Szczegółowy opis metody terapii TOMATISA.

WSTĘP

Audio-psycho-fonologia to dyscyplina nauki stworzona przez prof. Alfreda A. Tomatisa- francuskiego otolaryngologa, neurologa i foniatry. Opiera się ona na badaniach naukowych prowadzonych w trzech podstawowych dziedzinach takich jak: audiologia, psychologia i lingwistyka.

Prace badawcze z tego zakresu potwierdziły ogromne znaczenie uwagi słuchowej, czyli harmonijnego współdziałania głosu, słuchu i mowy dla sprawnego funkcjonowania organizmu człowieka - jego zachowania, sposobu porozumiewania się, samopoczucia i ogólnie stanu psychiki ludzkiej. Prowadzone badania wykazały również, że główna przyczyną zaburzeń w ww. sferach jest zachwianie bądź brak uwagi słuchowej, występujące coraz częściej w naszym społeczeństwie. Potrzebną nam do prawidłowego funkcjonowania uwagę słuchową możemy wyćwiczyć bądź usprawnić dzięki stworzonej przez prof. Tomatisa metodzie treningu słuchowego opartej na prawie zwanym Efektem Tomatisa. Istnieje kilka dyscyplin, w których metoda ta znajduje zastosowanie, a wśród nich znajdują się m.in.: komunikacja, problemy szkolne, problemy związane z koncentracją pamięcią, ustawienie i lepsze wykorzystanie własnego głosu oraz słuchu, zaburzenia równowagi, nadmierny stres i problemy związane z radzeniem sobie z nim, brak energii lub ciągłe poczucie nadmiernego zmęczenia, przeciążenia.

TOMATIS - historia, badania, metoda

Ponad 40 lat temu prof. Alfred Tomatis dokonał kilku zaskakujących obserwacji, które doprowadziły do rozwoju tzw. metody Tomatisa. W literaturze przedmiotu metoda znana jest również jako: „trening uwagi słuchowej", „stymulacja słuchowa" jak również „trening audio-psycho-lingwistyczny". Podstawowym jej celem jest wspieranie i rozwój uwagi słuchowej dzięki czemu następuje poprawa koncentracji, jakości uczenia się, rozwinięcie zdolności komunikacyjnych i językowych, zwiększenie kreatywności oraz poprawa jakości zachowań społecznych.

Metoda Tomatisa okazała się bardzo skuteczna w terapii dzieci z problemami szkolnymi typu: zaburzenia procesów uwagi, nieprawidłowości w zakresie posługiwania się mową czy dysleksja. Zastosowanie tej metody przyniosło również zadowalające efekty w przypadku dzieci autystycznych, a także dzieci z problemami koordynacji ruchowej.

W przypadku osób dorosłych terapia jest z powodzeniem stosowana w leczeniu depresji, wspomaga przyswajanie języków obcych oraz kształcenie i udoskonalanie umiejętności komunikacyjnych. Okazała się niezmiernie pomocna również w przypadku osób, dla których głos i słuch są narzędziem pracy, tj.: muzyków, śpiewaków operowych, aktorów, dziennikarzy radiowych itd. Obecnie metodę prof. Tomatisa wykorzystuje się w ponad 600 centrach na całym świecie. Są one prowadzone przez doświadczonych, dyplomowanych specjalistów z dziedziny audio-psycho-fonologii. Nalezy pamiętać, że w POLSCE w blisko 300 szkołach specjalnych i integracyjnych można odszkać tą metodę. Stawia to nasz kraj na chyba pierwszym miejscu pod względem liczby urządzeń ale nie pod wględem ich dostępności. Rygory programu EFS skutecznie uniemozliwiają korzystnaie z aparatury dzieciom spoza ściśle okreśłonego grona odbiorców. I nie ma tu niczyjej winy... można było przyjąć to rozwiązanie lub nie kupować ani jednego Tomatisa.

UCHO

Myśląc o uchu zazwyczaj kojarzymy je ze zdolnością do słyszenia. Jest to oczywiście jego podstawowa funkcja, choć prof. Tomatis zwraca uwagę na to, że istotne funkcje ucha wykraczają daleko poza samo słyszenie. Ogromnie ważną rolę, jaką spełnia ucho jest rola nadzorcza i przekaźnikowa. Część ucha wewnętrznego - przewód słuchowy - funkcjonuje jako swoisty kontroler równowagi, koordynacji ruchowej i napięcia mięśniowego. To właśnie od niego zależy prawidłowy rozwój zmysłu orientacji przestrzennej. Przewód słuchowy jest równocześnie kanałem transmisyjnym dla wszystkich informacji pochodzących ze zmysłów. Razem ze ślimakiem (częścią ucha wewnętrznego, która odpowiada za analizowanie napływających dźwięków i pośrednio za rozwój zdolności językowych) przewód słuchowy służy jako kanał przekaźnikowy. Informacje dźwiękowe pochodzące z zewnątrz transmitowane są dalej - do centralnego układu nerwowego, pobudzając w szczególności korę mózgową. Wszystkie informacje odbierane za pomocą naszych zmysłów (dotyku, wzroku, słuchu) są interpretowane poprzez układ złożony z przewodu słuchowego i ślimaka. Ale na tym rola ucha się nie kończy.

FUNKCJA ENERGETYZUJĄCA

Wpływ częstotliwości dźwięków na funkcjonowanie umysłu

Przeprowadzone przez prof. Tomatisa badania jasno wskazują na to, że dźwięki o wysokiej częstotliwości pobudzają nasz umysł, podczas gdy te o niskiej częstotliwości wywołują skutek wręcz odwrotny. Z tego względu dźwięki o wysokiej częstotliwości często określane są mianem dźwięków „pobudzających", „naładowujących”, natomiast dźwiękom o niskiej częstotliwości („rozładowującym”) przypisuje się wywoływanie efektu zmęczenia - mogą one prowadzić wręcz do stanu wyczerpania. Efekt taki najlepiej można zaobserwować u ludzi słuchających muzyki typu rock lub rap. Z kolei, muzyka klasyczna, np. Mozarta wywołuje zupełnie odmienne zachowanie.

Prof. Tomatis zauważył, że kiedy nasz mózg jest dobrze „naładowany", wówczas koncentracja, organizacja, zapamiętywanie czy nauka, przychodzą nam prawie bez wysiłku. Dobrze „naładowany” mózg nie cierpi na brak energii aby tworzyć, marzyć, inicjować zmiany. Zarówno dzieci, jak i dorośli z „dobrym uchem" posiadają „energię słuchową" i rzadko cierpią na poczucie spadku energii lub depresje. Z drugiej strony, dzieci określane jako nadpobudliwe, muszą być w nieustannym ruchu: poprzez pobudzenie czynności przewodu słuchowego poszukują okazji aby „naładować swój mózg". Ale nie wszystkie dźwięki są w stanie wywołać ten efekt „naładowania” w organizmie. Na membranie basilaire, komórki Cortiego są o wiele liczniejsze w części odpowiedzialnej za przyjmowanie dźwięków o wysokiej częstotliwości, niż w części która jest odpowiedzialna za dźwięki niskie. Dlatego też przekaz energii do mózgu, jest o wiele bardziej intensywny kiedy pochodzi z strefy wysokich dźwięków, niż gdy jego źródłem są strefy niskie. Wysokie dźwięki przekazują o wiele więcej impulsów nerwowych niż niskie i w ten sposób powodują o wiele mocniejszy efekt naładowania.

SŁYSZENIE A SŁUCHANIE

Pierwszą funkcją ucha, według prof. Tomatisa, nie jest słyszenie a słuchanie. Bardzo wyraźnie różnicuje on te dwa zjawiska. Słyszenie z natury jest bierne, podczas gdy słuchanie ma charakter aktywny, tj. wymaga zaangażowania, świadomości, woli. Stąd nie dziwi, że tzw. „słuch absolutny” nie jest gwarantem umiejętności dobrego słuchania. Według audiologów szkolnych bardzo wiele dzieci dobrze słyszących ma problemy z uwagą i koncentracją - kłopoty te wynikają z zaburzeń uwagi słuchowej. Trudności ze słuchaniem powodują u tych dzieci dysfunkcje koncentracji, kłopoty z czytaniem.

Na umiejętność słuchania składa się zarówno zdolność przyswajania informacji, jak i odpowiedniego ich filtrowania. Sprawne przetwarzanie danych sensorycznych eliminuje zbędne bodźce, co umożliwia koncentrację bez poczucia natłoku informacyjnego. Tak przefiltrowana informacja może ulec przetworzeniu, posegregowaniu w znaczące jednostki. Z drugiej strony, jeśli proces ten ulegnie zaburzeniu pojawiają się problemy ze słuchaniem, mogą pojawić się trudności z nauką, komunikatywnością i zaburzenia zachowań społecznych.

„Trening uwagi słuchowej” w formie opracowanej przez prof. Tomatisa, ma na celu wyćwiczenie i usprawnienie zdolności słuchania w sposób efektywny i zorganizowany. „Ćwiczenia stymulują centralny system nerwowy a zwłaszcza te ośrodki kory mózgowej, które odpowiadają za sprawne funkcjonowanie naszego organizmu. Usprawnienie uwagi słuchowej prowadzi do zwiększonej wydajności recepcyjnej mózgu i lepszej percepcji bodźców zewnętrznych” (Paul Madaule, L.P. and Valerie Dejean, O.T., „The Listening Function").

UCHO DOMINUJĄCE

Fakt, że każdy z nas ma jedno ucho dominujące często okazuje się zaskoczeniem, ale nie ulega kwestii, że zawsze jedno - prawe lub lewe - ucho dominuje. Zaletą dominacji prawego ucha jest to, że przetwarza ono informacje dźwiękowe znacznie szybciej i precyzyjniej niż lewe. Stąd osoby, u których dominuje ucho prawe lepiej kontrolują parametry głosu: intonacje, barwę, głośność i rytm, a także płynność mowy. Trening uwagi słuchowej prof. Tomatisa poprzez ćwiczenie ucha wpływa na usprawnienie umiejętności komunikowania się a poprzez to również na lepsze samopoczucie, wzrost wiary w siebie. Wiele badań, przeprowadzanych niezależnie od siebie na osobach jąkających się wskazuje, że „(...) pacjenci z dominującym prawym uchem wykazywali się większą zdolnością do spontanicznego i adekwatnego reagowania na bodźce emocjonalne. W większym stopniu też okazali się być ekstrawertykami, skuteczniej kontrolowali swoje emocje, lepiej radzili sobie z agresją, frustracją, niepokojami”. Uzyskane wyniki całkowicie potwierdzają założenia prof. Tomatisa w odniesieniu do istoty lateralizacji słuchu.

ZWIĄZEK SŁUCHU Z GŁOSEM

Mówiąc o uchu nie sposób choćby w skrócie nie wspomnieć o głosie, tym bardziej że prof. Tomatis uświadamia nam jak mylnie może być rozumiany związek pomiędzy głosem i słuchem. Opierając się na wynikach swoich eksperymentów, w 1953 roku sformułował następujące prawo, odzwierciedlające zależność pomiędzy głosem i słuchem: „Głos zawiera tylko te dźwięki, które usłyszy ucho." Zależność ta oznacza, że gdy odpowiednio wyćwiczone ucho zmienia zakres słyszalności, zmianie ulegnie również mowa. Zjawisko to łatwo zaobserwować u osób „pracujących głosem". Np. u śpiewaków operowych - bardzo często problemy z głosem wynikają u nich właśnie z problemów słuchowych: ucho nie jest zdolne do oceny jakości dźwięków jakie mają być wydobyte. Wyćwiczenie ucha i usprawnienie uwagi słuchowej powodują, że aparat głosowy odzyskuje cały swój potencjał. Wielu znanych śpiewaków, np. Maria Callas, skorzystało z terapii prof. Tomatisa. Zależność pomiędzy głosem i uchem potwierdzają również badania na osobach o monotonnym, bezbarwnym głosie, nieskładnej mowie. U wszystkich z badanych stwierdzono zaburzenia uwagi słuchowej, słabe umiejętności analizowania dźwięków o wysokiej częstotliwości, względnie nieprawidłową lateralizację (tj. dominację ucha lewego).

KIEDY ZACZYNAMY SŁUCHAĆ

Już w początkowej fazie swoich badań prof. Tomatis wystąpił z hipotezą, że proces słyszenia i słuchania głosu matki rozpoczyna się w okresie życia płodowego. Teza ta została potwierdzona wieloma badaniami prenatalnymi, które jednoznacznie wskazują, że ucho jest pierwszym w pełni funkcjonującym organem i rozwija się już pod koniec 4-tego miesiąca ciąży. Istnieją również badania (Henry Truby) pokazujące jak 6-miesięczny płód porusza się w takt głosu matki. Własne badania, analiza literatury, a także wyniki innych eksperymentów doprowadziły prof. Tomatisa do przekonania, że głos matki stanowi dla dziecka nie tylko „pokarm emocjonalny", ale równocześnie przygotowuje dziecko do przyswajania języka w przyszłości. Wykorzystał zatem w terapii głos matki w celu ponownego uruchomienia procesu słuchania - „reedukacji ucha". Nagrany głos matki zostaje odpowiednio przefiltrowany w taki sposób aby przypominał ten, który dziecko pamięta z okresu życia płodowego. Wykorzystanie tak spreparowanych dźwięków przynosi zaskakujące rezultaty. Dzieci wyraźnie wyciszają się, stają się mniej pobudliwe, okazują więcej czułości. Podobne efekty uzyskuje się również w przypadku osób dorosłych. Proces wykorzystania głosu matki w terapii słuchowej to próba rekonstrukcji więzi emocjonalnej pomiędzy matka i dzieckiem oraz odbudowy poczucia bezpieczeństwa, co z kolei umożliwia dalszy rozwój umiejętności komunikacyjnych.

JAK SŁUCHA DZIECKO?

Przed narodzeniem się dziecka, trzy części jego ucha - zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne, są akustycznie ustawione na te same częstotliwości - częstotliwości wody i są one usytuowane powyżej 8000 hz. Przy narodzinach uczestniczymy praktycznie także w narodzinach fonicznych. Dwa pierwsze poziomy ucha oseska muszą dostosować się do środowiska zewnętrznego (powietrznego), podczas gdy trzecia cześć: ucho wewnętrzne, pozostaje w środowisku wodnym. Poród wnosi dosyć drastyczną modyfikację, ponieważ ucho płodu przyzwyczajone do środowiska wodnego, nagle musi się przestawić na odbieranie sygnałów w środowisku „powietrznym”. Pierwsze dni życia dziecka, z punktu widzenia życia akustycznego są dla niego okresem przejściowym. Ucho środkowe, a przede wszystkim trąbka Eustachiusza opróżnia się ze swojej substancji płynnej i noworodek traci zdolność percepcji wysokich dźwięków i w okresie tym praktycznie nie słyszy wcale. Przez kilka tygodni będzie musiał nauczyć się dostosować swoje ucho do środowiska. Praca nad napięciem błony bębenkowej pozwoli mu tym razem już w środowisku powietrznym powoli odzyskać kontakt jaki miał kiedyś z głosem, który go kołysał kiedy był jeszcze wewnątrz łona matki.

Prof. Tomatis miał pomysł, aby każdej osobie dotkniętej jakimś zaburzeniem związanym z okresem niemowlęcym umożliwić przeżycie na nowo, tym razem fonicznie tego okresu. Poprzez dźwięk staje się możliwe odnowienie kluczowej relacji - przeżycie narodzenia i wzmocnienie chęci komunikowania się z otoczeniem. Jest to rodzaj powrotu danej osoby do punktu wyjścia, po którym następuje rekonstrukcja osobowości, tym razem jednak jest to proces dokonywany z całą świadomością.

PODSTAWA AKTYWNEGO SŁUCHANIA/ POPRAWNA UWAGA SŁUCHOWA

Ucho za pomocą kanałów półkolistych pełni funkcję związaną z zachowaniem równowagi, dzięki czemu pozwala organizmowi ludzkiemu na specyficzny kontakt ze środowiskiem, dostęp do informacji i komunikacji. Można zaobserwować ścisły związek pomiędzy słyszeniem i postawą ciała człowieka. Kiedy ktoś słucha dźwięków o wysokiej częstotliwości, kręgosłup tej osoby napina się, człowiek prostuje się. Osoba poprzez delikatną rotację bioder stara się utrzymać poprawną postawę ciała, jej twarz rozluźnia się, głos staje się bardziej dźwięczny i harmonijny. Słuchanie niskich dźwięków powoduje reakcje przeciwstawne do wszystkich wyżej opisanych.

Trening słuchowy pozwala nauczyć się utrzymywać poprawną postawę tzw. aktywnego słuchania pozwalającą osobie „otworzyć się” i w ten sposób w pełni wykorzystać posiadany potencjał głosu, a także poprawić odbiór informacji dźwiękowych pochodzących z otaczającego środowiska. W ten sposób ucho może zostać wyuczone i wyczulone na perecepcję dźwięków wysokich i blokowanie dźwięków niskich.

PRAWE UCHO I LATERALIZACJA

„Trzeba być prawym aż po lewo” mawiał prof. Tomatis. Każdy z nas w adaptacji do codziennych warunków życia powinien być jak najbardziej prawostronny, nie tylko praworęczny, prawonożny, ale przede wszystkim prawouszny. Uważna obserwacja krzywych słyszalności u śpiewaków pokazuje, że posiadana przez nich kontrola własnego głosu jest nierównomiernie rozłożona po lewej i prawej stronie. Eksperyment pokazuje, że kiedy wyciszymy i zmniejszymy kontrolę lewostronną, widzimy, że śpiewak śpiewa równie dobrze, a nawet czasami lepiej niż zazwyczaj. Natomiast jeżeli usuniemy kontrolę prawostronną (uczynimy ucho prawe nieaktywnym), śpiewak natychmiast napotyka na ogromne trudności w kontrolowaniu głosu.

PROBLEMY SZKOLNE

Dziecko może dobrze słyszeć, ale nie oznacza to, że potrafi równie prawidłowo słuchać, czyli, że ma prawidłowo rozwiniętą uwagę słuchową. Może mieć trudności z prawidłową selekcją i analizą dźwięków, rozróżnieniem wysokich I niskich częstotliwości, a także nie posiadać umiejętności jednoczesnego kojarzenia znaku graficznego z dźwiękiem, co jest konieczne w przypadku poprawnego czytania I pisania. Dodatkowo może temu towarzyszyć nadpobudliwość psychoruchowa.

Wszystkie ww. czynniki mogą obniżać motywację dziecka do nauki, wzbudzać zniechęcenie i negatywnie wpływać na wiarę we własne możliwości. Brak uwagi słuchowej powoduje także problemy szkolne jak dysleksja czy dysgrafia. Uwaga słuchowa wiąże się też z lateralizacją słuchową. Wiele trudności szkolnych wynika z nieprawidłowej lateralizacji, czyli dominacji lewego ucha. Zaletą dominacji prawego ucha jest to, że przetwarza ono informacje dźwiękowe znacznie szybciej I precyzyjniej niż lewe. Metoda treningu słuchowego jest pomocna zarówno w przypadku rozwijania uwagi, jak I wykształcenia prawidłowej lateralizacji słuchowej.

EFEKTY STOSOWANIA METODY W PRZYPADKU DZIECI SZKOLNYCH

· Polepszanie koordynacji ruchowej

· Polepszanie radzenia sobie z emocjami

· Polepszanie radzenia sobie ze stresem

· Zwiększanie koncentracji

· Lepsze zapamiętywanie

· Zmniejszanie liczby popełnianych błędów ortograficznych

· Zwiększanie sprawności komunikowania się

· Skuteczniejsza nauka języków obcych

· Lepsze wykorzystywanie posiadanego potencjału

PROBLEMY Z UWAGĄ I KONCENTRACJĄ

Badania dowiodły, że dźwięk stymuluje prawidłowe funkcjonowanie organizmu poprzez dostarczanie bodźców korze mózgowej. Dźwięki o wysokich częstotliwościach mają działanie pobudzające, podczas gdy dźwięki o niskich częstotliwościach wywołują efekt zmęczenia. Dlatego też w treningu wykorzystywane są głównie dźwięki o wysokich częstotliwościach. Ponadto trening poprawia lateralizację słuchową czyli powoduje, że prawe ucho staje się dominujące. Dzięki temu można lepiej kontrolować parametry głosu (intonację, barwę, głośność, rytm), a także płynność mowy, co usprawnia komunikowanie się z innymi.

Z kolei poprawa umiejętności słuchania i komunikowania się daje w efekcie polepszenie samopoczucia i wzrost wiary w samego siebie oraz we własne możliwości. Trening pozytywnie wpływa również na umiejętność zapamiętywania, uczenia się, w tym także na zwiększanie skuteczności nauki języków obcych.

EFEKTY STOSOWANIA METODY

Polepszenie umiejętności komunikowania się Lepsza koncentracja uwagi Szybsze i trwalsze zapamiętywanie Skuteczniejsze uczenie się Lepsze wykorzystanie możliwości głosu Skuteczniejsza kontrola emocji Lepsza umiejętność relaksowania się, odbudowy sił witalnych

TOMATIS I AUTYZM

Metoda Tomatisa, pomimo że nie powstała jako terapia autyzmu, ale sprawdziła się również w tej dziedzinie. W przypadku ok. 60% dzieci autystycznych poddanych terapii tą metodą uzyskano pozytywne rezultaty. Chociaż trening słuchowy nie leczy autyzmu, jednakże w połączeniu z innymi terapiami może w pozytywny sposób wpłynąć na jakość życia dziecka. Rodzice potwierdzają, że stosowanie treningu słuchowego zwiększa skuteczność innych terapii. Dzieci stają się bardziej świadome swojego otoczenia, poprawiają się także ich relacje z innymi osobami. W wielu przypadkach zaobserwowano, że dzieciom poprawia się wymowa i następują pozytywne zmiany w ich zachowaniu.

Celem treningu słuchowego jest rozwinięcie lub odbudowanie komunikacji, w przypadku kiedy została ona utracona albo osłabiona. Prof. Tomatis wykazał, że szczególnie w takiej sytuacji, ucho i jego różne funkcje odgrywają niezwykle istotną rolę. Przedsionek będący częścią ucha środkowego kontroluje równowagę, koordynację oraz napięcie mięśniowe. Pod jego kontrolą znajdują się wszystkie mięśnie ciała, łącznie z mięśniami gałki ocznej. Odgrywa on również kluczowa rolę w procesie przetwarzania informacji czuciowej. Jeżeli w organizmie integracja informacji sensorycznej jest prawidłowa, wówczas nie występują żadne problemy. Natomiast w przypadku wystąpienia nieprawidłowości w tym układzie, dziecko czując się bombardowane tysiącami informacji jednocześnie, stara się chronić siebie przed przeciążeniem poprzez odcięcie się od swojego otoczenia, co z kolei wzmacnia u niego poczucie izolacji.

Jednym z celów treningu słuchowego jest stabilizacja funkcji przedsionka ucha środkowego i ułatwienie integracji sensorycznej. Jest to pierwszy krok na drodze do odbudowania zdolności komunikacji. Przedsionek ucha ma również wpływ na mowę. Dzieci, które nie mówią, pod wpływem stymulacji przedsionka często zaczynają wydawać dźwięki.

Jak wiadomo ucho odpowiada zarówno za słyszenie, jak i słuchanie. Prof. Tomatis wykazał, że są to dwa różne procesy: słyszenie jest procesem biernym, a słuchanie - aktywnym, wymagającym świadomego dążenia do prawidłowego wykorzystania organu słuchu. Na przykład, kiedy się mocno zamyślimy, wówczas nie słyszymy otaczających nas dźwięków. Odbudowanie świadomej potrzeby słuchania jest wiec kluczem do odtworzenia komunikacji ze światem zewnętrznym i ze sobą samym. Wraz z potrzebą słuchania i komunikowania się idzie potrzeba mówienia. Potrzeba wykorzystania głosu nie różni się od potrzeby wykorzystania ucha - również pomiędzy nimi istnieje zależność. Aby wytworzyć dźwięk, musimy go najpierw usłyszeć. Oznacza to, że ucho kontroluje głos. W przypadku mowy, sprawą kluczową jest połączenie ucho - mózg - krtań. Jednak połączenie to działa tylko wówczas, gdy istnieje potrzeba komunikowania się. Stwarzając potrzebę słuchania, kładziemy podwaliny pod wykształcenie potrzeby mówienia.

Bardzo istotne było dla prof. Tomatisa zbadanie w jaki sposób można wzbudzić potrzebę komunikowania się. Poszukując rozwiązania tego problemu, postanowił on wykorzystać głos matki. Przyjął założenie, że płód odbiera głos matki i reaguje na te dźwięki. Uznał, że mogłoby to być pierwszym krokiem do nawiązania dialogu, pierwszym etapem procesu słuchania. Rozpoczął doświadczenia podczas których dzieci słuchały głosu matki. Elektronicznie „przefiltrował” głos tak, aby odpowiadał temu, co słyszy dziecko w łonie matki. Rezultatem eksperymentu było to, że dzieci zaczęły mieć lepszy kontakt, początkowo z matką, a następnie także z innymi ludźmi w swoim otoczeniu. Doświadczenia potwierdziły, że proces słuchania zaczyna się bardzo wcześnie oraz że głos matki może zostać wykorzystany do celów terapeutycznych. Słuchanie filtrowanego głosu matki daje dziecku możliwość ponownego „zaprogramowania się”. Jest to symboliczna droga ponownego przeżycia poszczególnych faz rozwoju prowadzących do mówienia, zwłaszcza kiedy pierwsze etapy komunikowania się mogły ulec zaburzeniu (np. w wyniku problemów przy porodzie, chorób lub innych wydarzeń życiowych). Stwarza ona szansę na to, że zostanie „nadrobiony” krok, który został uprzednio pominięty.

Nadwrażliwość i autyzm

Wiele autystycznych dzieci cierpi na nadwrażliwość na dźwięki. Przy czym nadwrażliwość ta nie ogranicza się wyłącznie do narządu słuchu. Zarówno skóra, jak i kości przewodzą dźwięki. Większość ludzi posiada mechanizm osłaniający, który ma na celu ochronę przed dźwiękowym „atakiem” z zewnątrz.

Metoda prof. Tomatisa pomaga dzieciom redukować ich nadwrażliwość na dźwięki. Proces ten następuje stopniowo. Rodzice mówią, że obserwują stopniowo zmniejszający się niepokój dzieci spowodowany pewnymi dźwiękami. Jednocześnie zmniejsza się obrona przed dotykiem i polepsza się kontakt wzrokowy. Poprawiają się również niektóre funkcje motoryczne. Rodzice zauważają zmiany w zwyczajach dziecka związanych ze snem i jedzeniem. Niektóre dzieci łatwiej zasypiają, śpią głębiej i dłużej. Te, które miały niewielki apetyt, jedzą więcej, są mniej wybredne i mają ochotę na spróbowanie nowych smaków.

Komunikowanie się

Rodzice potwierdzają, że ich dzieci są „bardziej obecne”: „Lepiej nawiązuje kontakt wzrokowy. Gdy jedziemy do centrum, patrzy przez okno. Nigdy wcześniej tego nie robił”; „Patrzy teraz ludziom w twarz”. Początkowo są to niewielkie zmiany, przy czym zawsze są lepsze i gorsze dni, lepsze i gorsze momenty. Jednak tendencje ku poprawie zauważa się u dziecka szczególnie, gdy patrzy się z perspektywy miesiąca czy dwóch. Trzeba pamiętać, że system nerwowy potrzebuje czasu na zintegrowanie, rozpoznanie oraz wdrożenie zmian percepcyjnych i behawioralnych. W czasie trwania terapii dziecko zaczyna wyrażać swoje emocje w sposób bardziej ekspresyjny, może stać się bardziej wymagające w stosunku do otoczenia jak również zacząć spontanicznie inicjować kontakt, np. z własnej woli siadając na kolanach rodzica, akceptując przytulanie i obejmowanie.

W różny sposób może rozwinąć się mowa. U dzieci, które nie mówiły, wzrasta gotowość do wydawania dźwięków, np. wzmaga się wokalizacja, mogąca rozwinąć się w coś w rodzaju bełkotania. Natomiast u dzieci, które posiadały umiejętność mówienia, zauważa się poprawę w klarowności przekazu, tendencje do budowania dłuższych zdań i doboru odpowiedniejszych słów. Poprawia się także rozumienie mowy. Wydłuża się czas koncentracji uwagi na proponowanych zadaniach. Dzięki stopniowemu rozwojowi potrzeby komunikowania się i wzrostowi umiejętności w tym zakresie poprawia się także funkcjonowanie dzieci w grupie. Zamiast unikać kontaktu, zaczynają poszukiwać uwagi innych. A momenty samotnej zabawy stają się coraz rzadsze.

PROGRAM TERAPII

Czas trwania terapii jest różny i zależny od stanu funkcjonowania każdego dziecka. Zwykle terapia metodą treningu słuchowego odbywa się w blokach 10 lub 15 dniowych, po 2 godziny dziennie. Pomiędzy blokami konieczne są przerwy, różnej długości zależnie od wyników terapii. Niezbędne są regularne konsultacje z rodzicami, w celu oceny postępów dziecka i uzgodnienia sposobów dalszej pracy, by podtrzymywać obserwowane zmiany. Każda osoba autystyczna jest inna i w inny sposób może reagować na metodę. W niektórych przypadkach reakcje na metodę widać już po kilku tygodniach, w innych trwa to dłużej. Metoda Tomatisa NIE JEST lekiem na autyzm. Jednakże trening w zdecydowany sposób może poprawić jakość życia osób z autyzmem. Metoda ta często jest stosowana w połączeniu z innymi rodzajami terapii. Poprzez stymulowanie systemu audio-wokalnego, który powoduje pobudzenie mózgu, trening pomaga zredukować objawy autyzmu. Należy pamiętać o tym, że u osób nadwrażliwych na dźwięki, w pierwszej kolejności staramy się tę nadwrażliwość zredukować. Dopiero wówczas, gdy problem ten zostanie usunięty, możemy rozpocząć pracę nad poprawą jakości słuchania.

REDUKCJA NADWRAŻLIWOŚCI NA DŹWIĘKI

Osoby autystyczne bardzo często wykazują nadwrażliwe reakcje na różne bodźce zmysłowe. Niektórymi wskaźnikami nadwrażliwości na dźwięki są: zasłanianie uszu rękoma, wybuchy złego nastroju czy uporczywe powtarzanie wyrazów lub fraz. Dźwięki wychwytywane przez ciało nie są poddawane procesowi selekcji i filtracji. Oznacza to, że dźwięki „w tle", niejako „zbędne”, nie są odrzucane. Podczas, gdy poprawnie wykształcona uwaga słuchowa pozwala większości ludzi na filtrowanie dźwięków oraz redukcję ich intensywności, większość osób autystycznych jest wręcz bombardowana bodźcami słuchowymi, których nie potrafi filtrować i selekcjonować.

Poprawa komunikacji

Profesor Tomatis zauważył, że możemy wydobywać dźwięki tylko wtedy, kiedy je dobrze słyszymy. To właśnie ucho kontroluje mowę - poddając analizie wszystkie jej parametry: szybkość, płynność, poprawną wymowę. Potrzebna jest do tego zdolność włączania dźwięków pochodzących z zewnątrz (inne mówiące osoby) jak i z samego siebie (tzw. „samo-słuchanie”). Dzieci autystyczne wyłączają albo dźwięki pochodzące z zewnątrz, albo dźwięki wychodzące z nich samych, głównie po to aby bronić się przed „bombardowaniem" dźwiękami. Program Tomatisa pomaga dzieciom rozwinąć umiejętność „samo-słuchania" w celu poprawy umiejętności komunikacyjnych. W tym celu prowadzi się ćwiczenia wokalne: dzieci mówią do mikrofonu i od razu mają szansę usłyszenia własnego głosu oraz poprawienia jego samokontroli. Ćwiczenia wokalne, szczególnie na początku, sprawiają dzieciom trudność. Bardzo często boją się one własnego głosu. Dla niektórych dzieci jest to jednak wspaniałe przeżycie. Niekiedy po raz pierwszy słyszą siebie i to w zupełnie nowy sposób. Dając dzieciom umiejętność wydawania dźwięków w sposób kontrolowany, otwieramy im możliwość własnego rozwoju. Wiemy, że: „odnalezienie własnego głosu jest odnalezieniem samego siebie".

Poprawa umiejętności językowych

U dzieci autystycznych, które nie mówią, poprawia się zdolność percepcji języka. Dzieci starają się eksperymentować z własnym głosem. W przypadku dzieci z lepiej rozwiniętymi umiejętnościami językowymi poprawia się funkcja ekspresywna języka. Zdania stają się dłuższe, zwiększa się zasób słownictwa, słowa coraz bardziej adekwatnie wyrażają myśli. Zamiast odnoszenia się do siebie poprzez używanie formy trzeciej osoby liczby pojedynczej - „on”, coraz częściej używane są zaimki osobowe - „ja”, „ty”. Poprawia się ogólne opanowanie języka oraz zwiększa się chęć do komunikowania się z otoczeniem.

Efektem treningu są pojawiające się zmiany w postaci: poprawy artykulacji i wyrazistości mowy, lepszej wymowy poszczególnych słów, większej ekspresji języka, lepiej rozwiniętej umiejętności odbioru języka, lepiej wykształconych umiejętności słuchania, lepszej kontroli własnego głosu, wzrastającego poczucia samego siebie (tożsamości), lepszej "świadomości własnego ciała".

Redukcja nadwrażliwości na dźwięki i wyregulowanie integracji sensorycznej są istotnymi krokami służącymi usprawnianiu funkcjonowania dziecka: nawiązywaniu kontaktu zarówno z samym sobą, jak i z otoczeniem, polepszaniu i usprawnianiu komunikacji. Program Tomatisa koncentruje się głównie na ćwiczeniach wokalnych i słuchowych, ale ćwiczy przy okazji i inne zmysły.

W wielu przypadkach zaobserwowano korzystne zmiany również w następujących obszarach: szybsze zapamiętywanie i wydłużenie czasu koncentracji na zadaniu, zmniejszenie nadpobudliwości ruchowej, poprawa koordynacji ruchowej. lepsze radzenie sobie z hałasem /dźwiękami, mniejszy strach przed otaczającymi dźwiękami, lepsza orientacja w świecie zewnętrznym, zmniejszanie się liczby „napadów" złego humoru, mniejsza ilość zachowań agresywnych i autoagresywnych, większa umiejętność skupiania uwagi, chęć interakcji z otoczeniem, polepszenie kontaktu wzrokowego, polepszenie kontaktu z innymi osobami (np. dzieci chętniej przytulają się).

Przedstawiamy Państwu tylko niektóre założenia audio-psycho-fonologii i w sposób bardzo skrótowy omawiamy przebieg treningu słuchowego jako jednego z elementów pracy z dziećmi autystycznymi. Są to nasze pierwsze opracowania statystyczne i obserwacje pracy z dziećmi autystycznymi w Polsce. Należy przyjąć, że ze względu na małą liczebność grupy osób poddanych dotychczas Treningowi są to wyniki wstępne, a same sesje mają charakter eksperymentalny.

W dalszym ciągu zamierzamy rozwijać prace tą metodą, wprowadzając jej nowe elementy i rozwijając narzędzia, które będą dostosowane do potrzeb dzieci i ich rodziców

DYSLEKSJA

Możemy śmiało powiedzieć, że ok. 60 % dzieci wcześniej czy później napotyka na rożnego rodzaju trudności i kłopoty w szkole. Problemy powodują przede wszystkim dyskomfort dziecka, jego zamykanie się i utratę wiary w siebie oraz we własne możliwości. Coraz częściej za przyczynę tych trudności uważa się dysleksję i dysortografię. Określenia te wskazują na zaburzenia związane z czytaniem i pisaniem.

Natomiast dysleksja dotyczy nie tylko problemów z czytaniem. Wiąże się ona z zaburzeniem całego mechanizmu uczenia się, a zwłaszcza uczenia się reguł ortografii. Np. często słyszymy, że dziecko dobrze czyta, ale robi dużo błędów w dyktandach.

Wydaje się to prawie niemożliwe, a jednak ma miejsce. Najczęściej w takiej sytuacji dziecko stara się radzić sobie z problemami dodatkowym wysiłkiem i pracą, co z kolei prowadzi do przemęczenia i kłopotów z koncentracją. Wcześniej czy później dziecko poddaje się, gdyż ilość wkładanego wysiłku nie przynosi pożądanych rezultatów.

Często u takiego dziecka pojawia się odczucie akustycznej kurtyny. Ma ono wrażenie jakby ktoś pomiędzy nim i nauczycielem zainstalował szybę akustyczną, która deformuje dźwięki. Dziecko i nauczyciel nie odbierają na tych samych falach a przyczyna jest prosta - nie słyszą tego samego!

Częste zapalenia uszu, rożnego rodzaju problemy emocjonalne, przeżycia i blokady powodują deformacje w sposobie analizy dźwięków. Najczęściej dotyczy to tego obszaru w mózgu, który odpowiada za analizę języka mówionego, tam gdzie jest on rozumiany i przetwarzany. Blokada analizy dźwięków na poziomie niektórych częstotliwości powoduje np. kłopoty w odróżnianiu liter takich jak „k” i „g” lub „p” i „b”. Dziecko ma wówczas więcej trudności z tymi fonemami i czasami słyszy je zamiennie.

Różnica pomiędzy niektórymi fonemami jest minimalna więc musi być szczególnie dobrze wyćwiczona jej analiza. Pisownia wymaga również od dziecka dużej sprawności motorycznej i opanowania mikro-ruchów.

Wśród dyslektyków obserwujemy również brak synchronizacji pomiędzy aparatem przedsionkowym i ślimakowym dwóch części ucha wewnętrznego. Jeżeli oko poprzez zwiększony nacisk ślizga się zbyt szybko po ciągu słów, litery nie są interpretowane w odpowiednim czasie przez aparat ślimakowy, nie są identyfikowane poprawnie, co z kolei powoduje problemy w czytaniu - zacinanie się, przeskakiwanie.

Jeżeli aparat ślimakowy dezorganizuje ruch przedsionka następuje zaburzenie zdolności interpretacji tekstu (np. problemy ze zrozumieniem polecenia).

Dysleksja to również zaburzenie uwagi słuchowej, a więc integracji i analizy dźwięków.

Jako pierwsze ulegają zaburzeniom odbioru litery różniące się czasem emisji: „p” jest mylone z „b”, a „t” z „d”. Trudności zwiększają się jeżeli dźwięczna spółgłoska jest połączona z bezdźwięczna: „pr”, „br”, „tr”, „dr”, „pl”, „bl”. Jeżeli dziecko nie postrzega różnic jeżeli chodzi o częstotliwości (lub wysokości) dźwięków litery, które posiadają dominacje wysokich dźwięków: „s”, „sz”, „f”, „ch”, „v”, „w”, „ć”, „dź” będą również niepoprawnie analizowane. To samo będzie dotyczyło liter, które nie różnią się tembrem, a różni je jedynie dźwięk fundamentalny: „m”, „n”, „g”, „k”.

Jak widać trudności w czytaniu i pisaniu to tak naprawdę trudności ze słuchaniem. Należy wspomnieć tutaj również o procesie lateralizacji i specjalizacji naszych półkul mózgowych. Półkula lewa bezpośrednio odbiera informacje i analizuje je, prawa zaś z jednej strony kontroluje czy praca ta została dobrze wykonana, a z drugiej wyzwala kreatywność. Jedna półkula operuje, druga zaś kontroluje, a obie cały czas odbierają informacje. Przy czym ucho prawe jest dominujące w procesie słuchania.

Gdy lewe ucho staje się dominujące, cały system zostaje zaburzony. W takiej sytuacji informacja dociera z opóźnieniem do celu, czas kontroli zostaje wydłużony i bardziej skomplikowany, czas reakcji może się wydłużyć o 100 a nawet 200 razy. Każda blokada na poziomie ucha ma swoją bezpośrednią konsekwencje w procesie słuchania co z kolei przekłada się na problemy w procesie uczenia się.

Jak zaradzić wyżej opisanym problemom?

TEST UWAGI SŁUCHOWEJ

Prof. Tomatis opracował test diagnostyczny tzw. Test uwagi lateralizacji słuchowej.

Test ten pozwala ocenić i rozpoznać problemy związane z analizą dźwięków. Wynik przedstawiany jest jako wykres, który obrazuje nie tylko poziom potencjału ucha jeśli chodzi o uwagę słuchową, ale też ujawnia wszystkie nieprawidłowości na poziomie percepcji i analizy dźwięków.

Innymi słowy, wykres testu pokazuje co uczeń potrafi zrobić z docierającymi do niego informacjami oraz pozwala określić problem dziecka. Na podstawie wyników testu opracowuje się indywidualny program reedukacyjny ściśle dostosowany do potrzeb dziecka. Po przeprowadzonym teście rozpoczynamy program reedukacji uwagi słuchowej

Program treningu:

U każdego dziecka problemy szkolne przybierają inną postać, zatem czas treningu będzie w każdym przypadku odmienny, zależny od stanu konkretnego dziecka. Zwykle trening słuchowy odbywa się w blokach 10 lub 15 dniowych, po dwie godziny dziennie. Pomiędzy blokami konieczne są przerwy różnej długości zależnie od wyników treningu. Niezbędne są regularne konsultacje rodziców z terapeutą, aby ocenić postępy dziecka oraz w celu znalezienia sposobów kształtowania i wspierania zachodzących zmian.

Badania prowadzone w Wielkiej Brytanii wśród rodziców dzieci, które przeszły trening SAPL, wykazały co następuje:

• 77,29% rodziców zauważyło u dziecka zwiększoną motywację do nauki

• 71,42% rodziców zauważyło pozytywną zmianę w nastawieniu dziecka do szkoły i obowiązków szkolnych

• 85,63% rodziców zauważyło pozytywne zmiany w zachowaniu dziecka

• 74,9% rodziców zauważyło pozytywne zmiany w kontaktach dziecka z innymi członkami rodziny

• 87,66% rodziców zauważyło w postawie dziecka większą wiarę w siebie i otwartość.

Koszt ok. 28 godzinnej sesji wynosi 1400 zł od osoby. Należy pamiętać, że realizuje się 3 sesje w odstępach ok. 1-3 miesięcy. Terapia musi być systematyczna w ramach sesji tj. 14 spotkań x 2 godziny w każdym dniu (dopuszczalna przerwa to 2 dni - np. sobota, niedziela) .

NAUKA JĘZYKÓW OBCYCH

Ciągłe słuchanie samych siebie oraz osób wokół nas powoduje, że najlepiej rozpoznajemy częstotliwości naszego języka ojczystego. Można powiedzieć, że na częstotliwości innych języków jesteśmy głusi. A ponieważ nie słyszymy obcych nam dźwięków, nie możemy ich poprawnie wymawiać.

Przećwiczenie ucha przed rozpoczęciem nauki języka obcego ułatwia I przyśpiesza przyswajanie tego języka. Natomiast wykorzystanie metody treningu słuchowego w trakcie trwania nauki pozwala znacznie poprawić płynność wypowiedzi oraz akcent.

Efekty stosowania metody w nauce języków obcych

• Szybsze przyswajanie języków obcych - skrócenie czasu nauki

• Większy zasób słów aktywnie wykorzystywanych

• Poprawa akcentu

• Lepsze spontaniczne rozumienie

• Większe uwrażliwienie na niuanse językowe

• Poprawa płynności wypowiedzi

• Szybsze i trwalsze zapamiętywanie

• Lepsza koncentracja

• Zwiększanie wiary w siebie i pewności w wypowiadaniu się

---