WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

1. Wymień i omów elementy ogólnej definicji prawa.

Prawo - to określony zbiór norm postępowania, ustanowionych lub uznanych w określonej formie przez państwo, zabezpieczonych przymusem państwowym.

Elementy:

• zbiór norm postępowania - usystematyzowany zbiór norm o określonej strukturze, gdzie norma prawna to skierowane do określonej osoby czy grupy osób żądanie określonego zachowania się w danych okolicznościach.

• normy ustanowione albo uznane w odpowiedniej formie:

1. ustanowienie normy prawnej - to określenie jej treści i umieszczenie w odpowiednim akcie normatywnym. W wyniku stanowienia powstają normy, których przed aktem woli nie było.

2. uznanie normy prawnej - to akceptacja treści już istniejącej normy postępowania, która mogła być do tego czasu, np. normą moralną czy zwyczajową, czyli nie zabezpieczoną przymusem państwowym. Uznanie zatem nie tworzy nowych norm, ale zmienia jedynie charakter istniejących norm.

• realizowanie norm jest zabezpieczone zorganizowanym przymusem państwowym Oznacza to, iż norma postępowania zostaje zrealizowana przez danego adresata, gdy w określonych okolicznościach zachowa się on w sposób wyznaczony przez normę.

2. Podaj różne znaczenia pojęcia prawa używane w nauce prawa i praktyce prawniczej.

Prawo w sensie przedmiotowym - to pewien zespół norm postępowania o określonych cechach.

Prawo w znaczeniu pozytywnym - to prawo obowiązujące w jakimś państwie w określonym czasie

Prawo w naturalne - prawo niezależne od jakiejkolwiek władzy państwowej i prawa stanowionego przez państwo, niezależne od aktu woli ludzkiej. Źródłem tego prawa jest np. Bóg, godność człowieka.

3. W czym przejawia się związek prawa z państwem

Państwo i prawo są ściśle ze sobą powiązane i zależne od siebie. Powstały one w tym samym czasie w wyniku przeobrażeń cywilizacyjnych.

Wzajemny związek między prawem a państwem przejawia się w określonych momentach, tj:

• państwo i prawo powstają równocześnie, przechodzą przez ściśle ze sobą związane fazy rozwoju,

• państwo tworzy prawo i decyduje o jego zmianie,

• państwo musi zapewnić przestrzeganie wydanych przez siebie norm powszechnie nie akceptowanych, powołuje w tym celu odpowiednie organy państwowe,

• zakres działalności władzy państwowej pokrywa się z zakresem obowiązywania norm prawnych, czyli na terytorium państwa,

• prawo określa kompetencje, strukturę i tryb działania organów państwa, status obywateli i ich prawa i obowiązki, szczególnie w stosunku do państwa.

• Jakie, obok prawa, istnieją systemy normatywne.

• Normy organizacji społecznych,

• Normy moralne,

• Normy obyczajowe,

• Normy estetyczne,

• Normy techniczne ( celowościowe),

5. Jakie różnice występują między prawem a normami organizacji społecznych, normami moralnymi, normami estetycznymi oraz normami technicznymi.

Prawo a normy organizacji społecznych

1. normy organizacji społecznych powstają za sprawą określonych organizacji społecznych ( np. stowarzyszeń, związków zawodowych), natomiast normy prawne powstają za sprawą państwa,

2. normy organizacji społecznych wyrażają interesy i wolę danej organizacji, normy prawne wolę całego społeczeństwa,

3. na straży przestrzegania prawa stoi państwo zabezpieczone środkami przymusu w wypadku naruszenia norm prawnych. Na straży przestrzegania norm organizacji społecznych stoją same organizacje, wykorzystujące dostępne środki prawne.

4. Przestrzeganie norm prawnych to obowiązek wszystkich osób ( obywateli oraz cudzoziemców przebywających na danym terytorium), przestrzeganie norm organizacji społecznych należy do obowiązku członków organizacji i jej organów.

Prawo a normy moralne

1. normy moralne powstają w codziennym życiu ludzi, powstają na podstawie oceny określonego postępowania, co jest dobre, a co złe. Normy prawne tworzy tylko państwo, nie ludzie.

2. normy moralne odpowiadają każdemu społeczeństwu, normy prawne tylko społeczeństwu zorganizowanym w państwo,

3. treść norm moralnych może być różna w różnych grupach, środowiskach; normy prawne są jednolite w całym kraju, gdyż ustanawia je państwo,

4. na straży przestrzegania prawa stoi państwo dysponując wszystkimi dostępnymi metodami zmierzającymi do przestrzegania prawa; przestrzeganie norm moralnych świadczy o ich słuszności, wpływa na to sumienie człowieka. Na straży tych norm stoi tzw. sankcja rozsiana ( rozproszona), wyrażająca się w potępieniu przez środowisko, grupę osoby naruszającej normy moralne,

5. normy moralne maja charakter ogólnikowy i kierunkowy, nie są zawsze wyraźnie określone, nie są spisane; normy prawne są bardziej szczegółowe, dokładnie sprecyzowane i w znacznej części skodyfikowane,

6. normy prawne odnoszą się tylko do zewnętrznych ( tj. obserwują to inni) zachowań człowieka; normy moralne odnoszą się oprócz tego do pobudek i intencji danego człowieka, przeżyć emocjonalnych, wiążą się z oceną moralną.

7. przedmiot regulacji norm prawnych odnosi się tylko do relacji między ludźmi, przedmiot norm moralnych obejmuje dodatkowo stosunek człowieka do siebie samego, do Boga, zjawisk przyrody,

8. normy prawne mają charakter dwustronny, normy moralne jednostronny; tak więc z normy prawnej wynika dla jednej osoby obowiązek, dla drugiej prawo; natomiast normy moralne nakładają tylko obowiązki.

Prawo a normy obyczajowe

1. normy obyczajowe często nie są precyzyjne, a treść ich jest bardziej płynna niż treść norm prawnych

2. normy obyczajowe są w mniejszym stopniu uporządkowane i usystematyzowane,

3. przestrzeganie norm obyczajowych jest dobrowolne, gdyż na ich straży stoi opinia publiczna, środowiskowa, przestrzeganie norm prawnych obowiązkowe,

Prawo a normy estetyczne

1. normy estetyczne to normy społeczne, dzięki którym kontroluje się zachowania jednostki,

2. dotyczą one np. ubiorów męskich i kobiecych, szeroko rozumiane w twórczości artystycznej,

3. normy estetyczne są różne dla różnych społeczeństw,

4. wzorce ustanawiane przez normy estetyczne są ważne głównie dla obowiązującego w danym społeczeństwie modelu konkurencji ( ubiegania się stanowiska),

Prawo a normy techniczne ( celowościowe)

1. normy techniczne regulują stosunki między ludźmi, ale tylko w procesie produkcji i wykorzystania dóbr materialnych; normy prawne regulują stosunki miedzy ludźmi we wszystkich dziedzinach życia,

2. normy techniczne są formułowane na podstawie znajomości związków zachodzących w przyrodzie, np. wskazania zootechniki, receptury sporządzania lekarstw; są to też przepisy zawarte w książkach kucharskich czy instrukcjach posługiwania się określonymi urządzeniami,

3. niektóre normy techniczne są normami prawnymi, np. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, projektowania obiektów budowlanych,

6. Co to są klauzule generalne i jakie maja znaczenie w procesie stosowania prawa.

Klauzule generalne to tylko te przepisy prawne, które celowo zawierają zwroty nieostre lub nieokreślone ( np. dobro dziecka, interes państwa) o charakterze oceniającym o odsyłającym do kryteriów pozaprawnych. Stwarzają one luz decyzyjny organom stosującym prawo ( np. organom wydającym wyroki). Luz ten jest celowy i zamierzony przez prawodawcę.

Klauzula generalna odwołuje się więc wprost do ocen, jakimi mają kierować się przy interpretacji przepisów prawnych osoby stosujące prawo. Oceny takie, to np. zasady współżycia społecznego.

Klauzula generalna umożliwia elastyczne stosowanie prawa i pozwala na indywidualizowanie konkretnego przypadku.

7. Co to są zasady współżycia społecznego i jakie maja znaczenie w procesie stosowania prawa.

Termin ,, zasady współżycia społecznego” nie zdefiniowano jednoznacznie w języku potocznym, nie ma też definicji ustawowej. Mogą one być zarówno normami moralnymi, jak i normami obyczajowymi. Orzecznictwo SN, analizując ten termin mówi, iż nie każda norma moralna jest zasadą współżycia społecznego ( np. normy moralne dotyczące wewnętrznej postawy).

Zasady współżycia społecznego to klauzule generalne odsyłające w zakresie stosowania prawa do określonych pozaprawnych reguł postępowania.

W procesie stosowania prawa zasady współżycia społecznego występują wówczas, gdy normy prawne do nich odsyłają. Mają one na celu uelastycznienie procesu stosowania prawa poprzez wprowadzenie dodatkowego kryterium postępowania ludzi. Są więc uzupełnieniem norm prawnych.

ROZDZIAŁ

1. Wyjaśnij pojęcie normy prawnej

Norma prawna to wypowiedź nakazująca określone zachowanie w pewnych warunkach. W języku prawniczym oznacza to wskazanie komuś jakiegoś postępowania. W języku potocznym obecność norm w wypowiedziach przyczynia się do tego, iż traktujemy je jako dyrektywy postępowania.

Norma prawna, oprócz pełnienia funkcji normatywnej i przynależności do systemu prawa, posiada też określoną budowę, tj. wskazuje:

1. adresata normy i warunki normatywnego postępowania,

2. sposób postępowania

3. konsekwencje związane z niezastosowaniem się adresata do wskazanego przez normę postępowania.

2. Omów podział norm ze względu na adresata oraz typ zachowania się wyznaczony w dyspozycji.

1. normy ogólne - adresowane do więcej niż jednego adresata, np.kto wyrządził szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia,

2. normy jednostkowe - skierowane dokładnie do jednego adresata, np. GIODO,

3. normy indywidualne - wskazują adresata normy oraz okoliczności, w których ma on w określony sposób postępować, np. Pan X jest zobowiązany do dnia ... uiścić opłatę w wysokości..... Normy indywidualne są normami jednostkowymi ale tylko niektóre normy jednostkowe mogą być normami indywidualnymi,

4. normy generalne - wskazują adresata jako element klasy podmiotów wyodrębnionych ze względu na określoną cechę. Z reguły są one zaadresowane do ogółu ludzi lub rodzajowo wyodrębnionych osób, np. lekarzy , funkcjonariuszy publicznych. Spotyka się także normy generalne, które zawsze są jednostkowe, np. skierowane do Prezesa Rady Ministrów.

DYSPOZYCJA - najważniejsza część normy prawnej, wskazuje sposób postępowania, jakiego od adresata normy wymaga normodawca. Mówi, co adresat powinien czynić, od czego powinien się powstrzymać, ewentualnie, co może zrobić.

Typ zachowania wyznaczony w dyspozycji zależny jest od normy prawnej. W normie abstrakcyjnej dyspozycja wyznacza stałe lub wielokrotne zachowanie się adresata normy, powtarzalny typ zachowań, np. zakaz kradzieży; Wyznacza w tym wypadku zachowanie się, jakie może się zdarzyć w nieokreślonej liczbie wypadków.

W NORMIE KONKRETNEJ DYSPOZYCJA OKREŚLA POSTĘPOWANIA JEDNORAZOWE, NP. STAWIENIE SIĘ W KONKRETNEJ INSTYTUCJI I W WYZNACZONYM DNIU. Normy te dotyczą więc jednorazowego zachowania adresata, który może być określony indywidualnie lub generalnie.

3. Przykłady przeczytać i omówić

4. Co określa sankcja normy prawnej.

Określa ona, jak zareaguje państwo w razie niezastosowania się adresata do wskazań zawartych w dyspozycji, jeśli miały miejsce okoliczności przewidziane w hipotezie. Inaczej - sankcja zawiera konsekwencje niestosowania się do wymagań dyspozycji.

5. Wymień i omów znane rodzaje sankcji.

1. Sankcja karna (represyjna, penalna) - polega na wymierzeniu kary wobec winnego naruszenia prawa. Występują głównie w kodeksie karnym, kodeksie wykroczeń. Przykład kary - 25 lat pozbawienia wolności, kary majątkowe, nagana.

2. Sankcja egzekucyjna - polega na zmuszeniu przez państwo adresata do zachowania zgodnego z obowiązkiem wyznaczonym w dyspozycji, np. przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej w przypadku jej niestawienia się na wezwanie sądu.

3. Sankcja nieważności - polega na uznaniu za nieważne z punktu widzenia prawa działań zmierzających do osiągnięcia skutków prawnych z powodu niezgodności tych działań z obowiązującymi wymaganiami prawnymi. Uznaje się przy tym, że działania nieważne nie wywołują skutków prawnych, które miały wywołać.

6) Wskaż rodzaje dyspozycji oraz scharakteryzuj je.

7. Omów pojęcie przepisu prawnego.

Przepis prawny - to gramatyczna jednostka zdaniowa, wyodrębniona graficznie w tekście aktu normatywnego pochodzącego od organu państwowego i ogłoszonego we właściwej publikacji urzędowej..

a) Gramatyczna struktura przepisu jako jednostki zdaniowej może być różna, np. przepisy zredagowane w trybie oznajmującym ( ,,Organy są obowiązane…”), warunkowym ( zaczynają się od słowa ,, jeżeli”). W przepisach spotykamy też zwroty takie jak ,, powinno się”, ,,obowiązany jest” ( nakaz), ,, może”(przyzwolenie), ,, zabrania się”.

Przepisy redagowane są zazwyczaj w trzeciej osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego, np. ,, jest obowiązany”.

b) wyodrębniona graficznie w tekście aktu normatywnego - zgodnie z zasadami techniki prawodawczej poprzez ponumerowanie i hierarchiczne uszeregowanie, tzn. od wstępu ( preambuły) do aktu normatywnego, tytułu działu, artykułu, paragrafu, ustępu, punktu, litery.

Podstawową jednostką redakcyjną ustawy jest artykuł, a aktu wykonawczego jest paragraf.

c) akt ogłoszony we właściwej publikacji urzędowej - ogłoszony w określonych dziennikach urzędowych, przeznaczonych do ich publikowania. Należą do nich: Dziennik Ustaw RP ( DzU), Monitor Polski Dziennik Urzędowy RP ( MP), dzienniki urzędowe poszczególnych ministerstw i innych organów centralnych.

8. Opierając się na przykładach, wskaż jaki stosunek może zachodzić pomiędzy przepisem prawnym a normą prawną.

Normy prawne są z reguły w skomplikowany sposób zakodowane w przepisach prawnych. Można je prawidłowo odkodować dopiero poprzez wykładnię i określić stosunek normy prawnej do przepisu prawnego.

Stosunek powyższy może przebiegać w następujący sposób:

1. treść przepisu prawnego pokrywa się z treścią normy prawnej, tzn. jeden przepis prawny zawiera wszystkie elementy normy prawnej. Przykład: art. 162 § 1 k.k. ,, Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. W ww. przepisie hipotezą są zarówno warunki, jakie muszą zaistnieć po stronie osoby będącej w bezpośrednim niebezpieczeństwie utraty życia, jak i warunki po stronie osoby zobowiązanej do udzielenia pomocy. Dyspozycją jest nakaz udzielenia pomocy człowiekowi znajdującemu się podanych warunkach. Sankcja za zachowanie niezgodne z dyspozycją rozpoczyna się od określenia ,, podlega karze”

2. jeden przepis prawny zawiera w swej treści dwie normy lub więcej norm prawnych. Przykład: art. 223 § 1 k.k. ,, Kto składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”

Występują tu dwie normy prawne, które mają wspólną hipotezę i sankcję. Wspólna hipoteza to fakt składania zeznań mających służyć za dowód w postępowaniu. Dyspozycją w pierwszej normie jest obowiązek mówienia prawdy, zaś w drugiej - obowiązek niezatajania prawdy.

Wspólna sankcja - rozpoczyna się od słów ,, podlega”.

3. jeden przepis zawiera fragment normy prawnej ( np. hipotezę), zaś pozostałe części normy mogą znajdować się w innym przepisie lub przepisach ( innym artykule, paragrafie czy innym akcie normatywnym). Przykład: art. 415 k.c.,, Kto z winy swej wyrządził szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”.

Występuje tu tylko hipoteza i dyspozycja. Hipoteza to zawinione wyrządzenie szkody, dyspozycja to obowiązek jej naprawienia. Sankcja natomiast znajduje się przepisach k.p.c. i określa, iż w wypadku nienaprawienia szkody według określonego trybu nastąpi przymusowe zaspokojenie zasądzonych roszczeń.

9. Wymień i omów znane rodzaje przepisów prawnych.

Przepisy prawne klasyfikuje się według różnych kryteriów.

1. z punktu widzenia stopnia konkretności:

1. przepisy kompletne - zawierają pełny opis pożądanego zachowania się adresata, adresat wie wszystko, jak postępować zgodnie z określonymi przepisami nieodwołując się do innych.

2. Przepisy niekompletne ( odsyłające), nie zawierają pełnego opisu pożądanego zachowania. Trzeba znać przepis odsyłający i ten, do którego się odsyła, aby móc postępować zgodnie z wytycznymi normodawcy. Stosowane są w celu zachowania skrótowości i spójności tekstu prawnego. Odmianą przepisów odsyłających są przepisy blankietowe, które mogą formułować jakiś fragment normy prawnej, zapowiadając jej uzupełnienie przez inny organ lub mogą odsyłać do aktów normatywnych, które mają dopiero zostać wydane.

2. ze względu na sposób związania adresatów:

1. przepisy bezwzględnie obowiązujące ( imperatywne - ius cogens) - zawierają reguły postępowania obowiązujące adresatów i wyłączają odmienne uregulowanie danych spraw przez zainteresowanych.

2. przepisy względnie obowiązujące ( dyspozytywne - ius dispositivum) - formułują wzór zachowania w taki sposób, że adresat normy prawnej może z niego skorzystać lub nie, pozostawiają adresatom prawną swobodę kształtowania własnego zachowania oraz wzajemnych stosunków.

3. ze względu na treść przepisów czy sposób zredagowania:

1. przepisy nakazujące - zawierają dyspozycję formułującą nakaz określonego sposobu postępowania pod rygorem poniesienia ujemnych konsekwencji prawnych w razie niezastosowania się do nakazu.

2. przepisy zakazujące - zawierają zakaz określonego zachowania, pod rygorem sankcji

3. przepisy dozwalające ( uprawniające) - przewidują dla określonych adresatów możliwość wyboru zachowania.

4) ze względu na zakres regulacji:

a) przepisy ogólne - regulują szeroki zakres praw, obejmują szeroki zakres adresatów, ustanawiają w dyspozycji ogólne reguły zachowania.

b) przepisy szczególne - ustanawiają wyjątki, odrębne uregulowania w stosunku do przepisu ogólnego.

10. Jakie elementy normy prawnej znajdują się w niżej wymienionych przepisach prawnych? Podaj także, jakie są to rodzaje przepisów prawnych oraz jakie są w nich zawarte rodzaje dyspozycji i sankcji - OMÓWIĆ.

ROZDZIAŁ III

1. Zastanów się, jakie znaczenie w procesie stosowania prawa mają zasady określone w art. 4, 5 i 7 k.p.k.

2. Wyjaśnij pojęcie ,, system prawa”.

System to skoordynowany układ elementów, wzajemnie ze sobą powiązanych. To uporządkowana całość zawierająca element porządku oraz celowości.

3. Co rozumiemy przez pojęcie ,, system prawa” w ujęciu poziomym ( treściowym), a co w ujęciu pionowym ( hierarchicznym)?

System prawa w ujęciu pionowym

1. Konstytucja

2. ratyfikowane umowy międzynarodowe

3. ustawy

4. pozostałe umowy międzynarodowe

5. rozporządzenia

• Prezydent

• Premier

• Rząd

• Ministrowie

• KRRiT

• uchwały i zarządzenia

System prawa w ujęciu poziomym

Jest to skupienie norm prawnych w grupy regulujące te same lub zbliżone dziedziny stosunków społecznych. W rezultacie poziomego uporządkowania systemu prawa dzielimy prawo na poszczególne gałęzie:

1. prawo konstytucyjne

2. prawo administracyjne

3. prawo finansowe

4. prawo cywilne

5. prawo karne

6. prawo procesowe

7. prawo pracy

8. prawo rolne

1. Jakie są kryteria systematyzacji prawa.

2. Co to są zasady systemu prawa i jakie jest ich znaczenie dla tworzenia oraz stosowania prawa?

Zasady systemu prawa - to te normy obowiązującego prawa, które mają charakter ,, zasadniczy”, są normami prawnymi o doniosłym znaczeniu. Wyróżnia się zasady właściwe dla całego systemu prawa ( zasady uniwersalne) oraz zasady odnoszące się do jednej lub kilku gałęzi prawa. Zasady ogólne to przede wszystkim zasady konstytucyjne, np. zasada demokratycznego państwa prawnego, zasada suwerenności narodu. Zasady części systemu prawa mogą występować w procesie karnym, np. zasada domniemania niewinności, zasada legalizmu, zasada prawdy materialnej, w prawie cywilnym, np. zasada wolności umów.

Zasady systemu prawa mają następujące znaczenie dla tworzenia i stosowania prawa:

1. wyznaczają one kierunek działań prawodawczych, wskazując, jakie stany rzeczy prawodawca powinien osiągnąć przez tworzenie prawa oraz jakich wartości w procesie prawodawczym nie powinien naruszać,

2. ukierunkowują proces interpretacji prawa,

3. wskazują kierunki stosowania prawa, zwłaszcza zaś sposoby czynienia użytku z tzw. luzów decyzyjnych,

4. ukierunkowują sposób czynienia użytku z różnych, przysługujących określonym podmiotom ,,praw”.

W niektórych wypadkach zasady systemu prawa nazywane są postulatami systemu prawa ( nie są wyrażane w przepisach prawnych).

3. Scharakteryzuj podział prawa na prawo publiczne i prawo prywatne.

Prawo publiczne to zbiór norm odnoszących się do interesów państwa, prawo prywatne odnosi się do interesów jednostki. Kryterium podziału jest tu interes, któremu służą dane normy.

Do prawa publicznego zalicza się obecnie prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo karne, prawo finansowe. Regulują one stosunki między państwem a obywatelem oraz między organami państwa.

Prawo prywatne normuje stosunki między równouprawnionymi podmiotami ( obrót majątkowy, sprawy rodzinne). Zalicza się do niego prawo cywilne, prawo rodzinne.

4. Mając na względzie rozróżnienie na prawo materialne i formalne, wskaż i uzasadnij, do którego z nich zaliczysz normy zawarte w k.c., k.p.a., k.p.k., k.p.c.

Prawo materialne - do niego należą te normy, które regulują merytoryczną treść stosunków prawnych, czyli uprawnienia i obowiązki prawa oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie lub niedopełnienie. Normy prawa materialnego mają charakter pierwotny, stanowią istotę systemu prawa.

Prawo formalne - należą do niego te normy, które regulują tryb postępowania przed organami państwa związany z dochodzeniem uprawnień i obowiązków określonych w prawie materialnym.. Do norm tego prawa odnoszą się też normy regulujące organizację aparatu dbającego o przestrzeganie prawa materialnego. Prawo formalne dzielimy na procesowe i ustrojowe.

Normy zawarte w k.c.zalicza się do norm prawa materialnego, gdyż regulują merytoryczną część stosunków prawnych.

Normy zawarte w k.p.a., k.p.k. oraz k.p.c. - zalicza się do prawa formalnego procesowego, gdyż regulują tryb postępowania przed organami państwa.

5. Na czym polega niesprzeczność, a na czym zupełność systemu prawa?

Niesprzeczność systemu prawa polega na jego wewnętrznej spójności, wolnego od niezgodności.

Niesprzeczność systemu prawa rozumiana jest jako postulat skierowany do normodawcy, by racjonalnie tworzył prawo. Z niesprzeczności wynika nakaz niedopuszczania do sprzeczności systemu prawa oraz ewentualnego eliminowania, ciążący na organach tworzących i stosujących prawo.

Zupełność systemu prawa oznacza, iż nie ma zachowań bądź zdarzeń, których nie można prawnie rozstrzygnąć na podstawie norm prawnych, czy orzec, że jest ono regulowane prawnie. Zupełność należy także traktować jako postulat warunkujący spełnienie idealnego systemu prawa.

6. Jakie znasz rodzaje sprzeczności występujące w systemie prawa oraz jak się je usuwa?

Wyróżnia się trzy sprzeczności systemu prawa:

1. sprzeczności logiczne - polegają na merytorycznej niezgodności dwóch wzorów postępowania, np. określone zachowanie jest przedmiotem nakazu jednej normy, a zakazu drugiej, ale obie normy dotyczą zachowania tego samego adresata w tych samych warunkach,

2. przeciwieństwa logiczne - polegają na tym, że dwie lub więcej norm nakazują adresatowi różnego rodzaju zachowania niemożliwe do jednoczesnej realizacji. Realizacja jednej normy stworzy sytuację, która wykluczy realizację innych norm,

3. sprzeczności prakseologiczne - polegają na tym, że zachowanie zgodne z jedną normą lub skutek takiego zachowania unicestwia całkowicie lub części skutek zachowania zgodnego z drugą normą.

Sprzeczności usuwa się z systemu prawa dwoma sposobami.

1. może usunąć je prawodawca, poprawiając tekst prawny droga legislacji ( tzw. sprzeczności realne),

2. może wyeliminować praktyka prawnicza ( tzw. sprzeczności pozorne),

Instrumenty służące usuwaniu sprzeczności wypracowane przez doktrynę i technikę:

1. można analizować obowiązywanie tych norm, stwierdzając, że są one wprawdzie sprzeczne, lecz jedna z nich nie obowiązuje,\; stosuje się w tym przypadku następujące reguły kolizyjne:

1. reguła chronologiczna ( czasowa),

2. reguła merytoryczna ( treściowa),

3. reguła hierarchiczna,

2. można analizować znaczenie tych norm i stwierdzić, że można im przypisać takie znaczenie, przy których nie są one sprzeczne; następuje za pomocą wykładni systemowej.

1. Co to jest luka w prawie, jakie znasz ich rodzaje oraz w jaki sposób usuwa się je?

Luka w prawie występuje wówczas, gdy brak jest regulacji dla takiego stosunku społecznego, który biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego ustawodawstwa powinien być uregulowany.

W doktrynie wyróżnia się:

1. luki konstrukcyjne

1. swoista luka w prawie - zachodzi, gdy brak jest normy, która powinna być ustanowiona zgodnie z inną normą. Istota jej polega na tym, iż normy prawne o wyższej mocy prawnej są unieruchamiane przez brak norm o niższej mocy prawnej, który warunkuje ich realizacje. Usunąć taką lukę może jedynie prawodawca,

2. techniczna luka w prawie - zachodzi, jeśli jakaś norma prawna normuje dane zagadnienie, ale nieprecyzyjnie. Jest to związane z brakiem uregulowania wszystkich koniecznych elementów określonej czynności prawnej

1. luki logiczne - zachodzą w sytuacji, kiedy w systemie prawa jakieś zachowanie jest unormowane przez normy formalnie niezgodnie,

2. luki aksjologiczne - polegają na ujemnej ocenie przez określoną osobę braku regulacji prawnej w pewnej kwestii. Luka taka wypływa z oceny konkretnego podmiotu ( uważa on, iż w danej dziedzinie życia obowiązuje określona norma prawna, a która to norma w danym systemie prawa nie obowiązuje). Wypełnienie luki aksjologicznej wymaga ustanowienia takiej normy prawnej

Luki prawne usuwane są przez samego ustawodawcę oraz w drodze tzw. analogii, czyli:

1. analogię z ustawy - kiedy brak jest normy regulującej stan faktyczny, który trzeba rozstrzygnąć, kiedy istnieje norma prawna przewidująca sytuację podobną do tej, którą należy rozstrzygnąć oraz kiedy stan będący przedmiotem oceny jest zbliżony do stanu faktycznego.

2. analogię z prawa kiedy brak jest normy regulującej stan faktyczny, który należy rozstrzygnąć, kiedy nie istnieje w systemie prawa norma przewidująca sytuację podobną do tej, którą należy rozstrzygnąć oraz kiedy podmiot stosujący prawo opiera swoje rozstrzygnięcie na stworzonej przez siebie normie.

Należy zaznaczyć, iż stosowanie analogii z prawa jest w polskim systemie prawnym niedopuszczalne, natomiast analogii z ustawy w niektórych gałęziach prawa, tj. w prawie karnym, w prawie podatkowym.

1. Wymień i ogólnie scharakteryzuj gałęzie prawa, które można wyróżnić w systemie prawa RP. Podstawowe gałęzie prawa:

1. Prawo konstytucyjne - zespół norm prawnych, których źródłem jest konstytucja, a przedmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego państwa. Prawo konstytucyjne określa podmiot władzy suwerennej w państwie i sposoby jej sprawowania, podstawy ustroju społeczno - gospodarczego państwa, systemu organów państwowych, status obywatela w państwie, podstawy systemu wyborczego.

Główne źródło prawa konstytucyjnego - Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r.

2. Prawo administracyjne - to konkretyzacja prawa konstytucyjnego, które konkretyzuje postanowienia prawa konstytucyjnego i określa szczegółowe zasady organizacji i działania organów władzy publicznej ( organów administracji rządowej i samorządowej) oraz stosunki tych organów z obywatelami państwa i cudzoziemcami. Normuje ono działalność władczą i gospodarczą oraz reguluje stosunki społeczne poprzez wydawanie decyzji administracyjnych. Prawo administracyjne nie jest skodyfikowane, a źródłem jego są liczne akty normatywne.

3. Prawo finansowe - obejmuje normy regulujące gospodarkę pieniężną państwa, czyli gromadzenie, dystrybucji i wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo, tryb działania organów i instytucji finansowych.

4. Prawo cywilne - reguluje stosunki społeczne, obejmuje normy, które regulują stosunki majątkowe i niektóre osobiste między równorzędnymi podmiotami ( dobra osobiste, np. wolność, zdrowie, swoboda sumienia). Reguluje stosunki między wszystkimi podmiotami prawa. Główne źródło prawa cywilnego - Kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964r.

5. Prawo procesowe cywilne (prawo postępowania cywilnego)- to zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwość tych organów. Do jego regulacji należą m.in. zasady postępowania sądowego i jego tryb, określenie praw i obowiązków stron oraz innych uczestników postępowania oraz tryb wykonywania i zaskarżania orzeczeń sądowych.

Główne źródło prawa cywilnego procesowego jest kodeks postępowania cywilnego z 17 listopada 1964r.

6. Prawo rodzinne - normy tego prawa regulują stosunki rodzinne, t.j. zawarcie i rozwiązanie małżeństwa oraz skutki prawne związku małżeńskiego, stosunki między rodzicami a dziećmi oraz stosunki wynikające z przysposobienia i opieki. Zajmuje się także stosunkami majątkowymi w rodzinie.

Głównym źródłem prawa rodzinnego jest kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25 lutego 1964r.

7. Prawo karne - dziedzina prawa określająca czyny będące przestępstwami, środki karne i środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej. Pojawia się we wszystkich dziedzinach życia.

Główne źródło - Kodeks karny z 6 czerwca 1997r.

8. Prawo procesowe karne - to zespół norm prawnych regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania w sprawach o przestępstwa przez organy wymiaru sprawiedliwości. Normują takie kwestie, jak: właściwość sądu, uprawnienia uczestników procesu karnego, formy postępowania, zasady orzekania, środki odwoławcze od wyroków.

Główne źródło - Kodeks postępowania karnego z 6 czerwca 1997r.

9. Prawo rolne - składa się z norm regulujących stosunki własności i użytkowania ziemi, wykorzystania jej na cele rolnicze lub do innego pozarolniczego przeznaczenia.

10. Prawo pracy - obejmuje normy regulujące stosunki pracy powstające między pracownikiem a pracodawcą w ramach świadczenia pracy przez pracownika. W szczególności reguluje zasady prawa pracy, formy nawiązania stosunku pracy i jego rozwiązania, wynagrodzenie za pracę, obowiązki pracownika i pracodawcy, odpowiedzialność materialną pracowników, zasady ustalania czasu pracy, urlopy pracownicze, zatrudnienie młodocianych i ich ochronę, ochronę pracy kobiet, bezpieczeństwo i higienę pracy, rozstrzyganie sporów pracowniczych.

Główne źródło - ustawa z 26 czerwca 1974r. - kodeks pracy.

Kompleksowe gałęzie prawa:

1. prawo morskie - zawiera normy prawne z innych podstawowych gałęzi prawa:

1. normy prawa administracyjnego określające morską administrację ogólną, administrację zdrowia, celną,

2. normy prawa cywilnego regulujące umowy o przewozu osób i ładunku, wypadki i ubezpieczenia morskie, umowy o ratownictwo

3. normy prawa pracy regulujące umowę o pracę na statku, prawa i obowiązki członków załogi,

4. normy międzynarodowego prawa morza regulujące sytuację na statku na obcych wodach wewnętrznych.

Główne źródło - kodeks morski - ustawa z dnia 1 grudnia 1961r.

2. prawo wyznaniowe

3. prawo górnicze

4. prawo wodne,

5. prawo przewozowe

6. prawo gospodarcze

1. Mając na względzie rozróżnienie gałęzi prawa na podstawowe i kompleksowe, przejrzyj przepisy prawa lotniczego ( ustawa z dnia 31 maja 1963 r. DzU. Nr 32, poz. 153 z późn. zm.) i wskaż, czym one różnią się od przepisów prawa karnego.

Przepisy prawa lotniczego należą do kompleksowej gałęzi prawa, gdyż zawiera normy prawne z innych podstawowych gałęzi prawa.

Przepisy prawa karnego zalicza się do podstawowej gałęzi prawa, reguluje stosunki i metody regulacji tych stosunków.

2. Czym się różni gałąź prawa podstawowa od gałęzi prawa kompleksowej?

Podstawowe gałęzie prawa - systematyka prawa dokonywana na podstawie rodzaju stosunków i wynikającej z tego rodzaju stosunków metody regulacji, należą do gałęzi prawa wewnętrznego.

Kompleksowe gałęzie prawa - to systematyka prawa dokonywana ze względu na określone dziedziny życia działalności ludzkiej. Gałąź kompleksowa zawiera normy z różnych gałęzi podstawowych. Systematyka kompleksowa ma m.in. na celu ułatwienie przyswojenia i stosowania prawa przez ludzi, którzy w swojej działalności stykają z określonymi zespołami norm prawa, należącymi do różnych gałęzi podstawowych.

3. Czym zajmuje się prawo międzynarodowe prywatne?

Prawo międzynarodowe prywatne to część prawa wewnętrznego w danym kraju. Jest zbiorem norm kolizyjnych o charakterze odsyłającym, które wskazują, jakie przepisy ( rodzinne bądź z innego kraju) należy zastosować dla rozstrzygnięcia stosunku prawnego z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy, w którego stanie faktycznym znajduje się element obcy, np. ważność małżeństwa zawartego z cudzoziemcem. Nie zawiera norm merytorycznych, a jedynie normy wskazujące właściwy dla danego zdarzenia system prawa.

4. Wskaż różnicę między prawem wewnętrznym a prawem międzynarodowym.

Prawo wewnętrzne - to normy obowiązujące w danym kraju, zespół norm regulujący stosunki społeczne w danym kraju.

Prawo zewnętrzne - prawo międzynarodowe - to zespół norm prawnych regulujących stosunki wzajemne pomiędzy państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego.

---