PRAWO KANONICZNE

ks. prof. Grzegorz Leszczyński

Wykład 1 - 21 października 2009

3 rodzaje zagadnień, którymi będziemy się zajmować:

1. kościelne prawo małżeńskie

2. kościelne prawo karne

3. kościelne prawo procesowe

Ad 1 - Kodeks prawa kanonicznego - obowiązują nas kanony od 1055 do 1165, obejmujące następującą problematykę:

• przeszkody małżeńskie (12), np. wieku, uprowadzenia

• wady zgody małżeńskiej, np. przymus, bojaźń

• wady formy kanonicznej - np. brak świadka zwykłego lub kwalifikowanego

Ad. 2 - kanony od 1311 do1399

Ad. 3 - kanony od 1400 do 1655

(dotyczą postęp. sądowego w ogólności a potem procesu spornego)

Literatura:

• W. Góralski - Kanoniczne prawo małżeńskie

• J. Syryjczyk - Kanoniczne prawo karne (Warszawa 2005)

• VII tom komentarza do Kodeksu prawa kanonicznego - dot. kościelnego prawa procesowego

Wykład 2 - 28 października 2009 r.

KOŚCIELNE PRAWO MAŁŻEŃSKIE

Kanon 1055 - definicja małżeństwa.

Pierwsza część tej definicji wyraźnie sugeruje dwa elementy:

1. mężczyzna + kobieta

2. wspólność całego życia

Druga część definicji mówi o nakierowaniu na dobro małżonków i zrodzenie potomstwa.

Trzecia część definicji mówi, że małżeństwo między ochrzczonymi jest sakramentem.

Definicja zawarta w kanonie nie jest definicją czysto jurydyczną (małżeństwo nie jest tu umową ani kontraktem) ale konkretyzuje się w stwierdzeniu, że małżeństwo jest wspólnotą, czyli obejmuje coś więcej niż obowiązki i prawa.

Co się tyczy drugiej części definicji: w starym prawie z 1917 r. istniała bardzo ścisła hierarchia: głównym celem było zrodzenie potomstwa, a w dalszej kolejności „uśmierzanie pożądliwości”. W nowym prawie nie używa się już pojęcia uśmierzenia pożądliwości, mówi się o dwóch celach: dobru małżonków i zrodzeniu potomstwa, nie ma hierarchii, wykluczenie któregokolwiek z tych celów powoduje nieważność małżeństwa.

Czym jest dobro małżonków? Trudno określić. O wiele bardziej konkretny jest drugi cel: zrodzenie i wychowanie potomstwa.

Kanon 1056 - Dwa główne przymioty małżeństwa: jedność i nierozerwalność.

• Jedność - oznacza monogamiczność - związek jednego mężczyzny i jednej kobiety; jakakolwiek forma poligamii sprzeciwia się temu przymiotowi.

• Nierozerwalność - oznacza przede wszystkim trwałość - ale są wyjątki; Ewangelia Mateusza: nie wolno oddalać swojej żony, chyba że w wypadku nierządu. Powstał problem jak ten tekst zaaplikować do zasady nierozerwalności? Różne kościoły różnie to zrobiły: w katolicyzmie oparto się na tekście hebrajskim, który mówi: nie wolno oddalać swojej żony, chyba że w wypadku nieważności małżeństwa.

Rodzaje małżeństw:

• małżeństwo zawarte (matrimonium ratum) - powstałe wskutek wzajemnego oświadczenia woli stron

• małżeństwo zawarte i dopełnione (matrimonium ratum et comsumotum) - dopełnione poprzez stosunek płciowy odbyty w sposób ludzki - tzn. świadomy i dobrowolny; oznacza to, że np. gwałt nie dopełnia małżeństwa; również dopełnienie pod wpływem alkoholu czy narkotyków odpada.

Istotna jest kolejność: najpierw zawarcie, potem dopełnienie - nie liczą się stosunki odbyte przed zawarciem małżeństwa.

Małżeństwo zawarte i nieskonsumowane może być rozwiązane, niezależnie od tego, co było przed ślubem.

Przeszkody małżeńskie

1. Przeszkoda wieku

1. do ważności zawarcia małżeństwa - dla kobiety 14 lat, dla mężczyzn 16

2. do godziwości zawarcia małżeństwa - prawodawca w danym kraju (konferencja episkopatu) może ustanowić wiek wyższy niż ten do ważności; zgodnie z prawem polskim - wynosi on 18 lat, z zastrzeżeniem że kobieta może zawrzeć małżeństwo jeśli ukończyła 16 lat

Jeżeli osoba osiągnęła wiek do ważności małżeństwa ale nie do godziwości, to małżeństwo jest ważne, choć sprzeczne z przepisami prawa.

2. Przeszkoda niemocy płciowej - nieważne jest małżeństwo zawarte przez osobę niezdolną do odbycia stosunku płciowego; niezdolność musi być:

• uprzednia - jeśli istniała przynajmniej w momencie zawarcia małżeństwa

• trwała - nieuleczalna dostępnymi środkami medycznymi (rozumie się przez to środki dostępne dla przeciętnego obywatela)

• przynajmniej względna w stosunku do współmałżonka - tzn. że ktoś jest impotentem w stosunku do swojego współmałżonka (choćby nie był impotentem w stosunku do całej reszty swojej ulicy)

3. Przeszkoda węzła - dotyczy tych, którzy zawarli już związek, mianowicie nieważnie zawiera małżeństwo ten, kto jest już w związku małżeńskim; dot. to zarówno zawartego jak i zawartego dopełnionego.

4. Przeszkoda różnej religii - nieważne jest małżeństwo między członkiem Kościoła katolickiego a osobą niewierzącą (nieochrzczoną). ( --> kto jest członkiem KK? - sprawdzić).

Osoba nieochrzczona - tzn. nieochrzczona w żadnym kościele chrześcijańskim. A więc np. związek katoliczki z wyznawcą judaizmu albo z ateistą (nieochrzczonym). Do zawarcia małżeństwa w takiej sytuacji konieczna jest dyspensa od biskupa; warunki:

• strona katolicka musi zadeklarować, że:

• dołoży starań, aby dzieci były wychowane w wierze katolickiej

• dołoży starań aby pozostać w tej wierze.

• strona nieochrzczona musi przyjąć powyższe do wiadomości.

Bez dyspensy małżeństwo będzie nieważne.

5. Przeszkoda święceń - nieważnie zawiera małżeństwa osoba, która przyjęła święcenia kapłańskie.

6. Przeszkoda ślubu - dot. osób będących w stanie zakonnym (związanych tzw. ślubem wieczystym).

7. Przeszkoda uprowadzenia - nieważne jest małżeństwo zawarte między m. i k. uprowadzoną czy choćby przetrzymywaną w celu zawarcia małżeństwa, chyba że kobieta uwolniona i przebywająca w bezpiecznym miejscu oświadcza, że sama chce tego małżeństwa (dotyczy to tylko mężczyzn porywających kobiety, nie odwrotnie). Co w sytuacji, gdy porwanie jest w innym celu, np. dla okupu, ale po pewnym czasie porywacz zakochuje się w ofierze i chce wziąć ślub? Albo gdy porwanie jest w celu zawarcia małżeństwa ale potem dano swobodę i kobieta świadomie powzięła decyzję? <tu ksiądz wdał się w żarciki ale w końcu nie wyjaśnił>

8. Przeszkoda występku - nieważnie zawiera małżeństwo ten, kto dopuszcza się zabójstwa małżonka w celu zawarcia małżeństwa z kimś innym albo zabija współmałżonka tego, z kim chce ten związek zawrzeć.

9. Przeszkoda pokrewieństwa naturalnego - nieważne jest małżeństwo zawarte między osobami pokrewnymi z krewnymi w linii prostej oraz do czwartego stopnia linii bocznej włącznie (pierwsi kuzyni). Linia prosta jest oparta na więzach krwi między wstępnymi i zstępnymi. Nie ma władzy, która mogłaby na takie małżeństwo udzielić dyspensy. Inaczej jest z linią boczną - istnieje bowiem pewien haczyk - władza kościelna może pozwolić na małżeństwo w stopniu trzecim lub czwartym.

10. Przeszkoda pokrewieństwa prawnego - niebędącego skutkiem więzów krwi ale przysposobienia (w prawie kościelnym - adopcja) - dotyczy wszystkich osób w linii prostej; co do linii bocznej - nieważność do drugiego stopnia włącznie.

11. Przeszkoda powinowactwa - wynika z zawartego małżeństwa i istnieje między daną osobą i krewnymi jej współmałżonka. Nieważne jest małżeństwo zawarte między powinowatymi w linii prostej.

12. Przeszkoda przyzwoitości publicznej - nieważne jest małżeństwo zawarte między daną osobą, a osobą, która pozostawała w stałym konkubinacie z jej partnerem/partnerką, dotyczy to jednak jedynie pierwszego stopnia linii prostej.

Wykład 3 - 4 listopada 2009 r.

Wady zgody małżeńskiej

Zgoda małżeńska powinna być:

- dogłębna

- osobowa

- rzeczywista

- świadoma i dobrowolna

Bez któregokolwiek z tych elementów zgoda jest wadliwa.

Ustawodawca ma na uwadze zdolność do wyrażenia takiej zgody jak również konieczność jej zewnętrznego wyrażenia. To wyrażenie musi być odzwierciedleniem wewnętrznego stanu ducha

Aby zgoda była czysto ludzka, trzeba mieć zdolność do takiej zgody (zdolność konsensualna). Wszystkie wady ograniczają tę zdolność.

Pierwsza kategoria wad zgody małżeńskiej to 3 różne formy niezdolności natury psychicznej (potocznie rozumie się tu wszelkiego rodzaju zaburzenia i choroby psychiczne, ale nie zawsze tak musi być):

1. brak wystarczającego używania rozumu

2. poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich

3. niezdolność natury psychicznej do podjęcia obowiązków małżeńskich

Ad. 1 brak wystarczającego używania rozumu

- źródłem są tu wszelkiego rodzaju zaburzenia umysłowe; chodzi o brak minimalnego stopnia używania rozumu, tzn. wystarczającego do ważnego wyrażenia zgody małżeńskiej. Nie idzie o pełne używanie rozumu, jedynie o brak minimalnego. Jest to najbardziej radykalna forma; dotyka osób niezdolnych do podjęcia aktu ludzkiego.

Przyczyny:

1. różnego rodzaju choroby psychiczne uniezdalniające osobę do spełniania aktów ludzkich, np. schizofrenia i inne choroby w swoich najsilniejszych formach

2. choroby umysłowe - najczęściej tzw. amencja (odnosząca się do wszelkich czynności) demencja (tylko do małżeństwa)

3. niezdolność aktualna do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich - może pochodzić np. z nadużycia w danym momencie jakiegoś środka pozbawiającego tzw. zdolności aktualnej (do dokonania aktu ludzkiego), np. silny alkohol.

Ad. 2 poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich

- nie idzie tu o zdolność do wyrażenia zgody małżeńskiej jako aktu ludzkiego ale o brak należnej/koniecznej dojrzałości sądu (nie chodzi o dojrzałość osoby). U podstaw tego braku sądu musi znajdować się zaburzenie psychiczne, przede wszystkim różnego rodzaju psychozy, np. psychoza maniakalno-depresyjna (we współczesnej psychiatrii: zaburzenia afektywne dwubiegunowe) - przyjmuje się, że osoba na nią cierpiąca nigdy nie będzie zdolna, bo zawsze działa pod wpływem emocji.

Ad. 3 niezdolność natury psychicznej do podjęcia obowiązków małżeńskich

- kanon 1095 pkt 3 - może się zdarzyć, że osoba spełnia warunki z punktu 1 i 2, ale nie z 3. Zaburzenia mogą tu wynikać ze sfery psychoseksualnej albo z czysto osobowościowej; taka osoba jest niezdolna do zobowiązania się do istotnych obowiązków małżeńskich, takich jak np. wierność, trwałość. Przykłady zaburzeń ze sfery psychoseksualnej : homoseksualizm, satyryzm, nimfomania. Przykłady zaburzeń ze sfery osobowości: niedojrzałość afektywna albo psychoemocjonalna; ktoś nie jest gotowy do przyjęcia na siebie małżeńskich obowiązków, np. mężczyzna jest zbyt uzależniony od matki, także osoby uzależnione od alkoholu czy narkotyków.

c.d. wad:

4. Brak wiedzy koniecznej o małżeństwie - kanon nr 1096 par. 6 (1?)- trzy wymogi.

Drażliwy termin: „Jakieś współdziałanie seksualne”. Np. co, jeśli ktoś uważa że dzieci powstają z pocałunku? Czy posiada taki ktoś konieczną wiedzę o małżeństwie?

5. Błąd co do osoby lub przymiotu osoby; ten pierwszy wydaje się być dziś czysto teoretyczny, ale drugi już nie. Zgodnie z kanonem 1097 błąd co do osoby powoduje zawsze nieważność małżeństwa. Tu nie ma wątpliwości. Ciekawszy jest błąd co do przymiotu osoby - zasadniczo nie powoduje nieważności, chyba że przymiot był bezpośrednio i zasadniczo zamierzony. Np. po ślubie okazuje się, że żona ma inny kolor oczu niż mąż myślał, bo nosiła soczewki. Zasadniczo ich małżeństwo jest ważne, chyba że mąż skłonił się ku tej kobiecie dlatego, że poszukiwał właśnie kogoś o takim a nie innym kolorze oczu.

6. Podstęp albo podstępne wprowadzenie w błąd - kanon 1098. Np. ktoś mówił, że jest bogaty, a okazuje się, że jest biedny. Rzecz zależy od tego, czy zatajone zostały przymioty istotne czy nieistotne; najważniejszy przypadek: zatajenie bezpłodności; bezpłodność sama w sobie nie jest przeszkodą małżeńską (w przeciwieństwie do impotencji), ale zatajenie jej w celu zawarcia małżeństwa powoduje nieważność. Muszą więc być dwa elementy: zatajenie istotnego przymiotu i zrobienie tego w celu zawarcia małżeństwa.

7. Symulacja zgody małżeńskiej - kanon 1101. Wewnętrzna zgoda jest uzewnętrzniana na zewnątrz. Jeśli ktoś ślubuje miłość i wierność, to przyjmuje się, że taka jest jego wewnętrzna wola - taka jest zasada. Ale mogą zdarzyć się sytuacje, gdy takie zachowanie jest pozorne. Naruszenie tej harmonii powoduje, że mamy do czynienia z małżeństwem zawartym nieszczerze czyli symulowanym. Symulacja może mieć podwójną formę:

• może dotyczyć małżeństwa w całości (s. całkowita) - zachodzi np. gdy ktoś zawiera małżeństwo dla pieniędzy

• albo dotyczyć jakiegoś przymiotu lub elementu małżeństwa (s. częściowa); są 2 przymioty małżeństwa (jedność i nierozerwalność) i 2 elementy (potomstwo i wspólne dobro małżonków);

• wykluczenie jedności oznacza, ze ktoś wyklucza dotrzymanie wierności;

• wykluczenie nierozerwalności oznacza, że ktoś zakłada, że nie będzie to związek na całe życie;

• wykluczenie potomstwa oznacza, że w tym związku nie będzie potomstwa (oczywiście wbrew drugiej stronie);

• ostatnia forma jest mało sprecyzowana i nie bardzo wiadomo o co w niej chodzi - w sądownictwie kościelnym spotyka się na ogół pierwsze trzy.

8. Warunek. Warunki mogą dotyczyć przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości:

• np. „zawrę małżeństwo z tobą o ile w przeszłości skończyłeś WPiA UŁ”; pytany twierdzi, że skończył, a po zawarciu małżeństwa okazało się, że skończył ekonomię; zgoda jest wadliwa

• podobnie przy warunku dot. teraźniejszości, np. „zawrę, jeśli masz 2 samochody”

• nie można natomiast stawiać warunków dot. przyszłości typu „wyjdę za Ciebie, jeśli będziesz za 6 lat prezydentem”; małżeństwo zawarte pod takim warunkiem zawsze jest nieważne.

9. Przymus i ciężka bojaźń - małżeństwo zawarte pod przymusem i w stanie ciężkiej bojaźni jest nieważne. Przymus pochodzi z zewnątrz, może mieć charakter fizyczny ale i psychiczny/moralny, pod wpływem którego rodzi się wewnętrzny stan bojaźni. Mamy jeszcze przymus/bojaźń tzw. z szacunku. Nie ma tu właściwie nacisku z zewnątrz, ale ktoś czuje np. taki szacunek dla rodziców, że zawiera małżeństwo, by byli oni zadowoleni.

Wykład 4 - 19 listopada 2009 r.

Forma zawarcia małżeństwa

W prawie kanonicznym, gdy chodzi o formę zawarcia małżeństwa, wyróżnia się:

1. formę zwyczajną - zgodnie z kanonem 1108

2. formę nadzwyczajną - możliwą do zastosowania w wyjątkowych okolicznościach

Forma zwyczajna - małżeństwo jest zawierane wobec kapłana, ordynariusza lub diakona (jest to tzw. świadek urzędowy a. kwalifikowany) oraz wobec dwóch świadków zwykłych.

Świadek urzędowy musi asystować czynnie; nie chodzi tylko o jego obecność, ale o przyjęcie przez niego konsensu. Stawia on pytania stronom w imieniu Kościoła. Działa w ramach swoich kompetencji terytorialnych; w braku tych kompetencji wymagana jest tzw. delegacja do pełnienia roli świadka urzędowego.

Rolą świadka zwykłego (nieurzędowego) jest wyłącznie zaświadczenie o fakcie zawarcia małżeństwa; musi to być osoba:

• dorosła

• w stanie umożliwiającym poświadczenie.

Zgodnie z kanonem 1114 pod adresem świadka kwalifikowanego zawarta jest dyspozycja, w myśl której musi on stwierdzić u nupturientów:

1. stan wolny zgodnie z prawem kanonicznym; należy odróżnić stan wolny w ujęciu prawa cywilnego i kanonicznego, które nie muszą być tożsame, np. osoba po rozwodzie nie będzie w myśl prawa kanonicznego uznawana za osobę stanu wolnego

2. brak przeszkód według prawa kanonicznego

Kanon 1115 dotyczy miejsca zawarcia małżeństwa. Stanowi on, że małżeństwa winny być zawierane w parafii, gdzie przynajmniej jedno z nupturientów posiada stałe albo tymczasowe zamieszkanie lub miesięczny pobyt; gdy zaś chodzi o tułaczy, w parafii, gdzie aktualnie przebywają. Z powyższego wynika więc, że teoretycznie może być aż sześć potencjalnych parafii i to jest zasada ogólna. Od niej mogą być jednak wyjątki - za zgodą któregokolwiek z tych kompetentnych proboszczów możliwe jest zawarcie małżeństwa gdziekolwiek.

Forma nadzwyczajna. Zgodnie z kanonem 1116 jeśli osoba kompetentna jest nieosiągalna lub nie można do niej się udać bez poważnej niedogodności, wówczas ten kto chce zawrzeć prawdziwe małżeństwo, może je ważnie i godziwie zawrzeć wobec samych tylko świadków. Jest to możliwe w dwóch sytuacjach:

1. w niebezpieczeństwie śmierci - okoliczność ta może wynikać:

1. ze stanu zdrowia (ciężka, nieuleczalna choroba)

2. z wypadku losowego

3. z podeszłego wieku - przyjmuje się że po 70-tce, tak jak w Piśmie Świętym

2. poza niebezpieczeństwem śmierci jeżeli roztropnie przewiduje się że te okoliczności będą trwały przez miesiąc - chodzi o tzw. wypadek naglący; nie ma księdza i wiadomo, że przez miesiąc go nie będzie; w Polsce jest to raczej trudne do wyobrażenia :) ale są na świecie miejsca, gdzie o księdza trudno i wtedy przewiduje się takie rozwiązanie.

Kwestia małżeństw mieszanych. Mówiliśmy o przeszkodzie różnej religii; tu chodzi o coś podobnego, mianowicie o związek katolika/katoliczki z osobą ochrzczoną (a więc tej samej religii) ale innego wyznania. W myśl kanonu 1124 małżeństwo mieszane jest zabronione, ale jeśli już się je mimo wszystko zawrze, to nie będzie nieważne. Kanon 1125 przewiduje, że może być tu wydane stosowne zezwolenie od ordynariusza miejsca, jeśli zostaną spełnione 3 warunki:

1. dotyczący strony katolickiej - strona katolicka winna oświadczyć, że jest gotowa odsunąć od siebie niebezpieczeństwo utraty wiary, jak również złożyć szczere przyrzeczenie, że uczyni wszystko, co w jej mocy, aby wszystkie dzieci zostały ochrzczone i wychowane w Kościele katolickim;

2. dotyczący strony niekatolickiej - druga strona winna być powiadomiona w odpowiednim czasie o składanych przyrzeczeniach strony katolickiej, tak aby rzeczywiście była świadoma treści przyrzeczenia i obowiązku strony katolickiej; nie wymaga się więc zgody tej osoby, wystarczy by wiedziała o przyrzeczeniu strony katolickiej;

3. obie strony zostały pouczone o celach i istotnych przymiotach małżeństwa, których nie może wykluczać żadna ze stron

Co to znaczy słuszna i rozumna przyczyna? W myśl prawa kanonicznego jest to najniższa przyczyna w skali gradacji przyczyn; można powiedzieć, że chodzi o każdą przyczynę, która brzmi rozumnie.

Forma zawarcia małżeństw mieszanych - kanon 1108 przewiduje wymogi dla katolików.

• gdy związek zawiera katolik/katoliczka z osobą wyznania prawosławnego wówczas forma z kanonu 1108 wymagana jest tylko dla godziwości, ale nie ma wpływu na ważność małżeństwa

• przy związku z innymi wyznaniami, jeśli okoliczności nie pozwalają na zawarcie według formy, można udzielić dyspensy, ale wymaga się, by małżeństwo (i składane oświadczenia) miało formę publiczną - tzn. oprócz świadków muszą być jeszcze jacyś inni ludzie

• kanon 1127 zabrania tzw. podwójnych obrzędów, tzn. dokonywanych najpierw według zasad jednego wyznania, a potem drugiego; mogą być obecni duchowni obu wyznań, ale tylko jeden może pełnić rolę tzw. świętego szafarza

Unieważnienie małżeństwa(rozłączenie małżonków)

Unieważnienie małżeństwa to inaczej rozłączenie małżonków. Może mieć trojaką podstawę:

1. małżeństwo zawarte i nieskonsumowane (patrz wcześniej)

2. przywilej pawłowy

3. przywilej wiary

Przywilej pawłowy (kanon 1143) może być przyznany osobom nowo nawróconym na wiarę. Polega na tym, że osoba, która przyjęła chrzest może zerwać związek małżeński z osobą nieochrzczoną, jeśli ta druga osoba nie chce pozostawać w związku małżeńskim (kodeks mówi: jeżeli odeszła). Np. dwoje ludzi ma ślub cywilny, jedno z nich przyjmuje chrzest; jeżeli ten chrzest nie będzie miał wpływu na ich dalsze relacje, to nie będzie można rozwiązać związku małżeńskiego. Rozwiązanie dokonuje się dla dobra wiary osoby, która przyjęła chrzest. Rozwiązania nie będzie, jeżeli wina leży po stronie osoby, która przyjęła chrzest. Paragraf 2 tego kanonu mówi, że uważa się, iż strona nieochrzczona odchodzi, jeżeli nie chce mieszkać ze stroną ochrzczoną lub mieszkać z nią w zgodzie bez obrazy Stwórcy, chyba że strona ochrzczona po przyjęciu chrztu dała słuszny powód odejścia.

Przywilej wiary - raczej teoretyczny; dotyczy sytuacji, w której ktoś np. ma kilka żon i postanawia przyjąć chrzest; musi wybrać sobie oczywiście jedną żonę. Logika sugerowałaby, aby była to żona poślubiona jako pierwsza, ale prawo kanoniczne daje w tej sytuacji możliwość dokonania wyboru i tę możliwość określa się przywilejem wiary.

Uważnienie małżeństwa(dot. zawartego uprzednio m. w formie cywilnej)

Dotyczy związku zawartego uprzednio w formie cywilnej. W prawie kanonicznym możemy mówić o dwóch typach uważnienia:

1. uważnienie zwykłe - wymaga się ponowienia zgody małżeńskiej

2. uważnienie w zawiązku [sic] - nie ma ponowienia, uważnienia dokonuje się przez akt prawny.

Kiedy można zastosować jaką formę? Pierwszą - gdy była wada zgody małżeńskiej. Drugą (częściej stosowaną) - gdy zgoda była ważna, ale wystąpiła jakaś przeszkoda, np. wieku czy też nie zachowano odpowiedniej formy.

Wykład 5 - 2 grudnia 2009 r.

KOŚCIELNE PRAWO KARNE

*Uwaga redakcyjna - na tym wykładzie było zastępstwo, a pan zastępowy był koszmarnym mówcą, co niestety odbija się na jakości tej części skryptu, bo momentami trudno było się połapać w jego wywodzie. Pan np. swobodnie i beztrosko miesza pojęcie kary z odpowiedzialnością, a niepodleganie karze z wyjęciem spod prawa, więc moim zdaniem nie należy mu zbytnio ufać i w ogóle radzę podchodzić do tej części skryptu z dużą ostrożnością.

Skąd prawo Kościoła do karania? Nie należy mylić tego z pokutą (ta dotyczy przewinień wobec Boga). Jest to prawo wrodzone i własne Kościoła, jest on w jego wykonywaniu niezależny od jakiejkolwiek władzy.

Przestępstwo - jest to zewnętrzne i moralnie poczytalne naruszenie ustawy zaopatrzonej w sankcję karną. Zewnętrzne dlatego, że w kategorii wewnętrznej mówilibyśmy nie o przestępstwie, lecz o grzechu.

Naruszenie prawa (bądź tez nakazu) może dotyczyć zarówno prawa bożego jak i pisanego. Nakaz to polecenie podjęcia lub zaniechania czegoś. Sankcja - ?

Przestępstwa możemy podzielić na trzy grupy:

1. publiczne

2. notoryczne

3. tajne

Kara kościelna - zgodnie z kanonem 1312 jest ona pozbawieniem wiernego jakiegoś dobra duchowego lub doczesnego i odpowiadają nadprzyrodzonemu celowi Kościoła.

Podział kar:

1. cenzury (kary poprawcze) - mają na celu poprawę przestępcy

2. kary ekspiacyjne (z lubością zwane przez pana „ekspijacyjnymi” - przyp. red.): mają na celu naprawę naruszonego porządku publicznego

Kościół może stosować tez inne rodzaje kar, np. kary duchowe.

Kara może być:

• określona - jeżeli precyzuje to sama ustawa

• nieokreślona - jeśli sędzia lub przełożony zostaje upoważniony do dokonania sprecyzowania kary

Władzą kompetentną do wydawania ustaw karnych jest władza ustawodawcza. Ustawa może sama określać karę lub pozostawiać ją do uznania sędziego. Ustawa partykularna może dołączyć do kary generalnej jakąś inną karę. Wydanie ustawy partykularnej musi być uzasadnione.

Nakaz karny - kanon 1319

Kto może być podmiotem sankcji karnych? Kogo można karać?

Poczytalność przestępstwa zakłada istnienie związku przyczynowego między przestępstwem a działaniem człowieka. Jest to akt subiektywny o charakterze fizycznym i moralnym. Jest istotny nie tylko sam związek ale też świadomość i dobrowolność czynu.

• poczytalność pełna - brak okoliczności wyłączających winę

• poczytalność niepełna lub zmniejszona - gdy zachodzą odpowiednie okoliczności

Podstawą poczytalności osoby jest jej wina:

• wina umyślna: świadoma wola naruszenia ustawy lub nakazu (dolus); zakłada się pełną świadomość i dobrowolność działania

• wina nieumyślna: również może być podstawa odpowiedzialności, polega na zawinionej nieznajomości naruszonej ustawy karnej lub na zaniechaniu należytej ostrożności w działaniu

Karać można osobę, której postępowanie jest ciężko poczytalne na skutek winy umyślnej/nieumyślnej. W przypadku zewnętrznego naruszenia ustawy domniemywa się poczytalność danej osoby w działaniu.

Habitualne pozbawienie używania rozumu - taką osobę uważa się za niezdolną do popełnienia przestępstwa. Chodzi o chorobę umysłową. Zaburzenia psychiczne nie pozbawiające całkowicie rozumu jedynie zmniejszają odpowiedzialność.

Kto nie podlega karze w ogóle? Okoliczności wyliczone są w kanonie 1323. Ignorancja ciężko zawiniona nie jest okolicznością wyjmującą spod prawa karnego. Okolicznościami takim są działanie w obronie własnej i brak używania rozumu. Nietrzeźwość i celowo wzniecane zaburzenia nie są okolicznościami wyjmującymi spod prawa.

Zmniejszanie poczytalności: kanon 1324

Zwiększenie poczytalności: kanon 1326

Przestępstwo usiłowane - jest to przestępstwo nie doprowadzone do końca, podlega karze tylko gdy działanie / zaniechanie osoby z natury swej prowadzi do dokonania przestępstwa. Jeśli osoba dobrowolnie odstapiła to nie podlega karze; wyjatek: gdy miało miejsce zgorszenie albo poważna szkoda = wówczas kara jest, ale mniejsza.

Udział w przestępstwie - jest to zewnętrzne włączenie się w przestępstwo pozytywne i skuteczne.

Kilka dodatkowych uwag o cenzurach (karach poprawczych)

Możemy wyróżnić 3 kategorie takich kar:

1. ekskomunika

2. interdykt

3. suspensa

Ekskomunika - nie jest to wyłączenie z Kościoła, ale ograniczenie osoby w uczestnictwu we wspólnocie. Ekskomunikowanemu zabrania się jakiegokolwiek posługiwania funkcji celebransa Najświętszej Eucharystii, sprawowania ale i przyjmowania Eucharystii, sprawowania kościelnych urzędów posług, wykonywania aktów rządzenia (dotyczy aktów władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej).

Wprowadza się rozróżnienie co do momentu nałożenia ekskomuniki:

1. ekskomunika late sententiae (z mocy samego prawa) - jest zarezerwowana dla Stolicy Apostolskiej i następuje:

• przy profanacji postaci eucharystycznej;

• przy przymusie fizycznym wobec biskupa Rzymu;

• przy rozgrzeszeniu wspólnika grzechu przeciwko szóstemu przykazaniu (dotyczy duchownych);

• konsekracja biskupa bez pozwolenia papieża;

• bezpośrednie naruszenie tajemnicy sakramentalnej;

możemy tez wyróżnić sytuacje, w których nie jest potrzebne potwierdzenie S.Ap.:

• apostazja

• herezja

• schizma (nieuznawanie prymatu biskupa Rzymu)

2. ekskomunika ferende sententiae; wchodzi w grę gdy:

• bez święceń dokonuje się czynności zarezerwowanych dla księży

• miało miejsce naruszenie tajemnicy przez tłumacza przy spowiedzi

Interdykt - jest to kara pozbawiająca wiernych pewnych dóbr duchowych. Nie można wówczas sprawować sakramentów ani ich przyjmować

1. interdykt late sententiae:

• w przypadku przymusu wobec biskupów

• sprawowanie ofiary eucharystycznej przez osobę bez święceń kapłańskich

• sprawowanie pokuty przez osobę bez święceń kapłańskich

• fałszywe oskarżanie spowiednika o nakłanianie do grzechu przeciwko szóstemu przykazaniu

• usiłowanie zawarcia małżeństwa przez zakonnika ślubów wieczystych, który nie jest duchownym

2. interdykt ferende sententiae:

• popieranie lub kierowanie stowarzyszeń działających przeciwko Kościołowi jawnie bądź niejawnie

• publiczne wzniecanie nienawiści podwładnych względem Stolicy Apostolskiej

Suspensa - dotyczy jedynie duchownych (suspentio - zawieszenie w czynnościach urzędowych); zabrania wszystkich lub niektórych święceń, aktów rządzenia, zadań związanych z urzędem. Ustawa lub nakaz może.... zakres suspensy zawsze określa sama ustawa, nakaz karny, wyrok lub dekret wymierzający karę

1. suspensa late senteniae:

• przymus fizyczny wobec biskupów

• usiłowanie...

• przyjęcie świadczeń od biskupa, który nie był do tego kompetentny

• fałszywe oskarżenie spowiednika o nakłanianie do grzechu przeciwko szóstemu przykazaniu

• usiłowanie zawarcia małżeństwa choćby cywilnego

2. suspensa ferende sententiae:

• nakłanianie do grzechu przeciwko szóstemu przykazaniu

• konkubinat lub inny grzech zewnętrzny przeciwko szóstemu przykazaniu

Wykład 6 - 9 grudnia 2009 r.

Przestępstwa

Możemy wyróżnić 6 grup przestępstw:

1. Przestępstwa przeciwko religii i jedności Kościoła

Kanon 1364 wymienia 3 przestępstwa:

1. odstępstwo od wiary (czyli apostazja - wystąpienie z Kościoła)

2. herezja (heretyk pozostaje w ramach Kościoła, neguje jednak jakieś prawdy wiary)

3. schizma (negowanie prymatu papieża w Kościele)

Karą za te przestępstwa jest ekskomunika late sententiae

Kanon 1367 - przestępstwa przeciwko wierze, ekskomunika late sententiae zarezerwowana Stolicy Apostolskiej (tylko S.A. może ją zdjąć, nie może jej zdjąć np. biskup diecezji); jeżeli przestępstwo popełnia osoba duchowna, wchodzą w grę dodatkowe kary

Kanon 1369 - przestępstwo bluźnierstwa - bluźnierstwo to zniewaga wyrażona w kierunku Boga; nie ma określonej konkretnej kary, mówi się o sprawiedliwej karze; może być wymierzana przez tego, kto ma taką władzę. Co to znaczy „dobre obyczaje”? Trudno określić, dlatego rzadko ta przesłanka wchodzi w grę.

2. Przestępstwa przeciwko władzy kościelnej i wolności Kościoła

• przymus fizyczny wobec biskupa Rzymu - karą jest ekskomunika late sententiae; przy duchownym wchodzi w grę tylko gdy jest to z pogardy dla wiary (nie wiem o co kaman)

• wzbudzanie publicznie nienawiści czy niechęci wobec Stolicy Apostolskiej - karą jest interdykt. Dotyczy to także osób zapisujących się do pewnych stowarzyszeń, np. masonów

3. Uzurpacja kościelnych zadań albo urzędów - dot. duchownych, ale nie tylko:

• kanon 1379 - kto oprócz uzasadnionych wypadków symuluje udzielanie sakramentów

• kanon 1382 - każdy biskup, który bez zgody papieża wyświęca (np. słynny Lefevbre) - karą jest ekskomunika; nie tylko dla wyświęcającego, także dla wyświęcanego)

• kanon 1387 - przestępstwo solicytacji - namawianie kogoś podczas spowiedzi do grzechu przeciwko szóstemu przykazaniu - karą jest suspensa albo wydalenie ze stanu duchownego; warto zauważyć, że przestępstwem jest również fałszywe oskarżenie o przestępstwo solicytacji (karą jest wtedy interdykt)

• kanon 1388 - przestępstwo bezpośredniego naruszenia tajemnicy spowiedzi - karą jest ekskomunika late sententiae zastrzeżona Stolicy Apostolskiej; bezpośrednie naruszenie jest wtedy, kiedy można jednoznacznie określić osobę i przedmiot spowiedzi. np. w sobotę przyjdzie do mnie ktoś do spowiedzi, a w niedzielę wyjdę na ambonę i powiem: pani Kowalska, ta która siedzi tu w drugiej ławce, dopuściła się tego i tego; o naruszeniu pośrednim mówimy, gdy można jedynie domniemywać, o kogo chodzi - za to już nie ma automatycznie ekskomuniki, tzn. może być ale nie musi, mogą być też jakieś inne kary.

4. Przestępstwa fałszu - w zasadzie nie ma tu nic ciekawego, zalicza się do nich m. in. wspomniane wyżej fałszywe oskarżenie o przestępstwo solicytacji.

5. Przestępstwa przeciwko specjalnym obowiązkom - też nic ciekawego, np. kanon 1394.

6. Przestępstwa przeciwko życiu i wolności człowieka - bardzo ważne!

• kanon 1397 - dotyczy różnego rodzaju zabójstw - tu prawodawca wychodzi z założenia, że wystarczy kara określona przez prawo karne danego państwa;

• kanon 1398 - dotyczy skutecznego przerwania ciąży (aborcji) - karą jest ekskomunika late sententiae, z której może zwolnić biskup danej diecezji, a niekiedy, jak w Łodzi, każdy duchowny; nacisk położony jest na słowa „świadomy i dobrowolny”; karze podlega nie tylko kobieta, ale też osoby współdziałające (np. lekarz); kwesta dyskusyjna co to znaczy osoby współdziałające - czy np. taksówkarz, który wiózł kobietę do tego lekarza, także podlega karze? odpowiedź: nie, przyjmuje się ograniczenie do osób, bez których nie byłoby to możliwe.

Wykład 7 - 16 grudnia 2009 r.

KANONICZNE POSTĘPOWANIE SĄDOWE

O tym, co może być przedmiotem postępowania sądowego, stanowi kanon 1400. Zgodnie z jego treścią przedmiotem tym może być:

1. dochodzenie lub obrona uprawnień osób fizycznych lub prawnych albo stwierdzenie faktów prawnych;

2. przestępstwa, w tym wymiar kary i jej deklaracja

Wyróżniamy trybunały trzech różnych instancji. Z racji prymatu biskupowi rzymskiemu wolno prowadzić każdą sprawę i osądzić każdego, kto przynależy do kościoła. Ale nie czyni tego bezpośrednio, lecz przez trybunały (trybunały apostolskie - III instancji).

W prawie małżeńskim, aby stwierdzić nieważność małżeństwa istnieje konieczność zgodności wyroków 2 trybunałów, dlatego są aż trzy instancje. Gdy 2 wyroki są sprzeczne, wówczas Trybunał Rzymski rozstrzyga spór między nimi.

I instancja:

• każdy biskup w każdej diecezji zobowiązany jest ustanowić oficjała - stoi na czele trybunału i posiada zwykłą władzę sądzenia (z urzędu); dobiera sędziów, przyjmuje skargę, przewodniczy kolegiom

• do pomocy oficjał ma sędziów - sędzią może być wyłącznie osoba duchowna, chyba że konferencja episkopatu zdecyduje inaczej; musi mieć ukończone studiów z prawa kanonicznego (choćby licencjat) i musi być osobą o nienaruszonej sławie

• tzw. sędziowie audytorzy - prowadzą przesłuchania stron i świadków; sędzią audytorem może być każdy upoważniony do tego pełnienia tego urzędu

• tzw. obrońca węzła małżeńskiego - zobowiązany do obrony ważności małżeństwa w oparciu o zebrany materiał dowodowy; rolą obrońcy jest nie tyle występować przeciwko stronom, ile przedstawić argumenty świadczące o ważności węzła małżeńskiego (podważyć wiarygodność, spójność zeznań itp.); w sytuacji gdy obrońca węzła nie dostrzega żadnych argumentów, jest zobowiązany do powstrzymania się od wyrażenia opinii i zdania się na sprawiedliwość sądu;

• notariusz - ma za zadanie potwierdzenie wiarygodności pism;

• w sprawach orzeka zawsze trybunał kolegialny złożony z 3 sędziów (przewodniczącym jest oficjał);

• pewne sprawy mogą być rozstrzygane jednoosobowo, bez wymogu trybunału kolegialnego, np. dochodzenie unieważnienia małżeństwa z powodu przeszkód lub braków formy (proces dokumentalny - orzeczenie I instancji jest ostateczne).

II instancja:

• co do struktury trybunały w II instancji się nie różnią;

• każdy wyrok o nieważność małżeństwa z I instancji z mocy prawa wysyłany jest do II w celu zatwierdzenia; potwierdzenie odbywa się dekretem, nie prowadzi się procesu.

III instancja:

• Rota Rzymska - rozstrzyga co do meritum sporu, odnosi się do konkretnego przedmiotu sporu

• Sygnatura Apostolska - trybunał administracyjny (sprzeczne wyroki niższej instancji, rozstrzyganie kompetencji)

Strony procesu. W każdej sprawie występuje strona powodowa i pozwana. Nie zawsze jedna strona zarzuca coś drugiej. Wnosząc sprawę o stwierdzenie nieważności małżeństwa nie zawsze strona powodowa zarzuca coś stronie pozwanej, czasem może zarzucać sobie samemu. Druga strona może przyznać słuszność, wtedy nie ma sporu, bo są 2 zgodne oświadczenia.

Elementy skargi. Określa je kanon 1504. Skarga musi wyrażać wobec jakiego sędziego sprawa jest wnoszona, czego się żąda i od kogo.

Do rozpatrzenia skargi o nieważność małżeństwa kompetentne są 4 trybunały (kanon 1673):

1. miejsca ślubu (miejsca, w którym małżeństwo zostało zawarte);

2. miejsca zamieszkania strony pozwanej (stałe lub tymczasowe);

3. miejsca zamieszkania strony powodowej, jeżeli obydwie strony przebywają na terytorium tej samej Konferencji Episkopatu i o ile oficjał (wikariusz sądowy) miejsca stałego zamieszkania strony pozwanej (po jej wysłuchaniu) wyrazi na to zgodę;

4. miejsca, na którym trzeba będzie faktycznie zbierać większość dowodów, o ile oficjał (wikariusz sądowy) miejsca stałego zamieszkania strony pozwanej wyrazi na to zgodę, który wcześniej powinien ją zapytać, czy nie zgłasza czegoś, co należałoby wyłączyć;

żaden inny trybunał nie jest kompetentny do prowadzenia sprawy o nieważność małżeństwa.

Skarga musi wskazywać na jakim uprawnieniu opiera się powód i przynajmniej podstawowe fakty i okoliczności (dowody), które świadczą na jego korzyść (potwierdzają jego tezę, popierają roszczenie). Powinna być podpisana przez powoda lub jego pełnomocnika oraz wskazywać miejsce zamieszkania strony pozwanej (stałe lub tymczasowe)

Odrzucenie skargi. Ma miejsce:

• jeżeli trybunał jest niewłaściwy;

• jeżeli na pewno wiadomo, że powód nie ma zdolności występowania w sądzie;

• jeżeli nie zachowano przepisów kanonu 1504 nr 1-3 (wymagania skargi);

• jeżeli z samej skargi jasno wynika, że roszczenie pozbawione jest jakiejkolwiek podstawy i nie może się zdarzyć, by w trakcie procesu jakaś podstawa się ujawniła (w trakcie ewentualnego procesu nie pojawią się fakty).

Kanon 1506

Jeśli w ciągu miesiąca od złożenia skargi powodowej sędzia nie wyda dekretu, mocą którego dopuszcza lub odrzuca skargę, według przepisu kan. 1505, strona zainteresowana może domagać się, by sędzia wypełnił swoje zadanie; jeśli mimo to sędzia milczy, to po upływie bezużytecznie dziesięciu dni od złożenia prośby, uważa się skargę za przyjętą.

Kanon 1507

§ 1. W dekrecie przyjmującym skargę powodową, sędzia lub przewodniczący powinien wezwać, czyli pozwać przed sąd pozostałe strony dla zawiązania sporu, ustalając, czy mają one odpowiedzieć na piśmie, czy stawić się wobec niego celem uzgodnienia wątpliwości. Jeśli z pisemnych odpowiedzi wynika konieczność wezwania stron, może to zarządzić nowym dekretem. 

§ 2. Jeżeli skargę powodową uważa się za przyjętą według przepisu kan. 1506, dekret pozwania przed sąd winien być wydany w ciągu dwudziestu dni od złożenia prośby, o której mowa w tym kanonie.

§ 3. Jeżeli strony procesowe faktycznie same stawia się wobec sędziego dla prowadzenia sprawy, nie potrzeba ich wzywać, lecz notariusz niech zaznaczy w aktach, że strony były w sądzie.

Następuje tzw. zawiązanie sporu - określenie przedmiotu sporu, sformułowanie pytania, na które proces ma odpowiedzieć. W praktyce jest to jedyny moment gdy można podać inną podstawę (strona pozwana). Sędzia w oparciu o odpowiedzi określa przedmiot sporu - dekret o zawiązaniu sporu. Najczęściej są 2,3 tytuły nieważności.

Kanon 1513

§ 1. Zawiązanie sporu ma miejsce wtedy, gdy dekretem sędziego, w oparciu o żądania i odpowiedzi stron, zostaje określony zakres sporu.

§ 2. Żądania oraz odpowiedzi stron mogą być wyrażone nie tylko w skardze powodowej wprowadzającej spór, lecz także albo w odpowiedzi na pozew, albo w ustnych oświadczeniach złożonych wobec sędziego; w sprawach zaś trudniejszych sędzia powinien wezwał strony w celu uzgodnienia jednej lub kilku wątpliwości, na które wyrok ma dać odpowiedź.

§ 3. Dekret sędziego powinien być podany do wiadomości stron, które, jeżeli nie wyraziły wcześniej zgody, mogą w ciągu dziesięciu dni odwołać się do samego sędziego, by dekret został zmieniony. Sprawa zaś powinna być rozstrzygnięta dekretem tegoż sędziego jak najszybciej.

Rozpoczyna się tzw. instancja sporu, której podstawowym elementem jest postępowanie dowodowe.

Wykład 8 - 6 stycznia 2010 (Święto Trzech Króli!!!)

DOWODZENIE W KANONICZNYM POSTĘPOWANIU MAŁŻEŃSKIM

*Uwaga redakcyjna 2: ten wykład również poprowadził pan zastępowy; co prawda na wstępie pokajał się, bo po ostatnim razie do księdza ponoć doszły pretensje o jakość wykładu, więc obiecał, że tym razem bardziej się postara; czy mu się udało, oceńcie sami, drodzy czytelnicy.

Pojęcie dowodu: (łac. probatio), w potocznym języku dowód jest to rzecz lub okoliczność, która coś uzasadnia lub czemuś przeczy; w języku prawniczym może to jednak oznaczać:

1. dowodzenie - jako zespół czynności polegających na przedstawieniu sędziemu argumentów co do podejmowanej tematyki;

2. ogólny materiał dowodowy zebrany przez sędziego podczas postępowania dowodowego;

3. pozytywny wynik dowodzenia - moralne przekonanie sędziego co do prawdziwości twierdzeń strony procesowej;

4. dowód jako środek dowodowy. służący do wykazania prawdziwości okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Podziały dowodów:

A.

• bezpośrednie - sędzia chce otrzymać określony fakt

• pośrednie - za jego pomocą sędzia wnioskuje o prawdziwości pewnego założenia/tezy

B.

• osobowe - dotyczą osób

• rzeczowe - nie dotyczą osób (np. dokument)

C.

• pierwotne - „z pierwszej ręki”

• pochodne - wtórne źródła argumentów procesowych, np. odpis dokumentu

D.

• główne - źródła argumentów, które przedstawia strona powodowa

• przeciwne - przeciwdowody; zmierzają do obalenia głównego środka dowodowego

E.

• wystarczalne - sędzia może wydać wyrok bez uciekania się do innych środków dowodowych, np. w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa będzie to autentyczny dokument stwierdzający wcześniejsze zawarcie innego ślubu

• niewystarczalne - fakt wątpliwy, sędzia może go uznać tylko za prawdopodobny

Ciężar dowodu - spoczywa na twierdzącym.

Funkcjonuje coś takiego jak instytucja promotora sprawiedliwości - takim promotorem może być np. osoba, która widzi, że małżeństwo zostało zawarte nieważnie i interweniuje; to on przejmuje stronę powodową procesu; musi być nominowany przez biskupa będącego przewodniczącym sądu lub trybunału.

Poszczególne środki dowodowe:

1. oświadczenie stron

2. dokument

3. zeznania świadków

4. biegli

5. wizja lokalna

Oświadczenie stron.

Możemy mówić tu o 3 różnych sytuacjach:

1. Przyznanie

2. Oświadczenie woli inne niż przyznanie

3. Sytuacja gdy przyznanie lub oświadczenie woli nie ma mocy, bo zostało złożone pod wpływem błędu, przymusu lub bojaźni.

O przyznaniach stanowi kanon 1535:

Stwierdzenie jakiegoś faktu, na piśmie lub ustnie, dokonane przeciwko sobie przez którąś ze stron wobec właściwego sędziego, co do samego przedmiotu sprawy, bądź spontanicznie, bądź na pytanie sędziego, stanowi przyznanie się sądowe.

Co znaczy zwrot „przeciwko sobie”? Np. stwierdzenie podczas przesłuchania. Musi to mieć miejsce wobec sędziego, a nie np. wobec znajomego spotkanego na ulicy. Ponadto musi być wyraźne wskazanie co do przedmiotu procesu, a nie stwierdzenie typu „noo, coś tam kiedyś było”. Przyznanie może być spontaniczne lub na pytanie sędziego.

Podział przyznań w doktrynie:

1. pisemne i ustne

2. spontaniczne (samorzutne) i sprowokowane przez sędziego

3. wyraźne i pośrednie

4. zwykłe i złożone

5. podzielne i niepodzielne

Co do mocy procesowej - kanon 1536: „w sprawach zaś dotyczących dobra publicznego, przyznanie się sądowe i oświadczenia stron które nie stanowią przyznania się, mogą mieć moc dowodową, którą winien ocenić sędzia, uwzględniając pozostałe okoliczności sprawy, ale nie może im przyznać mocy pełnego dowodu, chyba że dochodzą inne elementy, które je ostatecznie wzmacniają.”

Dokumenty - dokumenty dzielimy na publiczne (zarówno kościelne jak i świeckie) oraz prywatne (np. listy narzeczonych). O publicznych stanowi kanon 1540.

Jeśli nie wykaże się czegoś innego przeciwnymi i oczywistymi argumentami, publiczne dokumenty mają moc dowodową we wszystkim, co się w nich stwierdza wprost i zasadniczo.

Dokumenty mają moc podobną do przyznania pozasądowego. Kiedy dokumenty nie posiadają w sądzie mocy dowodowej? Odp: jeżeli nie są oryginalne lub nie zostały przedłożone w uwierzytelnionym podpisie i przedstawione w kancelarii trybunału.

Świadkowie - dowód ze świadków dopuszcza się we wszystkich sprawach pod przewodnictwem sędziego. Obowiązkiem świadków jest mówienie prawdy. Świadkiem może być każdy, chyba że prawo wyklucza go zupełnie bądź częściowo. Nie powinni być świadkami małoletni poniżej 14 roku życia i upośledzeni umysłowo, chyba że na mocy dekretu sędziego. Niezdolni do bycia świadkami są natomiast:

• strony w sprawie

• osoby występujące w imieniu stron

• osoby występujące w imieniu sędziego lub jego asystentów

• kapłani (co do faktów ze spowiedzi)

Sędzia może ograniczyć zbyt wielką liczbę świadków. Wezwanie następuje dekretem sędziego, ale nie ma instytucji doprowadzenia siłą. Kościół nie ma, niestety [sic!], swojej policji i takie wezwanie można sobie bez konsekwencji podrzeć na kawałki. Prawo mówi, że świadek „powinien się stawić”, ale przymusu nie ma.

Z zasady przesłuchuje się świadków w siedzibie trybunału, chyba że sędzia zdecyduje inaczej. Najczęściej jest to trybunał najbliższy dla miejsca zamieszkania osoby, ale może wchodzić w grę nawet przesłuchanie za granicą, w polskiej misji Kościoła katolickiego. Przy zeznaniach świadków nie mogą być obecne strony. Świadkowie przesłuchiwani są pojedynczo. Mogą być obecni pełnomocnicy, chyba że sędzia uzna, iż należy postępować z zachowaniem tajemnicy. Przesłuchiwać może sędzia, jego delegat, lub sędzia audytor. Musi być też zawsze notariusz, który wszystko zanotuje i podpisze. Pytania układa tzw. obrońca węzła małżeńskiego, ale może to też zrobić sędzia, który będzie wydawał wyrok. Świadkowie mają zeznawać ustnie i bez czytania. Co do mocy dowodowej, to przy ocenie sędzia winien wziąć pod uwagę:

• stan osoby i jej uczciwość

• czy zeznanie jest z własnej wiedzy czy z drugiej ręki

• czy świadek jest trwały i stale ze sobą zgodny (tzn. czy sam sobie nie zaprzecza)

• czy ma współświadków i czy zeznanie potwierdzone jest przez inne środki dowodowe

Biegli - należy z nich korzystać, ilekroć na podstawie nakazu prawa lub sędziego jest to konieczne. Biegłych nominuje sędzia. Każdy z biegłych sporządza własną relację, chyba że sędzia zarządzi inaczej.

Wizja lokalna - trudno o niej mówić przy prawie małżeńskim.

Wykład 9 - 13 stycznia 2010 r.

POZOSTAŁE ZAGADNIENIA DOT. PRAWA PROCESOWEGO

Publikacja akt

W sensie kanonicznym publikacja akt oznacza udostępnienie akt stronom / pełnomocnikom w postępowaniu kanonicznym. Następuje zawsze po zakończeniu postępowania dowodowego, daje możliwość ustosunkowania się do zarzutów po pierwsze stronom, a po drugie obrońcy węzła małżeńskiego. To istotne, bo ile strony zwykle argumentują za nieważnością małżeństwa, a tyle obrońca węzła będzie się starał działać w przeciwnym kierunku, np. wykazać brak spójności między zeznaniami różnych osób albo nawet w zeznaniach tej samej osoby.

Wyrok

Zostaje wydany po publikacji akt i dyskusji obrońcy węzła ze stronami. Żeby wyrok mógł zostać wydany, sędzia musi osiągnąć stopień tzw. wewnętrznej moralnej pewności. Każdy sędzia, w oparciu o materiał dowodowy, musi osiągnąć taką pewność, żeby móc wydać wyrok; w przeciwnym razie musi orzec, że nie udowodniono nieważności małżeństwa. Można wobec tego mówić o istnieniu domniemania, że małżeństwo jest ważne, dopóki nie zostanie wykazany dowód przeciwny.

Co powinien zawierać wyrok?

1. rozstrzygnięcie sporu; musi być wyraźna odpowiedź na postawione pytanie, np. jeśli było pytanie czy uznać za nieważne małżeństwo z tytułu wprowadzenia w błąd kobiety przez mężczyznę, to musi być odpowiedź, iż udowodniono bądź nie udowodniono nieważności małżeństwa z tytułu etc.

2. określenie sytuacji stron, np. że są wolne i mogą zawrzeć nowy związek małżeński

3. racje faktyczne i prawne, na jakich sąd się oparł

4. ustalenie kosztów procesowych

Wyrok powinien być jak najszybciej ogłoszony (kanon 1614), z podaniem przysługujących środków zaskarżenia. Do momentu ogłoszenia wyrok nie ma żadnej mocy

Istnieją dwie formy zaskarżenia wyroku:

1. Skarga o nieważność wyroku - dotyczy wad wyroku; wady możemy podzielić zaś na takie, które skutkują:

• nieważnością nieusuwalną; takich wad jest 8, wymienia je kanon 1620; zgodnie z nim wyrok jest dotknięty wadą nieważności nieusuwalnej, jeżeli:

1. został wydany przez sędziego bezwzględnie niewłaściwego;

2. został wydany przez tego, kto nie posiada władzy sądzenia w trybunale, w którym sprawa została rozstrzygnięta;

3. sędzia wydał wyrok pod wpływem przemocy lub ciężkiej bojaźni;

4. proces był przeprowadzony bez skargi sądowej o której w kan. 1501, albo nie był wszczęty przeciwko jakiejś stronie pozwanej;

5. był wydany dla stron, z których przynajmniej jedna nie miała prawa występowania w sądzie;

6. ktoś działał w imieniu drugiego, bez zlecenia zgodnego z przepisami prawa;

7. jednej albo drugiej stronie odmówiono prawa do obrony;

8. spór nawet częściowo nie został rozstrzygnięty.

• nieważnością usuwalną; odpowiednio kanon 1622; Kan. 1622 - Wyrok jest dotknięty wadą nieważności usuwalnej tylko wtedy, jeżeli:

1. został wydany przez liczbę sędziów niezgodną z ustawą, wbrew przepisowi kan. 1425, § 1;

2. nie zawiera motywów, czyli racji decyzji;

3. brak przepisanych prawem podpisów;

4. nie podaje wskazania roku, miesiąca, dnia i miejsca, w którym został wydany;

5. opiera się na nieważnym akcie sądowym, którego nieważność nie została sanowana według przepisów kan. 1619;

6. został wydany przeciwko stronie nieobecnej zgodnie z przepisami prawa, według kan. 1593, § 2.

Skargę wnosi się w terminie 3 miesięcy od ogłoszenia. Rozpatruje ją sędzia, który wydał wyrok, chyba że strona ma wątpliwości co do jego bezstronności. W praktyce zawsze jest ten sam sędzia, ewentualnie później można w kolejnej skardze domagać się innego.

2. Apelacja - nie dotyczy nieważności wyroku, lecz jego niesprawiedliwości. Sprawę rozpoznaje trybunał II instancji. Jeśli wyrok był pozytywny (stwierdzający nieważność małżeństwa) wystarczy, że strona w apelacji poprosi o zmianę wyroku. Jeśli natomiast wyrok był negatywny, to wtedy już apelację trzeba uzasadnić. Skutkiem wniesienia apelacji jest zawsze zawieszenie wyroku I instancji. Jeżeli trybunał apelacyjny zgadza się z wyrokiem, potwierdza go dekretem. Jeżeli się nie zgadza, to rozpoczyna się postępowanie apelacyjne według jednej z dwóch możliwych procedur:

• normalnej - wszystko toczy się tak jak w I instancji

• skróconej

Wyrok jest prawomocny tylko wtedy, gdy wyroki I i II instancji są ze sobą zgodne. Jeżeli są odmienne, to konieczna jest III instancja (Trybunał Rzymski), który dokona ostatecznej weryfikacji.

Życzę Państwu wszystkiego, co najpiękniejsze w życiu.

KONIEC

1

---