Dr Dariusz Grygrowski „Opracowanie rzeczowe dokumentów - klasyfikacja”.
PODSTAWOWE INFORMACJE NA TEMAT OKOLICZNOŚCI POWSTANIA UKD I JEJ TWÓRCÓW
Klasyfikacja dziesiętna wykorzystuje jako alfabet czyli tzw. bazę notacyjną zbiór dziesięciu cyfr 0 - 9
Symbol każdej klasy zawiera tyle cyfr, ile szczebli podziału poprzedza tę klasę w strukturze drzewa klasyfikacyjnego
Klasy główne są oznaczone symbolami jednocyfrowymi, klasy na drugim stopniu podziału - dwiema cyframi , na trzecim - trzema itd.
Klasyfikacją Dziesiętną Deweya:
Melvil Dewey (10 grudnia 1851- 26 grudnia 1931) - bibliotekarz amerykański, twórca klasyfikacji zbiorów bibliotecznych zwanej od jego nazwiska: Klasyfikacją Dziesiętną Deweya.
Klasyfikacja Dziesiętna Deweya jest uznawana za pierwszą nowoczesną klasyfikację piśmiennictwa
Współcześnie stosowana jest przez ponad 200 000 bibliotek w 135 krajach świata
Na jej podstawie powstała UKD
Obranie notacji cyfrowej uniezależnia zarówno KDD jak i UKD od odmiennych alfabetów i języków. Są zrozumiałe na całym świecie.
Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna:
Paul-Marie-Ghislain Otlet (ur. 23 sierpnia 1868 w Brukseli, zm. 10 grudnia 1944 w Brukseli) belgijski naukowiec, twórca informacji naukowej, znanej wcześniej jako bibliografia.
Henri-Marie La Fontaine (ur. 22 kwietnia 1854 w Brukseli, zm. 14 maja 1943 tamże) - prawnik belgijski, laureat Pokojowej Nagrody Nobla 1913.
Ci dwaj uczeni na prośbę Międzynarodowego Instytutu Bibliotecznego (IIB) dokonali modyfikacji Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya i stworzyli UKD (Bruksela 1895. Pierwsze pełne wydanie tablic UKD ukazało się w 1907 r.
Organizacje zarządzające UKD, posiadające prawa autorskie, dokonujące rewizji i nowelizowania tablic:
do roku 1992 FID - Międzynarodowa Federacja Dokumentacji (IIB 1893 - powstanie, FID 1937 i 1988 - zmiany, 2002 - rozwiązanie).
od roku 1992 Konsorcjum ds. UKD - Universal Decimal Classification Consortium - (UDCC) międzynarodowa organizacja odpowiedzialna za UKD, czuwająca nad rozwojem stosowaniem klasyfikacji. Członkowie : FID oraz wydawcy tablic UKD z Belgii, Holandii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Japonii. Siedziba : Biblioteka Królewska w Hadze.
Master Reference File - okrojona, standardowa wersja UKD utworzona w latach 1990-1992. Jest to komputerowa kartoteka wzorcowa zawierająca ok. 70 000 symboli (30% pełnej zawartości tablic) czyli pośrednia wersja tablic. Wersja pełna tablic UKD zawiera 130 000-160 000 symboli z tendencją wzrostową. Plik wzorcowy MRF jest tworzony i modyfikowany przez Konsorcjum UKD . Objaśnienia słowne symboli podaje się w nim w języku angielskim. W Polsce jest kupowany średnio raz na 10 lat. Po przetłumaczeniu jest materiałem źródłowym do opracowania nowych, zaktualizowanych wersji tablic UKD.
PODZIAŁ UNIWERSUM WIEDZY W KLASYFIKACJI DZIESIĘTNEJ
UKD dzieli całość wiedzy na 10 działów głównych (pierwszego stopnia) oznaczonych cyframi arabskimi 0 - 9. Każdy z tych działów ulega dalszemu podziałowi na 10 działów drugiego stopnia (znakowanych dwucyfrowo, przez dopisanie do symbolu działu głównego jednej z cyfr od 0 do 9). Działy drugiego stopnia dzieli się na 10 działów trzeciego stopnia i oznacza symbolami trzycyfrowymi itd.
Działy główne UKD:
0 Dział ogólny (Zagadnienia Ogólne, np. Informatyka, Bibliotekarstwo)
1 Filozofia. Psychologia
2 Religia. Teologia (Religioznawstwo)
3 Nauki społeczne. Prawo. Administracja (np. Socjologia, Wojskowość, Etnologia)
4 --------------- dział wolny
5 Matematyka. Nauki przyrodnicze (np. Fizyka, Chemia, Biologia)
6 Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo.
7 Sztuka. Rozrywki. Sport
8 Językoznawstwo. Nauka o literaturze. Literatura piękna
9 Archeologia. Prehistoria. Geografia. Biografie. Historia.
Schemat rozbudowy symboli głównych UKD
W ten sposób otrzymuje się podziały:
równoległy (w poziomie)
hierarchiczny (w pionie)
Na pierwszych szczeblach podziału podaje się zagadnienia ogólne, w głąb podziałów przechodzi się do zagadnień coraz bardziej szczegółowych.
Miejsce UKD w bieżącej bibliografii narodowej
Zastosowanie UKD:
Porządkowanie dokumentów w zbiorach informacji: bibliotekach, ośrodkach informacji, archiwach (katalogi biblioteczne, układ dokumentów na półkach)
Układ materiału w wydawnictwach informacyjnych (słownikach, encyklopediach, bibliografiach).
Przykładem wykorzystania UKD w wydawnictwie informacyjnym jest podstawowy człon polskiej bieżącej bibliografii narodowej „Przewodnik Bibliograficzny”, gdzie nowości wydawnicze omawiane są w porządku zgodnym z UKD.
Budowa katalogu rzeczowego opartego na UKD
Rodzaje Katalogów Rzeczowych:
Działowe
Systematyczne
Klasowe
Przedmiotowe
RODZAJE SYMBOLI STOSOWANYCH W UKD
Elementarne jednostki leksykalne UKD noszą nazwę symboli klasyfikacyjnych.
Wyróżnia się :
symbole główne (autosyntaktyczne - samodzielne składniowo, zawarte w Tablicach głównych)
symbole pomocnicze (pełnią funkcje uzupełniające wobec symbolu głównego, są składniowo niesamodzielne - synsyntaktyczne, zawarte w Tablicach pomocniczych)
Symbole główne:
Są wyrażane jedną, dwiema, trzema cyframi lub dłuższym ciągiem cyfr arabskich rozdzielonych kropką (znak delimitacyjny), którą umieszcza się wewnątrz symbolu po każdych trzech cyfrach.
Przykłady:
6 Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo
62 Inżynieria. Technika w ogólności
621 Ogólna budowa maszyn
621.3 Elektrotechnika
621.31 Elektroenergetyka
621.311 Elektrownie
621.311.22 Elektrownie parowe
621.311.245 Elektrownie wiatrowe
Symbole pomocnicze:
symbole poddziałów wspólnych
symbole poddziałów analitycznych i syntetycznych (specjalnych)
znaki łączące (relatory)
Rodzaje symboli:
proste - pojedynczy symbol główny - 37 Oświata. Pedagogika. Wychowanie. Szkolnictwo
rozwinięte - symbol główny połączony z jednym lub kilkoma symbolami poddziałów pomocniczych - 37(091) Historia wychowania, oświaty i pedagogiki
złożone - co najmniej dwa symbole proste lub rozwinięte połączone relatorem - 37.091.217:379.8 Wycieczki szkolne. Zielone szkoły
symbol prosty = tylko cyfry
symbol złożony = z dwóch (co najmniej) symboli prostych
znaki łączące - + / : ::
+ - lub / i (suma logiczna), np. 050+070 Gazety i czasopisma
/ - szczególny rodzaj plusa: 74/76 (= od 74 do 76) 74/76(450)”18” Rysunek, malarstwo i grafika włoska IX wieku.
: - dwa zagadnienia połączone (równorzędne) 090.1:061.2 Towarzystwo bibliofilów
371.217.3:796 - wykonano dwie karty
:: - wyklucza inwersję (iloczyn logiczny) 62::008 Postęp techniczny
znaki grupowania - [...] 54+66] : 016 Postęp techniczny
3.Symbol rozwinięty = uszczegółowienie
WYKORZYSTANIE ZNAKÓW ŁĄCZĄCYCH DO BUDOWY SYMBOLI ZŁOŻONYCH
Znaki łączące:
+ (plus)
/ (kreska ukośna)
: (dwukropek)
:: (dwukropek podwójny)
[ ] (nawias kwadratowy)
Stosowanie znaków łączących:
...+... |
stosuje się w przypadku łączenia dwóch (lub więcej) nie następujących po sobie symboli UKD; gdy książka omawia kilka zagadnień równorzędnych |
622+669](438) Górnictwo i hutnictwo w Polsce |
.../... |
stosuje się w przypadku łączenia dwóch (lub więcej) następujących po sobie symboli klas współrzędnych; pozwala skrócić symbol; znaczy od - do |
624/627 to: 624+625+626+627 623.458/.459 to: 623.458+623.459 |
...:... |
stosuje się do łączenia symboli, między którymi zachodzi wzajemny stosunek, zależność semantyczna; wyraża relacje symetryczne (odwracalne) - można zmienić kolejność symboli bez zmiany znaczenia całego symbolu złożonego |
622:669](438) Wpływ rozwoju górnictwa na rozwój hutnictwa w Polsce |
...::... |
wyraża relację niesymetryczną, jest relatorem nieodwracalnym; wymaga łączenia symboli w ściśle określonej kolejności
|
343::336 Prawo karne skarbowe 657::339.1 Rachunkowość handlowa |
[ ] |
znak grupowania i włączania; grupuje dwa lub więcej symboli UKD połączonych znakiem + lub : , które jako całość są w pewnej relacji do symbolu znajdującego się poza nawiasem |
016:[54+66] Bibliografia w dziedzinie chemii teoretycznej i przemysłowej |
symbole złożone z plusem i kreską ukośną należy stosować bardzo oszczędnie.
RODZAJE PODDZIAŁÓW POMOCNICZYCH I ICH WSKAŹNIKI
Poddziały specjalne (Rodzaje poddziałów pomocniczych)
Analityczne:
analityczne z kropką i zerem: wskaźnik .01/.09
analityczne z kreską: wskaźnik -1/-9
Syntetyczne:
syntetyczne: wskaźnik ′ (apostrof)
Wspólne:
Język - =(znak równości)
Formy - (0..)(nawias zero)
Miejsca - (…)(nawias okrągły)
Rasy i narodu - (=..) lub (=1..)
Czasu - ″…″ (górny cudzysłów)
Materiałów - -03
Osób - 05
Własności - -02
Relacje, procesy, działania - 04
Poddziały specjalne mają ograniczony zakres stosowania, występują wyłącznie w wyznaczonych działach.
Poddziały wspólne mają nieograniczony zakres stosowania, mogą występować we wszystkich działach UKD.