EKONOMIA,
nauka badająca alternatywne zastosowania ograniczonych (rzadkich) zasobów; poszukuje odpowiedzi na pytania: co, ile, w jaki sposób i dla kogo produkować
MERKANTYLIZM,
kierunek myśli ekonomicznej i polityki gospodarczej dominujący w Europie Zachodniej w XVI-XVII w.; zwolennicy merkantylizmu zajmowali się gł. związkiem między bogactwem kraju a jego bilansem handlowym i często w swych pismach za miernik tego bogactwa uznawali ilość pieniądza kruszcowego; główni przedstawiciele: Th. Mun, A. Serva, J.B. Colbert; w Polsce — K. Opaliński, S. Cikowski, M. Fredro, W. Gostkowski, S. Garczyński.
MONETARYZM
makroekonomiczna teoria głosząca, że zwiększenie ilości pieniądza w obiegu, w stopniu większym niż zwiększenie ilości dóbr i usług, jest koniecznym i wystarczającym warunkiem inflacji; rozwijał się od lat 50. XX w.; główni przedstawiciele: M. Friedman, K. Brunner, A. Meltzer, A. Walters i inni.
ETATYZM,
zaangażowanie państwa w działalność gospodarczą; polega na zakładaniu przedsiębiorstw państwowych, tworzeniu udziałów państwa w przedsiębiorstwach prywatnych oraz na regulowaniu życia gospodarczego za pomocą środków administracyjnych.
LIBERALIZM,
filozofia społeczna i oparta na niej koncepcja polityczna głoszące, że wolna i nieskrępowana działalność jednostek, gł. na polu gospodarczym (liberalizm gospodarczy) i politycznym (liberalizm polityczny — wolna gra sił politycznych) jest źródłem postępu w życiu społecznym; jako ideologia rodzącej się burżuazji zaczął się formować w końcu XVII w.; źródła liberalizmu stanowiła filozofia, myśl polityczna i społeczna oświecenia; rozkwit przypadł na 1. połowę XIX w.; przeciwny kolektywizmowi i etatyzmowi, w XX w. zwalczany przez totalitaryzm; ze skrajnymi koncepcjami liberalizmu polemizowały encykliki społeczne Kościoła katolickiego; współczesne doktryny liberalne: neoliberalizm, ordoliberalizm, libertarianizm; przedstawiciele w XIX w.: F. Bastiat, J. Bentham, B. Constant, J. S. Mill, J. Spencer, w XX w. m.in.: I. Berlin, S. de Madariaga, K. Popper, R. Dahrendorf, R. Aron, F. von Hayek.
INSTYTUCJONALIZM,
kierunek myśli ekonomicznej, rozwijający się głównie w Stanach Zjednoczonych na początku XX w., zapoczątkowany przez Th. Veblena; przedstawiciele instytucjonalizmu postulowali prowadzenie dokładnego statystyczno-empirycznego opisu instytucji społecznych, ponieważ rzeczywistość ekonomiczna w swym rozwoju historycznym może być właściwie zrozumiana i zinterpretowana tylko na podstawie analizy zmian struktury danych instytucji.
MODEL EKONOMICZNY,
hipotetyczna konstrukcja obejmująca układ założeń przyjętych dla uchwycenia najistotniejszych cech i zależności występujących w danym procesie ekonomicznym.
KEYNES John Maynard,
1883-1946, angielski ekonomista; twórca popytowej teorii dochodu narodowego będącej podstawą interwencjonizmu; Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936, wydanie polskie 1956)
INTERWENCJONIZM,
ekon. zespół środków oddziaływania państwa na gospodarkę w jej makroskali; teoretyczne podstawy stworzył J. M. Keynes.
GALBRAITH John Kenneth,
ur. 1908, ekonomista amerykański; profesor Uniwersytetu Harvarda w Cambridge; zwolennik interwencjonizmu państwowego i planowania; Ekonomia a cele społeczne (1971, wydanie polskie 1979), Ekonomia w perspektywie: krytyka historyczna (1987, wydanie polskie 1991).
PODATEK,
świadczenie pieniężne na rzecz państwa o charakterze przymusowym, powszechnym, bezzwrotnym i nieodpłatnym, pobierane na podstawie przepisów prawnych, określających warunki, wysokość oraz terminy płatności tych świadczeń; w Polsce występuje: podatek bezpośredni — nakładany na dochód lub majątek podatnika (np. podatek dochodowy, gruntowy); podatek pośredni — nakładany na przedmioty spożycia, czynności obrotu i wymiany (np. podatek od towarów i usług, tak zwany VAT, zastąpił podatek obrotowy), płaci go nabywca; najważniejszym podatkiem jest podatek dochodowy, który 1992 zastąpił podatek od wynagrodzeń, płac, wyrównawczy; nadal obowiązują: podatek gruntowy — obciążający przychody z gospodarstwa rolnego, od nieruchomości — obciążający właścicieli i posiadaczy nieruchomości miejskich, leśny, od spadków i darowizn, od środków transportowych, od posiadania psów oraz od gier.
Co to jest Ekonomia?
Ekonomia to nauka społeczna badająca w jaki sposób można wykorzystać ograniczone zasoby ekonomiczne w celu najlepszego zaspokojenia nieograniczonych potrzeb społeczeństwa.
Ekonomia ma do spełnienia następujące funkcje :
wyjaśniającą - czyli jej zadaniem jest poznanie, opisanie i uporządkowanie zjawisk ekonomicznych,
przewidywawczą - wykorzystać istniejący zasób wiedzy do przewidywania przyszłości,
doradczą - dostarczanie informacji, w tym ośrodkom decyzyjnym np. politykom,
uczenia - upowszechnianie osiągnięć nauki, edukowanie społeczeństwa.
Spróbujmy teraz zająć się zrozumieniem definicji pojęcia ekonomia. Składa się ona z trzech zasadniczych części, które wspominają o :
- ograniczonych zasobach,
- nieograniczonych potrzebach człowieka,
- sposobie rozwiązywania problemów ekonomicznych.
Ograniczone zasoby
Praktycznie wszystko rzeczy z którymi spotykamy się na co dzień są w pewien sposób ograniczone. Podobnie dzieje się w rzeczywistości, którą opisuje ekonomia. Mamy więc doczynienia z ograniczonymi zasobami, ale co właściwie czym one są ? Tak więc zasoby to środki niezbędne do przeprowadzenia procesu produkcji takie jak :
ziemia- to zasoby naturalne, czyli wszystko to co się na niej i w jej wnętrzu znajduje, i jest użyteczne dla człowieka ale nie jest wytworem jego pracy np.
- gaz ziemny,
- ropa naftowa,
- węgiel,
- rudy metale,
- woda,
- lasy itd.,
kapitał - obejmuje to co zostało już wcześniej wytworzone i jest używane w procesie produkcji:
- środki pracy - za pomocą których wytwarzane są określone przedmioty np. nieruchomości, budynki, narzędzia, maszyny,
- przedmioty pracy, czyli przedmioty na które jest skierowana ludzka praca w procesie wytwórczym, jak surowce, materiały,
praca - to psychofizyczne predyspozycje ludzi celem podejmowania określonych racjonalnych działań, zależy ona od poziomu wiedzy, posiadanych umiejętności i doświadczenia, zdrowia itp.,
przedsiębiorczość - jest to umiejętność wykorzystania możliwości maksymalizacji efektów, poprzez stosowanie lepszych metod organizacji i sposobu wykorzystania kapitałów. Przedsiębiorczość wiąże się często z odwagą podejmowania ryzykownych, nieszablonowych i innowacyjnych decyzji,
technologia - nie zawsze wymieniana jako zasób, ale w obecnych warunkach nabiera coraz większego znaczenia, jest to wiedza technologiczna niezbędna do prowadzenia konkurencyjnej działalności gospodarczej .
Nieograniczone potrzeby
Obok ograniczonych zasobów występują potrzeby człowieka, które możemy na wiele sposobów sklasyfikować :
a) potrzeby biologiczne, które muszą być zaspokojone,
b)potrzeby kulturalne, które mogą ale nie muszą być zaspakajane,
a) jednorazowe,
b)ciągłe,
a) jednostki,
b)zbiorowe np. poczucie bezpieczeństwa,
a) konsumpcyjne np. budowa domu,
b)inwestycyjne np. budowa fabryki,
a) potrzeby niezbędne,
b) potrzeby luksusowe.
Widzimy więc, że potrzeby nie dotyczą tylko indywidualnego człowieka, lecz obejmują także przedsiębiorstwa i państwa. Temu pierwszemu potrzebne są wspomniane wcześniej zasoby, a rząd zaspakaja potrzeby edukacyjne, zdrowotne czy wojskowe. Jednak jedna wspólna cecha potrzeb łączy je w jedną grupę. Tą właściwością jest fakt, że są nieograniczone i mają charakter dynamiczny. Po zaspokojeniu jednej potrzeby zawsze pojawia się następna do której zaspokojenia będziemy dążyć. Skoro pragniemy zaspokoić nasze nieograniczone potrzeby, mając do dyspozycji ograniczone zasoby, musimy nauczyć się je najlepiej wykorzystywać. Tego uczy nas Ekonomia.
Racjonalne postępowanie
Pierwszym logiczny wniosek mówi, że skoro mamy ograniczone zasoby powinniśmy je maksymalnie wykorzystywać. W praktyce jest nieosiągalne, ale ludzie dążą do maksymalnego wykorzystania zarówno zasobów naturalnych, jak i posiadanego kapitału. Jeżeli jednak nigdy nie wykorzystamy ich w sposób pełny, dużego znaczenia nabiera racjonalne postępowanie w gospodarowaniu. Nie można zatrudniać robotników jako informatyków, a wykształconych informatyków do pracy w kopalni. Ten jaskrawy przykład obrazuje nieracjonalne postępowanie, którego należy unikać przy angażowaniu wszystkich posiadanych zasobów. Wracając do naszych potrzeb, które są dynamiczne i nieograniczone to nigdy nie uda nam się ich wszystkich zaspokoić. W tej sytuacji musimy z części z nich zrezygnować. W tym momencie pojawia się pojęcie kosztu alternatywnego, występuje ono gdy korzystając z jednego dobra musimy zrezygnować z korzystania z drugiego. Kosztem alternatywnym nazywamy najkorzystniejszą możliwość z której jednak rezygnujemy dokonując konkretnego wyboru.
W gospodarce najlepszym mechanizmem racjonalnego spełnienia potrzeb i najbardziej efektywnego wykorzystania zasobów jest instytucja rynku.