Dr Dariusz Grygrowski „Opracowanie rzeczowe dokumentów - klasyfikacja”.

1. PODSTAWOWE INFORMACJE NA TEMAT OKOLICZNOŚCI POWSTANIA UKD I JEJ TWÓRCÓW

Klasyfikacja dziesiętna wykorzystuje jako alfabet czyli tzw. bazę notacyjną zbiór dziesięciu cyfr 0 - 9

Symbol każdej klasy zawiera tyle cyfr, ile szczebli podziału poprzedza tę klasę w strukturze drzewa klasyfikacyjnego

Klasy główne są oznaczone symbolami jednocyfrowymi, klasy na drugim stopniu podziału - dwiema cyframi , na trzecim - trzema itd.

1. Klasyfikacją Dziesiętną Deweya:

Melvil Dewey (10 grudnia 1851- 26 grudnia 1931) - bibliotekarz amerykański, twórca klasyfikacji zbiorów bibliotecznych zwanej od jego nazwiska: Klasyfikacją Dziesiętną Deweya.

• Klasyfikacja Dziesiętna Deweya jest uznawana za pierwszą nowoczesną klasyfikację piśmiennictwa

• Współcześnie stosowana jest przez ponad 200 000 bibliotek w 135 krajach świata

• Na jej podstawie powstała UKD

• Obranie notacji cyfrowej uniezależnia zarówno KDD jak i UKD od odmiennych alfabetów i języków. Są zrozumiałe na całym świecie.

2. Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna:

Paul-Marie-Ghislain Otlet (ur. 23 sierpnia 1868 w Brukseli, zm. 10 grudnia 1944 w Brukseli) belgijski naukowiec, twórca informacji naukowej, znanej wcześniej jako bibliografia.

Henri-Marie La Fontaine (ur. 22 kwietnia 1854 w Brukseli, zm. 14 maja 1943 tamże) - prawnik belgijski, laureat Pokojowej Nagrody Nobla 1913.

Ci dwaj uczeni na prośbę Międzynarodowego Instytutu Bibliotecznego (IIB) dokonali modyfikacji Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya i stworzyli UKD (Bruksela 1895. Pierwsze pełne wydanie tablic UKD ukazało się w 1907 r.

Organizacje zarządzające UKD, posiadające prawa autorskie, dokonujące rewizji i nowelizowania tablic:

• do roku 1992 FID - Międzynarodowa Federacja Dokumentacji (IIB 1893 - powstanie, FID 1937 i 1988 - zmiany, 2002 - rozwiązanie).

• od roku 1992 Konsorcjum ds. UKD - Universal Decimal Classification Consortium - (UDCC) międzynarodowa organizacja odpowiedzialna za UKD, czuwająca nad rozwojem stosowaniem klasyfikacji. Członkowie : FID oraz wydawcy tablic UKD z Belgii, Holandii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Japonii. Siedziba : Biblioteka Królewska w Hadze.

Master Reference File - okrojona, standardowa wersja UKD utworzona w latach 1990-1992. Jest to komputerowa kartoteka wzorcowa zawierająca ok. 70 000 symboli (30% pełnej zawartości tablic) czyli pośrednia wersja tablic. Wersja pełna tablic UKD zawiera 130 000-160 000 symboli z tendencją wzrostową. Plik wzorcowy MRF jest tworzony i modyfikowany przez Konsorcjum UKD . Objaśnienia słowne symboli podaje się w nim w języku angielskim. W Polsce jest kupowany średnio raz na 10 lat. Po przetłumaczeniu jest materiałem źródłowym do opracowania nowych, zaktualizowanych wersji tablic UKD.

2. PODZIAŁ UNIWERSUM WIEDZY W KLASYFIKACJI DZIESIĘTNEJ

UKD dzieli całość wiedzy na 10 działów głównych (pierwszego stopnia) oznaczonych cyframi arabskimi 0 - 9. Każdy z tych działów ulega dalszemu podziałowi na 10 działów drugiego stopnia (znakowanych dwucyfrowo, przez dopisanie do symbolu działu głównego jednej z cyfr od 0 do 9). Działy drugiego stopnia dzieli się na 10 działów trzeciego stopnia i oznacza symbolami trzycyfrowymi itd.

Działy główne UKD:

0 Dział ogólny (Zagadnienia Ogólne, np. Informatyka, Bibliotekarstwo)

1 Filozofia. Psychologia

2 Religia. Teologia (Religioznawstwo)

3 Nauki społeczne. Prawo. Administracja (np. Socjologia, Wojskowość, Etnologia)

4 --------------- dział wolny

5 Matematyka. Nauki przyrodnicze (np. Fizyka, Chemia, Biologia)

6 Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo.

7 Sztuka. Rozrywki. Sport

8 Językoznawstwo. Nauka o literaturze. Literatura piękna

9 Archeologia. Prehistoria. Geografia. Biografie. Historia.

Schemat rozbudowy symboli głównych UKD

W ten sposób otrzymuje się podziały:

• równoległy (w poziomie)

• hierarchiczny (w pionie)

Na pierwszych szczeblach podziału podaje się zagadnienia ogólne, w głąb podziałów przechodzi się do zagadnień coraz bardziej szczegółowych.

3. Miejsce UKD w bieżącej bibliografii narodowej

Zastosowanie UKD:

• Porządkowanie dokumentów w zbiorach informacji: bibliotekach, ośrodkach informacji, archiwach (katalogi biblioteczne, układ dokumentów na półkach)

• Układ materiału w wydawnictwach informacyjnych (słownikach, encyklopediach, bibliografiach).

• Przykładem wykorzystania UKD w wydawnictwie informacyjnym jest podstawowy człon polskiej bieżącej bibliografii narodowej „Przewodnik Bibliograficzny”, gdzie nowości wydawnicze omawiane są w porządku zgodnym z UKD.

4. Budowa katalogu rzeczowego opartego na UKD

Rodzaje Katalogów Rzeczowych:

1. Działowe

2. Systematyczne

3. Klasowe

4. Przedmiotowe

5. RODZAJE SYMBOLI STOSOWANYCH W UKD

Elementarne jednostki leksykalne UKD noszą nazwę symboli klasyfikacyjnych.

Wyróżnia się :

• symbole główne (autosyntaktyczne - samodzielne składniowo, zawarte w Tablicach głównych)

• symbole pomocnicze (pełnią funkcje uzupełniające wobec symbolu głównego, są składniowo niesamodzielne - synsyntaktyczne, zawarte w Tablicach pomocniczych)

Symbole główne:

Są wyrażane jedną, dwiema, trzema cyframi lub dłuższym ciągiem cyfr arabskich rozdzielonych kropką (znak delimitacyjny), którą umieszcza się wewnątrz symbolu po każdych trzech cyfrach.

Przykłady:

6 Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo

62 Inżynieria. Technika w ogólności

621 Ogólna budowa maszyn

621.3 Elektrotechnika

621.31 Elektroenergetyka

621.311 Elektrownie

621.311.22 Elektrownie parowe

621.311.245 Elektrownie wiatrowe

Symbole pomocnicze:

1. symbole poddziałów wspólnych

2. symbole poddziałów analitycznych i syntetycznych (specjalnych)

3. znaki łączące (relatory)

Rodzaje symboli:

1. proste - pojedynczy symbol główny - 37 Oświata. Pedagogika. Wychowanie. Szkolnictwo

2. rozwinięte - symbol główny połączony z jednym lub kilkoma symbolami poddziałów pomocniczych - 37(091) Historia wychowania, oświaty i pedagogiki

3. złożone - co najmniej dwa symbole proste lub rozwinięte połączone relatorem - 37.091.217:379.8 Wycieczki szkolne. Zielone szkoły

1. symbol prosty = tylko cyfry

2. symbol złożony = z dwóch (co najmniej) symboli prostych

1. znaki łączące -  +  /  :  ::

• +   - lub / i (suma logiczna), np. 050+070 Gazety i czasopisma

• /    - szczególny rodzaj plusa: 74/76 (= od 74 do 76) 74/76(450)”18” Rysunek, malarstwo i grafika włoska IX wieku.

• :    - dwa zagadnienia połączone (równorzędne) 090.1:061.2 Towarzystwo bibliofilów

371.217.3:796 - wykonano dwie karty

• ::   - wyklucza inwersję (iloczyn logiczny) 62::008 Postęp techniczny

2. znaki grupowania - [...] 54+66] : 016 Postęp techniczny

3.Symbol rozwinięty = uszczegółowienie

6. WYKORZYSTANIE ZNAKÓW ŁĄCZĄCYCH DO BUDOWY SYMBOLI ZŁOŻONYCH

Znaki łączące:

1. + (plus)

2. / (kreska ukośna)

3. : (dwukropek)

4. :: (dwukropek podwójny)

5. [ ] (nawias kwadratowy)

Stosowanie znaków łączących:

...+...	stosuje się w przypadku łączenia dwóch (lub więcej) nie następujących po sobie symboli UKD; gdy książka omawia kilka zagadnień równorzędnych	622+669](438) Górnictwo i hutnictwo w Polsce
.../...	stosuje się w przypadku łączenia dwóch (lub więcej) następujących po sobie symboli klas współrzędnych; pozwala skrócić symbol; znaczy od - do	624/627 to: 624+625+626+627 623.458/.459 to: 623.458+623.459
...:...	stosuje się do łączenia symboli, między którymi zachodzi wzajemny stosunek, zależność semantyczna; wyraża relacje symetryczne (odwracalne) - można zmienić kolejność symboli bez zmiany znaczenia całego symbolu złożonego	622:669](438) Wpływ rozwoju górnictwa na rozwój hutnictwa w Polsce
...::...	wyraża relację niesymetryczną, jest relatorem nieodwracalnym; wymaga łączenia symboli w ściśle określonej kolejności	343::336 Prawo karne skarbowe 657::339.1 Rachunkowość handlowa
[ ]	znak grupowania i włączania; grupuje dwa lub więcej symboli UKD połączonych znakiem + lub : , które jako całość są w pewnej relacji do symbolu znajdującego się poza nawiasem	016:[54+66] Bibliografia w dziedzinie chemii teoretycznej i przemysłowej

• symbole złożone z plusem i kreską ukośną należy stosować bardzo oszczędnie.

7. RODZAJE PODDZIAŁÓW POMOCNICZYCH I ICH WSKAŹNIKI

Poddziały specjalne (Rodzaje poddziałów pomocniczych)

1. Analityczne:

1. analityczne z kropką i zerem: wskaźnik .01/.09

2. analityczne z kreską: wskaźnik -1/-9

2. Syntetyczne:

1. syntetyczne: wskaźnik ′ (apostrof)

3. Wspólne:

1. Język - =(znak równości)

2. Formy - (0..)(nawias zero)

3. Miejsca - (…)(nawias okrągły)

4. Rasy i narodu - (=..) lub (=1..)

5. Czasu - ″…″ (górny cudzysłów)

6. Materiałów - -03

7. Osób - 05

8. Własności - -02

9. Relacje, procesy, działania - 04

Poddziały specjalne mają ograniczony zakres stosowania, występują wyłącznie w wyznaczonych działach.

Poddziały wspólne mają nieograniczony zakres stosowania, mogą występować we wszystkich działach UKD.

---