13.10.2010 Choroby zakaźne zwierząt gospodarskich

Gruźlica

Gruźlica, będąca chorobą zakaźną, na która chorują ludzie i zwierzęta występowała od zamierzchłych czasów. Dowodem potwierdzającym te dane są materiały wykopaliskowe, gdzie charakterystyczne zmiany widoczne są w znajdowanych kościach.

• Mezozoik - szkielety gadów

• Szkielety ssaków kopalnych, z późniejszych okresów

• Mumie egipskie, peruwiańskie - przy czym diagnozowano zarówno gruźlicę kości, płuc jak i innych narządów

Z kości ludzkich izolowano przede wszystkim M. tuberculosis czyli tzw. prątek ludzki. Dopiero izobaty syberyjskie wykazały, ze u ludzi wyizolować można również M. bovis - prątek bydlęcy.

Zakażenia krzyżowe z pewnością miały związek z udomowieniem zwierząt a co za tym idzie - bliższymi kontaktami bezpośrednimi, badania wykazują jednak, że:

PRZENIESIENIE DROBNOUSTROJÓW I ICH ADAPTACJA DO NOWEGO GATUNKU NASTĄPIŁA OD LUDZI NA ZWIERZĘTA (antropozoonoza) A NIE ODWROTNIE (zooantroponoza).

Określenia gruźlicy:

• Grecka nazwa Phtysis

• Późniejsza, łacińska Tuberculosis

Jak opisuje się chorobę w źródłach historycznych?

… postępujące wyniszczenie organizmu, z towarzyszącymi stanami gorączkowymi, kaszlem, odksztuszaniem krwi i deformacją szkieletu…

1880-1883

Przełom w badaniach nad gruźlicą

Robert Koch udowadnia, ze przyczyną gruźlicy są prątki.

• Pierwsza hodowla prątka

• Sformułowanie tzw. postulatu Kocha

• Sporządzenie pierwszej tuberkuliny z wyciągu z hodowli pratka (określenie wprowadził Bujwid)

1905 - uhonorowanie R. Kocha nagrodą Nobla

Gruźlica bydła

W myśl obowiązujących przepisów tj. Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt. Tekst obowiązujący od 11 czerwca 2010.

Gruźlica bydła znajduje się w załączniku 2, w którym wymienione są choroby podlegające obowiązkowi zwalczania.

Kwalifikacja Pratków

Zgodnie z aktualnie obowiązującą klasyfikacją pratki kwasoodporne należą do:

Klasy: Schizomycetes

Rzędu: Actinomycetales

Rodziny: Mycobacteriaceae

Rodzaju: Mycobacterium

Grupa Mycobacterium complex obejmuje:

• Pratki gruźlicy typu ludzkiego, M. tuberculosis

• Typu bydlęcego M. bovis

• M. microti, M. africanum i M. cariettii

• Szczepionkowe, atenuowane szczepy M. bovis BCG

Pozostałe prątki kwasoodporne zostały sklasyfikowane przez Runyona na podstawie ich właściwości morfologicznych i charakterystyki wzrostu na 4 podstawowe grupy, stanowiąc tzw. prątki atypowe. W medycynie ludzkiej są one klasyfikowane niekiedy też jako grupa NTM (Non Tuberculosis Mycobacteria), lub tzw. MOTT (Mycobacteria Other Than Tuberculosis).

Klasyfikacja Pratków wg Runyona

1. Prątki fotochromogenne: M. Kansasii, M. marinum, M. luciflavum

2. Prątki skotochromogenne: M. aquae, M. scrophulaceum

3. Prątki niefotochromogenne: M. avium, M. intracellulare

4. Prątki szybkorosnące: M. fortuitum, M. phlei, M. smegmatis

Podział Pratków wg systematyki Bergey'a

1. Saprofityczne M. phlei, M. smegmatis

2. Pasożyty zwierząt zmiennocieplnych M. fortuitum, M. marinum

3. Pasożyty zwierząt stałocieplnych M. ulcerans, M. tuberculosis, M. lepre

4. Pratki niesklasyfikowane do ww. grup

Wrażliwość na zakażenie różnymi typami prątków:

Typ prątka	Wysoka zjadliwość w warunkach naturalnych	Niska zjadliwość w warunkach naturalnych
M. tuberculosis	Człowiek, małpa	Pies, świnia, koń, bydło, kot
M. bovis	Bydło, człowiek, małpa, kot, świnia, koza	Koń, pies, kot
M. avium	Kura, indyk, gołąb, kaczka, gęś	Świnia, owca, koza, koń

Częstotliwość występowań zakażeń

Gatunek	M. bovis	M. avium	M. tuberculosis
Bydło	78,4	21,1	0,5
Koza	97,9	2,1	0,0
Owca	59,2	40,4	0,8
Koń	85,2	7,8	6,0
Świnia	40,2	53,1	6,7
Pies	29,5	0,5	70,0
Kot	95,5	0,0	4,5

Wśród bakterii Mycobacterium stanowią unikalny rodzaj, ponieważ ich ściana komórkowa zawiera KWAS MYKOLOWY, który powoduje, ze w mikroskopie drobnoustroje te widoczne są jedynie po wykonaniu specjalnego typu barwienia (barwienie prątków kwasoopornych).

Choroby wywoływane przez Mycobacterium charakteryzują się zwykle długotrwałym przebiegiem, rozwijając się u zakażonego zwierzęcia od kilku miesięcy do lat.

Mycobacterium bovis

• Pratki kwasoodporne, SA Gram-dodatnimi pałeczkami nie wykazującymi ruchu i nie wytwarzającymi otoczek. Są tlenowcami, rosnącymi stosunkowo wolno na podłożach różnicujących w ciągu 2-15 tygodni

• Mają kształt prostych lub lekko zagiętych pałeczek o zaokrąglonych końcach i szorstkiej powierzchni komórki

• Wymiary: 1-6um długości i 0,3-0,6um szerokości

Wrażliwość Pratków na warunki środowiska zewnętrznego:

• Łąka 13 dni

• Wysuszone wydaliny do 150 dni

• Promienie słoneczne 5 godz.

• Mleko do 15 dni, podgrzane do 30 min.

• Środki dezynfekcyjne: 2% NaOH, kwas krezolowo siarkowy, formalina, 2-3% związki z chlorem

• Prątki wrażliwe na światło słoneczne łatwiej i dłużej utrzymują się w miejscach zacienionych

Oprócz ludzi wrażliwe na zakażenie prątkiem typu bydlęcego M. bovis są:

• Świnie

• Owce

• Kozy

• Konie

• Mięsożerne

Dostępne dane nt. rozprzestrzeniania choroby w skali światowej wskazują, iż stałe środki kontroli gruźlicy bydła uruchamiane są sukcesywnie i stale tylko w 7 państwach Afryki, z czego 3 (Algieria, Burkina Faso, RPA) odnotowują stale ogniska występujące enzootycznie.

W państwach takich jak Tunezja, Mali, Ghana, Burudni, Malawi i na Madagaskarze odnotowywano również enzootycznie występującą gruźlicę.

Na terenie Azji enzootycznie gruźlica występuje w Arabii Saudyjskiej, Iraku, Kuwejcie, Afganistanie, Palkistanie, Nepalu, Laos, Kambodży, Wietnamie, w Indonezji i Papui-Nowej Gwinei.

Od stycznia do października 2010 wg danych OIE nie odnotowano oficjalnie żadnych ognisk gruźlicy.

Gruźlica w Polsce na przestrzeni lat

Rok Liczba ognisk

1983 526

1990 158

1996 64

2002 94

Dane GIW na temat częstotliwości występowania gruźlicy w Polsce

Rok	Liczba stad zwierząt	Liczba stad dodatnich	Ilość zwierząt dodatnich	% stad dodatnich
2001	292672	21	33	0,007
2002	243317	b.d.	94	b.d
2003	268834	22	108	0,008
2004	260907	134	536	0,047
2006	251407	105	457	0,029
2007	224747	84	291	0,035

Gruźlica bydła - transmisja

Pierwotnie gruźlica atakuje UKŁAD ODDECHOWY, może jednak przenosić się także na inne narządy. Źródłem zakażenia są najczęściej zwierzęta chore.

• Zakażenia „nos w nos”

• Zakażenia kropelkowe

• Zwierzęta mogą zakażać się również spożywając paszę kontaminowaną M. bovis

Droga pokarmowa może odgrywać istotną rolę w zakażeniach cieląt, które przebywają w bliskim kontakcie z zakażoną matką. Jest ona także istotna w przypadku świń, fretek, kotów i prawdopodobnie zwierzyny płowej.

Zakażenia przez skórę, kongenialne i drogą płciową - są również potwierdzone ale występują rzadko. Infekcje poprzez skórę mogą być brane pod uwagę raczej u kotów (zadrapania i pogryzienia).

Droga zakażenia

• Od chorego osobnika

• Pierwotne zmiany u osobnika chorego lokalizują się w tym przypadku w płucach

• Wraz z kropelkami śluzu wyrzucane są na zewnątrz duże ilości prątków. Strefa zakażenia może sięgać tą drogą kilku metrów

• Infekcje drogą pokarmową - zakażona pasza lub woda

• Dawka prątków zdolna do wywołania infekcji tą drogą musi być znacznie większa, a kontakt znacznie dłuższy, co związane jest z budową przewodu pokarmowego bydła

• Zakażenia alimentarne przy korzystaniu zwierząt zakażonych i zdrowych z tych samych pastwisk

• Specyficznym zakażeniem drogą alimentarną jest dostanie się prątków do organizmu cielęcia wraz z siarą lub mlekiem matki. Prątki mogą znajdować się nie tylko w mleku krów u których zmianami gruźliczymi dotknięty jest gruczoł mlekowy lub węzły chłonne nadwymieniowe, ale także u zwierząt z uogólnionym procesem.

Gruźlica w stadzie bydła

Do zakażenia naturalnego w stadzie dochodzi najczęściej w wyniku stałego, wielokrotnego kontaktu z czynnikiem zakaźnym.

Źródłem zakażenia są zwykle zwierzęta chore siejące prątki do środowiska wraz z wydzielinami i wydalinami.

Choroba szerzy się w stadzie poprzez kolejne zwierzęta, stojące najbliżej. Uważa się, ze krótki, jednorazowy kontakt zwierzęcia ze źródłem zarazka zwykle nie powoduje choroby u osobnika o prawidłowym stanie zdrowia. Stały kontakt i wielokrotne „dokażanie” prowadzi zwykle do rozwoju choroby i przełamuje system odporności organizmu.

Jak zakażają się inne gatunki zwierząt?

• Owce i kozy zakażają się prątkiem bydlęcym zwykle drogą erogenną, w czasie bezpośredniego kontaktu z bydłem zakażonym.

• Świnie, a także psy i koty trzymane w gospodarstwach zakażają się zwykle drogą pokarmową, przy skarmianiu mlekiem krów chorych lub przez kontakt z wydzielinami i wydalinami chorych zwierząt.

Gruźlica bydła - transmisja

Czynniki rzutujące na rozprzestrzenianie się choroby w stadzie bydła to m. In.

• Liczba zwierząt zakażonych, siejących M. bovis

• Ilość podatnych na zakażenie zwierząt

Zakażeniom sprzyja zatem DUŻE ZAGĘSZCZENIE ZWIERZĄT oraz UTRZYMYWANIE STAD W SYSTEMIE OBOROWYM (kontakt z aerosolem).

Zwierzęta zakażone TB (gruźlica) sieją prątki wraca z wydzielin a z układu oddechowego, kałem, moczem, mlekiem oraz z wydzieliną z pochwy i nasieniem. Duża ilość prątków wydalania jest w ostatnim stadium choroby.

Wśród bydła mogą występować również NOSICIELE BEZOBJAWOWI oraz OSOBNIKI ANERGICZNE (reakcja na tuberkulinę).

Kontaminacja środowiska prątkiem typu bydlęcego może odgrywać znaczną rolę w rozprzestrzenianiu się choroby w stadzie.

• Przeżywalność w środowisku zależy przede wszystkim od działania na prątki promieniowania słonecznego. Z doniesień wynika, ze mogą one przetrwać w środowisku od 18 do 332 dni w zależności od zakresu temperatur.

• Udowodniono wieloletnie bytowanie prątków w nawozie, glebie lub ściółce - pozostawały zdolne do wywołania zakażenia.

• W warunkach laboratoryjnych z różnego typu paszy M. bovis izolowano od 8 do 14 tygodniu od kontaminacji (zależnie od warunków temperaturowych).

Gruźlica bydła - inkubacja

Choroba ma charakter przewlekły, w związku z czym okres inkubacji gruźlicy może wynosić miesiące a nawet lata.

Zakażenie może pozostawać także „uśpione” przez długi okres i ulec reaktywacji spowodowanej stresem.

Rozwój gruźlicy

• Zakażenie

• W miejscu wniknięcia prątka do organizmu powstaje tzw. OGNISKO PIERWOTNE. U bydła większość zmian o charakterze ogniska pierwotnego lokalizuje się albo w płucach albo w węzłach chłonnych klatki piersiowej. Prątki SA zlokalizowane w monocytach, komórkach układu s-ś oraz w komórkach olbrzymich.

• Z ogniska pierwotnego drogą chłonki i krwi dochodzi do rozprzestrzeniania się prątków, które zasiedlają lokalne węzły chłonne. Rozwijające się w węzłach chłonnych zmiany nie różnią się zasadniczo od tych, jakie obserwowano w ognisku pierwotnym - całość tych zmian określa się jako ZESPÓŁ GRUŹLICZY PIERWOTNY

• W efekcie działania sił obronnych organizmu wytworzone zmiany mogą ulec częściowemu lub całkowitemu zaleczeniu (zbliznowaceniu). Jednak w centrum takich ognisk przez wiele lat mogą pozostawać żywe pratki, zdolne do zakażenia (późniejsze uogólnienie procesu)

• Przełamanie odporności organizmu

• jeśli przełamanie odporności nastąpi na wczesnym etapie zakażenia może dojść do tzw. WCZESNEGO UOGÓLNIENIA, w którym prątki wysieją się do organizmu wraz z krwią i chłonką, tworząc w narządach tzw. gruźlicę prosówkową

• UOGÓLNIENIE PÓŹNE ma miejsce gdy na skutek niedożywienia, nadmiernej eksploatacji albo zakażenia innym czynnikiem zakaźnym uaktywnia się zaleczone częściowo ognisko pierwotne

• Szczególną postacią jest tzw. gruźlica galopująca, gdzie zmiany postępują bardzo szybko

• W przypadku kolejnego kontaktu z prątkami dochodzi do tzw. zjawiska Kocha, zakażone uprzednio zwierzę inaczej bowiem reaguje na kolejna dawkę drobnoustroju. Nowe ognisko pierwotne nie rozwija się. Nie powstają zmiany ani w miejscu wniknięcia prątków ani w regionalnych węzłach chłonnych a proces chorobowy postępuje z opóźnieniem.

• Gruźlica okresu popierwotnego

• zejście, ubój z konieczności lub pozorne wyzdrowienie -> ponowny rozwój procesu gruźliczego poprzez nadważenie lub zaostrzenie procesu

• przewlekła gruźlica narządowa - rozwija się przy trwającym wiele lat, zaleczanym ognisku i okresowych wysiewach prątków do krwi. Prątki przenoszą się na kolejne narządy drogą styczności lub ciągłości tkanek

• nie dochodzi tutaj do wapnienia

• masy ulegają rozmiękaniu z wytworzeniem kawern i owrzodzeń

Początkowo trudno zaobserwować jakiekolwiek nieprawidłowości w stanie zdrowia zakażonego zwierzęcia.

• Brak charakterystycznych objawów

• Niekiedy stwierdza się nieprawidłowości w badaniu klatki piersiowej, postępujące chudniecie, nieregularne skoki temperatury, utratę apetytu, powiększenie dostępnych do badania węzłów chłonnych

Objawy te widoczne zwykle dopiero w późniejszym stadium choroby.

W trakcie przebiegu choroby typowe gruzełki gruźlicze, widoczne początkowo tylko w obrazie mikroskopowym, łączą się tworząc zwykle mniej lub bardziej rozbudowane zmiany anatomopatologiczne. W większości są to zmiany powstałe wskutek tzw. późnego uogólnienia. Najczęściej mamy do czynienia ze zmianami w postaci typowych guzków w tkance płucnej.

Objawy gruźlicy:

• Gruźlica płuc

• Przyspieszony oddech

• Szmery

• Stłumienia

• Gruźlica krtani

• Trudności w oddychaniu

• Chrapanie

• Uduszenia

• Gruźlica błon surowiczych

• Bladość

• Bolesność

• Gruźlica węzłów chłonnych

• Trudności w oddychaniu

• Chrapanie

• Uduszenie

• Gruźlica jelit

• Bóle kolkowe

• Na przemian biegunki i zaparcia

• Gruźlica jąder i najądrzy

• Niebolesny guz na jądrze

• Często wodniak jąder

• Gruźlica prącia

• Gruźlica sromu i macicy

• Rozmiękłe gruzełki

• Częsty popęd płciowy

• Cicha ruja

• Ronienia

• Gruźlica wymienia

• Zmiany niewyczuwalne

• Twarde guzy

• Twarde węzły chłonne nadwymieniowe

• Gruźlica oczu

• Małe guzki

• Zmętnienie soczewki

• Serowa masa w komorze oka

• Gruźlica kości, stawów, narządów wewnętrznych

Serowacenie (zmiany serowaciejące)

Jest to odczyn wysiękowy spotykany często u krów i cieląt, spowodowany rozmiękaniem zmienionych gruźliczo tkanek. W tkankach pojawia się wówczas bezstrukturalna biało-żółta lub szarawa masa, powstają jamy i kawerny i tzw. kariorektyczna martwica skrzepowa.

Gruzełki (zmiany wytwórcze)

Jest to odczyn o charakterze wytwórczym, w którym w różnych narządach powstają różniej wielkości guzki tzw. gruzełki gruźlicze.

Choroba ma zwykle przebieg przewlekły w związku z czym bardzo małe ogniska gruźlicze (gruzełki), mogą zostać niedostrzeżone. Zmiany o charakterze żółtawych, białawych lub biało-żółtych gruzełków są najczęściej widoczne w jamie ustnej oraz w płucach. Łatwo dostrzegalne zmiany martwicze mogą być zauważalne w węzłach chłonnych żuchwowych i węzłach okolicy klatki piersiowej.

Klinicznie przy przewlekłym przebiegu choroby u zwierząt obserwuje się apatię i osowiałość, depresję oraz szybkie męczenie się.

Z czasem zmiany gruźlicze ulegają wapnieniu (początek po ok.. 3 miesiącach) a po około 5-6 miesiącach zostają otoczone torebką łącznotkankową.

Obecność zmian AP nie jest jednoznaczna z rozpoznaniem gruźlicy.

Problemy:

• Materiał do badań pobierany do wykonania preparatów mikroskopowych z wnętrza guzków, lub z bezpostaciowych serowatych mas jest najczęściej pozbawiony prątków kwasoopornych

• Prątki są obecne na granicy tkanki niezmienionej i powstających gruzełków (miejsca predylekcyjne do pobierania materiału).

Kiedy można podejrzewać wystąpienie gruźlicy?

• Wyniki badań tuberkulinowych

• Objawy kliniczne

• Zmiany sekcyjne zaobserwowane u zwierząt padłych lub w trakcie uboju

Gruźlica w aspekcie dochodzenia epizootycznego

W przypadku podejrzenia gruźlicy polega ono przede wszystkim na:

• Ustaleniu źródła zakażenia

• Wyjaśnieniu, jakie zwierzęta sprowadzono ostatnio do gospodarstwa i skąd

Należy przy tym uwzględnić, ze choroba mogła zostać także zawleczona przez właściciela, obsługę, osoby postronne, gryzonie lub inne zwierzęta przebywające na terenie gospodarstwa (psy, koty). Do zawleczenia infekcji może dojść także z wodą lub paszą.

Badanie w kierunku gruźlicy

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz, U. z dnia 30 grudnia 2004 r.) w celu kontroli występowania gruźlicy bydła corocznie TUBERKULINIZACJĘ ŚRÓDSKÓRNĄ obejmuje się 1/3 stad bydła na obszarze powiatu tak, aby w okresie 3 lat poddać badaniu wszystkie stada bydła znajdujące się na obszarze tego powiatu.

Badaniu podlega bydło powyżej 6 tygodnia życia.

Zaplanowanie tuberkulinizacji

• Plany corocznego badania na gruźlicę są sporządzane do 10 grudnia roku poprzedzającego, na podstawie listy siedzib stad pobieranej z powiatowej siedziby Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa i do 20 grudnia przesyłane zbiorczo do Głównego Inspektoratu Weterynarii

• Plany powinny być tak ustalane, aby wszystkie zwierzęta z wyznaczonych stad były zbadanie do 15 maja, z wyjątkiem zwierząt, które kończą 6 tygodniu życia po tym terminie. Osobniki te należy zbadać indywidualnie do listopada w danym roku badania.

Do wykonywania urzędowych testów tuberkulinowych powinna być stosowana:

• Tuberkulina PPD bydlęca otrzymana ze szczepu M. bovis AN5 (oczyszczona pochodna białkowa, uzyskana z poddanych działaniu Wysokiem temperatury produktów wzrostu i lizy M. bovis)

• PPD ptasia ze szczepu M. avium D4ER

Istotą reakcji tuberkulinowej jest wywołanie u bydła nadwrażliwości typu późnego. Reakcja powstaje w związku z uczuleniem organizmu na mikroorganizm, z którym zwierzę zetknęło się wcześniej. Powstanie zgrubienia fałdu skóry u zwierzęcia uczulonego w miejscu iniekcji wiąże się z przechodzeniem biało krwinkowych składników krwi poza łożysko naczyń i tworzenie śródskórnego nacieku tych komórek.

Rodzaje tuberkulinizacji

Test tuberkulinowy może być wykonywany jako tuberkulinizacja pojedyncza, tylko z użyciem tuberkuliny bydlęcej lub jako tuberkulinizacja porównawcza z użyciem tuberkuliny bydlęcej i ptasiej.

Iniekcja w teście pojedynczym wykonywana jest na granicy przedniej i środkowej 1/3 szyi około 10cm od górnej krawędzi szyi, po dowolnej stronie (zwyczajowo jest to strona lewa).

U zwierząt młodych iniekcja może być wykonana w połowie linii pośrodkowej szyi.

W teście porównawczym wykonuje się po obu stronach szyi lub na jednej stronie (dowolnej), przy czym:

• PPD ptasię podaje się na granicy przedniej i środkowej 1/3 szyi, około 10 cm od górnej krawędzi

• PPD bydlęca - podawana jest około 12,5 cm poniżej, w linii przebiegającej równolegle do linii barku

Tuberkulinę podaje się śródskórnie, palpacyjnie sprawdzając prawidłowość wykonanej iniekcji. Miejsce iniekcji wystrzyga się a fałd skóry mierzy się z dokładnością co do 0,1 mm suwmiarką, nie dezynfekuje się miejsca iniekcji.

Odczyt - ponowne zmierzenie fałdu suwmiarką nie wcześniej niż po 72h (+/-4h)

Różnica pomiędzy tuberkulinizacją Bo i Ov, Cap

• Wykonuje się tylko pojedynczy test śródskórny tuberkuliną PPD bydlęcą

• Nie dokonuje się pomiaru fałdu skórnego ani przed podaniem tuberkuliny ani po jej wstrzyknięciu

• Preparat diagnostyczny podaje się na zwierzęciu siedzącym, w miejscy nie owłosionym - na przyśrodkowej stronie uda

Zasady tuberkulinizacji

• Testowi podlega bydło powyżej 6 tyg. życia.

• Od badania odstępuje się, jeżeli na miejscu stwierdza się występowanie innej choroby zagrażającej życiu zwierzęcia lub choroby zakaźnej.

• Tuberkulinizacji nie wykonuje się również w okresie okołoporodowym tj. na 2 tyg. przed planowanym terminem porodu i 2 tyg. po wycieleniu

Ogólne zasady interpretacji testu tuberkulinowego - uwzględnia się:

• Obserwację kliniczną (miejsce podania tuberkuliny, ogólny stan zwierzęcia) wzrokowa i dotykowa ocena odczytu: (+) = wyraźnie zarysowany naciek, nastroszenie włosa, nadmierne obrzmienie, wysięk, martwica, ból, zapalenie w obrębie naczyń limfatycznych i węzłów chłonnych w tej okolicy

Stwierdzane różnice w grubości fałdu skóry w miejscu iniekcji po 72h

(+/-) = brak zmian miejscowych jak w reakcji (+) a różnica grubości zmierzonego fałdu>2mm ale<4mm

(-) = słabe obrzmienie miejsca iniekcji a różnica grubości fałdu < 2mm, przy czym nie występują zmiany miejscowe

Odosobnienie sztuki (+) i jednoczesny zakaz przemieszczania bydła dotyczący całego stada. Po 42 dniach można zbadać ją ponownie wykonując tuberkulinizację porównawczą.

Zwierzęta uznane za dodatnie podlegają zabiciu, przy czym pobiera się od nich próby do dalszych badań laboratoryjnych w celu izolacji i identyfikacji M. bovis.

---