacja uległa przeobrażeniu i stanęli przed koniecznością dokonywania wyborów, szukania nowej ideologii i nowego oparcia. Z nadmiaru „dobra” w postaci nowych ruchów, nie umieli się na nic zdecydować. Więc ruchy zdecydowały za nich - bombardując ich miłością, dając poczucie przynależności i spełnienia.

Ksiądz Andrzej Zwoliński wskazuje na główne źródła współczesnej popularności sekt i nowych ruchów religijnych; są to:

• „kryzys cywilizacji - nowe ruchy religijne są niekiedy protestem przeciw zrodzonej przez nowoczesność dezintegracji ludzkiej wolności, pozbawieniu jej ogniska czy centrum. Ich propozycja marszu ku wolności, mającego wyzwolić jednostkę z pęt tradycji, kończy się często zniewoleniem, ponownym uzależnieniem od norm i wymogów grupy. W kulturze współczesnego świata coraz bardziej odczuwalny staje się brak punktu odniesienia, który stanowiłby dla niej absolut - czyli Boga. Kryzys ideowy współczesnego świata sprowadza się do depersonalizacji koncepcji człowieka, osłabienia życia religijnego na rzecz sekularyzmu, kryzysu kultury i religii . Kryzys wiąże się więc z coraz bardziej złożonymi i niejasnymi sytuacjami współczesnego życia, ze zniszczeniem i osłabieniem struktur społecznych, z narastającą wrogością, konfliktami, gwałtem i strachem przed przyszłością

• kryzys Kościoła i religii - łączy się z następującą systematycznie liberalizacją teologii, która stała się obszarem wolnych, niczym nie ograniczonych refleksji. wyrazem kryzysu religii jest również upadek moralności jej wyznawców. Z relatywizmem doktrynalnym łączy się znaczna sekularyzacja, wygaśnięcie wiary w rzeczy nadprzyrodzone, w ingerencję i Opatrzność Boską, zaniechanie przykazań i kryzys wartości

• kryzys rodziny - rodziny nieustabilizowane, rozbite (poprzez rozwód, separację rodziców lub nieobecność fizyczną i duchową rodziców żyjących tylko pracą, pomnażaniem dóbr materialnych), jak również rodziny patologiczne (alkoholizm) mogą być środowiskiem, w którym rodzi się doświadczenie wyobcowania. Ma to z pewnością wpływ na poszukiwanie nowych wspólnot, w których można zaspokajać swe elementarne potrzeby psychiczne i duchowe. zaniedbania ze strony rodziny polegają najczęściej na: braku właściwej opieki wychowawczej, braku miłości rodzicielskiej i ciepła rodzinnego, braku pozytywnej roli ojca jako osoby znaczącej w rodzinie i w procesie wychowania oraz braku pozytywnych przykładów wychowawczych ze strony rodziców, złych stosunkach pomiędzy rodzicami, awanturach, wulgarnym zachowaniu, prymitywizmie, nadużywaniu alkoholu

• osłabienie związków przyjaźni i bliskości - po utracie kogoś bliskiego, w sytuacji zawodu miłosnego, czy kryzysu emocjonalnego młody człowiek szuka małych grup, przypominających „prawdziwą rodzinę”, za którą tęskni, która dałaby mu uczucie przyjaźni i bliskości. Niekiedy za poszukiwaniem prawdziwej wspólnoty kryją się neurotyczne zahamowania i nieśmiałości oraz pewne braki osobowościowo - charakterologiczne. elementami środowiska, w którym wychowuje się dany człowiek, które mogą mieć wpływ na jego skierowanie się w stronę sekt i nowych ruchów religijnych, są: problemy szkolne, brak możliwości ciekawego spędzenia wolnego czasu, wpływ środków masowej informacji, moda, przykład kolegów, zgorszenie zachowaniem się osób znanych sobie jako religijne, nadmiar zakazów i brak prywatności, brak akceptacji w środowisku

• kryzys polityczny i społeczny - naturalnym środowiskiem powstawania nowych idei religijnych jest społeczeństwo dotknięte głębokim kryzysem lub wystawione na konfrontację z obcymi systemami i wartościami kulturowymi. przyczynami wyjaśniającymi powstawanie nowych religii i sekt są: negacja istniejącego porządku społecznego, chęć odcięcia się od establishmentu, pojawienie się charyzmatycznych przywódców, dążenia partykularne wymagające zorganizowanych działań, reakcja na stres wywołany radykalnymi zmianami społecznymi. Nowe ruchy religijne nasilają się w społeczeństwach, w których jednostki odczuwają stany zagrożenia i egzystencjalnej niepewności, mają poczucie dyskryminacji i społecznego odrzucenia, znajdują się na marginesie społeczeństwa

• kryzys osobowości - do cech osobowości i charakteru, które mogą mieć wpływ na poszukiwanie kontaktu z sektą i nowymi ruchami religijnymi, należą między innymi: niedojrzała osobowość, egocentryzm, naiwność, infantylizm, brak realnych planów życiowych, mała odporność na sytuacje stresowe, odczuwanie potrzeby afiliacji i uznania, a także przewodzenia i imponowania w środowisku rówieśniczym, niepowodzenia seksualne i kompleksy oraz pragnienia wyżycia seksualnego i perwersji, łatwa fascynacja muzyką i tekstami, a także obrzędowością, rytuałami i symboliką. Istotne są również niezaspokojone potrzeby bezpieczeństwa, przynależności i miłości, co łatwo może stać się przedmiotem manipulacji ze strony sekty.

W Polsce coraz szybciej zaczęły powstawać inicjatywy mające na celu walkę z niebezpiecznymi ugrupowaniami religijnymi. Pierwsze grupy samoobronne grupy rodziców zaczęły powstawać z początkiem lat 90. Jedną z pierwszych był Ruch Obrony Jednostki i Rodziny, który powstał w 1994 r. Z początkiem 1997r. skupiał on ponad 100 rodzin z całego kraju. Jego celem jest działanie na rzecz obrony rodziny i jednostki przed destrukcyjnymi wpływami niektórych nowych ruchów religijnych, parareligijnych i paraterapeutycznych. Zakłada on realizację programu profilaktycznego - gromadzenie materiałów, prowadzenie prelekcji oraz doradczo-wspierającego dla rodzin, których bliscy ulegli wpływom sekt lub zaginęli. W tym celu w Krakowie, Lublinie i Warszawie zostały powołane poradnie psychologiczne. Członkowie Ruchu informują prasę o działalności sekt, przedstawiają ten temat licznym samorządom gminnym, ministerstwom, policji, Rzecznikowi Praw Obywatelskich i posłom. Prowadzą szeroko zakrojoną akcję spotkań i prelekcji dla uczniów, nauczycieli, wychowawców i rodziców.

Różne są więc przyczyny pojawiania się sekt i nowych ruchów religijnych. Najistotniejszym faktem związanym z tym zjawiskiem jest walka z zagrożeniem, jakie niesie z sobą ograniczanie wolności jednostki i manipulacja ludzką świadomością.

Właściwie wszystkie sekty mają pewne cechy wspólne. Typologia, podobnie jak w przypadku definicji, może być zróżnicowana, acz zasadza się na kilku podstawowych założeniach:

• doktryna jest rzeczywistością

• postrzeganie świata w kategoriach czarno - białych, dobro przeciw złu

• elitarna mentalność

• wola jednostki wobec grupy

• całkowite podporządkowanie i naśladowanie przywódcy

• szczęście osiąga się spełniając należycie obowiązki

• strach i poczucie winy jako narzędzia manipulacji

• stany euforii i depresji

• zmiana poczucia czasu

• nie ma odwrotu.

Ciekawą typologię przedstawia również Dominikańskie Centrum Informacji o Sektach i Nowych Ruchach Religijnych. Do czynienia z sektą mamy więc gdy:

1. Już pierwszy kontakt z grupą otworzył całkowicie nowe widzenie świata (tzw. przeżycie kluczowe).

2. Obraz świata jest bardzo prosty i wyjaśnia rzeczywiście każdy problem.

3. W grupie znajduje się wszystko, czego się do tej pory na próżno szukało.

4. Grupa ma mistrza lub przywódcę, Ojca, Guru, lub największego myśliciela, który jedynie posiada całą prawdę i często jest czczony jak Bóg.

5. Świat zmierza nieuchronnie ku katastrofie i tylko grupa wie jak go uratować.

6. Grupa jest elitą. Pozostała ludzkość jest chora i zagubiona. Jeżeli nie będzie w grupie współuczestniczyć - nie może się uratować.

7. Grupa odrzuca naukę w szkołach i uczelniach. Jedynie nauka grupy jest uważana za wartosciową i prawdziwą.

8. Grupa odrzuca racjonalne myślenie, umysł, rozum, jako negatywne, sataniczne, nieoświecone.

9. Krytyka i odrzucenie przez stojących z zewnątrz jest właśnie dowodem, że grupa ma rację.

10. Grupa ocenia siebie, jako prawdziwą rodzinę lub wspólnotę.

11. Grupa chce by wszelkie dawne relacje z rodziną, przyjaciółmi i środowiskiem zostały zerwane, ponieważ przeszkadzają w rozwoju.

12. Grupa oddziela się od reszty świata poprzez ubiór, żywienie, własny język, ograniczanie swobody w relacjach miedzyludzkich.

13. Grupa żąda scisłego posłuszeństwa regułom, albo dyscypliny, ponieważ jest to jedyna droga do zbawienia.

14. Grupa narzua sposób zachowań seksualnych, np. kontakt z partnerami za zgodą kierownictwa, seks grupowy, całkowity zakaz kontaktów seksualnych dla osób niższych w hierarchii grupy.

15. Cały czas jest wypełniony zadaniami, np. sprzedażą książek, czasopism, werbowaniem nowych członkow, udziałem w kolejnych kursach, medytacją.

16. Jeżeli obiecany przez grupę sukces, bądź udrowienie nie nastapią, grupa uzna, że członkowie sami są za to odpowiedzialni, ponieważ nie zaangażowali się dostatecznie, lub nie wierzyli wystarczająco silnie.

17. Członkiem grupy powinno się zostać natychmiast, już dzisiaj.

18. Nie istnieje mozliwość uzyskania obiektywnego obrazu grupy, gdyż ważniejsze od refleksji jest przeżycie, zgodnie z zasadą: Tego nie da się po prostu wyjasnić. Proszę przyjść do nas i wziąć udział w spotkaniu. Kiedy przeżyjecie - zrozumiecie.

Wspólnotowość, bezpośredni charakter więzi pomiędzy członkami, relacje opierające się pierwotnie na relacjach bezpośrednich, typu face to face. Wspólnotowość ta opiera się na pojęciu community i wynika najczęściej z tradycji i wcześniejszych form grupowej organizacji religijnej. Zdecydowana większość sekt chrześcijańskich odwołuje się do idei komuny, pierwotnej gminy chrześcijańskiej, wspólnoty apostolskiej, równości i bezpośredniości w obcowaniu z członkami wspólnoty wyznaniowej; atrybut wspólnotowości - oprócz obiektywnej natury wynikającej z charakteru związków interpersonalnych wewnątrz sekty - posiada silnie artykułowany i przeżywany wymiar subiektywny, świadomościowy, przybierający w wielu wypadkach kształt ideologiczno - doktrynalny.

Ortodoksyjność i prawowierność sekt. Zasadza się ona na czystym założeniu o konieczności obrony doktrynalnych zasad czystości wiary. Ortodoksyjność - jakkolwiek pojmowana - prowadzi do skrajnych form fanatyzmu, niezwykłej gorliwości religijnej i najwyższego oddania zasadom wiary. Cecha ta jest wspólna większości sekt wywodzących się z różnych wyznań.

Odrębność i izolacja. Ważnym wyróżnikiem sekt i grup kultowych jest silne przekonanie ich członków o wyjątkowości ich przynależności i wiary. Sekty prowadzą szczególną politykę prowadzącą do nadania im charakteru pierwotnych grup odniesienia. Tworzy się przestrzeń wewnętrzna i zewnętrzna. Pierwsza z nich uważana jest za własną, wyznacza granice znanego i bezpiecznego świata. Wszystko, co znajduje się poza nią, niesie niebezpieczeństwo skażenia grzechem, duchowy niepokój, zagraża stabilności grupy(…). Przynależność do sekty nadaje poszczególnym osobnikom poczucie misji religijnej, podnosi ich zaangażowanie w działalność grupy, skłania do zwiększonej gorliwości w sprawowaniu praktyk i ceremonii. Z uwagi na odmienność wzorów zachowania członków sekt, na niezwykłość ich praktyk kultowych wiele z tych zachowań ma charakter dostępny jedynie dla wybranych, zamknięty dla obcych, utrzymywany w tajemnicy lub opatrzony klauzulą wyłączności. Dostęp do określonych pozycji grupowych posiadają jedynie osobnicy uzyskujący określony poziom wtajemniczenia. Awans w grupie warunkowany jest wewnętrznymi mechanizmami selekcji, które ułatwiają kontrolę nad członkami sekty. W celu podniesienia atrakcyjności i wyłączności roli grupy dla jednostki często dochodzi do dobrowolnego lub przymusowego odosobnienia i odizolowania wiernych od szerszego społeczeństwa, w tym od zbiorowości religijnej, z której sekta się wywodzi. Stopień izolacji i zamknięcia pozostaje przy tym wielkością płynną, relacjonalnie zależną od poziomu odrębności i niezwykłości sekty(…). Jednym z czynników utrzymania solidaryzmu grupowego i silnego poczucia wspólnoty jest wyraźne ustalanie granic pomiędzy sektą i szerszym kontekstem społecznym. Granice te wyznaczane są także m. in. poprzez stosowanie ściśle określonej symboliki, w tym ubioru i innych cech wyglądu zewnętrznego. Starannie bywa także ustalany zakres i przebieg kontaktów członków sekty z obcymi, z ludźmi do niej nie należącymi (…). Naczelną normą pozostaje na ogół zasada absolutnej nieomylności przywódców duchowych sekty. Utwierdzana ona bywa także poprzez funkcje ceremonii religijnych i instancję pośredniczenia przez proroka pomiędzy wyznawcami a Bogiem(…).

Charyzmatyczna rola przywódców. Atrybut ten jest w równym stopniu wyznacznikiem grup kultowych i sekt religijnych. Twórcami grup religijnych o kontestacyjnym, buntowniczym rodowodzie bywają jednostki zdeterminowane, silne duchowo, przepojone niezwykle pociągającym innych przekonaniem o własnej roli i misji boskiej do spełnienia, nacechowane żarliwością i autentyczną religijnością, niezwykłe często pod względem sprawności intelektualnej. Wielu z przywódców sekt dysponuje ponadto ukrytymi zdolnościami z pogranicza psychoterapii i parapsychologii. Bywają wśród nich osobowości mistyczne, hipnotyczne, posiadające niezwykłe, postrzegane jako nadprzyrodzone, zdolności oddziaływania na innych i urzędowym jednocześnie, jego znaczenie polega na interpretowaniu woli bogów

Kwestionowanie autorytetów. Bezkompromisowość i radykalizm zachowań i postaw członków sekt wobec świata zewnętrznego i odrzuconych wartości. Kontestacyjny rodowód i charakter sekt opiera się na odrzucaniu istniejących hierarchii i autorytetów. Jedyną moc zachowują przyjęte i utrwalone przez grupę postacie wybranych proroków i świętych. Reinterpretacja zasad wiary prowadzi także do zakwestionowania oraz odrzucenia niektórych wcieleń boskich

Wielkość sekt i grup kultowych. Nie jest to wielkość w sensie statystycznym czy demograficznym, lecz relacjonalnym. Sekty w zdecydowanej większości przypadków posiadają bowiem charakter grup mniejszościowych. Z natury rzeczy też opierają one swoją organizację na zasadzie prymatu poczucia wspólnotowości i dominacji więzi typu bezpośredniego. Nic też dziwnego, że przeważnie są to grupy małe, o bezpośrednich relacjach pomiędzy członkami, nawet w tych przypadkach, gdy wewnątrz sekty dochodzi do wyłonienia wielopoziomowych struktur i hierarchii. Niekiedy małe, pojedyncze sekty tworzą wspólny ruch lub grupę wyznaniową, z których nieliczne formalizują się i tworzą własne instytucje kościelne(…). Przypadki przekształcania się sekt w wielkie grupy wyznaniowe oraz Kościoły nie zmienia jednakże podstawowego faktu, iż w swojej pierwszej fazie są to grupy małe. Typu wspólnotowego, posiadające wyraźny status mniejszości zarówno w łonie samej grupy wyznaniowej, z której pochodzą, jak i w szerszym kontekście społecznym. Atrybut ten decyduje także o pewnej atrakcyjności sekt dla nowych członków. Stają się one w warunkach depersonalizacji stosunków międzyludzkich, uniformizacji i unifikacji potrzeb i sposobów ich zaspokajania, anonimowości interakcji, dewaluacji norm i deprecjacji wartości swoistą oazą na pustkowiu kulturowym, azylem na śmietniku cywilizacji, miejscem atrakcyjnym dla strudzonych bezsensem egzystencji w materialnym, konsumpcyjnym świecie poszukiwaczy sensu życia i jedynej prawdy. Małe grupy, szczególnie zaś sekty ofiarują jednostkom wyalienowanym, uciekinierom i wygnańcom, buntownikom oraz odmieńcom swoisty komfort psychiczny, układ realnych stosunków społecznych pomiędzy osobami, a nie pozycjami, przyciągają iluzją osiągnięcia harmonii duchowej, odnalezienia na nowo miłości, przyjaźni i uczuć altruistycznych. Sekta zastępuje jednostkom rodzinę. Częstym sposobem podporządkowania jednostki grupie jest uwspólnotowienie własności prywatnej, tworzenie wieloosobowych związków seksualnych i rodzinnych, wspólne wychowywanie dzieci, odczuwanie powinowactwa pomiędzy wszystkimi członkami grupy. To co obserwatorom z zewnątrz jawi się jako anarchia, brak organizacji, nadmierny liberalizm i swoboda seksualna, jest zwykłym przeniesieniem stosunków pokrewieństwa na jednostki nie połączone więzami krwi(…). To, co jednostki przynoszą z zewnątrz, staje się wtórne, niepotrzebne, wymaga kwarantanny i oczyszczenia^20.

Charakter członkostwa, polegający na dobrowolnym akcesie i świadomym wyborze przynależności do sekty oraz aprobacie wobec narzuconego jednostce rygoryzmu moralnego. Członkostwo w sekcie nie jest sprawą prostą i wiąże się często z zasadą ekskluzywności i jej elitarności. Poczucie wyjątkowości grupy i atrakcyjności przynależności do niej łączy się z millenarystycznym przeświadczeniem o ważności roli i misji religijnej, jaką sekta ma do spełnienia. Misja ta odbierana jest przy tym jako pochodząca wprost od Boga i jako taka obwarowana jest całym zespołem zabiegów i misteriów inicjacyjnych. Przystąpienie do sekty może się wydawać pozornie proste. Wystarcza bowiem tylko zgoda jednostki na przystąpienie do grupy, aby wybór taki został zaakceptowany i potwierdzony przez wewnętrzne autorytety. Z zasady jednak wyborowi temu musi towarzyszyć pełna świadomość powołania religijnego, mistyczny i fanatyczny wręcz stosunek do stylu życia panującego wewnątrz sekty. Aby osiągnąć wysoki poziom mobilizacji psychicznej, kandydatów na członków skłania się z zasady do wstępnego nowicjatu, wystawia na okres próbny, poddaje różnorodnym treningom oraz presjom.(…). Akces do sekty oznacza dla jednostki zatrzaśnięcie - przynajmniej na pewien czas - drzwi wiodących do świata zewnętrznego. Jedyną rzeczywistością staje się zamknięty krąg wspólnoty²¹.

O akcesie do sekty decyduje wiele czynników społecznych i psychologicznych, w których istotną rolę odgrywają założenia światopoglądowe oraz skłonność do nadmiernego profetyzmu. Przynależność do sekty bywa także wskaźnikiem silnego indywidualizmu w poszukiwaniu form kontaktu z Bogiem, skłonności do kontestacji instytucjonalnych i sztywnych ceremonii i obrzędów oraz sprzeciw względem pośrednictwa osób trzecich w poszukiwaniu jedynej prawdy oraz w dążeniach do zbawienia.

Sekty przyciągają jednostki nietypowe społecznie, nieprzeciętne w sensie cech psychicznych, nienormalne według standardów konformistycznej większości, kwestionujące istniejące i przekazane im dogmaty, buntujące się przeciwko brakowi naturalności i spontaniczności form kultu religijnego³¹.

Celem werbowników są inteligentni i duchowo wrażliwi młodzi ludzie ze średnich warstw społecznych. To, że stanowią oni cel oznacza jednak wyłączności: generalnie jeśli chodzi o pozyskiwanie nowych członków religie młodzieżowe nie mają żadnych zahamowań i nie znają żadnych barier społecznych. Tym niemniej należy zauważyć, że grupy te zwracają się przede wszystkim do młodzieży i młodych dorosłych; grupa wiekowa, która jest szczególnie podatna na ich oddziaływanie, to ludzie pomiędzy 15 a 35 rokiem życia³².

Badania psychologów wskazują, że znaczna część osób należących do sekty w momencie przystępowania znajdowała się w stanie depresji, silnej nerwicy, stresów, braku wiary w siebie, niepokoju psychicznego, poczucia dezintegracji, braku wiary w cokolwiek. Sekta pojawiła się jako sposób na rozładowanie napięcia psychicznego, ucieczka od podejmowania wysiłku przepracowania trudnych problemów partnerskich i rodzinnych³³.

Paleczny wyróżnia następujące typy osobowości członków sekt:

• eskapistyczną - jednostki takie poszukują w sekcie azylu, schronienia, kryjówki przed zagrożeniami związanymi z życiem w systemie społecznym (…). Zaliczyć można też do tego rodzaju jednostki mające problemy z własną tożsamością, nękane stresami, pragnące znaleźć oparcie w grupie. Dręczone poczuciem obcości i wyalienowania w sieci anonimowych zdepersonalizowanych interakcji społecznych, pragną odzyskać poczucie swej podmiotowości. Kierują się więc ku małej wspólnocie, zastępującej im rodzinę, krąg przyjaciół i bliskich. Sekta staje się substytutem więzów pokrewieństwa. Typ eskapistyczny osobowości można również określić mianem osobowości "kryzysowej", "przełomowej". Jednostki oznaczone takim syndromem cech uciekają się przed rzeczywistością, przed kłopotami i problemami dnia codziennego, chroniąc się przed zniewoleniem, podległością bezwzględnym prawom systemu opartego na rywalizacji i konkurencyjności;

• poszukującą, eksperymentującą - jednostki obdarzone przymiotami sprzyjającymi rozwijaniu ciekawości poznawczej, chęci przeżycia czegoś nowego, zakosztowania nowych doświadczeń stanowią częsty typ ludzki, nie tylko związany z członkostwem w sektach. Pośród członków sekt spotyka się jednak statystycznie często osoby, które starają się zaspokoić potrzeby poznawcze w różnych grupach. Kolejnym obszarem poszukiwań światopoglądowych i penetracji duchowych stają się dla nich sekty. Stosunkowo częstym motywem jest pragnienie odnalezienie sensu życia, odkrycie zasady rządzącej wszechświatem i życiem ludzkim, próba rozstrzygnięcia podstawowych dylematów egzystencji ludzkiej. Ludzie tacy znajdują w sekcie receptę na rozwiązanie wielu swoich dylematów;

• wahającą się, niespokojną - w przypadku jednostek o dominacji takiego typu osobowości o akcesie do sekty nie decyduje zwykła ciekawość, chęć poznania, lecz nieokreślony niepokój wewnętrzny, napięcie, niezdefiniowana bojaźń. Chcą tylko jednego - stłumienia tych niepokojów, zredukowania napięć i strachu, pozbycia się bojaźni i niepewności. ;

• autorytarną - podatną na manipulację i sugestię. Ludzie o tej osobowości pragną oparcia, pewności i bezpieczeństwa. Łatwo ulegają osobom o wyraźnych cechach i skłonnościach przywódczych, zajmują podległe miejsca w systemie dystrybucji władzy. Skłonne są do obdarowywania olbrzymim kredytem zaufania przywódców duchowych grupy, do całkowitego oddania swych losów w ich ręce;

• marzycielsko-utopijna - członkowie sekt z natury mają predyspozycje do idealizowania zjawisk. Każdy rodzaj wiary opiera się na irracjonalnych, mitycznych uzasadnieniach i utopijnych wizjach doskonałości. Sekty kreują niejednokrotnie swoistą utopijno-mityczną przestrzeń, atrakcyjną dla jednostek wierzących w istnienie raju, możliwość osiągnięcia harmonii. Zwykle jednostki takie obdarzone są niezwykłą wrażliwością plastyczną, posiadają ponadprzeciętną wyobraźnię i mieszają przez to obraz rzeczywistości z imaginacją³⁴.

Zwoliński uważa, że do cech osobowości i charakteru, które mogą mieć wpływ na poszukiwanie kontaktu z sektą i nowymi ruchami religijnymi należą m. in.: niedojrzała osobowość, egocentryzm, naiwność infantylizm, brak realnych planów życiowych, mała odporność na sytuacje stresowe, odczuwanie silnej potrzeby afiliacji i uznania, a także przewodzenia i imponowania w środowisku rówieśniczym, niepowodzenia seksualne i kompleksy oraz pragnienie wyżycia seksualnego i perwersji, łatwa fascynacja muzyką i tekstami, a także obrzędowością, rytuałami i symboliką³⁵.

Naprzeciw tym wszystkim oczekiwaniom wychodzi sekta, która próbuje wykorzystać jego niepokój i wskazać proste odpowiedzi na zawiłe pytania. Jedną z cech charakterystycznych jest specyficzna metoda propagandy, która tylko wnikliwemu obserwatorowi jawi się jako oszustwo religijne. Ta specyficzna metoda propagandy to manipulacja.

Zabiegi manipulacyjne:

• delikatne wprowadzanie w sektę - technika zwana również techniką małych kroków, w której treść jest wsączana w podświadomość adresatów. Informacje podawane są w charakterze wielu drobnych elementów

• bombardowanie miłością - polega ono na otaczaniu nowego członka sekty wyjątkową serdecznością, która ma sprawiać wrażenie spontanicznego aktu, a której celem jest przywiązanie potencjalnego adepta do grupy;

• technika flirtu - celem nawiązania bliższego kontaktu członek sekty kontynuuje przypadkowe spotkanie. Często formą tej kontynuacji są listy i kartki z pozdrowieniami

• pochlebstwo - daje najlepsze wyniki w przypadku jednostki słabej lub niepewnej samowiedzy. Znaczący wpływ na jej zachowanie może mieć bowiem poziom pewności i przekonań o sobie. Jednostka pewna swych samoocen na ogół poszukuje informacji potwierdzających je³⁸.

Do najlepiej znanych technik manipulacji zmierzających do zmiany osobowości jest "pranie mózgu". Wyodrębnia się tu pięć zasadniczych grup zabiegów:

• rozstrajanie organizmu i rozbicie struktury osobowości - jest ono skutkiem różnego rodzaju przeciążeń fizjologicznych i psychicznych. Przeżywanie częstych stresów prowadzi do wyczerpania się możliwości przystosowawczych i przeciążenie poszczególnych układów organizmu. Stwarza się więc sytuacje stresowe w ten sposób, że organizm i psychika są ciągle przemęczone, przeciążone, człowiek funkcjonuje na granicy załamania. Do typowych zabiegów stresogennych należą: izolowanie od dotychczasowego środowiska, pozbawianie snu, wycieńczenie głodem, narażanie na frustracje seksualne

• zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa - wyzwala w człowieku lęk, który może się wyrażać za pomocą wielu różnych objawów. Mogą to być objawy fizjologiczne i psychiczne. Źródłem lęku może być zarówno poznawana doktryna, jak i poczucie własnej bezwartościowości, niekonsekwencji, obawa przed zdradą, niespełnienie wszystkich nadziei. Lęk ten jest podsycany obrazami kar i ewentualnych następstw.

• degradacja i pogarszanie obrazu samego siebie - na pogarszanie samooceny może wpływać wiele elementów: wysoka poprzeczka wymagań i surowych praktyk traktowanych jako źródło wiedzy o prawdziwym ja; ciągłe powtarzanie pogardliwych ocen postawy adepta; elementy medytacji obiecującej nowe życie po serii zrzucenia błota dawnego życia itp.

• wyzwalanie silnego poczucia winy - który jest zespołem reakcji obejmującym głównie wstyd, żal, złość na siebie, niepokój, negatywną samoocenę

• doprowadzenie osobowości do stanów regresji - możliwe jest przez osiągnięcie etapu manipulacji, w którym podopieczny poczuje się słaby, nie wierzy sobie, ani w słuszność tego, co dotychczas czynił, nie kieruje się logiką, lecz zaczyna myśleć magicznie, mylą mu się fantazje i wyobraźnia, staje się podatny na sugestie. Jest to możliwe poprzez działanie mechanizmu regresji

• ofiarowanie nowego życia dokonuje się poprzez namowę, sugestię, perswazję, apel do odsłoniętych w stanach regresji sfer osobowości. Kieruje się w nowe kanały psychiki stłumione potrzeby i dążenia, odblokowuje powstrzymywane emocje i dążenia.

S. Hassan wymienia trzy etapy zdobywania kontroli nad umysłem³⁹:

• rozmrażanie polegające na doprowadzeniu jednostki do stanu zwątpienia w prawdziwość własnej wizji świata. Do metod rozmrażania zalicza się: wywołanie załamania psychicznego, co osiąga się pozbawiając ludzi snu; hipnoza; przekazywanie informacji w takim tempie, że ni będzie ona sobie w stanie ich przyswoić; podwójne wiązanie;

• przekształcanie - polega na narzucaniu nowej tożsamości - innego modelu zachowań, sposobu myślenia i odczuwania - która ma zastąpić dotychczasową. Formowanie nowej osobowości odbywa się zarówno formalnie, jak i nieoficjalnie. Największy wpływ wywierają na siebie nawzajem członkowie sekty;

• ponowne zamrażanie - osoba, która się załamał, a następnie pod wpływem indoktrynacji zmieniła przekonania, musi zostać ponownie ukształtowana jako zupełnie "nowy człowiek". Trzeba wskazać jej nowe cele życiowe i skłonić do podjęcia działań, które będą sprzyjać utrwaleniu narzuconej tożsamości. Najważniejszym zadaniem jest znieważenie swego dotychczasowego ja. Pojawia się zafałszowany obraz przeszłości, w którym dominują przykre wydarzenia i wszystko, co wywołuje poczucie winy. W niektórych grupach, by wzmocnić nową tożsamość nadaje się nowe imiona, zmienia się sposób ubierania i Przynależność do sekty destrukcyjnej niesie z sobą wiele niebezpieczeństw. Już analizując wspomniane wyżej techniki manipulacji, można zauważyć, jak głęboko zmieniają one strukturę osobowości. Trudno później byłemu członkowi wrócić do stanu sprzed przystąpienia do ruchu, często konieczne staje się leczenie w ośrodku zamkniętym.

• Działający w Wielkiej Brytanii Ośrodek Informacyjny do Spraw Sekt i Kultów opracował listę 18 punktów, które mogą wskazywać na niepokojące zmiany w osobowości młodego adepta sekty. Można więc zaobserwować: nagłą, wyraźną zmianę osobowości; bycie nieobecnym; zamknięcie się w sobie i tajemniczość; posługiwanie się żargonem sekty; nowy sposób odżywiania się; nowe kontakty towarzyskie; utratę poczucia humoru; utratę zdolności krytycznego myślenia; przesadny krytycyzm; przyjmowanie agresywnej postawy obronnej; zmianę naturalnej mimiki twarzy; utratę umiejętności abstrakcyjnego myślenia, nieużywanie metafor, utratę płynności wypowiedzi i zmianę dotychczasowego sposobu formułowania myśli; ograniczenie zdolności do zawierania związków intymnych; brak uczuć i chłód w stosunkach z rodziną i przyjaciółmi; zmiany fizyczne - nagły spadek lub przyrost wagi spowodowany nieodpowiednią dietą, bezsennością, przemęczeniem; zachowanie neurotyczne, psychotyczne, skłonności samobójcze; niezwykłe podniecenie i witalność; fascynacja nową literaturą.

1

28

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---