MAŁGORZATA WALCZAK-SARAO'
DANUTA KRĘCISZ
SUPLEMENT
DO PROGRAMU
WESOŁE PRZEDSZKOLE I PRZYJACIELE
(Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników )
I. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości dzieci.
Program wychowania i edukacji przedszkolnej ma służyć osiągnięciu celów sprecyzowanych w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego (Załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 15 stycznia 2009 r. w sprawie kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół). Cele te są dokładnie sprecyzowane i dotyczą różnych obszarów funkcjonowania dziecka.
Program Wesołe przedszkole i przyjaciele podaje szczegółowe treści z zakresu poszczególnych sfer rozwoju dzieci od trzeciego do piątego roku życia. Jest w nim mowa zarówno o - tak podkreślanym w podstawie programowej - rozwijaniu umiejętności społecznych, moralnych, estetycznych, związanych z bezpieczeństwem, zdrowiem, a także - o rozwijaniu małej i dużej motoryki oraz umiejętności związanych z nauką czytania, pisania i myślenia matematycznego.
To w jaki sposób nauczyciel będzie realizował program ma znaczący wpływ na edukacyjny sukces dziecka w szkole. Punktem wyjścia do planowania działań edukacyjno- wychowawczych musi być zawsze dobra znajomość grupy. Dzieci, które przychodzą do przedszkola (obojętnie czy są to 3-, 4- czy 5-latki), zazwyczaj są na różnym poziomie edukacyjnym, wynikającym z różnic kulturowych i społecznych rodzin, w których się wychowują, a także różnią się czasem stanem zdrowia czy predyspozycjami psychospołecznymi. Często zdarza się tak, że dziecko funkcjonuje na różnych poziomach rozwoju w poszczególnych sferach rozwojowych. W obydwu przypadkach wnikliwa obserwacja pozwoli nauczycielowi na udzielenie dziecku wsparcia poprzez dostosowanie stopnia trudności realizowanych treści do poziomu jego rozwoju, a poprzez pracę indywidualną na wyrównanie szans edukacyjnych lub rozwijanie umiejętności i uzdolnień w przypadku dzieci zdolnych.
Należy więc przede wszystkim poznać możliwości dziecka i do nich dostosować stopień trudności realizowanych treści, dbając o ciągłość w edukacji (możliwość nawiązania do tego, co dziecku jest już znane i przechodzenie do treści nowych, trudniejszych).
Program Wesołe przedszkole i przyjaciele pozwala na indywidualizację działań edukacyjnych, ponieważ to nauczyciel sam wybiera takie treści do realizacji, które są dla dziecka dostępne, a jednocześnie ciekawe i rozwijające. Stopniowo przechodzi od stosunkowo łatwych, takich, które dziecko jest w stanie przyswoić sobie przy pomocy nauczyciela, do trudniejszych, np.:
SFERA ROZWOJU EMOCJONALNEGO
Poznawanie samego siebie. Gromadzenie doświadczeń i informacji na temat swój oraz innych osób.
Nauczyciel przechodzi kolejno od:
Poprawnego nazywania części ciała;
Dokładnego opisywania wyglądu;
Opisywania wyglądu innych dzieci;
Porównywania wyglądu własnego i innych dzieci;
do treści coraz trudniejszych, bardziej złożonych.
Nauczyciel powinien dobrze poznać program, z którego czerpie cele ogólne i treści edukacyjne. Planując swoją pracę (rozkład materiału) musi zadbać o to, by cele i treści były ze sobą dobrze powiązane. Nie ma obowiązku zachowania kolejności realizowanych treści. Jeżeli nauczyciel uzna, że specyficzne warunki życia, przyrody czy zainteresowań dzieci, sprzyjają realizacji innych treści lub realizację treści programowych na wyższym poziomie, będzie to jak najbardziej zgodne z zasadą indywidualizacji. Nauczyciel może w każdej chwili uzupełnić treści programu o własne, na przykład zawarte w programie autorskim jego placówki lub mające związek ze specyficznymi uzdolnieniami dzieci czy nabywaniem przez nie dodatkowych kompetencji.
Wybierając treści programowe do realizacji w danym tygodniu czy dniu, nauczyciel musi mieć jasno sprecyzowany cel. To cel wyznacza drogę działaniu, określa jego kierunek. Następnie dobiera do nich odpowiednie metody i formy pracy, różnorodne środki dydaktyczne. Ważne jest zachowanie równowagi między aktywnością dorosłych a aktywnością dzieci.
Jeżeli, w wyniku obserwacji zachowań i umiejętności dziecka w praktycznych, codziennych sytuacjach, nauczyciel uzna, że opanowało ono wprowadzane treści - przechodzi do kolejnych, o wyższym poziomie trudności. Nauczyciel przedszkola nie może stawiać dzieciom rygorystycznych wymagań i formułować negatywnych ocen za brak oczekiwanych umiejętności. Jeżeli istnieje taka potrzeba, należy powtórzyć i utrwalić wcześniej realizowane treści (na przykład w toku pracy indywidualnej, w małych grupach czy w trakcie zabaw dydaktycznych). Ważne jest, aby każde dziecko miało poczucie zadowolenia, wiary we własne możliwości i było dumne z własnych osiągnięć.
Każde zajęcie realizowane w przedszkolu powinno być dokładnie zaplanowane, realizować określone treści programowe, a przede wszystkim służyć osiągnięciu założonych celów.
Przykładowa procedura osiągania celów kształcenia i wychowania w korelacji z treściami zawartymi w programie „Wesołe przedszkole i przyjaciele.
SFERA ROZWOJU SPOŁECZNEGO
Nabywanie wiedzy na temat najbliższego otoczenia: dziecko jako członek społeczeństwa. (Podstawa programowa wychowania przedszkolnego)
Hasło programowe: Zapoznanie z pracą ludzi wykonujących różne zawody, spotykanych w sąsiedztwie przedszkola i domu (narzędzia, wytwory, rodzaj świadczonych usług).
Temat zajęć: Na ratunek - konstruowanie gry planszowej.
Cele operacyjne:
Dziecko:
Rozumie, na czym polega praca policjanta, strażaka, lekarza.
Zna numery alarmowe oraz zasady korzystania z nich.
Przestrzega ustalonych reguł gry.
Potrafi współdziałać z partnerem, pogodzić się z porażką.
Rozwija umiejętności rachunkowe.
Metody:
metody aktywne
metody słowne: pogadanka, opis, opowiadanie
metody oparte na działaniu: ćwiczenia, zajęcia praktyczne, zadania stawiane do wykonania
Formy pracy:
zbiorowa
grupowa
indywidualno-całościowa
Środki dydaktyczne: trzy duże obręcze, akcesoria lekarza, policjanta, strażaka, plansze z „adresami”, kartki-losy, szarfy w trzech kolorach, duża kostka do gry lub kartony z „oczkami”, plansze z numerami alarmowymi i obrazkami pojazdów, dwa telefony-zabawki, małe obręcze, nagranie „wesołej” muzyki, kostki i pionki do gry.
Przebieg zajęć:
Czynności nauczyciela |
Czynności dzieci |
1. Zabawa organizacyjna Wycieczka na ulicę Bezpieczną. Nauczyciel przygotowuje trzy „domy” w różnych miejscach sali. Mogą to być rozłożone obręcze lub krzesełka (tak, aby starczyło dla każdego dziecka z danej grupy). Domki oznacza planszami z cyframi: 3, 4, 5 oraz wyposaża w akcesoria, kolejno - policjanta, lekarza, strażaka. Akcesoria można zastąpić obrazkami. Nauczyciel informuje dzieci, że wyruszają na wycieczkę na ulicę Bezpieczną. Do którego „domku” mają wejść, dowiedzą się po wylosowaniu karteczki z „adresem”.
2. Wprowadzenie w tematykę zajęć. Nauczyciel zwraca uwagę dzieci na przedmioty znajdujące się w ich „domku”. Ukierunkowuje wypowiedzi dzieci pytaniami, np.:
Nauczyciel oznacza każdą grupę szarfami w innym kolorze: Policjantów - niebieskimi Strażaków - czerwonymi Lekarzy - białymi. 3. Uporządkowanie i poszerzenie wiedzy dzieci na temat zawodu lekarza, pielęgniarki, policjanta. Nauczyciel ukierunkowuje wypowiedzi dzieci pytaniami, np.:
4. Zabawa ruchowa Trzy kółeczka. I wersja (łatwiejsza) Nauczyciel włącza nagranie wesołej muzyki. Na przerwę w nagraniu pokazuje dużą kostkę do gry lub kartę z określoną liczbą „oczek” (od 1 do 6) w układzie jak na kostce do gry - globalne określanie liczebności.
II wersja (trudniejsza) Nauczyciel włącza wesołą muzykę. Co jakiś czas robi przerwę w nagraniu i wskazuje grupę, która ma wykonać określone zadanie. Nauczyciel może zachęcić dzieci, aby naśladowały odgłosy towarzyszące wykonywaniu ilustrowanych przez nie czynności.
5. Burza mózgów (dla dzieci chętnych). Nauczyciel stawia problem do rozwiązania: - W jaki sposób służby ratunkowe dowiedzą się o zaistniałym niebezpieczeństwie? Nauczyciel nie ocenia wypowiedzi dzieci. Stara się naprowadzić dzieci na właściwe rozwiązanie.
6.Demonstracja plansz z numerami alarmowymi. Nauczyciel przygotowuje cztery plansze. Każda składa się z dwóch części: numer alarmowy i obrazek pojazdu (wóz policyjny, strażacki, karetka pogotowia). Odczytuje numery alarmowe, wskazuje różnice między nimi. Zwraca uwagę na obrazki pojazdów umieszczone pod numerami - skojarzenie pojazdu z numerem alarmowym.
7. Rozmowa na temat zasad korzystania z numerów alarmowych. Nauczyciel ukierunkowuje rozmowę, zwraca uwagę na sprawy istotne.
8. Trening - rozmowa telefoniczna. Nauczyciel przygotowuje dwa telefony-zabawki.
9. Zabawa ruchowa Na ratunek. Nauczyciel prowadzi zabawę. Podpowiada dzieciom, które niezbyt dobrze zapamiętały numery alarmowe.
10. Gra planszowa Na ratunek. Omówienie planszy. Nauczyciel ukierunkowuje uwagę dzieci na istotne elementy planszy.
11. Omówienie zasad gry. Nauczyciel pokazuje trasę, tworzy opowiadanie, w którym zwraca uwagę na poszczególne elementy planszy i jednocześnie omawia zasady gry.
12. Zabawa z grą planszową. Nauczyciel przygotowuje kostki i pionki, które zastąpią samochody. Może brać udział w zabawie grając z dzieckiem lub ją obserwować i pomagać w razie konieczności. |
Dzieci losują karteczki z „adresem”- 3 rodzaje karteczek - losów: z trzema kropkami, z czterema kropkami, z pięcioma kropkami. Po wylosowaniu kartek liczą kropki i wchodzą do właściwego „domku” dzieląc się na trzy grupy. Wskazane jest, aby w każdej grupie była zbliżona liczba dzieci.
UWAGA: Jeżeli nauczyciel uzna, że dzieci będą miały trudności z odczytaniem cyfr- adresów, może je zastąpić planszami z kropkami.
Dzieci wypowiadają się na temat przedmiotów zgromadzonych w „domkach”: wygląd, przeznaczenie, sposób użycia itp. Każda grupa stara się wcielić w przedstawicieli reprezentowanego przez siebie zawodu.
Każda grupa dzieci wypowiada się na temat reprezentowanego przez nią zawodu na podstawie własnych doświadczeń i wcześniej zdobytych wiadomości.
UWAGA: Warunkiem prawidłowego przebiegu zabawy jest zachowanie ciszy i uważne słuchanie wypowiedzi każdej grupy przez pozostałe.
Dzieci wesoło tańczą przy muzyce w trzech kółeczkach (zawody). Gdy muzyka ucichnie, zatrzymują się, liczą kropki na planszach, które pokazuje nauczyciel i wykonują tyle razy wskazany przez niego ruch, np. podskoki, klaskanie, tupanie, „pajacyki”.
Dzieci wesoło tańczą w trzech kółeczkach (zawody). Gdy muzyka ucichnie, wskazana przez nauczyciela grupa naśladuje określoną czynność charakterystyczną dla zawodu, który reprezentują. Pozostałe dzieci odgadują, co to za czynność. Przykłady czynności do naśladowania: Lekarze - badanie stetoskopem, przenoszenie chorych na noszach, bandażowanie, Strażacy - gaszenie pożaru wodą z węża strażackiego, wchodzenie po drabinie, cięcie piłą elektryczną, Policjanci - tropienie z psem, jazda na motorze, zatrzymywanie samochodu. Każde dziecko naśladuje określoną czynność w dowolny, wybrany przez siebie sposób.
Dzieci próbują znaleźć rozwiązanie problemu. Przedstawiają różne możliwości. Obowiązuje zasada, że każdy pomysł jest dobry.
Dzieci uważnie oglądają plansze. Starają się zapamiętać prezentowane numery alarmowe.
Dzieci, przy pomocy nauczyciela, ustalają podstawowe zasady korzystania z numerów alarmowych:
Dwoje dzieci: „lekarz” i „osoba potrzebująca pomocy” przeprowadzają rozmowę telefoniczną. Powinna ona zawierać wszystkie niezbędne informacje.
Dzieci z każdej grupy biorą obręcze i poruszają się swobodnie po sali (pojazdy). Gdy usłyszą umówiony sygnał, patrzą, który numer alarmowy pokazuje nauczyciel. Jeżeli będzie to numer 997, po sali poruszają się tylko samochody policyjne, pozostałe przykucają. Po chwili następuje zmiana ról. Podczas demonstracji planszy z numerem 112 poruszają się wszystkie „pojazdy”.
Dzieci opowiadają, co znajduje się na ilustracji.
Dzieci słuchają opowiadania, uważnie śledzą trasę i starają się zapamiętać zasady gry.
Dzieci dobierają się parami i rozpoczynają grę.
UWAGA: Należy pozwolić dzieciom bawić się tak długo, aż wygaśnie ich zainteresowanie. |
II. Metody przeprowadzania analizy gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna )
1.Pojęcie diagnozy w pedagogice i psychologii.
Pojęcie diagnozy wyrosło z języka medycyny. Obecnie pojęcie diagnozy (z greckiego diagnosis) znaczy tyle, co rozpoznawanie „wyróżnienie i osadzenie pewnego stanu rzeczy, jego tendencji rozwojowych na podstawie określonych objawów” (Z. Dołęga). Zdaniem innego badacza, Stefana Ziemskiego (1973), pełna diagnoza wyjaśnia wiele szczegółowych aspektów danego stanu rzeczy.
Diagnoza w ujęciu pedagogicznym ocenia rzeczywistość, natomiast diagnosta wyraża aprobatę lub dezaprobatę dla rozpoznawanego stanu lub jego cech i ocena ta właśnie stanowi podstawową przesłankę decyzji o konieczności podjęcia celowych działań wpierających rozwój (Kawula 1996).
Diagnoza to wreszcie czynność, na którą składają się :
Określenie przedmiotu i celu diagnozy
Zestawienie wiedzy teoretycznej o przedmiocie diagnozy
Wysunięcie wstępnych hipotez
Postępowanie zgodne z ustaloną procedurą oraz z zastosowaniem odpowiednich metod, technik i narzędzi diagnostycznych
Zebranie wyników i ich analiza
Weryfikacja hipotez
Sformułowanie wniosku diagnostycznego (por. Z. Dołęga)
2.Diagnoza przedszkolna.
Diagnoza przedszkolna będzie w myśl nowych przepisów prawa oświatowego obowiązkowo prowadzona przez każdego nauczyciela najstarszej grupy przedszkolnej od roku szkolnego 2009/2010. Zadaniem nauczyciela jest prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowanie tych obserwacji .(Załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 15 stycznia 2009 r. w sprawie kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół).
Wyniki diagnozy przedszkolnej mają za zadanie:
zapoznać rodzica ze stopniem gotowości edukacyjnej (dojrzałości szkolnej) dziecka kończącego edukację przedszkolną;
ułatwić rodzicom świadomą decyzje o podjęciu przez dziecko edukacji szkolnej w wieku 6 lat ;
pomóc nauczycielowi w opracowaniu indywidualnego programu wspomagania i korygowania rozwoju dziecka;
ułatwić pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznej dokonania innego rodzaju diagnozy, np. psychologicznej
Diagnoza przedszkolna - naszym zdaniem - powinna koncentrować się również (poza badaniem samej gotowości szkolnej) na wybranych czynnościach, umiejętnościach, sprawnościach i kompetencjach dziecka w następujących sferach:
sferze somatycznej, która odnosi się do zdrowia fizycznego (np. konstrukcji fizycznej, odporności fizycznej, historii przebytych chorób, materialno socjalnych warunków rozwoju oraz elementarnej wiedzy dziecka z zakresu higieny, bezpieczeństwa czy ekologii) ;
sferze motorycznej, która obejmuje sprawność ruchową, precyzję ruchów, koordynację wzrokowo-ruchową i dźwiękowo-ruchową, czynności samoobsługowe, posługiwanie się rozmaitymi przyborami, formuły lateralizacji, orientację przestrzenną;
sferze uspołecznienia (aktywności społecznej), która wiąże się z oceną jakości interakcji społecznych z osobami dorosłymi, rodzeństwem i rówieśnikami, postawami społecznymi, wiedzą w zakresie wykonywanych zawodów, pieniędzy, znajomości obiektów użyteczności publicznej;
sferze rozwoju poznawczego odnoszącego się m.in. do poziomu integracji zmysłowej, a zwłaszcza wzrokowej, słuchowej i dotykowej, procesów spostrzegania, pamięci, uwagi, zdolności odtwórczych i twórczych;
sferze rozwoju mowy i myślenia, która powinna określać kompetencje: językową, komunikacyjną, twórczą, zadaniową, wykonawczą.
Planując i prowadząc diagnozę przedszkolną w kierunku gotowości edukacyjnej, nauczyciel powinien pamiętać o uwarunkowaniach osobistych dziecka (np. zdolności, inteligencja i inne wskaźniki rozwoju psychofizycznego) oraz uwarunkowaniach środowiskowych (rodzina, grupa przedszkolna, interakcje społeczne), które mają walor stymulujący lub wyhamowujący naturalny rozwój dziecka .
3.Wybrane metody i techniki prowadzenia diagnozy pedagogicznej w przedszkolu.
Metoda diagnozy - obejmuje zespół wszelkich racjonalnie uzasadnionych sposobów postępowania, którego celem jest opis wycinka rzeczywistości, będącego przedmiotem naszego zainteresowania.
Technika diagnostyczna - to konkretne czynności praktyczne diagnosty, określone procedurami osiągnięcia celu diagnozy, operacjonalizacją problemu i doborem wskaźników. Służą one zebraniu optymalnie obiektywnych i sprawdzalnych danych czy informacji. Najczęściej wykorzystywane w przedszkolu techniki diagnostyczne, to:
Rozmowa
Obserwacja
Analiza dokumentów i wytworów
Skale pomiarowe
Rozmowa - to sposób gromadzenia danych i informacji od podmiotu diagnozy (dziecka) w sposób swobodny i nieprzewidywalny w swym kierunku (Gertsmann 1985; Szustrowa 1991). Przygotowując się do rozmowy jako metody (techniki) diagnostycznej, należy pamiętać o właściwej konstrukcji pytań. Powinny być one zróżnicowane, ich forma musi być adekwatna do tematyki rozmowy, wieku kalendarzowego i rozwojowego podmiotu diagnozy, sytuacji badania czy cech indywidualnych badanego.
W tej technice wykorzystać możemy następujące rodzaje pytań: proste czyli właściwe; pytanie rozwinięte, czyli wprowadzające i opisujące sytuację; pytania otwarte, które cechuje swoboda wypowiedzi badanego; pytania zamknięte; pytania wprost, pytania nie wprost itd.
Musimy pamiętać, że istnieje jednak ryzyko niezbyt rzetelnych wyników diagnostycznych tej techniki, gdyż dziecko w wieku przedszkolnym nie cechuje duży stopień prawdomówności i obiektywizmu, czyli zdolności wglądu w siebie .
Obserwacja - to uważne przyglądanie się czemuś, skupienie na czymś uwagi, dokonywanie systematycznych spostrzeżeń, obserwowanie (por. Słownik wyrazów obcych). Zofia Babska podaje następujące określenie obserwacji: ,,Obserwacją nazywamy metodę, której istotną cechą jest nieingerowanie w przebieg badanych zjawisk, ograniczanie się do rejestrowania ich naturalnego przebiegu''
Liczni badacze dokonują podziału obserwacji w pedagogice na:
Dzienniki obserwacji
Obserwację fotograficzną
Obserwację próbek czasowych
Obserwację próbek zdarzeń
Obserwację sytuacyjną
W przedszkolu zastosować można obserwację sytuacyjną, która polega na zamierzonym i zaplanowanym spostrzeganiu zachowań dziecka w skonstruowanym przez nauczyciela-diagnostę układzie bodźców sytuacyjnych (sytuacji zaplanowanej i zorganizowanej przez nauczyciela w warunkach przedszkola), sprzyjających ujawnianiu się zachowań pożądanych przez badacza .
Obserwację tego typu przeprowadzamy dyskretnie, aby dziecko nie domyśliło się, że jest obserwowane. Rejestrujemy wszystko, co się da zaobserwować, usłyszeć, a następnie dokonujemy analizy i interpretacji zaobserwowanych zachowań (por. M. Karwowska-Struczyk, W. Hajnicz). Planując stosowanie tej metody, należy pamiętać o uwzględnieniu aktualnej wiedzy o rozwoju psychofizycznym dziecka oraz dostępności materiałów i środków wspomagających proces diagnozy.
Analiza wytworów działalności dziecka:
Przedmiotem analizy wytworów dziecka może być każdy materialny wytwór jego działalności, każdy przedmiot materialny zawierający interesujące diagnostę dane i stanowiący świadectwo zaistnienia jakiegoś faktu czy zjawiska . Są to np. rysunki, konstrukcje, układanki .
Analiza wytworów posłuży nauczycielowi-diagnoście m.in. do pozyskiwaniu informacji o faktach, jak mogły wyglądać naprawdę pewne zjawiska, sytuacje czy zdarzenia z udziałem lub w obecności jego autora (dziecka). W jej trakcie dowiemy się również o dziecięcym sposobie postrzegania jakiegoś wycinka rzeczywistości społeczno-kulturowej, ustalimy jego cechy osobowościowe, pragnienia czy motywy. Analiza wytworów jako jedyna metoda (technika) umożliwia dotarcie do danych niedostępnych np. obserwacji, gdyż dotyczyć może wydarzeń i sytuacji z przeszłości. Umożliwia także zebranie danych również w sytuacji, gdy badane dziecko nie ma możliwości komunikacji werbalnej z diagnostą .
Zainteresowanych pogłębieniem wiedzy na temat diagnozy odsyłamy do materiałów źródłowych :
Obserwacja w poznawaniu dziecka (WSiP 1998) Małgorzata Karwowska-Struczyk , Wanda Hajnicz
Diagnoza psychopedagogiczna - podstawowe problemy i rozwiązania (Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2006) Ewa Jarosz, Ewa Wysocka
Diagnoza psychologiczna dzieci w wieku przedszkolnym (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2005) - pod red. Zofii Dołęgi
Przygotowanie dzieci do szkoły (Studia Pedagogiczne t. XLVIII 1985) Barbara Wilgocka-Okoń
Strony internetowe
www.cmpp.edu.pl Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, gdzie realizowany jest projekt Diagnoza z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej(SGS), wspomaganie dzieci pięcioletnich w osiąganiu gotowości do podjęcia nauki w szkole .
www.men.gov.pl - edukacja przedszkolna
8